DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNE INTELEKTUALNIE W STOPNIU LEKKIM
Gdy przypuszczamy, że dziecko jest niepełnosprawne intelektualnie musimy przeprowadzić badania psychologiczno - pedagogiczno - lekarskie. W badaniach tych powinny być brane pod uwagę pojęcie normy rozwojowej zarówno w znaczeniu statystycznym, klinicznym jak i teoretycznym.
Wg K. Kirejczyk - niepełnosprawność intelektualna jako stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzenia w zakresie przystosowania się, które pojawiają się w postaci zaburzeń w zakresie dojrzewania, uczenia się i (lub) przystosowania społecznego.
Wg Światowej Organizacji Zdrowia (ŚOZ) poziom funkcjonowania intelektualnego uznaje się za istotnie niższy od przeciętnego, gdy jest większy od dwóch odchyleń standardowych w badaniach przyjętymi testami inteligencji.
Pojęcie ilorazu inteligencji zostało od dawna przyjęte w psychologii i wyraża stosunek wieku rozwojowego do wieku życia badanego:
I.I.=WR/WŻ x 100
Wg ŚOZ wyróżniamy 4 stopnie niepełnosprawności intelektualnej:
w stopniu lekkim
w stopniu umiarkowanym
w stopniu znaczącym (głębszym)
w stopniu głębokim
Dawniejsze określenia typu: upośledzenie umysłowe, debilizm, imbecylizm, idiotyzm są zniesione i nie powinno się ich używać.
Rozpatrywanie zaburzeń rozwojowych w aspekcie diagnostyczno - selekcyjnym wymaga przede wszystkim ustalenia poziomu upośledzenia i zakwalifikowanie go do odpowiedniej kategorii ( patrz „skala inteligencji wg D. Wechslera”).
Dziecko dotknięte nawet najłagodniejszą formą niepełnosprawności intelektualnej nie potrafi opanować programu dostosowanego dola uczniów z przeciętną inteligencją. Występuje tu deficyt myślenia, głównie operacji abstrahowania i uogólniania, co źle wpływa na tworzenie i przyswajanie pojęć.
Myślenie dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim:
kojarzenie wyobrażeń - konkretów ma charakter konkretno - obrazowy i sytuacyjny
przejawiają małą ruchliwość procesów intelektualnych
zwolnione tempo myślenia
trudności w skupieniu uwagi
ubóstwo mowy
brak myślowego odzwierciedlenia istotnych cech rzeczy i zjawisk w procesie uogólniania i abstrakcji
niedomagania w sferze uczuciowo - emocjonalnej
Sfera chrakterologiczna:
reakcje nieadekwatne do bodźca
u dzieci pobudliwych: nawet słaby bodziec wywołuje silną reakcję
u dzieci zahamowanych: silny bodziec wywołuje bardzo słabą reakcję
ograniczenia w zakresie przeżywania uczuć społecznych, moralnych, patriotycznych, estetycznych itp.
charakteryzuje je egoizm i egocentryzm
słabe panowanie nad swoim zachowaniem, lecz nie w pełni kontrolowana sfera popędowa
Sfera poznawczo - motywacyjna:
ograniczona możliwość uczenia się
trudności w przyswajaniu pojęć, zwłaszcza z przedmiotów ścisłych, w opanowaniu reguł gramatycznych, pojęć historycznych, społecznych, moralnych i estetycznych
problemy przy rozwiązywaniu nowych zadań o charakterze teoretycznym
Dzieci o inteligencji niższej niż przeciętna:
Ok. 6% dzieci zostało zdiagnozowanych poniżej przeciętnej. Poziom rozwoju umysłowego tych dzieci zalicza się do inteligencji niższej niż przeciętna i kwalifikuje się je do kategorii dzieci z pogranicza normy.
Wyróżnia się tu:
dzieci równomiernie opóźnione w rozwoju we wszystkich sferach
z wybiórczymi opóźnieniami rozwojowymi
dzieci z zakłóceniami rozwoju mowy sprzężonymi z opóźnieniami słowno - pojęciowego myślenia oraz funkcji słuchowych przy jednocześnie prawidłowym rozwiniętej analizie i syntezie wzrokowej oraz funkcjach motorycznych
dzieci, które wykazują prawidłowy rozwój funkcji słuchowych, mowy i myślenia, a zaburzone są funkcje wzrokowe i sprawność manualna
dzieci, u których najgorzej rozwinięte jest myślenie
Dzieci te mają trudności w ustalaniu przyczyn i skutków zachodzących w sytuacjach zadaniowych i społecznych w zakresie porównywania przedmiotów, wyszukiwania podobieństw, wyodrębniania cech, dokonywania uogólnień. Posługują się pamięcią mechaniczną („wkuwanie”).
Dzieci z tej grupy podlegają terapii pedagogicznej.
Trudności w uczeniu się uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeń wzrokowych:
Spostrzeganie zmysłowe jest funkcją analizatorów, w których skład wchodzą:
receptor - wiązka wyspecjalizowanych w rozwoju filogenetycznym zakończeń nerwowych odpowiednio wrażliwych i czułych na działanie określonych bodźców
nerwowa droga doprowadzająca
korowa część analizatora, w której dokonuje się analiza i synteza ( wrażenie i spostrzeżenia)
Analiza i synteza dochodzących bodźców jest funkcją kory mózgowej, w której wg A. Łurii wydzielone, zlokalizowane i współdziałające ze sobą ośrodki neuronów odgrywają określoną rolę.
Łuria wyróżnia trzy warstwy pól cytoarchitektonicznych:
pola pierwszorzędowe (projekcyjne) - dokonuje się tutaj odbicie cech przedmiotów i zjawisk będące w naszej świadomości wrażliwym odzwierciedleniem poszczególnych bodźców
pola drugorzędowe (kojarzeniowe) - są odpowiedzialne za analizę i syntezę impulsów dośrodkowych, dochodzących z pól projekcyjnych oraz łączenie pojedynczych cech w jednolite struktury czynnościowe, dzięki którym postrzegamy nie tylko pojedyncze jakości przedmiotów, ale także przedmioty jako całość. Następuje wówczas odzwierciedlenie spostrzeżeniowe.
pola trzeciorzędowe „nakładania się” - współpracują między poszczególnymi analizatorami, dzięki czemu istnieje możliwość koordynacji, np. wzrokowo - ruchowej.
Poznanie (wrażeniowo - spostrzeżeniowe odzwierciedlenie świata) stanowi podłoże, na którym przebiegają procesy poznawcze o wyższej organizacji psychicznej (pamięć, myślenie).
W procesie nabywania umiejętności czytania i pisania ważny jest analizator wzrokowy.
Ważną przyczyną trudności w uczeniu się jest zaburzenie spostrzegania wzrokowego, jako następstwo defektu korowej części analizatora wzrokowego (dziecko wadliwie odzwierciedla kształty liter).
Dzieci mogą mieć kłopoty w różnicowaniu, zapamiętywaniu i odtwarzaniu figur geometrycznych oraz liter.
Zaburzeniom percepcji wzrokowej towarzyszy słaba pamięć wzrokowa, dlatego z trudem utrwalają się obrazy struktur graficznych wyrazów, stanowiące wzory poprawnej pisowni. Zaburzenia te często są związane z zaburzeniami procesu lateralizacji.
Zbyt długa koncentracja nad rozpoznaniem liter i syntezą wyrazów jest przyczyną opóźnionego opanowania techniki czytania co w konsekwencji wpływa na poczucie niższej wartości i zaburzenia w zachowaniu się dziecka.
W dalszych latach nauki występuje wolniejsze czytanie w stosunku do rówieśników, męczące i powodujące napięcie emocjonalne, co ma wpływ na kłopoty w zrozumieniu tekstu. Najwięcej problemów występuje w opanowaniu matematyki, geometrii, geografii, plastyki, języka rosyjskiego itp.
Zaburzenia spostrzeżeń słuchowych:
Percepcja dźwiękowa - analizator słuchowy.
Różnice w zakresie percepcji słuchowej:
duże możliwości w identyfikacji wysokości dźwięków (słuch muzyczny)
rozróżnianie barwy dźwięków lub struktury rytmu
zdolność prawidłowego różnicowania dźwięków mowy (słuch fonematyczny lub fonematyczno - fonetyczny -> mowny)
Słuch mowny - to zdolność wyodrębniania i identyfikowania dźwięków mowy.
Słuch fonematyczny (różnicowanie głoski słuchowo) - wyprzedza w rozwoju ontogenetycznym słuch fonetyczny (prawidłowa realizacja głoski). Pełna dojrzałość około 7 roku życia.
Występują problemy z rozwojem mowy (opóźniony), ze zrozumieniem skomplikowanych instrukcji i poleceń słownych, wady wymowy, trudności w nauce czytania i w pisaniu ze słuchu.
Czytania - jako proces sensoryczny i intelektualny polega na zdolności przetransponowania znaków języka pisanego na odpowiadające im dźwięki mowy, scalenia tych dźwięków (synteza słuchowa) oraz przyporządkowania odczytanemu wyrazowi jego znaczenia (zrozumienie sensu słowa).
Pisanie ze słuchu - wyodrębnianie w usłyszanym słowie poszczególnych dźwięków (analiza słuchowa), a następnie przyporządkowanie im określonych znaków graficznych.
Istotą zaburzeń w czytaniu są trudności dokonania syntezy, a podczas pisania ze słuchu - analizy słuchowej wyrazu.
Początkowo - czytania na pamięć, później - bezsilność wobec napotkanych trudności. Cały wysiłek skupia się na technicznej stronie czytania, co wpływa negatywnie na zrozumienie tekstu.
W nauce pisania - pisanie ze słuchu, np. „pod stołem” - „potstołem”.
W pisaniu ujawniają się wady wymowy. Trudności te utrzymują się dłużej niż trudności w czytaniu.
Słaba pamięć słuchowa - trudności w nauce, np. w opanowaniu tabliczki mnożenia, wierszy, ciągów słownych, języków obcych itp.
Trudności te mają negatywny wpływ na rozwój osobowości i przystosowanie społeczne. Nie wyrównane w porę zaburzenia powodują opóźnienia rozwoju myślenie słowno - pojęciowego przejawiające się trudnościami w rozumowaniu, wnioskowaniu i uogólnianiu na materiale werbalnym.
Skutki odnosi nauczanie poglądowe, które bazuje na myśleniu konkretno - obrazowym.
Do głównych zaburzeń mowy wewnątrzpochodnych (endogennych) należą:
dysglosja - zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności
dysartria - zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne artykulacyjne, fonacyjne i oddechowe
dyslalia - opóźnienie w przyswajaniu sobie języka na skutek zwolnionego tempa wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych. Polega na niewłaściwej realizacji fonemów.
Wyróżnia się ze względu na przyczyny:
dyslalię organiczną - wrodzone lub nabyte uszkodzenia obwodowych narządów mowy, np. wada zgryzu, wargi i języka, podniebienia (dyslalia motoryczna, dysglosja) oraz uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych (dysartia, anartia)
dyslalię funkcjonalną - wynika z nieprawidłowego funkcjonowania narządów mowy (seplenienie, nosowanie itp.)
Ze względu na symptomy:
dyslalię jednoraką - jedna głoska jest wymawiana nieprawidłowo lub zastępowana inną głoską np. r - l
dyslalię wieloraką - kilka lub kilkanaście głosek jest źle wymawianych lub zastępowanych przez inne (seplenienie, bezdźwięczność)
dyslalię całkowitą (bełkot lub alalia) - wszystkie lub prawie wszystkie głoski nie są w ogóle wymawiane.
afazja - częściowa lub całkowita utrata znajomości języka na skutek uszkodzenia pewnych struktur mózgowych
jąkanie - zaburzenia płynności mowy (rytmu i tempa)
nerwice mowy - mutyzm, afonia, jąkanie, zaburzenia tempa mowy, modulacja siły i wysokości głosu u osób cierpiących na nerwice
oligofazja - niedokształcenie mowy, spowodowane niepełnosprawnością umysłową
schizofazja - zniekształcenie mowy osób z zaburzeniami myślenia, spowodowane zaburzeniami psychicznymi.
Zaburzenia zdolności matematycznych:
Dla oceny poziomu rozwoju zdolności matematycznych należy dokonać pomiaru:
Zgodnie ze zmodyfikowanym modelem hierarchii zdolności umysłowych Verona część matematycznej inteligencji składa się z następujących czynników:
G - czynnik ogólny
Percepcyjny
Przestrzenny
Słowny
Liczbowy
Pamięci
Rozumowania
Inne szkolne
Wg L. Kosca specyficzne trudności w uczeniu się matematyki spowodowane są tzw. dyskalkulią rozwojową. „Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mającym swe źródło w genetycznych lub wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim anatomiczno - fizjologicznym podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem. Jest zaburzeniem występującym bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych”.
1