Taniec

Taniec - Rytmiczne ruchy ciała wyko­nywane w takt muzyki, może być po­traktowany jako rozrywka towarzyska, popis artystyczny lub jako forma ob­rzędowa. W literaturze pojawia się od czasów Biblii aż po współczesność, przy czym zazwyczaj ma on charakter sym­boliczny. Taniec śmierci (danse macab-re) - patrz: śmierć.

Biblia (ST) - W Psalmie 150 odnaj­dujemy potwierdzenie rytualnego cha­rakteru tańca w kulturach starożytnych. Psalmista mówi, iż jednym ze sposobów wychwalania Boga może być właśnie taniec: Chwalcie go bębnem i tańcem.

Biblia (NT) - Na uczcie w dniu urodzin Heroda Salome (jego pasierbica) tańczy przed wszystkimi gośćmi. Zauroczony urodą i tańcem dziewczyny, Herod zde­cydowany jest spełnić każde jej życze­nie. W zamian za swój taniec Salome zażądała głowy Jana Chrzciciela (Daj mi - rzekła - tu na misie głową Jana Chrzciciela (Mt. 14,8). Patrz: uczta - wieczerza - przyjęcie.

Mitologia - Taniec był jedną z form składania hołdu bogom. Na szczególną uwagę zasługuje tu opis świąt ku czci Dionizosa, gdzie obok bachanalii i orgii, składano bogu cześć rytualnym i zara­zem erotycznym tańcem. To właśnie w orszak tancerek Dionizosa wpadł Orfeusz, te zaś, na wpół przytomne i odu­rzone, rozszarpały go.

,_;Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" - Utwór nawiązuje do śred­niowiecznego motywu danse macabre, który przedstawiał śmierć prowadzącą w tanecznym korowodzie ludzi różnych stanów. Śmierć mówi tu: Toć me nawięc-sze wesele, gdy mam morzyć żywych wiele: Gdy się ijmę z kosą pląsać, chcą ich tysiące pokąsać, by potem dodać: Wszytki sobie za nic ważę, Z każdego duszę wydłabią. Jest to potwierdzenie średniowiecznej maksymy: Mors omnia adeąuat (śmierć wszystkim jednaka), która przypominała, że każdy musi uczestniczyć w śmiertelnym tańcu (patrz: śmierć).

J. Kochanowski „Pieśń świętojańska o Sobótce" - Kochanowski nawiązuje tu do na poły pogańskiego obrzędu obchodzonego w noc przesilenia let­niego (noc św. Jana). Jedną z form świętowania był taniec. Panna II i Panna III, porwane przez taneczny korowód, chwalą zalety tańca, dają się ponieść zabawie (Za mną, za mną, piękne koło Opiewając mi wesoło!). Podczas gdy dla Panny II taniec znaczy coś sam w sobie (To moja najwiątsza wada, Że tańcują bardzo rada.), dla Panny III staje się on pretekstem do snucia refleksji na temat natury ludzkiej.

Tańczący Kongres - Taką nazwą okre­ślił Charles-Joseph książę de Ligne Kongres Wiedeński zwołany po wygna­niu Napoleona I na Elbę. Jego słowa: Kongres nie postępuje naprzód, ale tań­czy były aluzją do balów wydawanych przez arystokrację Wiednia. Na jednym z nich car Aleksander I, tańcząc walca, otworzył mu drogę do salonów.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - patrz: bal.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Opis ostatniego poloneza, poprzedzającego wymarsz wojsk napoleońskich z Litwy, jest niejako memento dla wszystkich Polaków żyjących w I połowie XIX wieku. Tak oto odchodzi dawna trady­cja, bo też Podkomorzy jest ostatnim, co tak poloneza wodzi. Taniec narodowy staje się symbolem historii, a uczest­niczące w nim pary to ludzie, którzy wkroczą w jej świat. Umieszczenie mo­tywu tańca w Księdze XII jest celowe: podsumowuje on wcześniejsze wyda­rzenia historyczne, a zarazem ukazuje bohaterów, którzy krokiem poloneza przechodzą w następną epokę, epokę klęski.

L. Carroll „Alicja w krainie czarów"

- Kadryl z Homarami (w innym tłuma­czeniu Rakowy Kadryl) to niemal sur­realistyczny obraz tańca symbolizujące­go świat ludzi, który nie rządzi się żadnymi regułami (żółw ze starą pląsał żabą), gdzie każdy wykonuje te figury, które są dla niego najdogodniejsze. Jed­nocześnie słowa: Czy chcesz tańczyć, czy też nie chcesz, pójdź i zatańcz razem z nimi! nakazują każdemu dołączyć się do tanecznego korowodu.

S. Wyspiański „Wesele" - Taniec Pana Młodego z Panną Młodą jest satyrą na chłopomanię. Najważniejszy jest jednak w dramacie taniec chocholi z ostatniej sceny III aktu. Weselnicy w pijanym i somnambulicznym transie wirują w takt melodii wygrywanej przez Cho­choła. Jest to symboliczna wizja uśpio­nego społeczeństwa polskiego, niezdol­nego do jakiegokolwiek działania. Dra­matyzmu dodają tu także didaskalia dokładnie opisujące taneczny korowód (...dech mu zapiera Rozpacz, a prze­strach i groza obejmuje go martwotą; siania się, chylą ku ziemi, potrącany przez zbity krąg taneczników, który daremno chciał rozerwać...). Patrz: Pol­ska/Polacy.

T. Mann „Tonio Kroger" - Obraz lekcji tańca to jednocześnie obraz lekcji życia. Podczas gdy groteskowy mistrz tańca Knaak ślizga się lekko po par­kiecie (powierzchni życia), Tonio Kro­ger ma kłopoty z opanowaniem pod­stawowych kroków i nieustannie się potyka. Patrz: artysta.

Cz. Miłosz „Walc" - Utwór na poły realistyczny, na poły wizyjny, jest ze­stawieniem dwóch odrębnych rzeczywi­stości: świata zabawy i świata apokalip­tycznego. W pozornie sielskiej atmo­sferze poeta ukazuje tancerce obraz przerażający: Lodowate pole w brzasku żóltej zorzy (...) Wre morderstwami, krew śnieg rumieni. Wie jednak, że ona, pochłonięta zabawą, nie zwróci uwagi na katastroficzną wizję przyszłości. „Taneczność" wiersza podkreśla jego rytmika; poszczególne wersy prowadzo­ne są jakby krokiem walca (na trzy pas).

K.K. Baczyński „Sur le pont d'Avi-gnon" - Obraz tańca na moście w Awig-nonie to powrót do starego, umarłego już świata, który jest tylko żyłką słonecz­ną na ścianie. Tańczą panowie niewi­dzialni i tańczą liściaste suknie panien, czyli to, co odeszło - przedwojenny świat beztroskiej zabawy. Wraz z nimi wirują ptaki złotowłose, czyli symbol dawnej rzeczywistości wirującej w rytm tańca.

J. Andrzejewski „Popiół i diament"

- Andrzejewski tworzy tu nieudaną (ce­lowo) replikę poloneza z „Pana Tadeu­sza", a zarazem tańca kończącego „We­sele". Uczestnicy bankietu na cześć no­wych władz łączą się w pary z przeciw­nikami nowego ustroju. W pijackim korowodzie zacierają się różnice społe­czne, światopoglądowe i polityczne, a tancerze próbują dostosować swój krok do melodii fałszywie wygrywane­go przez orkiestrę poloneza. Taniec ten można potraktować jako metaforę spo­łeczeństwa polskiego, całkowicie zde­zorientowanego wobec nowej sytuacji politycznej.

S. Mrozek „Tango" - Tytułowe tango wieńczy cały dramat. Tańczy je Edek (prymityw, przedstawiciel lumpenpro-letariatu) z Eugeniuszem (przedstawi­cielem rodziny z tradycjami). To Edek prowadzi bosego Eugeniusza w rytm „La Cumparsity". Taniec ten, a także banalna melodia (najbardziej ograne tango), ukazują, kto będzie dominował w nowej polskiej rzeczywistości i w ja­kim rytmie będzie ona wirować.

E. Stachura „Tango triste" -Tytułowe smutne tango jest dla bohatera utworu smutną myślą, którą się tańczy (...) Z nożem w plecach aż do rękojeści. Zwykły taniec przemienia się w rytuał pełen cierpienia i bólu, na który tancerz godzi się z pełną świadomością (Niech będzie tak, Bo ja nie żyję wcale, Bo duchem ptaka stał się ptak).

J. Cohen „Dance Me to the End of Love (Tańcz mnie po miłości kres) - Taniec opisany został jako błagalna prośba o połączenie się w jedno dwojga kochanków (Wtańcz mnie w swoje pięk­no...). Jest on nie tylko poruszaniem się w takt melodii (niezwykła rytmiczność i melodyjność utworu), ale także prag­nieniem ocalenia i narodzin innego świata.

* „Kongres nie postępuje naprzód, ale tańczy". (Ch.J. de Ligne o Kongresie Wiedeńskim)

* „Śmiejcie się, tańczcie, szalejcie, Ale tańcząc, moje panie, Pamiętajcie - pamiętajcie,

Że tańczycie na wulkanie". (R. Berwiński)

* „Pewnik filozofii polskiej: tańczę, więc jestem".

(J. Baudouin de Courtenay)

* „Polska ginie... Tańcujmy póki czasu stanie,

Tańcujmy i nie myślmy, co nastąpi potem,

I skończmy godnie scenę płochych głów zawrotem". (K. Koźmian)

* „Dopóki taniec był oddaniem w ruchach zewnętrznych uczuć i myśli wewnętrz­nych, dopóty był prawdą mającą pewne znaczenie, i to wyniosło go między sztuki piękne. Skoro zaś stał się ślepym naśladownictwem ruchów nie znanego nam znaczenia, jest tylko kłamstwem i głupstwem".

(A. Dunin-Borkowski)

---