BIORÓŻNORODNOŚĆ

Konwencja o różnorodności biologicznej (CBD) z 22 maja 1992 roku, podpisana w Rio de Janeiro 5 czerwca 1992 r., ratyfikowana w 1996r.

• Bioróżnorodność - rozmaitość form życia wraz z cała ich zmiennością na poziomie genów, gatunków i ekosystemów, w skali Ziemi lub bliższych jednostek biogeograficznych;

• ,,zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi m.in. w ekosystemach lądowych, morskich i innych wodnych, jak też z zespołach ekologicznych, których organizmy te są częścią. Dotyczy to różnorodności wewnątrzgatunkowej i różnorodności na poziomie ekosystemów''

• KATEGORIE BIORÓŻORODNOŚCI
  Bioróżnorodność wewnątrzgatunkowa (genetyczna);

• Bioróżnorodność międzygatunkowa;

• Bioróżnorodność ponad gatunkowa (siedlisk)

Wyginięcie gatunku na Ziemi jest nieodwracalną stratą w różnorodności biologicznej, znika bowiem gatunek i kombinacja genów w nim zawarta; gatunek ten miał swoje miejsce i swoją funkcję w ekosystemie: w wyniku jego utraty ekosystem ten staje się mniej stabilny. Tworzy się więc programy zachowania gat. zagrożonych wyginięciem; dzielą się one na 2 grupy: in situ (w środowisku życia) i ex situ (poza tym środowiskiem).

In situ i Ex situ

• Ochrona in situ to działania podejmowane w przyrodzie, takie jak: ochrona, odtworzenie i zwiększenie obszaru środowisk, w których dany gatunek występuje, wprowadzenie (reintrodukcja) gatunku na tereny, gdzie już wyginął, ograniczenie eksploatacji gatunków, wydanie zakazów jego niszczenia, zabijania, poławiania ect.

• Ochrona ex situ polega na przetrzymywaniu i rozmnażaniu gatunku poza jego naturalnym środowiskiem, np.: hodowla w specjalnych fermach lub ogrodach botanicznych i zoologicznych, rozmnażanie przy doborze osobników do kojarzenia o jak najmniejszym spokrewnieniu, konserwowanie nasion, zarodków w niskich temperaturach, tak by można było ich użyć w odpowiednim czasie do odtworzenia gatunku lub jego puli genowej.

Wskutek nadmiernej intensyfikacji rolnictwa obserwuje się zmniejszanie się bioróżnorodności. Utrata jej przejawia się zanikiem wielu starych (lub lokalnych), niekiedy nawet wartościowych odmian roślin uprawnych, owocowych drzew i krzewów, a także lokalnych ras zwierząt. Ograniczanie bioróżnorodności polega głównie na genetycznym ujednolicaniu agroekosystemów, co w dłuższym okresie czasu może być dla nich zgubne. Niewielkie zróżnicowanie genetyczne organizmów danego ekosystemu potęguje niebezpieczeństwa degeneracyjne populacji osobników w obrębie rodzajów i gatunków, a także wzrost infekcji chorób i szkodników.

Przyczyny utraty różnorodności biologicznej

• Zmiany cech siedliska (eutrofizacja, zakwaszenie ect.);

• Przekształcenia struktury krajobrazu i likwidacja siedlisk na skutek zmian sposobów użytkowania ziemi;

• Fragmentacja siedlisk;

• Negatywna presja człowieka na gatunki postrzegane jako niepożądane;

• Nadmierna eksploatacja populacji gatunków użytkowych;

• Zmiany systemu uprawy i hodowli;

• Inwazja gatunków obcych i zaplanowana introdukcji

Zagrożenie bioróżnorodności - Rolnictwo

• Intensyfikacja produkcji rolnej;

• Zmniejszanie się zasobów wodnych;

• Prowadzenie melioracji, w tym obszarów cennych przyrodniczo;

• Niewystarczająca ochrona cennych ekosystemów wodnych i błotnych przed zanieczyszczeniami spływającymi z pól i obiektów hodowlanych;

• Zaprzestanie użytkowania łąk i pastwisk

Zagrożenie bioróżnorodności - Leśnictwo

• Intensyfikacja produkcji leśnej;

• Wprowadzaniu drzew obcego pochodzenia oraz gatunków drzew zmodyfikowanych genetycznie;

• Kłusownictwo

Zagrożenie bioróżnorodności - Przemysł

• Zanieczyszczenie środowiska w wyniku: emisji gazów i pyłów do atmosfery, zrzutu ścieków, składowania odpadów,

• - hałasu i promieniowania;

• Eksploatacja zasobów surowcowych

Zagrożenie bioróżnorodności - Transport

• Wzrost natężenia ruchu i gęstości sieci komunikacyjnych.

Zagrożenie bioróżnorodności - Turystyka i rekreacja

• Niekontrolowany rozwój bazy turystycznej i rekreacyjnej;

• Wzrost penetracji turystycznej obszarów i obiektów cennych przyrodniczo.

Różnorodność biologiczna w Polsce jest dość dokładnie poznana, żyje tu ok. 72-75 tys. gatunków, w tym ok. 2,7 tys. gatunków roślin naczyniowych, 33-45 tys. gat. zwierząt, w tym ok. 600 gat. kręgowców. Różnorodność biologiczna Polski jest stosunkowo duża, ponieważ obejmuje środowiska górskie, nizinne, nadmorskie i morskie, a ponadto Polska leży na pograniczu klimatów: atlantyckiego i kontynentalnego; stąd na jej terenie wiele gatunków ma swoje granice występowania.

W ramach współpracy z Programem Środowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP), w roku 1991 wykonano ocenę stanu różnorodności biologicznej (Polskie studium różnorodności biologicznej; Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska) Ponadto, w ostatnich latach opracowano także między innymi:

• Czerwone księgi dla polskiej flory (Kaźmierczakowa, Zarzycki, red. 2001) i fauny - kręgowce (Głowaciński, red.2001),

• Ostoje ptaków w Polsce (Gromadzki et al. 1994),

• Monografię Ptaki Polski (Tomiałojć 1990),

• Atlas ptaków lęgowych Małopolski (1991),

• Czerwoną listę biotopów Morza Bałtyckiego (Warzocha, Herbich, maszynopis 1996),

• Numeryczną bazę danych CORINE-ostoje przyrody (Dyduch-Falniowska, Połczyńska-Konior 1996),

• Atlas rozmieszczenia w Polsce siedlisk mokradłowych (IMUZ),

Tradycje ochrony różnorodności biologicznej w Polsce sięgają XV - XVII wieku, kiedy ukazały się edykty królewskie dotyczące ochrony cisa i tura, poprzez wiek XVIII, w których podjęto pierwsze próby ochrony ex situ (w specjalnie stworzonym zwierzyńcu) już wtedy zagrożonego wyginięciem tarpana, do wieku XIX, w którym ukazała się ustawa zabraniająca polowania na świstaka i kozicę (1868 r.), a równolegle podjęto dyskusje nad powołaniem w Tatrach parku narodowego.

Ochrona to także:

• Tworzenie warunków do efektywnej realizacji ochrony bioróżnorodności poprzez działania sprzyjające zachowaniu dobrego stanu środowiska przyrodniczego, podejmowane przez wszystkie resorty i podmioty mające bezpośredni bądź pośredni wpływ na różnorodność biologiczną;

• Tworzenie skutecznej osłony prawnej, ekonomicznej i organizacyjnej, towarzyszącej działaniom na rzecz ochrony bioróżnorodności;

• Prowadzenie szeroko zakrojonej działalności edukacyjnej w zakresie upowszechnienia problematyki, ukazującej zagrożenia bioróżnorodności i metod jej ochrony oraz kształtowania odpowiedniego stosunku do przyrody

Ochrona bioróżnorodności - praktyka

• Utworzenie w Polsce sieci obszarów i obiektów chronionych (parki narodowe rezerwaty, parki krajobrazowe, użytki ekologiczne ect.);

• Obszary te obejmują łącznie 33,1% powierzchni kraju, co daje 2675 m² powierzchni chronionej na jednego mieszkańca Polski

„Strategia ochrony żywych zasobów przyrody w Polsce”

• utrzymanie podstawowych procesów ekologicznych i systemów podtrzymujących życie,

• zachowanie różnorodności genetycznej organizmów,

• zapewnienie trwałego użytkowania gatunków i ekosystemów.

Nagozalążkowe - stan rozpoznania

• Około 11-13 gatunków w Polsce;

• Około 70 gatunków w Europie;

• Około 700 gatunków na świecie.

Nagozalążkowe - zagrożenia

• Głównie zanieczyszczenia gazowe i pyłowe;

• Wiele obcych gatunków sadzonych jest jako drzewa ozdobne w parkach i lasach. Wiele z nich już się zadomowiło (np.:świerk biały, modrzew japoński);

Okrytozalążkowe - stan rozpoznania

• Zalicza się tu drzewa, krzewy, krzewinki, byliny, rośliny dwuletnie i jednoroczne;

• Około 2 844 gatunków w Polsce (rodzimych i trwale zadomowionych);

• Około 25 - 30 tys gatunków w Europie;

• Około 240 - 300 tys gatunków na świecie.

Okrytozalążkowe - zagrożenia

• Przemiana i likwidacja siedlisk;

• Najbardziej zagrożone te gat położone na terenach bliskich dużym ośrodkom miejskim czy przemysłowym;

• Rośliny wprowadzone przez człowieka;

Płazy i Gady - stan rozpoznania

• Około 18 gat płazów w Polsce (4 300 na świecie) w tym 13 gat pod ochroną;

• Około 9 (8) gat gadów w Polsce (7 800 na świecie) wszystkie pod ochroną;

Płazy i Gady - zagrożenia

• Obce gatunki w naszej faunie

• Degradacja siedlisk;

• Problemy z bioróżnorodnością jakościową i ilościową.

Ptaki - stan rozpoznania

• Najliczniejsza gromada kręgowców w Polsce: około 435 gat, z czego 199 corocznie gniazduje ;

• Najwięcej:

- wróblowate - 166 gat;

- siewkowate - 94 gat;

-blaszkodziobe - 43 gat;

-drapieżne - 37 gat;

-brodzące i nury - 37 gat;

• 70 gat w Polskiej Czerwonej Księdze.

Ssaki - stan rozpoznania

• Około 105 gat w Polsce

• Najliczniejsze:

-gryzonie - 38 gat (1/4 zagrożona wyginięciem);

-nietoperze - 22 gat (najbardziej zagrożone ssaki na ziemi)

Ogrody zoologiczne

Realizacja przez ZOO celu ochrony gatunków

•aktywne uczestnictwo w ochronie zagrożonych gatunków poprzez koordynowane programy hodowlane obejmujące zarówno metody ex situ jak i in situ

•udział w poszerzaniu wiedzy o zagrożonych gatunkach, która może też służyć celom ochrony

•promocja i edukacja społeczeństwa o ochrony przyrody

Działania EAZA

•EEP European Endangered Species Program

•ESB European Studbook

•TAG Taxon Advisory Group

Liczba programów EEP

Udział polskich ogrodów w prowadzonych EEP i ESB

Ogród

EEP

ESB

Bydgoszcz

4

3

Gdańsk

27

13

Katowice

15

16

Kraków

19

11

Łódź

25

16

Opole

23

14

Płock

19

7

Poznań

37

17

Świerkocin

4

1

Toruń

2

1

Warszawa

33

19

Wrocław

25

17

Zamość

4

10

Łącznie

78

44

---