Geneza i rozwój pedagogiki społecznej w Polsce i na świecie.
Świat
Przyczyny powołania pedagogiki społecznej:
- wysoki stopień niezadowolenia społecznego, czego skutkiem była:
- rewolucja francuska (1789r.) - zburzenie Bastylii; nowy porządek społeczny
- rewolucja przemysłowa (początek XIXw.) - zmiany w kontekście codziennego funkcjonowania człowieka, potrzeba pozyskania ludzi do pracy; urbanizacja, migracje
Skutkiem rewolucji przemysłowej był proces tworzenia się miejskości:
- do miast przybywało więcej ludzi niż było miejsc pracy
- rozwój kapitalizmu - powiększenie się strefy zależności, rozprzestrzenianie się ubóstwa
- potrzeba zabezpieczenia opieki nad dziećmi i oświatą
- niemożność odnalezienia się w nowej sytuacji (wielu ludzi nie umiało czytać ani pisać)
- problemy w kwestii porozumiewania się (różnice kulturowe)
- patologia społeczna - uzależnienia, przestępczość, demoralizacja potrzeba podejmowania działań zabezpieczających, uzupełniających niedostatki.
- schyłek XIX w. - zauważenie potrzeby istnienia organizacji zinstytucjonalizowanych
Pojęcie „pedagogika społeczna”
Po raz pierwszy termin ten został wprowadzony w literaturze przez Adolfa Diesterweg'a w rozprawie pt. „Przewodnik do kształcenia nauczycieli niemieckich” w 1834r. Pisał on o nierównym dostępie do edukacji co jest związane z warunkami ekonomicznymi. Wg niego nauczyciel powinien spełniać rolę opiekuna i pracownika socjalnego. Warunki środowiska wpływają bezpośrednio na aspiracje edukacyjne dziecka. Zaznaczał konieczność połączenia szkoły - rodziny - środowiska rodzinnego. Chciał przygotować nauczyciela do złożonych zadań pomocy dziecku, co uważał za równie ważne co przygotowanie do nauczania poszczególnych przedmiotów czy do zadań ogólno wychowawczych w szkole.
Paul Barth i Paul Natorp - twierdzili, że najważniejsze jest kształcenie poszczególnych jednostek, które stworzą dobre społeczeństwo. Gdy rodzina naturalna nie jest w stanie opiekować się dzieckiem konieczna jest rodzina zastępcza.
Wg P. Bartha (1852 - 1922) motorem rozwoju społeczeństwa i człowieka jest idea. Stanowi ona siłę łączącą jednostki w organizm społeczny i kieruje jego rozwojem.
Wg P. Natorp (1854 - 1924) ostatecznym zadaniem wychowania jest idealna wspólnota stanowiąca wewnętrzny, moralny obowiązek jednostek.
Paul Bergmann ( 1862 - 1946) - społeczeństwo to jedna całość, to abstrakcja. Głosil potrzebę edukacji przez całe życie, dążenia do samoedukacji. Akcentował także rolę rodziny; jej funkcje jako pierwszego środowiska wychowawczego. W tym okresie nastąpił także rozwój i upowszechnienie rodzin zastępczych.
Marry Richmond - praca socjalna
Przełom XIX/XX wieku:
- ludzie doświadczają nierówności społecznych
- zmiana poglądu, że USA to raj; zmiana miejsca zamieszkanie nie powoduje zmiany trybu życia, gdyż ważne są umiejętności adaptacyjne
- problemy socjalne - konieczność powołania działań wspomagających (pomysł Richmonel szybko przechodzi do Europy, także do Polski)
- pojęcie diagnozy społecznej - diagnoza powinna poprzedzać każde działanie w pedagogice
Trzy nurty w kształtowaniu się pedagogiki społecznej:
1) początki w czasach starożytnych - dalszy etap to odrodzenie i oświecenie (Lock, Rousseau); Polska - A. Frycz-Modrzewski, Hugo Kołątaj - 1773r. - Komisja Edukacji Narodowej
2) początki w nurcie Nowego Wychowania w USA - liberalne postrzeganie dziecka
3) człowiek to nie tylko perspektywa społeczna - człowiek w powiązaniu z różnymi sytuacjami
Pedagogika społeczna pod wpływem rozwoju społecznego i kulturowego zaczęła kształtować nowe trendy polityki wychowawczej, głownie poza szkołą, w środowisku życia ucznia. Interesowała się funkcjonowaniem instytucji kulturalnych, wychowawczych, socjalnych jako instytucji wspomagających i rozszerzających procesy celowego wychowania.
Polska
Zainteresowanie problemami środowiska wychowawczego pojawiło się na przełomie XIX/XX wieku. Rozwój sieci kół samokształcenia i różnych inicjatyw oświatowych, kompensacyjnych, brak narodowego systemu oświaty i wychowania pobudzał do refleksji na tematy wychowawcze i do poszukiwań nowych, pionierskich rozwiązań.
Bolesław Prus - inicjator kolonii letnich, czytelni dla dzieci, młodzieży i dorosłych, cykli wydawnictw popularnych. Przedmiotem studiów teoretycznych B. Prusa był związek oświaty z rozwojem społecznym. Analizował problemy wychowania i oświaty w rozprawach poświęconych rozwojowi naszego społeczeństwa. (np. „Jak wygląda nasz rozwój społeczny” 1882r.)
Stanisław Karpowicz - w 20-leciu międzywojennym upowszechnił pojęcie pedagogiki społecznej. Usiłował stworzyć pedagogikę opartą na obiektywnych podstawach teoretycznych. Miała to być nauka „wszechstronnego kształcenia człowieka zgodnie z wymogami natury i odpowiednia do potrzeb społecznych”. Terenem realizacji założeń pedagogiki społecznej Karpowicza miał być Dom Dziecka (1911r.) bezpośrednio przez niego kierowany. Ważne wg niego jest systematyczne samokształcenie - główna droga do rozszerzenia horyzontów umysłowych i pogłębienia postaw moralnych oraz pobudzenia ogólnego poziomu kultury narodu.
Ludwik Krzywicki (1859 - 1941) - sformułował wzór osobowości młodego człowieka „Takimi będą drogi wasze” oraz zasady ustroju oświatowego w pracy „Systemy wykształcenia i o wykształceniu ogólnym”. Postawił przed młodzieżą nakaz moralny ciągłego doskonalenia się, podejmowania wielkich zadań społecznych i wytrwałej ich realizacji. Wg niego ważne jest samodoskonalenie i samokształcenie. Sformułował wzór wychowania poprzez działanie i czynny udział w życiu społecznym.
Halina Radlińska (1879 - 1954) - interesowała się wpływem środowiska na proces wychowania. Pedagogika społeczna to dla niej określenie i prognozowanie pomocy; w procesie wychowania istotnym elementem jest zaangażowanie kultury (sztuki). Sformułowała także pojęcia siły człowieka i siły społeczne. Siły = dyspozycje, uzdolnienia. Każda jednostka ma swoisty potencjał - trzeba umieć uaktywnić owe potencjały w procesie wychowania. Działalność kompensacyjna wobec osób w sytuacji trudnej będzie skuteczna, gdy jednostka sama podejmie aktywność budowanie świadomości, że jakość życia zależy głównie od jednostki.
5 etapów rozwoju pedagogiki społecznej wg s. kawuli:
działalność wychowawcza, opiekuńcza, socjalna - nienaukowa (np. Pestalozzi)
działania idące w kierunku zwrócenia uwagi na potrzebę badan, ale badania te jeszcze się nie pojawiają (jedynie ich zamysł)
pojawienie się pedagogiki społecznej w kontekście metodologicznym - badania empiryczne (H. Radlińska)
rozwój i wzrost badań - w połowie XXw. badania obejmują nowe środowiska i obszary aktywności człowieka.
etap systematyzowania kierunków (obszarów zainteresowań badawczych)