ANALIZY ZJAWISK ROZWOJOWYCH DOKONUJE SIĘ NA KILKU PODSTAWOWYCH POZIOMACH, WYZNACZAJĄCYCH ZAKRES ZMIAN ROZWOJOWYCH
Poziom zmian zachowania. Poziom zmian struktury
osobowości
Poziom zmian struktur Poziom zmian relacji
umysłowych - poznawczych, „osoba - otoczenia”.
emocjonalnych, motywacyjnych.
Zmiany na wszystkich tych poziomach są współzależne, a więc zmiana w jednej sferze może być zarówno skutkiem, jak i przyczyną zmian w innych sferach funkcjonowania, albo może także towarzyszyć zmianom w innych sferach, pod warunkiem, że istnieje wspólna sfera inicjująca zmiany.
Cały układ pozostaje pod naciskiem dwóch czynników:
- BIOLOGICZNYCHY, płynących z zewnątrz przekształcającego się w ciągu całego życia organizmu (zegar biologiczny),
- SPOŁECZNYCH, płynących z zewnątrz, a głównie ze strony innych ludzi, w formie jawnych oczekiwań i wymagań określających sposób funkcjonowania jednostki według zegara społecznego.
Rozwój jest procesem dynamicznym, który składa się z etapów. W każdym etapie występują specyficzne doświadczenia i trudności, których pokonanie pozwala osiągnąć określone cele rozwojowe. Analizując ten proces w kategoriach pojęć pola społeczne (środowisko społeczne) i społeczni taksatorzy (osoby znaczące), pod których wpływem człowiek znajduje się na różnych etapach swojego życia, można dokonać periodyzacji ludzkiego rozwoju, według kryteriów pól społecznych, oddziałujących na jednostkę:
- rodziny pochodzenia,
- klasy szkolnej,
- grupy rówieśniczej,
- własnej prokreacji (partnerzy życiowi),
- pracy zawodowej,
- prokreacji własnego dziecka.
W polach tych są formułowane pewne oczekiwania i wymagania w stosunku do jednostki, która zmuszona jest przyjąć wobec nich określoną postawę prorozwojową bądź destrukcyjną w kontekście kolejnych etapów jej życia, co stanowi dla niej sytuację trudną, kryzysową, którą musi pokonać, aby przejść na wyższy etap rozwoju. Kryzysy te, skorelowane z kolejnymi etapami życia, mogą mieć zatem dla jednostki znaczenie regresyjne, stabilizacyjne lub progresywne (rozwojowe).