Wykład 2
Rozwój demograficzny
Struktura płci i wieku ( w 2007 r):
- w wieku do 44 roku życia - na 100 mężczyzn przypada 97 kobiet
- w wieku powyżej 44 r.ż. - na 100 mężczyzn przypada 124 kobiet
- w wieku 65 lat i więcej - na 100 mężczyzn przypada 165 kobiet
W 2007 roku statystyczny mieszkaniec Polski miał 37,3 lat:
Mężczyźni średnio 35,3 lat
Kobiety średnio 39,4 lat
W 200 roku statystyczny mieszkaniec Polski - 35,4 lat:
Mężczyźni średnio 33,4 lata
Kobiety średnio 37,4 lata
Dane z 2010 roku:
Na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 30 osób w wieku przedprodukcyjnym oraz 25 osób w wieku poprodukcyjnym.
W 2000 roku było to odpowiednio 40 i 24 osoby. W 1990 roku 50 i 22 osoby.
Udział osób w wieku 65 lat i wyżej stanowi 13,5%, W 2000 r. wynosił 12,4%, a w 1990 r. 10,2%.
Warunki socjalno-demograficzne
Dochody z pracy w Polsce stanowią obecnie źródło utrzymania dla ok. 52 - 55% gospodarstw domowych.
Już 1/3 gospodarstw utrzymuje się z pracy w sektorze prywatnym, zaś dla około 43 - 45% gospodarstw główne źródło utrzymania pochodzi ze źródła niezarobkowego (emeryci i renciści).
Blisko 4% gosp. Nie posiada własnego źródła utrzymania i pozostają na utrzymaniu osób spoza ich gospodarstwa albo na utrzymaniu państwa.
Najwyższe zarobki w Polsce w 2008 roku odnotowano w Warszawie. Średnia dochodów wynosiła tam 4,6 tys. Zł i była o 53% wyższa niż zanotowana dla ogółu badanych. Poziom zarobków jest tu o 37% wyższy niż we Wrocławiu (3350 zł), który zajął drugie miejsce. Najniższe płace są w Białymstoku.
Wybrane czynniki ekonomiczne warunkujące sposób żywienia i stan odżywienia jednostki:
Czynniki makroekonomiczne
PKB: produkt krajowy netto, dochód narodowy, PKB na 1 mieszkańca
Podaż żywności
Stan koniunktury i równowagi rynku żywnościowego
Stan infrastruktury społecznej, technicznej, gospodarczej a w tym handlowej
System finansowy
Czynniki mikroekonomiczne
Dochód: dochód nominalny, dochód rozporządzalny, dochód dyspozycyjny gosp. Domowego
Wydatki na żywność: bezwzględne, względne
Ceny produktów żywnościowych
Pozostałe czynniki materialnej zasobności gosp. Domowego
Poziom PKB na 1 mieszkańca
|
Relatywnie wysoki |
Relatywnie niski |
Poziom wydatku na żywność |
Wyższa wartość wydatków na żywność przy niższym ich udziale w wydatkach ogółem |
Niższa wartość wydatków na żywność przy wyższym ich udziale w wydatkach ogółem |
Poziom życia ludności |
Wyższy poziom spożycia większości produktów żywnościowych, a zwłaszcza droższych, wygodnych w użyciu o wyższej jakości |
Niższy poziom spożycia większości produktów żywnościowych |
Struktura energetyczna diety |
Wysoki udział energii z tłuszczu roślinnego i zwierzęcego oraz niski udział energii z węglowodanów |
Wysoki udział energii z węglowodanów i niski udział z tłuszczu roślinnego i zwierzęcego |
Bezpieczeństwo finansowe |
Wyższy poziom bezpieczeństwa żywnościowego |
Niższy poziom bezpieczeństwa żywnościowego |
Poziom zagrożenia chorobami dietozależnymi |
wyższy |
nieższy |
W ostatnich latach (2009 r.) ok. 24% stanowiły wydatki na żywność.
Emeryci i renciści wydają 42 - 45% wydatków. Wydatki poszczególnych grup społecznych są bardzo zróżnicowane.
Europejczycy na żywność wydają 15% swoich dochodów, a Niemcy tylko 10%.
Tradycje żywieniowe
Wg danych bilansów żywności istotnie zwiększyło się spożycie tłuszczów i olejów roślinnych, mięsa drobiowego, owoców i warzyw. Zmniejszyło się spożycie mięsa wołowego, masła, mleka i przetworów mlecznych, tłuszczów zwierzęcych oraz cukru o przetworów zbożowych. Spadek spożycia dotyczył białka ogółem
Wśród tych zmian za szczególnie niekorzystną tendencję należy uznać zmniejszenie zawartości wapnia w diecie z 1200 mg w latach 90-tych do ok. 850 mg obecnie.
Zwiększenie spożycie wit. C oraz NNKT, co wiąże się ze wzrostem spożycia warzyw i owoców oraz zmianą w strukturze spożycie tłuszczów.
Struktura energetyczna diety:
Białko 11%, tłuszcze 36%, węglowodany 53%
Najgorzej odżywiają się rodziny o niskich dochodach, wielodzietne ze środowisk miejskich.
FAO wyróżnia 5 stanów odżywienia [przeciętna dobowa podaż energii na osobę]:
- krańcowa niska podaż energii - powyżej 1800 kcal
- niska podaż energii - 1800 - 2200 kcal
- prawidłowa podaż energii - 2200 - 2800 kcal
- nadmierna podaż energii - 2800 - 3000 kcal
- nadkonsumpcja absolutna - powyżej 3000 kcal
Wg FAO wszystkie kraje UE osiągnęły wysoki poziom wyżywienia powyżej 3000 kcal.
Średnia wartość energetyczna przeciętnej dziennej racji pokarmowej w Polsce wynosi ponad 3000 kcal. W Polsce realizujemy tańszy model wyżywienia: niski udział energii z produktów pochodzenia zwierzęcego, a zwłaszcza białka zwierzęcego, nadmierną podaż tłuszczów i cukru rafinowanego.
Niskie spożycie mleka, ryb, tłuszczów roślinnych i owoców, oraz wysokie spożycie tłuszczów zwierzęcych, cukru i ziemniaków.
Czynnikami pozaekonomicznymi kształtującymi popyt na żywność są np. reklamy, czynniki ekologiczne, a także konieczności rozwoju badań naukowych w zakresie żywności i żywienia w powiązaniu ze zdrowiem.
Potencjał produkcyjny gospodarki
W rozwiniętych gospodarczo krajach europejskich przyjmuje się, iż w celu osiągnięcia samowystarczalności, własna produkcja żywności na bieżące potrzeby powinna pokrywać zapotrzebowanie co najmniej w 90%.
Strategicznym celem polskiej gospodarki żywnościowej powinno być dążenie kraju do samowystarczalności.
Koncepcja polityki wyżywienia
1) Generalną intencją polityki powinno być zharmonizowanie produkcji rolniczej i przetwórstwa żywności oraz polityki importu, eksportu z potrzebami i wymaganiami społeczeństw w zakresie żywienia i zdrowia …
2) Ustalenie efektu tej harmonizacji
3) Zahamowanie umieralności z powodu chorób układu krążenia i naczyń mózgowych oraz chorób nowotworowych
4) Obniżenie wskaźnika umieralności niemowląt
5) Zmniejszenie niedoborów energetycznych i białkowych u dzieci oraz u innych szczególnie zagrożonych grup społecznych
6) Zmniejszenie częstości występowania stanów niedoborowych niektórych składników odżywczych w diecie (jod, magnez, żelazo, wapń)
Cele społeczne polityki wyżywienia
Zapewnieni dostępności różnych produktów zgodnie z oczekiwaniami i możliwościami nabywczymi konsumentów.
Takie cele wymagają współpracy:
- producentów żywności
- dystrybutorów, handlowców
- oświaty oraz czynników rządowych
Zadania dla producentów, przetwórców i dystrybutorów żywności
- wzrost udziału produktów spełniających rolę ochrony lub poprawy zdrowia (żywność ekologiczna, funkcjonalna)
- wzrost udziału żywności dla specyficznych grup demograficznych np. niemowląt, dzieci, osób starszych
- wzrost udziału produktów autentycznych pod względem smaku, zapachu, konsystencji (produkcja niszowa, regionalna)
- wzrost udziału produktów w wysokiej stabilności, jakości i wartości spożywczej
Zadania dla oświaty
- popularyzacja zasad prawidłowego żywienia
- popularyzacja informacji i żywności bezpiecznej dla zdrowia oraz sposobach zapobiegania chorobom na tle nieprawidłowego żywienia
- popularyzacja informacji na temat skutków żywienia niedoborowego oraz naddoborowego
- szkolenie kadr potrzebnych w przemyśle, oświacie i na stanowiskach urzędniczych odpowiedzialnych za politykę wyżywienia
Zadania dla czynników rzędowych
- aktualizacja, harmonizacja i dalszy rozwój legislacji żywnościowej i zarządzeń wykonawczych
- przemyślana i rozsądna polityka podatkowa
- skuteczna polityka celna dotycząca artykułów żywnościowych
- modernizacja wymagań jakościowych w stosunku do surowców, produktów, metod przetwarzania
- monitoring produkcji i spożycia żywności
Wykład 4
Drugi plan działań dla Europy
Rada ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia:
- powołano ją na wniosek GIS,
- w jej skład…
Zadania:
- pełni funkcję organu opiniodawczo-doradczego w zakresie działań na rzecz zapobiegania nadwadze na rzecz zapobiegania nadwadze i otyłości w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń Białej Księgi Komisji Europejskiej pt. ”Strategia dla Europy w zakresie zagadnień zdrowia związanych z żywieniem, nadwagą i otyłością”
- określanie priorytetowych działań w zakresie promocji zbilansowanej diety, aktywności fizycznej i zdrowia oraz określanie kierunków ich realizacji w całym kraju
- opiniowanie i wspieranie inicjatyw organizowania akcji, ruchów koalicji na rzecz zdrowia publicznego, w tym promocji zachowań prozdrowotnych oraz w zakresie zapobiegania chorobom niezakaźnym wynikającym z nadmiernej masy ciała, ze szczególnym uwzględnieniem partnerstwa publiczno-partnerskiego
- działanie na rzecz promocji zdrowego stylu życia, zwłaszcza zbilansowanej diety i aktywności fiz. Dla poszczególnych grup wiekowych, w szczególności środowiskach lokalnych i środkach masowego przekazu.
Biała Księga - strategia dla Europy w sprawie zagadnień zdrowotnych związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością. Celem jej jest określanie zaitegrowanego podejścia UE mającego na celu…
W ciągu ostatnich 30 lat drastycznie wzrosła liczba przypadków nadwagi i otyłości wśród ludności UE, a zwłaszcza wśród dzieci, gdzie współczynnik nadwagi w 2006 roku wyniósł 30%.
Wskazuje to na pogarszanie się tendencji do nieprawidłowego sposobu odżywiania się i niskiego poziomu aktywności fiz. wśród ludności UE i z tego powodu w przyszłości spodziewany jest dalszy wzrost przewlekłych dolegliwości tj.: cukrzyca typu 2, udary, nadciśnienie, choroby układu krążenia, niektóre nowotwory, zaburzenia mięśniowo-szkieletowe.
W dłuższej perspektywie będzie to miało negatywny wpływ na średnią długość życia w UE oraz pogorszenie jakości życia wielu osób.
3 czynniki w celu zwalczania otyłości zawarte w Białej Księdze:
Każda osoba ostatecznie odpowiada za swój tryb życia oraz za tryb życia swoich dzieci.
Tylko dobrze poinformowany konsument może podejmować racjonalne decyzje.
Optymalną reakcję na to zagadnienie integracji zarówno różnych istotnych obszarów polityki jak i różnych poziomów działania.
Komisja Europejska zobowiązała się do wspierania polityki wyżywienia w tym zakresie na poziomie krajowym, ale równocześnie sama podejmuje działania, które mają zająć się gromadzeniem lokalnych lub krajowych inicjatyw i tworzenie ogólnoeuropejskich mechanizmów wymiany najlepszych praktyk.
Zasady działania polityki w tym zakresie:
- zajmowanie się tą istotną kwestią zdrowia publicznego wymaga całościowej integracji polityki począwszy od żywności i konsumenta, do sportu, edukacji i transportu
- działania w niniejszym dokumencie skupiają się na 4 zasadniczych aspektach:
1) Działania powinny dotyczyć przyczyn powstawania zagrożeń dla zdrowia. W ten sposób działania ustalone w strategii powinny się przyczynić do zmniejszenia wszelkich zagrożeń związanych z nieodpowiednim sposobem odżywiania i ograniczoną aktywnością fizyczną, w tym zagrożeń związanych z nadmierną masą ciała.
2) Opisane działania mają funkcjonować w obszarach polityki rządowej i na różnych szczeblach władzy przy zastosowaniu szeregu instrumentów, łącznie z ustawodawstwem, tworzeniem sieci kontaktów, podejściem publiczno-prywatnym i przy zaangażowaniu sektora prywatnego i społeczeństwa obywatelskiego.
3) W celu sprawdzenia skuteczności strategia będzie wymagała podjęcia działań przez szereg podmiotów na poziomie lokalnym, takich jak szkoły i organizacje społeczne.
4) Najważniejszą kwestią jest monitorowanie powyższych działań.
Niestety mimo podejmowania działań mających na celu poprawę sposobu żywienia i wzrost aktywności fizycznej, liczba osób z nadwagą rośnie.
Polityka na poziomie wspólnotowym
- lepiej poinformowani konsumenci,
- udostępnianie zdrowych produktów spożywczych
- wspieranie aktywności fizycznej
- grupy priorytetowe i środowiska
- rozwijanie wiedzy w celu wspierania i tworzenia polityki wyżywienia ludności
- rozwijanie systemów monitorowania
Polityka na poziomie państw członkowskich
Ze względu na zróżnicowanie sposobu żywienia w poszczególnych państwach członkowskich, część zadań związanych z walką z nadwagą i otyłością może być realizowana jedynie na poziomie krajowym.
Komisja będzie tylko zestawiać i oceniać wraz z grupą wysokiego szczebla podjęte działania krajowe i regionalne i udostępniać te informacje na swojej stronie internetowej.
Komisja zamierza wykorzystać wspomnianą grupę wysokiego szczebla do promowania i rozpowszechniania najlepszych praktyk, jak również do udzielania wsparci uznanego za właściwe na poziomie wspólnotowym…?
Możliwości działania podmiotów prywatnych
Podmioty prywatne mogą odegrać istotną rolę w zapewnieniu konsumentom możliwości dokonywania wyborów korzystnych dla zdrowia i umożliwieniu im podejmowania dalszej decyzji dotyczących zdrowego trybu życia: ich działania w tym obszarze mogą uzupełniać politykę krajową i inicjatywy UE.
Wspólnotowe instrumenty wdrażania polityki wyżywienia
Instrumenty te mają na celu:
- stabilizację sytuacji na rynku żywnościowym,
- kształtowanie prozdrowotnych zachowań konsumentów.
Do wspólnotowych instrumentów, które mogą się przyczynić do poprawy wzorców spożycia żywności należą np. mechanizmy:
- wzrostu konsumpcji mleka w placówkach oświatowych,
- bezpłatnej dystrybucji owoców i warzyw,
- promocji wybranych produktów rolnych.
UE finansuje wszystkie w/w projekty.
System dopłat do spożycia mleka i przetworów mlecznych.
Projekt ten skierowany jest do dzieci regularnie uczęszczających do przedszkoli i szkół podstawowych oraz młodzieży z gimnazjów i szkól ponadgimnazjalnych. Dopłatami były objęte: mleko, jogurty, serki topione, twarogi oraz sery. Każdy uczeń może nabyć 0,25 litra mleka lub przetworu mlecznego po cenie niższej niż rynkowa i nie wyższej niż ustalona ustawowo cena maksymalna. Powodzenie systemu uzależnione jest od stworzenia krajowego programu wspierającego ten program i zaangażowania wielu instytucji.
Projekt był realizowany w: na Węgrzech, w Szwecji, Francji, gdzie liczba dzieci sięga ok. 20-50% ogólnej liczby dzieci (?), w Polsce niespełna 10% dzieci
Promocja wybranych produktów rolnych
Na unijnym rynku ogrodniczym od 1997 roku producenci mają prawo uzyskać rekompensaty za wycofanie z rynku produktów i przeznaczenie ich do bezpłatnej dystrybucji (do ośrodków pomocy społecznej, szpitali, itp.).
W Polsce projekt ten nie został uruchomiony z powodów organizacyjnych i braku zainteresowania producentów.
Zakłada się, że wdrażane programy muszą się przyczynić do wzrostu popytu na produkty nimi objęte. Programy te wydają się szczególnie pożądane w państwach, które charakteryzują się np. niskim spożyciem owoców i warzyw oraz wysokim potencjałem ich produkcji.
Po wejściu Polski do UE został uruchomiony:
- roczny program promocyjno-informacyjny „Mrożonki pełne natury” - dot. Promocji mrożonych warzyw i owoców,
- dwuletni program informacyjny „Oryginalność pod ochroną” - odnoszący się do wspólnotowego systemu oznaczeń produktów regionalnych i tradycyjnych,
- w 2008 r. zainaugurowano 3-letnia kampanię „Stawiam na mleko” skierowaną do dzieci w wieku 7-13 lat, ich opiekunów i rodziców.
Platforma technologiczna „żywność dla życia”
Skierowana do producentów żywności przez Komisją Europejską.
- Postawiła sobie za cel doskonalenie produkcji żywności zgodnie z potrzebami i oczekiwaniom konsumentów, a także promocją innowacyjnej, nowoczesnej produkcji żywności, która będzie miała pozytywny wpływ na zdrowie publiczne i ogólnie jakość życia.
- Koncepcja nawiązuje do zachodzących w Europie procesów demograficznych polegających na przedłużaniu życia i starzeniu się społeczeństwa tego regionu oraz konieczności przyjęcia we wszystkich dziedzinach działalności podejścia opartego na „zdrowym starzeniu się”
- Realizacja wizji tej platformy zakłada prowadzenie badań i współpracą w obszarach:
Żywność i zdrowie
Jakość żywności a procesy produkcyjne
Żywność i konsument
Bezpieczeństwo żywności
Zrównoważona produkcja żywności
Zarządzanie łańcuchem żywnościowym
- Jednocześnie zakłada się, że inicjatywy badawczo-rozwojowe w tych obszarach będą zharmonizowane, przyjmą perspektywę konsumenta za główną…
Polityka wyżywienia w aspekcie przyszłych wyzwań
- Praktyczną realizacją polityki wyżywienia zaangażowane są organizacje międzynarodowe, rządy poszczególnych krajów i rozmaite stowarzyszenia i organizacje działające na poziomie lokalnym.
- Wśród różnych przesłanek podejmowanych przez nie działań znajdują się m.in. rosnące koszty opieki zdrowotnej, hospitalizacji i usług medycznych, a także wypłacanych rent i innych świadczeń.
- Względy ekonomiczne są i będą w przyszłości ważnym elementem uwzględnianym przy formowaniu i realizacji polityki wyżywienia w różnych krajach.
- W oficjalnych dokumentach ONZ i jej wyspecjalizowanych agend podkreśla się odpowiedzialność poszczególnych rządów za dobrostan ich obywateli
- Ważne jest też stwierdzenia powtarzane w publikacjach Podkomitetu ds. Żywienia Narodów Zjednoczonych: „WŁAŚCIWE WYŻYWIENIE PRAWEM CZŁOWIEKA”!
- W Polsce od lat 90-tych podejmowane są próby stworzenia programu realizacji narodowej polityki wyżywienia.
- Na uwagę zasługują rozwijające się inicjatywy na mniejszą skalę, nakierowane np. na zwiększenie dostępności żywności wśród grup tzw. Ryzyka, promujące zasady racjonalnego żywienia i zdrowy styl życia.
- W Polsce ważną rolę w tym zakresie pełni Polska Federacja Producentów Żywności.
- Działalność tej organizacji uwzględnia tak ważne dla konsumenta aspekty, jak np. jakość i bezpieczeństwo żywności, oznakowanie żywności, innowacje i przenikanie nowych technologii, itp.
- Realizacja całej polityki wyżywienia wymaga znacznych nakładów finansowych, dlatego konieczne jest zacieśnienie współpracy między sektorem publicznym i prywatnym a także budowana na zasadzie wzajemnego zaufania kooperacja różnych środowisk związanych z żywnością, żywieniem i zdrowiem.
7