1. p kliniczna 22.02.2011, Psychologia, Uczelnia, III rok, VI semestr, Psychologia kliniczna


PSYCHOLOGIA KLINICZNA - wykład, dn. 22.02.2011

WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

*Plan wykładu:

  1. Źródłosłów pojęcia. Początki psychologii klinicznej.

  2. Przedmiot zainteresowań psychologii klinicznej.

  3. Zadania psychologa klinicznego.

  4. Pojęcie zaburzenia psychicznego.

  5. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych wg ICD-10.

  6. Kryteria zdrowia psychicznego.

  7. Koncepcje zdrowia psychicznego.

  8. Uwarunkowania etiologiczne zaburzeń psychicznych.

*Źródłosłów pojęcia:

-Clinicus -lekarz (łac.).

-Kline' - łoże (gr.).

-Klinikos - mający łóżka (gr.).

-Pojęcie psychologii klinicznej odnosi się do działu psychologii stosowanej, a więc skupia się na wykorzystaniu wiedzy psychologicznej do udzielania pomocy człowiekowi w rozwiązywaniu jego problemów psychicznych.

-Ten dział psychologii nastawiony jest na współpracę ze służbą zdrowia, z różnymi gałęziami medycyny klinicznej.

*Lightner Witmer - twórca pojęcia:

-Ur. 1867 r., zm. 1956 r.

-Psycholog, uważany za ojca psychologii klinicznej, gdyż wprowadził do nauki termin „psychologia kliniczna”.

-Założyciel Kliniki Psychologicznej w Stanowym Uniwersytecie Pensylwanii w USA, stanowiącej pierwszy na świecie ośrodek zajmujący się problemami psychologicznymi konkretnych osób (1896).

-W centrum jego zainteresowań były dzieci z deficytami szkolnymi i trudnościami wychowawczymi.

*Podejście kliniczne:

-Oznaczało zainteresowanie psychologa problemami natury psychologicznej indywidualnego pacjenta i szukanie rozwiązania dla tego problemu.

*Działalność L. Witmera:

-Witmer objął na Uniwersytecie Pensylwanii stanowisko opuszczone przez Jamesa Cattela (badacza inteligencji).

-Prowadził liczne prace doświadczalne wspólnie z Edwardem Titchenerem; współtworzył grupę psychologów, która założyła Towarzystwo Psychologów Eksperymentalnych.

-Interesowała go praktyka psychologiczna, co skłoniło go do założenia Kliniki Psychologicznej w roku 1896.

-Jedenaście lat później, w roku 1907, założył także czasopismo naukowe o takiej samej nazwie, którego podtytuł brzmiał „Czasopismo na rzecz badania i leczenia opóźnienia umysłowego i dewiacji”.

-Witmer stworzył podwaliny pod dział określany współcześnie psychologią szkolną. Na tym gruncie reprezentował podejście idiograficzne, nazywane „klinicznym”, w jakim nacisk jest położony na próbę zrozumienia jednostkowego indywiduum, niejako w przeciwieństwie do podejścia nomotetycznego, które w większym stopniu dąży do odkrycia praw ogólnych.

*W Polsce…:

-Narodziny psychologii klinicznej jako dyscypliny psychologii uwzględniającej zindywidualizowane podejście do problemów psychicznych należy wiązać z działalnością psychologów i pedagogów zajmujących się szkolnictwem specjalnym i badaniami psychologicznymi dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Wymienić tu należy: Józefę Joteyko (1872-1932), Jana Dawida (1859-1914).

-W latach 30. XX wieku: S. Baleya, S. Szumana.

*Wąska definicja psychologii klinicznej:

-Psychologia kliniczna zajmuje się życiem psychicznym w aspekcie choroby i nieprzystosowania.

-Przedmiotem badań w psychologii klinicznej są zaburzenia w procesach regulacji zachowania.

*Rozszerzając definicję:

-Psychologia kliniczna interesuje się zdrowiem psychicznym, zarówno w aspekcie wyznaczników normy (podejście salutogeniczne), jak także objawów zaburzeń w funkcjonowaniu psychicznym człowieka - czyli psychopatologią.

-Zajmuje się również diagnozą czynników i mechanizmów wyjaśniających powstawanie zaburzeń psychicznych.

*Do przedmiotu zainteresowań psychologii klinicznej należą też:

-Stres i sytuacje kryzysowe, które nie mieszczą się w obszarze klasycznie rozumianej psychopatologii.

-Bada wpływ czynników psychologicznych na powstawanie i przebieg chorób (zarówno psychicznych, jak i somatycznych), a także wpływ choroby na stan psychologiczny.

*A także…:

-Psychologia kliniczna zajmuje się również specyficznymi formami takich oddziaływań, jakimi są: psychoterapia, interwencja kryzysowa, rehabilitacja, psychoedukacja itp., co łącznie określa się obecnie mianem pomocy psychologicznej.

-W stosunku do innych działów nauk psychologicznych (oprócz obszarów tutaj już wspomnianych) psychologia kliniczna znajduje także się blisko psychometrii, psychologii osobowości oraz psychologii rozwojowo-wychowawczej.

*Główne działy psychologii klinicznej - wyróżnia się następujące działy psychologii klinicznej (każdy z nich stanowi odrębną specjalizację zawodową, którą można uzyskać po ukończeniu studiów i po spełnieniu licznych wymogów):

  1. Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży.

  2. Psychologia kliniczna człowieka dorosłego w psychiatrycznej służbie zdrowia.

  3. Psychologia kliniczna człowieka dorosłego w niepsychiatrycznej służbie zdrowia (psychosomatyka).

  4. Psychologia kliniczna człowieka dorosłego w neurologicznej służbie zdrowia (neuropsychologia).

*Szczegółowe obszary działań psychologa klinicznego:

-Psycholog kliniczny może być zatrudniony na oddziale:

-Każda z tych dziedzin wymaga specjalistycznego przygotowania zawodowego.

-Istnieją opracowane odrębne programy wsparcia, psychoterapii, rehabilitacji i edukacji w zakresie np. zaburzeń kardiologicznych (praca z pacjentami z osobowością A) oraz zaburzeń onkologicznych (np. program Simontona).

-W obrębie neuropsychologii także istnieje podział na psychologię dzieci i osób dorosłych. W przypadku tej pierwszej specjalności, oprócz pomocy dzieciom z nabytym uszkodzeniem mózgu, przed psychologami klinicznymi stoją także problemy diagnozy i orzecznictwa w zakresie zaburzeń rozwojowych (co wymaga ogromnej i złożonej wiedzy na temat prawidłowości rozwoju dziecka), łącznie z dysleksją rozwojową i ADHD.

*Psychologowie kliniczni pracują…:

-Wielu psychologów pracuje w poradniach dla pacjentów z uzależnieniami. W Polsce przeznacza się znaczne sumy pieniędzy na profilaktykę, pomoc i terapię osób uzależnionych od alkoholu.

-Nieco odmienne założenia leżą u podstaw pracy z osobami uzależnionymi od narkotyków (obie grupy pacjentów różnią się znacznie w zakresie uwarunkowań osobowości oraz mechanizmów psychopatologicznych).

*Psychologia kliniczna w psychiatrii:

-W Polsce najdłuższą tradycję ma psychiatryczna psychologia kliniczna. W wielu ośrodkach leczenia psychiatrycznego wypracowano efektywną współpracę między lekarzami a psychologami.

-Psycholog kliniczny jest naturalnym partnerem lekarza w diagnozie i psychoterapii pacjentów z zaburzeniami psychicznymi leczonych na oddziałach psychiatrycznych i ambulatoryjnie.

*Zadania psychologa klinicznego:

  1. Psychologiczna diagnoza obszarów zaburzonego funkcjonowania człowieka.

  2. Wyjaśnienie patomechanizmu zaburzenia (rola czynników konstytucjonalnych, sytuacyjnych, konfliktów intrapsychicznych itp.)

  3. Ustalenie wpływu stwierdzonego zaburzenia na inne sfery funkcjonowania. Wyznaczenie obszaru zdrowia psychicznego.

  4. Psychoterapia - oddziaływanie lecznicze przy pomocy środków psychologicznych.

  5. Badania naukowe.

  6. Profilaktyka zaburzeń psychicznych (np. opracowywanie programów zapobiegania uzależnieniom, warsztaty rozwiązywania konfliktów interpersonalnych).

  7. Nauczanie.

*Pojęcie zaburzenia psychicznego:

-Zaburzenie psychiczne to wzorzec zachowania lub przeżywania mający znaczenie kliniczne, co oznacza, że jego wystąpienie związane jest z:

*Wg definicji DSM IV:

-Nie zalicza się do zaburzeń psychicznych zachowań dewiacyjnych (np. politycznych, religijnych czy seksualnych) ani konfliktów zachodzących między jednostką, a społeczeństwem. Chyba, że ta dewiacja czy stan stanowi objaw dysfunkcji jednostki w rozumieniu wynikającym z definicji zaburzenia psychicznego (APA, 1995).

*Istota zaburzenia psychicznego:

  1. Uwarunkowania etiologiczne (często polietiologiczne).

  2. W strukturze zaburzenia wyodrębnia się objaw osiowy i objawy brzeżne.

  3. Charakteryzuje się dynamiką (nasileniem i remisją objawów).

  4. Ogranicza funkcjonowanie psychiczne i społeczne jednostki.

*Klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych ICD-10:

Klasyfikacja opublikowana w Polsce w 1997 roku. Obejmuje 10 kategorii zaburzeń:

  1. Zaburzenia psychiczne organiczne - ujawniające się w postaci zaburzeń wyższych czynności (psychicznych), niekoniecznie intelektualnych. W wyniku uszkodzenia, wcześniej wytworzone prawidłowo funkcje, ulegają dezorganizacji (urazy, udary, guzy śródczaszkowe, choroby neurogeneracyjne itp.). Używa się też określenia zespół psychoorganiczny.

  2. Zaburzenia psychiczne i zachowania - spowodowane używaniem środków psychoaktywnych (alkoholizm, nikotynizm, majaczenie alkoholowe, zespół odstawienny, zespół Korsakowa - czyli alkoholowy zespół amnestyczny, psychoza amfetaminowa itp.)

  3. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii, zaburzenia urojeniowe.

  4. Zaburzenia nastroju (zaburzenia afektywne) - epizod maniakalny, epizod depresyjny, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, zaburzenia afektywne jednobiegunowe, cyklotymia, dystymia itp.

  5. Zaburzenia nerwicowe.

Uwaga: w obecnie obowiązującej klasyfikacji ICD-10, termin zaburzenia nerwicowe, został zastąpiony zaburzeniami lękowymi. Wiązało się to z reorganizacją kategorii zaburzeń afektywnych.

  1. Zespoły behawioralne - związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi (np. bulimia, anoreksja, nieorganiczne dysfunkcje seksualne itp.)

  2. Zaburzenia osobowości i zachowania osób dorosłych - różne typy zaburzonej osobowości, zaburzenia preferencji seksualnych (pedofilia), zaburzenia nawyków (np. piromania, poriomania, patologiczny hazard, kleptomania itp.)

  3. Upośledzenie umysłowe.

  4. Zaburzenia rozwoju psychicznego - autyzm, zespół Retta, dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia, dysortografia itp.

  5. Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym - ADHD, zaburzenia zachowania, reaktywne zaburzenia przywiązania, mutyzm, stereotypie itp.

*Epidemiologia zaburzeń psychicznych:

-Obserwuje się systematyczny wzrost liczby pacjentów psychiatrycznych. W 2007 roku w polskich szpitalach psychiatrycznych leczyło się 100 tys. pacjentów ze schorzeniami psychotycznymi.

-Wysokie wskaźniki zamachów samobójczych u mężczyzn - 2009 rok: mężczyźni = 3739 przypadków, kobiety = 645 przypadków.

*Czy brak zaburzeń psychicznych oznacza normę psychiczną?

-Istnieją zachowania, style życie, sposoby przeżywania, które potocznie określane są jako „dziwne”, „niezrozumiałe”, „oryginalne” itp., a które nie spełniają kryteriów zaburzenia psychicznego.

-Mogą jednak utrudniać człowiekowi funkcjonowanie społeczne.

-Norma psychiczna - zaburzenia psychiczne nie są określeniami dychotomicznymi, obejmującymi całość populacji. Istnieją stany „pośrednie”. Przykład - aleksytymia.

*Kryteria normy:

Obecnie mówi się o zespole wyznaczników odróżniających ludzi cieszących się zdrowiem psychicznym, które jest utożsamiane z normą psychiczną. Wymienia się:

  1. Akceptacja własnej sytuacji życiowej - poczucie zadowolenia z dokonywanych wyborów, poczucie bezpieczeństwa, zakotwiczenie w środowisku rodzinnym, zawodowym, lokalnym, akceptacja przemijania itp.

  2. Zdolność do adekwatnej oceny własnej osoby - spójność ja realnego i ja idealnego.

  3. Poczucie własnej tożsamości - spójność struktury w różnych okresach życia i w różnych sytuacjach życiowych.

  4. Zdolność do samorealizacji - rozwój własnego potencjału osobowego.

  5. Niezależność od innych osób w zakresie podejmowania decyzji dotyczących podstawowych celów życiowych (wyboru zawodu, stylu życia itp.).

  6. Integracja struktury osobowości - hierarchia potrzeb, działania, życie emocjonalne itp.

  7. Tolerancja na stres, zintegrowane działanie pomimo napotykanych trudności (nie dotyczy sytuacji ekstremalnego stresu).

  8. Walka o zachowanie życia w sytuacjach jego zagrożenia.

  9. Przystosowanie społeczne - nadawanie rangi relacjom emocjonalnym z bliskimi, umiejętność współdziałania, indywidualne potrzeby zaspokajane są bez krzywdzenia innych osób.

  10. Postawa aktywności - świadome tworzenie i przetwarzanie obiektywnej rzeczywistości zgodnie z własnymi rozwojowymi potrzebami społeczności, w której podmiot żyje.

*Koncepcje zdrowia psychicznego - teoria koherencji:

-Do najbardziej znanych należy koncepcja koherencji A. Antonowsky'ego (1996).

-Koncepcja wywodzi się z podejścia salutogenicznego. Skupia się na ustalaniu wyznaczników zdrowia psychicznego i możliwości powiększania potencjalnych zasobów ułatwiających radzenie sobie w sytuacjach trudnych.

*Poczucie koherencji:

-Poczucie koherencji jest to globalna złożona orientacja człowieka (zgeneralizowany poznawczo - emocjonalny sposób odbioru rzeczywistości).

-Wyznacza ją stopień ogólnego przekonania o tym, że:

-Poczucie koherencji zawiera trzy podstawowe składniki: zrozumiałość, sterowalność i sensowność.

*Oprócz poczucia koherencji…:

-W osiąganiu zdrowia psychicznego wg Antonowsky'ego ważną rolę odgrywają inne obszary postaw człowieka wobec życia.

-Chodzi tu m. in. o zainteresowanie i dbałość o:

*Inne koncepcje zdrowia psychicznego:

-S. C. Kobasa (1982) koncepcja struktury osobowości odpornej na stres - koncepcja hardiness.

-Odporność (hardiness) zawiera 3 sprzężone ze sobą elementy:

*Koncepcja Ellen Langer (1993):

-Eksponuje rolę wymiaru refleksyjność/bezrefleksyjność.

-Refleksyjność jest opisana jako podstawowy mechanizm regulacji zachowania. Jest to złożony stan umysłu, stan gotowości i żywości świadomości, dzięki któremu odbiera się złożoność i kontekst zdarzeń, aktywnie przetwarza się w umyśle tę rzeczywistość tworząc nowe kategorie i rozróżnienia, dzięki którym człowiek reaguje adekwatnie i dokonuje adekwatnych wyborów działania.

*Etiologia zaburzeń psychicznych:

Wyróżniamy trzy podstawowe grupy czynników etiologicznych:

  1. Uwarunkowania endogenne:

  1. Uwarunkowania somatogenne - niektóre choroby somatyczne manifestują się dodatkowo objawami psychopatologicznymi. Należą do nich m. in.:

  1. Stres psychologiczny: