Wykład I.

Temat : Prawne ramy funkcjonowania lecznictwa psychiatrycznego w Polsce - ustawa „O ochronie zdrowia psychicznego” z dn. 19.08.94r.

I. Powody powstania ustawy :

1. Aspekty etyczne -

1. w odróżnieniu od innych dyscyplin medycznych, psychiatria jest w wysokim stopniu zaangażowana w wykonywanie takiej formy kontroli społecznej, która funkcjonuje na zasadzie przymusu zewnętrznego. Pośredni lub bezpośredni przymus zewnętrzny stanowi zawsze drastyczne naruszenie autonomii jednostki, a postępowanie dopuszczające naruszenie tak ważnego dobra, może być regulowane wyłącznie na drodze ustawy - aktu prawnego najwyższego rzędu po konstytucji,

2. uchwalenie przez Parlament w/w ustawy zamyka wyjątkowo długi - ponad 20-letni - okres prac legislacyjnych nad ostatnim projektem, zapełnia dotkliwie odczuwaną przez psychiatrów i pacjentów lukę prawną i otwiera niełatwy etap przyswajania i stosowania nowych przepisów; przepisy tej ustawy dotyczą nie tylko lecznictwa psychiatrycznego, pomocy społecznej i sądów opiekuńczych, lecz także innych dziedzin służby zdrowia, w tym głównie podstawowej opieki zdrowotnej oraz rehabilitacji,

3. Polska była jednym z nielicznych krajów świata, które nie miały elementarnej regulacji najbardziej drastycznych sposobów postępowania psychiatrycznego, m.in. dotyczącej przymusowego przyjęcia do szpitala z zastosowaniem przymusu bezpośredniego; do tego czasu uznawano, że kryteria jego stosowania powinny być kształtowane wyłącznie przez arbitralne oceny lekarskie.

2. Aspekty prawne -

1. potrzeba prawnej regulacji ochrony zdrowia psychicznego wynikała nie tylko z art. 77 przepisów konstytucyjnych ( tzw. „małej konstytucji” z dn. 17.10.92r. ),

2. lecz również z obowiązującej od 19.08.91r. ustawy o ZOZ-ach, która stanowi, że pacjent ma prawo do wyrażenia zgody lub odmowy korzystania z określonych świadczeń ( art. 19. pkt 2. ust. )

3. fakt, że niektórzy pacjenci psychiatryczny zagrażają sobie lub innym, lecz nie zgadzają się na leczenie, inni nie są zdolni do wyrażenia świadomej zgody na leczenie wymagał uregulowania ustawowego

3. Aspekty międzynarodowe -

1. ratyfikowanie przez Polskę kilku międzynarodowych umów i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, które stanowią m.in., że pozbawienie wolności osoby z zaburzeniami psychicznymi musi być regulowane na drodze ustawy spowodowało kłopotliwą sytuację i zagrożenie ogromnymi kosztami dla Skarbu Państwa w przypadku wniesienia skargi na dotychczasowe bezprawie do Trybunału Europejskiego przez przymusowo hospitalizowanego pacjenta.

II. Historia powstania ustawy :

1. Prehistoria

1. prace nad ustawa o ochronie zdrowia psychicznego trwały prawie 65 lat, a nad ostatnim projektem rozpoczęły się w 1972r., wcześniej sejm wycofał się z projektu ustawy w 1970r.,

2. w okresie 1974, do 1983r. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej wielokrotnie kwestionowało potrzebę odrębnej ustawowej regulacji prawnej ochrony zdrowia psychicznego,

3. od 1980r. w trendach światowych obserwuje się swego rodzaju „ulegalnienie” modelu medycznego przymusowej hospitalizacji, w którym względy terapeutyczne zdecydowanie dominują nad względami prawnymi związanymi z ochroną praw pacjentów, a z drugiej strony rysuje się „umedycznienie” modelu prawnego, który ujmuje przymusowe przyjęcie do szpitala psychiatrycznego, jako pozbawienie wolności w celu ochrony społeczeństwa przed niebezpiecznymi jednostkami z zastosowaniem procedury prawnej o charakterze gwarancyjnym

2. Historia :

1. do czasu uchwalenia ustawy, od 1974r., do 1994r. rozpatrywano jej pięć wersji,

2. ostatecznie w 1993r. projekt ustawy został przekazany do Sejmu R.P., w dniu 20.01.94r. miało miejsce pierwsze czytanie, a ustawa została przyjęta przez Sejm 19.08.94r.

III. Regulacje prawne zawarte w ustawie :

1. Pierwszy rozdział - przepisy ogólne:

1. określają na kim spoczywa obowiązek zapewnienia ochrony zdrowia psychicznego - organy administracji rządowej i samorządowej.

2. ponadto w działaniach z zakresu ochrony zdrowia psychicznego mogą uczestniczyć stowarzyszenia i inne organizacje społeczne, fundacje, związki zawodowe, kościoły oraz grupy samopomocowe pacjentów i ich rodzin, a także osoby fizyczne i prawne,

3. ochrona zdrowia psychicznego polega na promocji zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburzeniom psychicznym, zapewnieniu osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki medycznej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym, kształtowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości i przeciwdziałaniu ich dyskryminacji,

4. określają sposób realizacji działań zapobiegawczych w zakresie ochrony zdrowia psychicznego,

5. określają sposoby realizacji opieki zdrowotnej nad osobami z zaburzeniami psychicznymi,

6. zasady opieki nad dziećmi i młodzieżą upośledzoną umysłowo,

7. zasady wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi przez ośrodki pomocy społecznej,

8. określają iż leczenie w szpitalach psychiatrycznych osób z zaburzeniami psychicznymi jest bezpłatne,

2. Rozdział drugi - badanie, leczenie, rehabilitacja oraz opieka i pomoc.

1. określa, iż każde świadectwo lekarskie dla osoby z zaburzeniami psychicznymi winno być wydane po uprzednim osobistym zbadaniu tej osoby,

2. prawa pacjenta przebywającego w szpitalu psychiatrycznym i domu pomocy społecznej,

3. określa sposób prawnej regulacji rehabilitacji osób z zaburzeniami psychicznymi - odsyła do Rozporządzenia MZiOS,

4. zasady stosowania przymusu bezpośredniego.

3. Rozdział trzeci - przyjęcie do szpitala psychiatrycznego.

1. ustala tryb poddania badaniu psychiatrycznemu osoby bez jej zgody,

2. określa tryb i sposób przyjęcia osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego zarówno za jej zgodą, jak i bez zgody w sytuacji, gdy stwarza ona zagrożenie dla swojego życia lub życia i zdrowia innych osób

3. określa tryb postępowania przed sądem opiekuńczym w sprawie o przyjęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi bez jej zgody,

4. określa tryb postępowania mającego na celu umieszczenie osoby z zaburzeniami psychicznymi w szpitalu, jednak nie stwarzającego zagrożenia dla otoczenia, jak i swojej osoby,

5. wyznacza sposób postępowania w szpitalu psychiatrycznym wobec osoby zatrzymanej w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody.

4. Rozdział czwarty - przyjęcie do domu pomocy społecznej :

1. określa tryb i sposób przyjmowania osób z zaburzeniami psychicznymi do domów pomocy społecznej zarówno za zgodą, jak i przy braku ich zgody na pobyt,

5. Rozdział piąty - postępowanie przed sądem opiekuńczym

1. reguluje zasady postępowania przed sądem opiekuńczym we wszystkich sprawach związanych z przepisami ustawy

6. Rozdział szósty - ochrona tajemnicy

1. ustanawia zasady zachowania tajemnicy związanej z postępowaniem wobec osób z zaburzeniami psychicznymi

7. Rozdział siódmy - przepisy karne, zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisy przejściowe i końcowe

1. określa zasady karne dotyczące wprowadzania w błąd lekarza prowadzącego terapię osoby z zaburzeniami psychicznymi,

2. określa tryb realizacji tej ustawy.

IV. Inne akty prawne dotyczące funkcjonowania lecznictwa psychiatrycznego :

1. Rozporządzenie Rady Ministrów :

1. w sprawie sposobu organizowania i prowadzenia działalności w dziedzinie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym z dn. 20.08.96r.

2. Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej :

1. w sprawie zasad organizowania i zakresu rehabilitacji leczniczej w domach pomocy społecznej z dnia 03.11.95r. - określa w sposób ogólny zasady postępowania rehabilitacyjnego w DPS,

2. w sprawie psychiatrycznych świadczeń zdrowotnych w domach pomocy społecznej i środowiskowych domach samopomocy z dnia 11.12.95r.

3. w sprawie organizowania zajęć rehabilitacyjnych w szpitalach psychiatrycznych i nagradzania uczestników tych zajęć z dnia 20.10.95r.

4. w sprawie sposobu stosowania przymusu bezpośredniego z dn. 23.08.95r.

5. w sprawie wykazu świadczeń zdrowotnych wymagających odrębnej zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego z dn. 04.08.95r.

6. regulujące szczegółowy sposób działania szpitala psychiatrycznego w sprawach przyjmowania oraz wypisywania ze szpitala psychiatrycznego z dn. 23.11.95r.

3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości :

1. w sprawie kontroli przestrzegania praw osób z zaburzeniami psychicznymi przebywających w szpitalach psychiatrycznych i dps z dn. 22.02.95r.

4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej :

1. w sprawie szczegółowego sposobu działania w sprawach przyjęcia do domów pomocy społecznej oraz wypisania z dps osoby chorej psychicznie i upośledzonej umysłowo z dn. 31.07.95r.

---