Dydaktyka
13.11.2009
Metody nauczania, klasyfikacja metod nauczania. Metody podające, metody problemowe stosowane w pielęgniarstwie.
Metoda- grec. methodos- droga , sposób postępowania. Stąd też przez metodę nauczania będziemy rozumieć „sposób pracy z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej mówiąc wypróbowany układ czynności nauczyciela i uczniów realizowany świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości uczniów” Okoń
Dobór metod dydaktycznych zależy od:
- wieku uczniów
-charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania
-celów realizowanych w ciągu danych lekcji
-treści
-form organizacyjnych
-środków dydaktycznych. Dobre efekty pracy dydaktycznej można osiągnąć tylko dzięki stosowaniu różnych metod, żadna z nich jeśli jest stosowana oddzielnie i wyłącznie nie zapewnia właściwych wyników
Nie ma uniwersalnej metody nauczania
Dobre efekty
Klasyfikacja metod nauczania
Według K. Sośnickiego (1948)
-nauczanie sztuczne (szkolne)- metoda podająca
-nauczanie naturalne (poszukujące)- metoda poszukująca
Według Cz. Kulisiewicza
-słowne-pogadanka, opowiadanie, wykład, praca z książką
-poglądowe- pokaz, pomiar angażujący wzrok i słuch
-praktyczne- jako zajęcia laboratoryjne i praktyczne
Niektóre metody łączą się ze sobą np. pokaz z wykładem i uzupełniać się wajemnie, a oprócz tego każda z nich może spełniać inne funkcje dydaktyczne:
-służyć zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem
-zapewnić utrwalenie nowej wiedzy
-utrwalić kontrolę i ocenę stopnia opanowania tej wiedzy
Według Nawroczyńskiego
-podające-to praca nauczyciela, podawanie uczniom nowego materiału
-poszukujące- praca uczniów poszukujących wiedzy
-laboratoryjne (zajęcia w pracowni- eksperyment)
Według tadeusza Nowackiego
-nauczania teoretycznego (wykład, pogadanka, dyskusja, opis, opowiadanie, wyjaśnienie)
-nauczania praktycznego (pokaz, ćwiczenie, instruktaż, inscenizacja)
Zmodyfikowany podział metod nauczania (według Szloska)
Metody nauczania:
-podające (asymilacji wiedzy)- zakłada bierność uczącego się
Uczeń ogranicza się w zasadzie do przyjmowania, notowania i zapamiętywania treści.
Słowo- stanowi jedno z głównych narzędzi pracy nauczyciela.
-wykład bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie uczącym się określonych wiadomości. Aktywne uczestniczenie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Wykład nie powinien być zbyt długi)
-wykład informacyjny ( najprostszy, treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci. Jest użyteczny w przekazywaniu informacji nowych , trudno dostępnych w krótkim czasie, dużej liczbie uczących się.Powinien mieć określoną strukturę, cele zaplanowane ujęcie treści)
-pogadanka
-opowiadanie (opis zdarzeń, faktów, procesów zastępuje obserwację naturalnych rzeczy
i zjawisk)
-opis (najprostszy sposób zaznajamiania uczniów z im bliżej przedmiotami, zjawiskami, faktami czy osobami. Opisowi towarzyszy pokaz opisywanego przedmiotu w naturze, w postaci rysunku, schematu, fotografii)
-prelekcja
-anegdota
-odczyt
-objaśnienie/wyjaśnienie
Jednokierunkowy sposób porozumiewania się między nauczycielem a uczniami:
Nauczyciel uczeń
-pogadanka pedagogiczna
Polega na rozmowie nauczyciela z uczniem.
Rozmowa ta jednak różni się od zwykłych rozmów prowadzonych przez ludzi.
W zwykłej rozmowie gdy stawiamy komuś pytanie, zazwyczaj nie znamy odpowiedzi; w pogadance nauczyciel z reguły zna odpowiedź na wszystkie zadawane uczniom pytania.
Pogadanka jest więc wtedy skuteczna, gdy przypomina żywą , codzienną rozmowę, w której nauczyciel występuje nie w roli permanentnego egzaminatora , lecz bezpośredniego współrozmówcy, który jest w niej osobą kierującą, zmierzającą do osiągnięcia znanego sobie celu. W ten sposób krok po kroku uczniowie przechodzą ze stanu niewiedzy w stan wiedzy.
Rodzaje:
-pogadanka wstępna- przygotowująca uczniów do pracy (przypomnienie wiadomości z poprzednich lekcji, ustalenie tematu i celu lekcji, przedstawienie zadani całej klay, omówienie metod pracy i sposobu jej zakończenia)
-pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości- rozmowa nauczyciela z uczniem, w której chodzi o takie zaktywizowanie uczniów, aby nowe treści zostały przez wszystkich zrozumiane, powiązane z własnym doświadczeniem i zapamiętane.
- pogadanka utrwalająca- polega na operowaniu materiałem uprzednio przyswojonym, lecz wymagającym konfrontacji ze sobą oraz zintegrowania w ramach jakiś większych całości (zagadanień, działań, systemów)
Pogadanka pedagogiczna należy do najstarszych metod w pracy dydaktycznej i służy do:
-przygotowania uczniów do pracy na lekcji
-zapoznania ich z nowym materiałem
- systematyzowania i utrwalania wiadomości
-bieżącej kontroli stopnia opanowani materiału
Dwukierunkowy sposób porozumiewania się między nauczycielem a uczniami
Nauczyciel <-> uczniowie
Dyskusja (podająca, problemowa, oparta na słowie)
Istota dyskusji polega na wymianie myśli i poglądów uczestników grupy na określony temat. Warunkiem posługiwania się nią w pracy dydaktycznej jest przygotowanie uczniów do wymiany myśli zarówno w sensie merytorycznym jak i formalnym.
Zalety dyskusji
-pobudza i rozwija myślenie
-kształci umiejętności formułowania myśli i ich wypowiadania
-uczy uznawania poglądów innych ludzi
-uczy krytycznej oceny własnych poglądów
-pomaga kształtować poglądy
Zasady dyskusji
- forma pracy zespołowej mającej zmierzać do rozwiązania zagadnień a być konfliktem
- uczestnik powinien być zdyscyplinowany
-uczestnik powinien ważyć słowa, wypowiadać je z namyśleniem i nie w uniesieniu
-nie powinien dokuczać, popisywać się, zabierać głosu w kwestiach mało znanych
-powinien mówić rzeczowo
-powinien dokładnie zrozumieć to co twierdzi druga strona
Najbardziej kształcące dyskusje są o charakterze problemowym w których uczestnicy zajęć świadomie i zespołowo rozwiązują określone zadania wykorzystując przy tym posiadaną wiedzę i doświadczenie.
Praca z książką
Ważny sposób pozyskiwania wiedzy.
I etap- wybór źródeł pisanych, zaznajomienie z tytułem, spisem treści, pobieżne czytanie fragmentów wybranych
II etap- zaznajomienie się z tekstem
III etap- notowanie czyli streszczenie
Problemowe metody nauczania- samodzielnego dochodzenia do wiedzy
Problem
Wg Okonia- „zadanie wymagające pokonania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym przy udziale aktywności badawczej problemu”
Wg Deweya- „wszystko to co wprawia umysł w zakłopotanie”
Wg Wasiluka- „ napotkanie trudności teoretycznych lub praktycznych, których przezwyciężenie zależy od własnej pomysłowości i podjętego działania”
Metody problemowe
-wykład problemowy
Ilustracja jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego
W prowadzeniu wykładu główna rola przypada wykładowcy który:
-formułuje problem, stawia hipotezy
-gromadzi przesłanki od weryfikacji oraz do rozwiązania problemu
-prowadzi głośno monolog
-przedstawia własny tok rozumowania na kolejnych etapach sytuacji problemowych
-wzbudza i steruje procesem myślenia uczącego się, aktywizuje i zachęca do udzielania sobie w myślach odpowiedzi
-odpowiedzi te wykładowca potwierdza lub uzupełnia
Wskazane jest stosowanie środków dydaktycznych
-wykład konwersatoryjny
Polega na włączeniu uczących się w tok prowadzenia wykładu. Prowadzący wykład nawiązuje kontakt z uczącymi się, rozmawia, zadaje pytania lub poleca wykonywanie przez nich odpowiednich zadań teoretycznych czy praktycznych. Wiedza przekazana znajduje zastosowanie w działaniach uczniów.
-klasyczna metoda problemowa
Polega na ciągłym wzajemnym oddziaływaniu na siebie nauczyciela i uczących się, przy czym rolą nauczyciela jest kierowanie i wspieranie uczącego się w procesie rozwiązywania problemów. Cechą charakterystyczną jest dominacja uczenia się nad nuczaniem. Wzbudza ona wiarę ucznia w siebie, twierdza go że jest w stanie rozwiązywać coraz to trudniejsze problemy.
I etap- wytworzenie sytuacji problemowej
II etap-formułowanie problemów
III etap-zgłaszanie pomysłów do ich rozwiązania
IV etap-weryfikowanie pomysłów rozwiązania
V etap-przyjęcie sprawdzonego rozwiązania problemu
VI etap-porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym lub teoretycznym
- metody aktywizujące
Problemowa metoda nauczania polegająca na wyrobieniu w uczniu aktywnego stosunku do nauki, wdrażaniu do samodzielnej pracy.
Główny cel metody to stawianie ucznia w takiej sytuacji, aby odczuwał potrzebę podejmowania działań.
Zalety
-zaangażowanie różnych zmysłów
-dopuszczenie uczniów do głosu
-rozwijanie myślenia, dają okazję do rozmów, wymiany doświadczeń
-gwarantują trwałość wiedzy
-integrują grupę, rozwijają uczniów intelektualnie i emocjonalnie
-uczą sztuki komunikowania się w grupie i świadomego uczestnictwa w życiu społecznym
-kształtują nastawienie nauczyciela na potrzeby uczniów
-mają szczególną wartość na zajęciach z uczniami mniej zdolnymi lub niepełnosprawnymi
-sprzyjają zainteresowaniu uczniów tematem
-służą integracji wiedzy z różnych przedmiotów
Praca w grupach
Głównym celem w grupach jest stawianie ucznia w takiej sytuacji aby odczuwał potrzebę podejmowania działań, jakich od niego oczekujemy.
Nauczyciel pełni rolę:
-doradcy
-animatora
-obserwatora i słuchacza
-partnera
Uczeń nabywa umiejętności współdziałania w grupie:
-dzielenia się opiniami, brać udział w dyskusji
-słuchać innych, rozwiązywać konflikty
-pełnić różne role, podejmować decyzje
-efektywnie pracować nad zadaniami
-dzielić zadania i je realizować
Uczenie się we współpracy:
-pozwala na osiągnięcie wielu celów edukacji obywatelskiej i europejskiej
-pomaga w podnoszeniu samooceny
-pozwala na zwiększenie czasu na obserwację pracy uczniów przez nauczyciela
-przyczynia się do podwyższenia osiągnięć szkolnych uczniów
Podział na grupy
-4-5- osobowe
-mieszane pod względem płci
-dobrane według zmienności, poziomu wiedzy
-uczniowie dobrzy i słabi w składzie
-nie należy wyznaczać lidera (ewentualnie wybiera go grupa)
Metoda przypadków
Jej istotę stanowi przygotowanie przez nauczyciela trafnego opisu zdarzenia, który wykorzystując dotychczasową wiedzę i doświadczenie uczących się potrafi pobudzić ich do twórczego myślenia.
W wyniku analizy przedstawionego opisu zdarzenia, uzupełnionego o wyjaśnienia nauczyciela , uczący się dokonuje optymalnego wyboryu.
F. Szlosek wyróżnia 5 faz:
Faza 0
Przygotowanie opisu przypadków
-wyjaśnienie celu i tematu zajęć,
Wyjaśnienie istoty metody przypadków
Faza 1
Prezentacja opisu zdarzenia
-wstępna analiza
-uzupełnienie informacji
Faza 2
Analiza opisu zdarzenia
-selekcja informacji na ważne i drugoplanowe
Faza3
Propozycje rozwiązań
-wybór optymalnego rozwiązania i uzasadnienie tego wyboru
Faza4
Ocena trafności stawianych pytań
-ocena prawidłowości wnioskowania
-podkreślenie momentów mających najważniejszą wartość dydaktyczną
J. Wasyluk zaproponował przygotowanie do zajęć:
-wybór zdarzenia
-przegląd dostępnych informacji
-wybór niezbędnych materiałów do przedstawienia uczestnikom zajęć
Przebieg zajęć według Wasyluka
-wyjaśnienie celów zajęć i ich przewidywalnego przebiegu
-opis sytuacji problemowych
-uzupełnienie informacji
-uporządkowanie informacji
-analiza danych
-ustalenie stanu faktycznego
-propozycja rozwiązań
-wybór optymalnego wariantu i uzasadnienie wyboru
Podsumowanie ajęć według Wasyluka
-nawiązanie do celu lekcji
-ocena trafności stawianych pytań
-wskazanie na momenty najbardziej kształcące
Metod sytuacyjna
Jej istotę stanowi przygotowany przez nauczyciela trafny opis sytuacji, który może dotyczyć np. sytuacji zdrowotnej człowieka
Opis sytuacji uwzględniający dotychczasową wiedzę i doświadczenie uczących się, powinien pobudzać ich do twórczego myślenia-analizy opisu, a następnie do podjęcia decyzji. Ops sytuacji różni się od opisu przypadku, gdyż jest to obszerny opisz licznymi ważnymi dodatkowymi dokumentami, który pozwoli uczącym się tą sytuację zrozumieć.
Metoda sytuacyjna jest często stosowana w kształceniu i doskonaleniu zawodowym pielęgniarek, zarówno w czasie teoretycznych jak i praktycznych zajęć.
Metoda inscenizacji
Przygotowanie zajęć tą metodą rozpoczyna się od napisania scenariusza. Zawsze niezbędne są rekwizyty. Uczący się przejmują rolę osób występujących w zdarzeniu, zgodnie z przygotowanym scenariuszem- na obsadę tych ról może mieć wpływ nauczyciel. Metoda ta ma za zadanie wywołać u uczących się przeżywanie eksponowanych treści, w czasie której uczący się przeżywają przypisane im role, przez nich odgrywane.
W kształceniu pielęgniarek metod inscenizacji może być też być wykorzystywana do pokazu czynnościlub jako inscenizacja terapeutyczna oraz jako inscenizacja problemowa, której celem jest rozwiązanie określonych problemów.
Seminarium
Seminarium bywa przygotowane przez jego uczestników, którzy zazwyczaj przygotowują się do niego mając na uwadze temat lub podstawowe problemy, które będą omawiane. Jest kierowane przez nauczyciela.
Cele:
-uzupełnienie, pogłębienie i utrwalenie wiadomości
-wdrażanie do posługiwania się fachową literaturą
-analizowanie sytuacji problemowych
-rozwiązywanie problemów
Dyskusja dydaktyczna
Polega n zorganizowanej wymianie myśli i poglądów uczestników grupy na określony temat.
Rozwija umiejętności
-dokładne i konkretne formułowanie własnych myśli
-korzystanie z doświadczeń innych, nie przerywanie wypowiedzi innych
-dobór trafnych argumentów i ocenianie ich wartości
-analizowanie i ocenianie faktów
-rozumienie innych ludzi
Dyskusja daje dobre efekty tylko wtedy, gdy:
-temat jest sformułowany w sposób wywołujący zaangażowanie emocjonalne i umożliwiające ścieranie się przynajmniej dwóch racji
-limitowany jest czas dyskusji zgodnie z zasadą „lepiej za krótko niż za długo”
-przestrzega się zasady prowadzenia dyskusji
Dyskusja okrągłego stołu
Czyli dyskusja informacyjna kierowana prze moderatora oparta na zasadzie swobodnych wypowiedzi wszystkich uczestników
Dyskusja panelowa
Czyli panel lub dyskusja obserwowana, kierowana przez moderatora, której podstawą są krótkie wypowiedzi kilku zaproszonych specjalistów. Istnienie dwóch gremiów: dyskutującego i słuchającego
Burza mózgów
To technika stosowana w tedy kiedy chodzi o zebranie w krótkim czasie jak największej liczby nowych pomysłów (poszukiwanie rozwiązań). Grupa ok. 12 osobowa
Przebieg zajęć
I faza: zapisywanie wszystkich pomysłów
II faza: zastanawianie się nad ich sensownością
Na koniec podsumowanie, ustala się wnioski i stopień zrealizowania celu.
Zasady burzy mózgów
-uczniowie nie powinni dyskutować z innymi na temat
Zalety:
-pobudza do myślenia
-uaktywnia uczniów
-stwarza atmosferę eliminującą stres
-sprzyja zapamiętywaniu faktów
-konfrontuje różne pomysły uczniów
- uczy wyboru jednego spośród wielu rozwiązań
-uczy tolerancji wobec innych osób i ich poglądów
Metaplan
Plastyczny zapis dyskusji, prowadzonej przez uczestników, którzy dyskutują na określony temat, tworząc jednocześnie plakat.
W podsumowaniu nauczyciel:
-zbiera wnioski
-omawia efekty
-o ile jest to konieczne można wypracować wspólne wyniki dyskusji
Gry dydaktyczne
Czynnikiem charakteryzującym tę metodę jest zabawa, która jest niezwykle przydatna w procesie uczenia się. Gra stanowi odmianę zabawy i polega na przestrzeganiu ściśle określonych zasad. Służy to poszanowaniu norm oraz przyzwyczaja do zwycięstw i porażek. Gry pozwalają oddziaływać na emocje jednocześnie przyswajając nowe informacje.
Zalety
-łączą zabawę z nauką
-uatrakcyjniają zajęcia szkolne
-zwiększają motywację do nauki
-rozwijają zdolności intelektualne uczniów
-rozwijają spostrzeganie
-kształtują umiejętności kojarzenia i wnioskowania