Technik dozymetrysta promieniowania jonizującego

Kod klasyfikacji: 315210

Rozdział klasyfikacji: Przemysł lekki i rzemiosło

Klasa klasyfikacji: Inni pracownicy przemysłu

Zadania i czynności

Technik dozymetrysta promieniowania jonizującego - jest odpowiedzialny za prawidłowe wykonywanie pomiarów wskaźników zagrożenia promieniowaniem jonizującym. Promieniowanie jonizujące jest to strumień cząstek (*, *) lub energii elektromagnetycznej (X, *) powodujący zmiany w strukturze atomów na drodze jego przejścia. Zmiany te występują w postaci jonizacji atomów - staje się on jonem, czyli cząstką obdarzoną ładunkiem elektrycznym. Technik dozymetrysta najczęściej wykonuje pomiary dawek i mocy dawek promieniowania jonizującego, a także poziomu skażeń substancjami promieniotwórczymi. Do wykonania tych zadań posługuje się radiometrami i miernikami skażeń.

Dokonuje również odczytów dawkomierzy indywidualnych, używanych do kontroli narażenia indywidualnego we własnej lub w innych jednostkach organizacyjnych. Odczyt dawkomierzy indywidualnych polega na porównaniu ich wskazań z dawkomierzem tego samego rodzaju naświetlonym za pomocą źródła wzorcowego. Wynik zapisywany jest w ewidencji dawek.

Wykonuje wzorcowanie radiometrów i mierników skażeń. Kalibracja (wzorcowanie) polega na ekspozycji przyrządu w polu promieniowania o znanej wartości lub nad powierzchnią skażoną radionuklidem o znanej aktywności. Wynik kalibracji stanowi następnie podstawę do oceny stanu zagrożenia radiacyjnego na konkretnym stanowisku pracy lub w konkretnym miejscu.

Może również wykonywać pomiary innych wielkości związanych z promieniotwórczością, jak aktywności, aktywności właściwej, energii promieniowania, stężenia substancji promieniotwórczych. W wypadku zatrudnienia poza systemem ochrony radiologicznej prowadzone przez technika dozymetrystę promieniowania jonizującego pomiary wielkości związanych z promieniowaniem wykorzystywane są do oceny materiałów lub zjawisk. Dzieje się tak np. w badaniach geologicznych, w których sondy izotopowe emitujące promieniowanie gamma lub neutronowe wykorzystuje się do oceny budowy geologicznej lub do poszukiwania surowców mineralnych. Również w przemyśle wykorzystuje się sondy zawierające izotopy gamma promieniotwórcze np. w gammagrafii - do oceny jakości wyrobów metalowych i ich połączeń. W kopalniach, za pomocą sond zawierających izotop betapromieniotwórczy, kontroluje się zawartość substancji palnych w pyle kamiennym. We własnej komórce organizacyjnej technik jest odpowiedzialny za stan aparatury dozymetrycznej i za terminowe jej wzorcowanie. Prowadzi ewidencję wskaźników zagrożenia radiacyjnego (moce dawek, poziomy skażeń), kontroluje szczelność zamkniętych źródeł promieniowania jonizującego, a przy pracy z otwartymi źródłami - dba o przestrzeganie technologicznych instrukcji pracy.

Środowisko pracy

materialne środowisko pracy

Większość zadań dozymetrysta wykonuje w warunkach zagrożenia promieniowaniem jonizującym. Pracuje bądź to ze źródłami promieniowania jonizującego - zarówno otwartymi jak i zamkniętymi, bądź też w sąsiedztwie tych źródeł, np. dokonując kontroli zagrożenia. Z tego też względu należy do grupy zaliczonej do narażonych na promieniowanie jonizujące z tytułu wykonywania zawodu. Istnieje więc u niego ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe.

Większość prac wykonuje w pomieszczeniach zamkniętych (laboratoriach izotopowych, pracowniach rentgenowskich), jednakże niektóre mogą być wykonywane w zupełnie innych warunkach środowiskowych, na przykład na otwartym terenie, w sąsiedztwie urządzeń radiacyjnych czy w zakładzie przemysłowym.

warunki społeczne

W laboratoriach i pracowniach jego praca ma charakter zespołowy. Technik dozymetrysta promieniowania jonizującego stanowi zazwyczaj część zespołu realizującego prace badawcze i biorącego w tych pracach udział, głównie w charakterze wykonawcy. W zakładzie przemysłowym, gdzie stosowane są źródła promieniowania do celów kontrolnych lub sterowania procesami, może w ograniczonym stopniu pełnić funkcję inspektora ochrony przed promieniowaniem jonizującym, odpowiedzialnego za właściwe stosowanie źródeł promieniowania i bezpieczeństwo pracy.

warunki organizacyjne

Praca technika dozymetrysty promieniowania jonizującego wykonywana jest zazwyczaj w stałych godzinach pracy. Jedynie w nielicznych wypadkach, np. w zakładach przemysłowych, może to być praca zmianowa. Nie są też wymagane częste wyjazdy lub przemieszczanie się z miejsca na miejsce. Praca w organach nadzoru i przeprowadzanie czynności kontrolne zmuszają do bardzo częstej zmiany miejsca pracy. Również, w wypadku zatrudnienia przy izotopowych metodach badawczych lub instalacji urządzeń izotopowych, należy się liczyć z koniecznością częstych wyjazdów.

Praca technika jest nadzorowana bądź bezpośrednio przez zwierzchnika, bądź też pośrednio - przez kontrolę wykonania zadań. Na niektórych stanowiskach może to być praca rutynowa (np. odczyty wskazań przyrządów, kalibracje). Wiąże się z odpowiedzialnością przede wszystkim za zdrowie i bezpieczeństwo pracujących z nim ludzi, lecz także za sprzęt i aparaturę pomiarową.

Wymagania psychologiczne

Praca technika dozymetrysty promieniowania jonizującego związana jest pomiarami, opracowywaniem wyników tych pomiarów i ich oceną. Niezbędna jest więc dokładność i systematyczność w pracy. Ważną rolę odgrywa też koordynacja wzrokowo-ruchowa, pozwalająca na prawidłowe posługiwanie się sprzętem pomiarowym, a tym samym prawidłowe wykonywanie pomiarów. Istotna jest również spostrzegawczość, pozwalająca w porę zauważyć i zareagować na zmianę wskazań przyrządów. Podczas wykonywania pomiarów ważna jest zdolność koncentracji uwagi na wykonywanej czynności - szczególnie przy pracach z otwartymi źródłami promieniowania jonizującego.

Ze względu na konieczność analizy wyników pomiarów bardzo ważne są uzdolnienia rachunkowe oraz umiejętność logicznego myślenia. Ta ostatnia cecha przydatna jest zwłaszcza przy udziale w pracach badawczych lub w wykonywaniu funkcji inspektora ochrony przed promieniowaniem jonizującym ze względu na konieczność przygotowywania instrukcji pracy ze źródłami promieniowania jonizującego.

We wszystkich specjalnościach ważne są uzdolnienia techniczne, pozwalające na łatwe i szybkie posługiwanie się narzędziami, sprzętem kontrolno-pomiarowym i obliczeniowym (komputery, kalkulatory).

Przy pracy w grupie istotna jest umiejętność podporządkowania się, z racji wykonywania funkcji głównie pomocniczych. Bardzo ważna jest przy tym umiejętność współdziałania. W niektórych czynnościach, zwłaszcza kontrolnych i inspekcyjnych, ma znaczenie odporność emocjonalna, ponieważ występować mogą wówczas nieprzewidziane, a czasem i niebezpieczne (wypadki radiacyjne) zdarzenia. Technik dozymetrysta może być zmuszony do wykazania się gotowością podjęcia ryzyka związanego z wykonaniem pracy w warunkach wypadku radiacyjnego lub awarii.

Zainteresowania techniczne są wręcz niezbędne do wykonywania tego zawodu. Bardzo przydatne są również zainteresowania naukowe, zwłaszcza związane z takimi dyscyplinami jak fizyka, chemia, nauki medyczne. Z racji kontaktu ze skomplikowanym nieraz sprzętem przydatna jest znajomość języków obcych. Również zainteresowania urzędnicze (pisanie sprawozdań, protokołów, wykonywanie zestawień, ewidencji) przydaje się na wszystkich stanowiskach pracy należących do tego zawodu. Pomocna w jego wykonywaniu jest umiejętność posługiwania się sprzętem komputerowym i biurowym.

Wymagania fizyczne i zdrowotne

Praca w tym zawodzie jest pracą lekką lub średnio ciężką. Wymagania zdrowotne nie są więc wygórowane. Z cech fizycznych najważniejsza jest duża sprawność narządu wzroku, choć może być wspomagana okularami. Jest to ważne ze względu na konieczność obserwacji wskazań przyrządów pomiarowych, śledzenia ich zmian.

Przy pracy ze źródłami promieniowania jonizującego technik dozymetrysta często ma do czynienia z transportem tych źródeł. Ze względów bezpieczeństwa ich transport i przechowywanie dokonywane jest w specjalnych pojemnikach, wykonanych z ołowiu lub żelaza, o wadze kilku lub nawet kilkunastu kilogramów. W tym wypadku ważną rolę pełni dobra sprawność układu kostnego i mięśniowego osoby transportującej takie źródła. To samo odnosić się będzie do osoby wykonującej kalibracje przyrządów, gdzie prócz transportu źródła trzeba również przemieszczać wzorcowaną aparaturę wagi, bywa, do kilkunastu kilogramów.

Bezwzględnie nie może być zatrudniona osoba z zaburzeniami nerwowymi lub psychicznymi. W zasadzie - prócz niektórych stanowisk w instytutach badawczych - nie istnieje możliwość zatrudniania osób niepełnosprawnych.

Warunki podjęcia pracy w zawodzie

Ze względu na zagrożenie promieniowaniem jonizującym, w związku z wymaganiami stawianymi przez akty prawne, do pracy w tym zawodzie są dopuszczane wyłącznie osoby które ukończyły 18 rok życia. Nie ma natomiast żadnych preferencji związanych z płcią. Jedynie dla kobiet w ciąży lub karmiących występują ograniczenia w wykonywaniu niektórych czynności; ograniczenia te są związane z wielkością mogącego wystąpić w czasie pracy zagrożenia radiacyjnego. Osoba podejmująca pracę w tym zawodzie musi mieć wykształcenie co najmniej średnie. Pożądane jest wykształcenie techniczne, zwłaszcza w dziedzinie elektroniki. Związane to jest przede wszystkim z koniecznością posługiwania się elektronicznym sprzętem pomiarowym i obliczeniowym. Jednakże absolwenci innych szkół technicznych lub ogólnokształcących również mogą znaleźć pracę w tym zawodzie. Przed podjęciem pracy konieczne jest ukończenie kursu lub szkolenia z zakresu ochrony przed promieniowaniem jonizującym.

Możliwości awansu w hierarchii zawodowej

W zawodzie tym występują ograniczone Możliwości awansu w hierarchii zawodowej. Technik dozymetrysta promieniowania jonizującego może zostać kierownikiem grupy (brygady) techników wykonujących ściśle określony zakres pracy (np. grupy wzorcującej przyrządy pomiarowe lub odczytującej dawkomierze w jednostce obsługującej inne firmy).

Występują natomiast możliwości podwyższenia pozycji zawodowej przez osiągnięcie statusu zakładowego inspektora ochrony przed promieniowaniem jonizującym. Wiąże się to jednak z ukończeniem specjalistycznego kursu i pomyślnym zdaniem egzaminu państwowego.

Możliwości podjęcia pracy przez dorosłych

Nie ma ograniczeń wiekowych dla podjęcia pracy w tym zawodzie. Odwrotnie nawet - istnieje możliwość nabycia takich umiejętności już w trakcie pracy zawodowej, po ukończeniu specjalistycznego kursu lub szkolenia.

Polecana literatura

Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna - czasopismo

Problemy Techniki Jądrowej - czasopismo, Państwowa Agencja Atomistyki.

Klasyfikacja zawodów i specjalności, t. V zeszyt 3, MPiPS, Warszawa 1995.

Źródło danych: Przewodnik Po Zawodach, wyd. II, MPiPS

1

---