Arystoteles (384-324 p.Ch.)

Nie był Ateńczykiem urodził się 15 lat po Sokratesie w Stagirze (Macedonia - najsilniejsza prowincja króla Filipa II). Wstąpił do akademii platońskiej. Filip II podbił Ateny. Opuścił Ateny pojechała na południowe wschodnie wybrzeże Azji Mniejszej, gdyż Platon przekazał Akademie swemu bratankowi. Prowadził badania fizyczne i biologiczne. Zdobył autorytet. Filip II zaprosił go do nauczania swego syna Aleksandra Wielkiego (przez 336 p.Ch.). Ochłodziły się relacje pomiędzy Arystotelesem a Aleksandrem bo ten ogłosił się bogiem. Otworzył szkołę i nazwał ją liceum - otwarte wykłady.

Platon - idealista, utopista, nie z tego świata - Arystoteles - realista, rzeczy, utylitarysta i człowiek zdrowo rozsądkowy.

323 p.Ch. - śmierć Aleksandra wolność Aten. Arystoteles wyjechał na wyspę Haleis rok później zmarł. Następcą w liceum był Teofrast. Studenci robili notatki na wykładach które przetrwały.

Dzieła Arystotelesa:

1. Organon (narzędzia) - do logiki

• Kategorie

• Hermeneutyka

• Analityki pierwsze

• Analityki wtóre

• Topiki

• O dowodzeniu sofistycznym

Prace z zakresu nauk przyrodniczych

• Fizyka

• O duszy

• O częściach zwierząt

• O niebie

• 
  Metafizyka (14 ksiąg) - słowo powstało kiedy zaczęto porządkować dzieła Arystotelesa - dzieło za fizyką.

• Etyka

• Etyki nikomachejskie

• Etyki eudemejskie

• Etyka wielka

• Polityka

• Ustrój polityczny Aten

• 
  Poetyka

• Retoryka

• Poetyka

Polityka - Arystoteles powstanie państwa wywodził ze stowarzyszenia ludzi. Mowa człowieka pełni ważne funkcje, pokazuje że człowiek jest istotą społeczną i szuka społeczności z natury. Człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie. Wymienia 6 rodzajów ustrojów społecznych kryterium stanowi to ile osób uczestniczy w rządzi:

Liczba osób rządzących	Lepsza wersja	Gorsza wersja
1 osoba	Monarchia	Tyrania
Grupa osób	Arystokracja	Oligarchia
Władza ludu	(Polity)	Demokracja

Człowiek jest stworzony z ciała i krwi. Rodzina jest podstawową wspólnotą. Państwo-miasto również jest wspólnotą tak jak rodzina. Główny cel państwa to dostarczyć szczęścia obywatelom. Idealne państwo to około 100 tysięcy obywateli. Wszyscy powinni się znać i brać udział w rządzeniu. Odchodzi od koncepcji platońskiej, gdzie rządzić mieli filozofowie. Istnieje własność prywatna wg Arystotelesa - inaczej niż u Platona. Rodzina jest ukryta w naturze człowieka. Widział błędy u Platona - ujednolicenie wszystkiego. Nie da się zamknąć życia miasta w wojskowych koszarach.

Monarchia, arystokracja, polity - dopuszczalne ustroje. W praktyce uważał polity (demokracja konstytucyjna) za najlepszy.

Usprawiedliwiał niewolnictwo. Lichwę uważał za najgorszy sposób zarabiania na życie. Uważał, że niektórzy z góry są niewolnikami.

Metafizyka - nauka o bycie jako bycie. Dystansuje się tu od Platona. Idee nie przyczyniają się do innych rzeczy - chciał przezwyciężyć platoński dualizm. Istota rzeczy znajduje się w niej samej (Platon że jest ona w idei). Tworzy dualizm materii i formy. W każdym przedmiocie łączą się one (materia i forma). Czysta materia i czysta forma nie istnieją, one w sobie współistnieją. Istota przedmiotu zawarta jest w materii jako możliwość, swą aktualność (rzeczywistość) zdobywa w formie. Mówił o celach (teleologia - nauka o celach, przyczynach).

1. przyczyna sprawcza - każdy rozwój potrzebuje motoru, który go napędza np. murarze, cieśle w przypadku domu

2. przyczyna materialna - każdy przedmiot powstaje z materii np. dom z cegieł

3. przyczyna celowa - nic nie dzieje się bez celu np. dom w celu ochrony przed zimnem

4. przyczyna formalna - przedmiot określa się zgodnie z jego formą np. dom wg jego planu.

Platon wskazuje na świat idei. Arystoteles na ziemski porządek stawania się.

Bóg (Absolut) to czysta forma. Ruch - świat się porusza, toczy, musiał być pierwszy, kto puścił świat do ruchu, 1 - poruszyciel - Absolut.

Bóg stwarza świat popycha, ale nie angażuje się w świat.

Teizm - przyznaje istnienie bogów lub Boga.

Deizm - Bóg jest ale nie angażuje się w losy świata. - Arystoteles był nim.

Agnostycyzm - nie wie czy Bóg jest.

Quaietyzm - trzeba być cicho, pytanie o istnienie Boga jest niezasadne.

Ateizm - nie ma Boga.

Nie sposób przecenić Arystotelesa świat bez niego wyglądał by inaczej. Można go porównać z Sokratesem lub Platonem, z nowożytnych z Kantem. Arystotelicy - wyznawcy poglądów Arystotelesa. Tomizm - Tomasz z Akwinu.

Filozofia grecka po Arystotelesie

Aleksander Wielki zakończył państwa-miasta. On sam był rządcą. Nie istniało określenie Grek i barbarzyńca (przeciwstawne). Aleksander myślał kategoriami cesarstwa. Ateny, Sparta, Korynt - przestały być oddzielnymi jednostkami. Pojawiło się cesarstwo Rzymskie.

Platon i Arystoteles - byli ludźmi z polis - jednostka nie do pojęcia w oderwaniu od miasta. Pojawia się kosmopolityzm - odejście od związania z jednym miejscem. Zaczyna się mówić o etyce, o osobie.

323 p.Ch. - śmierć Aleksandra Wielkiego w Babilonie. Imperium podzielone, królestwo Ptolomeuszy w Egipcie, Libii - najdłużej się zachowało. Na terenie Persji, Grecy stykają się z zoroastyzmem (dualizm religijny - walka dobra i zła). Zetknięcie się kultury greckiej z żydowską. Aleksandria - ośrodkiem kultury, liczne grono uczonych.

Epikur - założył szkołę którą nazwał ogród.

Zenon - założył szkołę zwaną stoikami, stoa - pomalowany portyk, tu się zbierali

Epikur

Urodzony przed 342 p.Ch. na wyspie Samos, 306 p.Ch. kupił dom w Atenach, 271 p.Ch. umiera. Ogród - szkoła, przyjmował uczniów, kobiety i mężczyzn, wolnych i niewolników nie angażował się w politykę. Napisał około 300 książek - nic nie pozostało, poza kilkoma listami. Pisma mistrza znamy z ucznia Tytusa Lukrecjusza - I wiek po Ch. De rerum - główne przesłanie.

Głównym cele filozofii Epikura jest uczynić człowieka szczęśliwym. Szczęście to usunięcie lęku przed śmiercią. Bogactwo i władza odsuwają lęk przed śmiercią, człowiek wtedy o niej zapomina. Mówił, że to religia wpaja człowiekowi lęk przed śmiercią. Po śmierci wg Epikura nie ma nic. Dusza składa się z atomów. Nie był ateistą, a politeistą - bogowie składają się z atomów, ale ich atomy nie rozpadają się. Był deistą wierzył, że bóg nie angażuje się w losy świata.

Doktryna przyjemności - ona nadaje szczęście. Dwa rodzaj przyjemności:

1. te które zaspokajają pragnienie - niższe przyjemności, gdyż łączą się z bólem

2. przychodzą wtedy kiedy wszystkie pragnienia zostały zaspokojone - przyjemności wyższe

Nie był zwolennikiem determinizmu (akcentuje wolność człowieka). Człowiek mądry nie boi się śmierci ani bogów, gdyż nie interesują się człowiekiem.

Stoicyzm

Zenon z Citium (ok. 366-264 p.Ch.)

Przybył do Aten z Cypru. Uczeń wielu mistrzów ostatecznie Kratesa - był cynikiem, cygański sposób życia, z pogardą dla życia. Cynik podobny do psa - zapoczątkował go Diogenes z Synopy - żył w biedzie i kpił ze wszystkich. Zenon traktował filozofię poważnie, to co przetrwało to zapiski z okresu imperium rzymskiego. Zapoczątkował podział filozofii na 3 gałęzie:

1. logika - jest szkieletem filozofii

2. etyka - jest ciałem filozofii

3. fizyka - jest duszą filozofii

Zenon skupiał się na etyce. Po jego śmierci zwierzchnictwo w stoa przejął Kleantes z Assos.

Kleantes z Asso (331-233 p.Ch.)

W młodości był bokserem, był bardzo religijny. Zajmował się fizyką i metafizyką. Napisał wiersz, gdzie opowiada się za osobowym Bogiem.

Chryzyp z Soloj (281-208 p.Ch.)

Od 232 do śmierci kierował szkołą stoicką. Specjalizował się w etyce. Zebrał wszystkie idee stoickie i stworzył 1 inteligentny system - stoicyzm. Przejęli od Arystotelesa rozróżnienie między formą a materią. Uważali, że nawet forma ma wysublimowaną postać materialną. Dusza i Bóg muszą być materialne. Przyroda - natura - tak nazwał świat stworzony przez Boga. Celem życia człowieka jest odkrycie prawd tego świata i bycie im posłusznym. Szczęście daje cnota - która jest akceptacją prawd natury. Człowiek powinien angażować się w życie społeczne. Źle było by popełnić samobójstwo. Cofnęli się do Heraklita (ogień substancją wszechświata) elementy od Platona. 2 zasady rzeczywistości czynna i bierna (rządzą światem). Stoicy są monistami manalistyczni. Zasada czynna - Bóg - immanentny rozum - nadaje dynamizm. Zasada bierna - materia pozbawiona jakości.

Sceptycyzm

Pyrron z Elidy (360-270 p.Ch.)

Żołnierz armii Aleksandra Wielkiego. Uważał, że nie możliwe jest żadne poznanie. Nauczanie jego przeniesione do Aten przez Timosa (Odrzucał istnienie jakichkolwiek zasad. Wszystko jest niekończącym się ciągiem pytań albo okręgiem.) i Arkezyloosa (Przewodnictwo w Akademii platońskiej ok. 273 roku p.Ch. wtedy Akademia Platońska stała się domem dla sceptyków na 200 lat.).

Ulubionym zajęciem sceptyków było atakowanie stoików. Przedstawienia są obrazem umysły wg sceptyków. Stoicy twierdzili że wszelka wiedza pochodzi z danych empirycznych. Przedstawienie kognitywne pochodzi od rzeczywistego obiektu i wymusza nasz aprobatę. Sceptycy mądrzy mówią, że wiedzą czym jest przedstawienie kognitywne; to oni mówią, co jest prawdą.

Sextus Empiryk - podsumował argumenty debaty między stoikami a sceptykami.

Imperium Rzymskie

Od 510 roku w Rzymie odrzucono system monarchiczny. Urzędnicy na 1 roczną kadencję. Senat z 300 senatorów z arystokratycznych rodzin + 2 konsuli. Ekspansja Rzymu rozpoczyna się w 264-238 - pierwsza wojna - Sardynia, Korsyka, 218-201 - druga wojna Sycylia. Wojny z Macedonią - Grecja. I wiek p.Ch. - podboje i wojny domowe. Juliusz Cezar - dotarł pod kanał La Manche - zamordowany pod Farsallos. Marek Tuliusz Cyceron - opozycja Cezara - filozof, studia filozoficzne w Atenach, tłumaczył filozofię grecką, stworzył słownik, przetłumaczył najważniejsze terminy greckie na łacinę.

Jezus z Nazaretu

Cesarz August od 31 roku. Ok 30 roku Jezus ukrzyżowany za Tyberiusza. Duży wpływ na filozofię. Moralną doktrynę wyraził w kazaniu na górze. Nie jest ona nowa, odnajdujemy ją już u Sokratesa. Zachęca do kochania nieprzyjaciół (było to już u Żydów w ST). Było to już u Arystotelesa. Pogarda dla przyjemności - podobnie u epikurejczyków i stoików. Kosmologia oparta na biblii hebrajskiej. Bóg - Jahwe stwarza świat. Żydzi - naród wybrany przez Boga. Przepowiada boski sąd na światem podobnie jak Heraklit. Nowatorskie jest to, że Jezus mówił, że jest mesjaszem. Jezus mówił o nieśmiertelnej duszy, o szczęśliwości duszy. Ok. 64 roku - spisano ewangelie (opisy życia Jezusa), co stanowi rozwój ewangelizacji. Ewangelia Jana dała podstawy ewangelizacji kultury greckiej. Koncepcja monoteistycznego bóstwa - Bóg jest nieantropomorficzny inny niż bóg Platona, Ksenofansa. Tajemnica wcielenia i odkupienia - najważniejsze pod względem filozoficznym. Filozofowie zwalczali chrześcijaństwo.

Justyn Męczennik - nawrócił się na chrześcijaństwo z platonizmu, teksty filozoficzne pomagają zrozumień chrześcijaństwo.

Tertulian - nie ma nic wspólnego Jerozolimy z Atenami (filozofii z chrześcijaństwem).

Gnoza (gnosis - wiedza) - najniższy z demiurgów jest stworzeniem świata. Odpryski bóstwa są człowiekiem (pneuma - iskra Boża). Człowiek jest skazany na to aby poznać Boga, ziemia jest więzieniem. Pneumaticos - wiedzący, zachowuje się skrajnie różnie. Światy i generacje oddzielają człowieka od Boga.

Klemens Aleksandryjski - filozofia jest niezbędna do mówienia o religii.

Neoplatonizm

Plotyn (205-270)

Żył w tym samym czasie co Orygenes. Ostatni z filozofów pogańskich. Zakochany w twórczości Platona. Żołnierz rzymski. Po jego śmierci wydano dzieła a pisał trudno. Etyka, estetyka, fizyka, kosmologia, epistemologia, logika, psychologia. Jednia - stała na czele świata, coś jednego, niepodzielnego. Wywiódł to od Platona i Parmenidesa. Uważał jednię za podstawę całej rzeczywistości. Jest ona identyczna z platońską ideą dobra. Jednia jako dobro jest podstawą wielkich wartości, sama w sobie jest poza bytem i dobrem, przekracza wszelki byt. Z tej jedni wyemanowały inny byty: umysł (intelekt) - jest wynikiem refleksji nad samym sobą. Intelekt poznaje samego siebie przez intuicję poznawczą. Umysł jest ponadczasowy. Widzi rzeczywistość w trojaki sposób. Z umysłu wyemanowała dusza - jest twórcą czasu i przestrzeni, spogląda w 2 kierunki i ku umysłowi (w górę) i ku naturze (w dół). Natura tworzy świat rzeczywisty. Z duszy wyemanowała natura, a z natury - świat fizykalny. Natura jest pełna cudowności i piękna. Dolną granicą rzeczywistości - materia pierwotna (wynika z natury). Oddziałuje wzajemnie, bezpośrednio. Umysł oddziałuje na duszę, ale nie odwrotnie. Analogia do Poppena (XX wieczny filozof). Szkoła w Rzymie, część uczniów wyjechała do Aten - tu szkoła przetrwała.

Filozofia wczesnochrześcijańska

Ortodoksja (prawomyślność, wierność doktrynie) i Arianizm. Dioklecjan w 284-305 postanowił dokonać reformy państwa wzorując się na pierwotnym Rzymie. Ostatnie prześladowania chrześcijan za Dioklecjana. Konstantyn - edykt mediolański - tolerancja dla chrześcijan. Za Dioklecjana podział na Wschód i Zachód. Konstantyn - Konstantynopol stolica Bizancjum.

325 - sobór nicejski - ogłoszono bóstwo Jezusa. Był synem bożym. Pytanie jak jest relacja Boga Ojca do Boga Syna. Ariusz uważał, że Jezus jest niższy od Ojca - potępiono na soborze, uznano, że Jezus jest równy w bóstwie Ojcu. Syn jest homousion - ma jedną naturę - współistotny Ojcu. Chrześcijanie dochodzą do wniosku, że Jezus ma 2 natury: boską i ludzką. Potwierdzono, że Syn został zrodzony prze Ojca, od Niego pochodzi Duch. Dotychczas nie mówiono o naturach, o substancjach, o prawie Bożym, grzechu - nie było go u Greków, zmusza do tego chrześcijaństwo. Arystoteles - hamartia - znaczy błąd (zabójstwo, przegrana wojna) - używa tego słowa święty Paweł w liście do Rzymian na oznaczenie grzechu. Chrześcijaństwo religia księgi. Filozofia grecka - nie miała księgi, ale analogią była twórczość Hezjoda czy Homera. Teologii zmartwychwstania nie ma w judaizmie - to przynosi Jezus. Problem, kiedy chrześcijanie zaczynają rozmowy na temat Trójcy Świętej. Pojawia się pojęcie osoba - Bóg 1 w 3 osobach. Persona od greckiego prosopon (maska w teatrze greckim).

Teologia wcielenia: sobór w Konstantynopolu - kres herezji ariańskiej na wschodzie. Rywalizacja między Rzymem a Konstantynopolem. Nestoriusz - biskup Konstantynopola - ogłosił, że Maryja dała Jezusowi tylko ciało. 431 - sobór w Efezie - Theotokos - Matka Boga i człowieka.

Monofizytyzm: jedna natura w Jezusie (boska czy ludzka?) - Chalcedon - 451 - odrzucono, Jezus Chrystys - prawdziwy Bóg i człowiek - 2 nie zmieszane natury.

Święty Augustyn z Hippony 354-430

Wszechmoc Boga i wolność człowieka - tematy poruszane na zachodzie. Tagasta (Algieria) - urodzony. Jego matka Monika. Nie znał greki. Addeodat - od Boga dany. Był manichejczykiem. Wybrał się do Rzymu, przez Mediolan (Ambrozję) - 383. Ochrzczony 387. Zaczął zwalczać manicheizm. Oparł wizję chrześcijaństwa na Platonie. Napisał 200 listów. 388 zmarła jego matka. Szkoła filozoficzna w Tegaście. 391 wyświęcony na kapłana. 396 zostaje biskupem Hippony (Algierii). Wyznania - to jest spowiedź z życia św. Augustyna. Uważał, że czas został stworzony wraz ze światem. Miasto Boże - Jerozolimę przeciwstawia Babilonowi (miasta święte). Mieszkańcy Babilony gardzą Bogiem i kierują się miłością swą. Babilonu nie można utożsamiać z Imperium Rzymskim, a Jerozolimy z Imperium Bożym. Rzymianie winili chrześcijan za upadek cesarstwa. Miasto Boże nie jest kościołem na ziemi. Miasto Boże nigdy nie zostało wprowadzone w życie. Augustyn - uważał, że wojna nie zawsze jest zła, nie był pacyfistą. Jeżeli kat kogoś zabije nie łamie przykazania „nie zabijaj”. Nie wychwalał wojny, jedynym powodem prowadzenia wojny jest pokój. Jedynie państwo w którym panuje sprawiedliwość może wydawać rozkazy do zabijania. Pelagiusz - mówił, że natura ludzka jest teraz osłabiona. Bez pomocy nikt nie jest w stanie czynić dobra. Wolność człowieka do wybierania między jednym grzechem a drugim. Augustyn - twierdził, że cały rodzaj ludzki, ma udział w grzechu. W 418 w Kartaginie - potępienie Pelagiusza.

Boecjusz i Filophont

Frankowie. W 476 roku zachodnie Imperium Rzymskie sięgnęło kresu, Goci - Teodoryk.

Mariusz Seweriusz Boecjusz (wysoki urzędnik Twodoryka) - postawił sobie za cel przetłumaczyć Platona i Arystotelesa (nie dokończył). Zaczął zajmować się predestynacją i przedwiedzą Boga. Bóg wie co my wybierzemy. Wprowadził 2 rodzaje konieczności:

1. bezwzględna - z konieczności wszyscy są śmiertelni

2. warunkowa - z konieczności jeżeli ty widzisz że ja chodzę, to chodzę.

Filophont - ostatni filozof chrześcijański starożytności. Za cesarza Justyniana (wschód) - zamknął szkołę ateńską. Justynian dokonał kodyfikacji prawa. Odrzucił koncepcję Arystotelesa o wieczności (świata) materii.

Filozofowie pogańscy:

1. Bóg stworzył świat, świat był podtrzymywany przez Boga

2. świat miał początek

Wszyscy zgadzali się co do wieczności materii. Filophotn - uważał, że wizja chrześcijańska jest lepsza od greckiej.

Filozofia średniowieczna

Pojawił się Islam, powstało święte Cesarstwo Rzymskie. 698 - Muzułmanie zajęli Kartaginę. 708 - Muzułmanie zajęli całą Afrykę północną. Karol Wielki (800-814) - ulubiona lektura Miasto Boże Augustyna.

Jan Szkot Eriugena (połowa IX w)

Arcybiskup Res zaprosił go do siebie przeciw mnich - Godszalk (predestynacja). Dzieła jego potępione. Karol Łysy powierzył mu tłumaczenie Dionizego Areopagity na język łaciński. W pismach neoplatońskich (VI w) ktoś się podszywa pod Dionizego Areopagitę.

Podzielił przyrodę na 4 części:

1. tworząca i niestworzona - Bóg

2. stworzona i tworząca - to jest świat intelektu - dusza człowieka

3. stworzona i nie tworząca - to jest świat codzienny (rzeczy, zwierzęta) - ciało człowieka

4. niestworzona i nie tworząca - Bóg

Potępiany jako nieortodoksyjny.

Alkindi i Avicenna

Dzięki muzułmanom wiele dzieł greckich filozofów trafiło na zachód łaciński. Kalif Bagdadu otoczył opieką potomków syryjskich. 750-900 muzułmanie przetłumaczyli Arystotelesa na arabski. Arabowie zetknęli się z odkryciami medycznymi i matematycznymi. Alkindi napisał komentarze do Arystotelesa De anima. Zaproponował powstanie 2 umysłów:

• umysł który czyni rzeczy - to jest jeden wspólny intelekt

• umysł który staje się rzeczami

Avicena (980-1037) - urodzony niedaleko Bachra, uzdolniony. W wieku 20 lat napisał encyklopedię, został nadwornym lekarzem kalifa. Napisał książki w języku arabskim kilka w perskim. Kanon medyczny - był przedmiotem refleksji do XVII w Europie. Przetłumaczył dzieła Gallena na arabski. System metafizyczny oparty na Arystotelesie. Mówił o 3 rodzajach dusz:

1. wegetatywna - za pożywnie, wzrost i reprodukcje

2. zwierzęca - poruszanie się i postrzeganie

3. racjonalna - sfera intelektualna

Dusza pojawia się wtedy gdy jest ciało. Rozróżnienie między istotą a istnieniem. Spór o uniwersalia:

1. realizm - skrajny (Platon) i umiarkowany (Arystoteles) - pojęciom ogólnym odpowiadają istoty a nie przedmioty

2. nominalizm - przedmioty ogólne nie istnieją, są tylko nazwy, tylko oznaczają.

3. konceptualizm - pojęcia ogólne istnieją, ale są tworzone przez umysł.

Poglądy Avicenny nie przyjęły się wśród muzułmanów.

Św. Anzelm 1033-1109

System feudalny. Zasadniczy cel kościoła to zaspokojenie potrzeb duchowych człowieka. Konflikt państwo - kościół (papież Grzegorz VII - wprowadził celibat, w związku ze spadkami po biskupach i cesarz Henryk IV).

Zaangażowany w spór między kościołem i państwem. Włoch zakonnik opactwa Bech - filozof. Proslogion, Monologium - zaproponował ontologiczny argument na istnienie Boga. Dokument aprioryczny (na drodze logicznego myślenia). Coś do czego nie da się pomyśleć niczego doskonalszego - definicja Boga. Jeżeli Bóg jest Bogiem to jest. Kant nazwał ten argument ontologicznym.

Bernard Rasel - Dlaczego Bóg stał się człowiekiem - napisał w tym dziele, że Bóg musiał się wcielić w człowieka aby dać satysfakcję Ojcu. Był biskupem Canterbury.

Abelard i Heloiza

Abelard miał 30 lat gdy umierał Anzelm. Urodzony 1079 roku w Bretanii, przy katedrze Notre-Dame, mieszkał u Fulberta. Nauczyciel Heloizy (siostrzenicy Fulberta), urodziła dziecko, wuj posłał ją do klasztoru, Abelard też poszedł do klasztoru. Wynalazca konceptualizmu - nasz umysł tworzy znaczenia. Etyka był nieortodoksyjny, to czy coś jest złe zależy od naszej woli. Zabijanie ludzi i cudzołóstwo nie jest złe wg niego.

Ibn Rwszt Averroes (ur. 1026)

Arab pochodził z Kordoby w Hiszpanii. Urodzony w rodzinie prawników, mieszkał w Marakeszu, zaczął mówić, że ziemia jest okrągła. Zwolennik Arystotelesa. Mówił, że nie ma nieśmiertelności duszy człowieka, a istnieje nieśmiertelność ludzkości. Przetłumaczył Arystotelesa na łacinę.

Maimonides (Rabbi Mojżesz Ben..., zmarł 1204)

9 lat młodszy od Averroesa, opuścił Hiszpanię w wieku 13 lat, udali się Palestyny, potem do Egiptu. Pisał po arabsku i hebrajsku. Przewodnik dla zakłopotanych - o Bogu nic pozytywnie nie możemy powiedzieć, przeciwko temu powstała teologia negatywna. Odrzucał wieczną materię był oskarżony o herezję wśród judaistów.

Następnie nadeszła era innowacji - krucjaty (1-4 wyprawa krzyżowa)

Św. Bernard - mówca. Papież Innocenty III - 1 sobór laterański (dyscyplina kleru, spowiedź raz do roku, Komunia św., orzeczono 7 sakramentów, chrzest dla niemowląt) - celem kościoła jest sprawowanie sakramentów.

Rozwój życia kulturalnego - Dies irae, Boska komedia. Zaczynają się kształtować narodowości oraz instytucje państwowe. Uniwersytety uniwersalne (Bolonia, Oxford, Paryż) - nauki wyzwolone, prawo, teologia, medycyna. Powstają dwa zakony żebracze - franciszkanie (zatwierdzenie 1210 - bracia mniejsi) i dominikanie (zakon kaznodziejski).

Św. Dominik - nie zyskał popularności w świecie, walczył z sektami, wiele podróżował. 1216 zatwierdzenie dominikanów. Dwóch wielkich myślicieli który tego samego dnia zdobyli dyplomy na uniwersytecie w Paryżu.

Św. Bonawentura

1243 został zakonnikiem, odbył studia pod kierunkiem Aleksandra z Hall. Napisał komentarz do Sentencji Piotra Lombarda. Przeor franciszkanów od 1253 w Paryżu, 1257 wybrany generałem zakonu. Napisał oficjalny życiorys św. Franciszka, a resztę zniszczyli. Zjednoczył franciszkanów. 1273 zostaje kardynałem. 1274 sobór w Lyonie umiera. Podróż umysłu do Boga - jego dzieło pisane w tradycji św. Augustyna. Ważną rolę w jego koncepcji filozoficznej odgrywa światło. 1 rzecz, którą Bóg powiedział niech stanie się światło. Światło - forma substancjonalna materii. Do Arystotelesa podchodził z wielką rezerwą. W 1159 odkryto Analityki i Topiki Arystotelesa. Uniwersytet Paryski krytycznie odnosił się do nowych dzieł Arystotelesa w 12255 w pełni zaakceptował teksty Arystotelesa, od tego czasu taktowano go jak Biblię.

Logika w XIII wieku:

Arystoteles - zbudował system dedukcyjny jako jeden z pierwszych na świecie - sylogistyka.

XIII w. - Wiliam z Sharewood i Piotr Hiszpan - dopracowali sylogistykę Arystotelesa. Zauważyli, że nie wszystkie wyrazy pełnią takie same funkcje, nazwy moją swoją treść, nazwy kategorematyczne. Są nazwy, które pełnią wyjątkową rolę w zdaniu (i, lub, jeżeli, żeby). Synkategorematyczne nazwy - tymi powinna zajmować się logika są to funktory: koniugacja, alternatywa. Prace na supozycjami (zakłada wielopoziomową strukturę języka):

• formalna - człowieka jest ssakiem

• materialna człowiek ma dwie sylaby

Antymonie - błędy które wynikają z pomieszania stopnia języka. Funktor konieczności i funktor możliwości - wprowadzili. Determinizm, wola, ograniczoność Boga, wolność, wszechmoc - terminy.

Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274)

Edukacja u benedyktynów na Monte Casino, Neapol - studiował nauki wyzwolone. 1244 wstąpił do dominikanów pomimo sprzeciwu rodziny. Studia filozoficzne i teologiczne w Paryżu, potem w Koloni. Uczeń Alberta Wielkiego (celem jego było skomentować Arystotelesa) - rozpoznał geniusza w Tomaszu i wpoił mu miłość do Arystotelesa. 1254-1259 uczył w Paryżu, 1256 - został pełnoprawnym profesorem Sobrony. 1259-1269 pojechał do Italii, sprawował różne urzędy zakonne i papieskie. 1269-1272 - przybył do Paryża, uczył teologii i filozofii. Zmarł w Fossanowa - 7 marca 1274 podróżując do Lyonu na sobór. Napisał ponad 8mln słów. Napisał Suma contra gentiles - komentarz dzieł filozoficznych, Summa theologiae, De unitatae intellectus - aplikuje Awarroesa i potępia go, De aeternitatae mundi - argumentuje, że filozofia nie może udowodnić, że kosmos został stworzony w czasie - świat został stworzony z czasem, Qaestiones disputatae - zapis debat akademickich na uniwersytecie.

Zagadnienia teologiczne:

Komentarz do Biblii - Komentarz do księgi Hioba. Spopularyzowania prac Arystotelesa. Pokazują jak bardzo filozofia dostarcza koncepcji do religii chrześcijańskiej. Propaguje mocno Arystotelesa.

Teologia naturalna termin ten ukuł św. Tomasza - mówi o Bogu w oparciu o rozum nie potrzeba żadnej wiary. 5 argumentów na istnienie Boga:

1. argument z istnienia ruchu - wnosi, że istniej 1 przyczyna ruchu

2. argument z niesamoistności świata - wnosi że istnieje istota samoistna będąca przyczyną świata

3. argument z przypadkowości rzeczy - że istnieje poza nim istota konieczna

4. argument z faktu, że istnieją istoty różnej doskonałości - wnosi, że musi istnieć istota najdoskonalsza

5. argument z powszechnej celowości przyrody - wnosi, że istnieje istota najwyższa, kierując przyczyną, działająca celowo

Wiara jest rozumną postawą umysłu, ponieważ rozum mówi jak Pan Bóg mógłby być. Teologia naturalna jest częścią filozofii. Istnieją takie prawdy objawione które można odkryć na bazie rozumu. Istnieją prawdy które można poznać przez rozum i przez wiarę: dobroć Boża. Istnieją prawdy które można poznać poprzez objawienie np. tajemnica Trójcy Świętej, wcielenie Boga, zajmuje się nimi teologia objawienia.

Teologia objawienia - wychodzi z inicjatywy, to wszystko o czym mówi sam Bóg - Bóg mówi sam o sobie.

Materia, forma, substancja, przypadłość. Szukał odpowiedzi na pytanie co to określa? Podstawą tożsamości przedmiotów jest materia, z której jest zbudowana. Jeden anioł od drugiego różni się jak pies od kota. Materia i forma - każda materia przyjmuje jakąś formę. Przypadłość to cecha i może się zmieniać. Transformacja - zmiana formy.

O istocie i istnieniu - akcydens (przypadłość, istota). Zmiana akcydentalna - substancja się nie zmienia, tylko zmieniają się jej przypadłości. Zmiana substancjonalna - jedna i ta sama materia, która przyjmuje różne formy substancjonalne. Sam akt stworzenia nie był zmianą ani akcydentalną ani substancjonalną. Każdy byt, oprócz jednego (Bóg) ma istotę i istnienie. Są ze sobą identyczne. Istotą Boga jest istnienie (bycie).

Filozofia umysłu - św. Tomasz chciał przyjąć Arystotelesa bez odwoływania się do Awerroesa. Odrzucał arabskie koncepcje (podobnie jak Bonawentura). Arystoteles mówił, iż istnieją dwa rodzaje intelektów: ludzi i zwierząt. Tomasz uważał, że każdy człowiek ma oba intelekty (aktywny - zdolność do odtwarzania idei uniwersalnych i poznawania prawd koniecznych, oraz bierny - [otwarty] magazyn idei i wiedzy wcześniej przyswojonej). Tomasz uważał, że zwierze ma tylko intelekt otwarty. Intelekt zdobywa swoje koncepcje przez refleksje nad danymi doświadczeniami. Nie posiadamy danych idei wrodzonych. Doświadczenie jest konieczne, ale nie wystarczające do zdobywania idei. Ten aktywny umysł jest w stanie wyabstrahować wiedzę poprzez zmysły. Uważał, że potrzebujemy specjalnej władzy - tzn. aktywnego intelektu.

Bonawentury teorie na temat ludzkiego umysłu:

• empiryczna - cała wiedza o świecie pochodzi z doświadczenia

• racjonalna - najważniejsza wiedza o świecie jest wrodzona

• idealistyczna - wiedza ludzkiego umysłu sięga tylko do idei własnych

Tomasz nie zgadza się z żadną z tych teorii. Odrzuca możliwość istnienia wiedzy wrodzonej. Mówi, że umysł bez doświadczenia to tabula rasa. Zgadza się z racjonalistami że pogląd empiryzmu, iż doświadczenie jako jedynie źródło wiedzy to błąd. Podobnie jak idealiści, że umysł sam wytwarza swoje myśli. Z kolei inaczej niż wielu realistów Tomasz przyjmuje, że osoba ludzka dzięki tej zdolności do wytwarzania ogólnych koncepcji oraz dzięki odwołaniu się do zmysłów, jest zdolna do zdobycia wiedzy prawdziwej na temat świata pozazmysłowego.

Filozofia moralna - św. Tomasz w 2 części Summa theologie (jest podzielona na 2 części: prima secundae - zasadnicza część etyki i normy moralne i secunda secundae - szczegółowe nauczanie na temat poszczególnych zasad moralnych) - podobnej do Etyki nikomadejskiej - Arystotelesa. Tomasz określa ostateczny cel życia człowieka - szczęście. Nie identyfikuje szczęścia z przyjemnością, bogactwem, zaszczytami czy dobrami materialnymi. Muszą się one łączyć z cnotą intelektualną. Arystoteles - kontemplacja istoty Boga - szczęście.

Tomasz mówi, że w doczesnym świecie pełnia szczęścia jest nie możliwa do zrealizowania. Dopiero święci w niebie doznają tego szczęścia. Poszerzył badania. Pojęcie dobrowolności wprowadził Arystoteles. Coś jest dobrowolne jeśli pochodzi od osoby wolnej od błędu i przymusu. Arystoteles próbował wesprzeć to ideę prohairesis - celowy wybór. Tomasz dokonał modyfikacji tej koncepcji, poprawił ją. Wymyślił słowo - intencja - nadał mu znaczenie.

3 typy działa wg św. Tomasza:

• są rzeczy, które robimy ze względu na nie same, mają cele same w sobie np. poszukiwanie prawdy

• są rzeczy, które robimy ze względu na to, że są środkami do celu, który chcemy osiągnąć

• są konsekwencje i skutki uboczne naszych czynów intencjonalnych. Nie są zamierzone skutki ale dobrowolne.

Cokolwiek jest intencjonalne jest dobrowolne, ale nie na odwrót. Intencja jest szersza od prohairesis Arystotelesa. Są to czyny dobre, złe i obojętne (np. spacer na pustkowiu).

Kryteria aby czyn był dobry:

• nie może należeć do rodzaju czynów złych

• okoliczność muszą być właściwe

• intencja musi być cnotliwa

Jeżeli którykolwiek z nich nie jest spełniony wówczas czyn jest zły. Tomasz mówi o problemie błędnego sumienia ma fałszywe pojmowanie czynu dobrego i złego. Wtedy czynienie złego jest zawsze złe, kiedy człowiek działa wbrew swemu rozeznaniu. Zgadza się z Abelardem, że dobroć dobrych czynów jest wtedy kiedy pochodzi z naszej woli i jest zgodna z naszym rozeznaniem. Moralność czynu jest uzależniona od jego konsekwencji. Między ubocznym skutkiem, który był zamierzony i ten który był przewidziany - rozróżnienie.

Zasad podwójnego efektu (skutku) - jego uczniowie opracowali, jeśli czyn jest zły sam w sobie, ma zarówno złe i dobre skutki wówczas jest dopuszczalny gdy:

1. złe skutki nie są zmierzone

2. dobre skutki nie są osiągane przy pomocy niegodziwych środków

3. dobro dobrych skutków przeważa nad złymi skutkami

Secunda secundae - analizuje każdą cnotę - 3 cnoty teologiczne - wiara, nadzieja, miłość; dołączył je do 4 podstawowych.

Z cnotą wiary łączy --- niewiarę, herezję i apostazję

Z cnotą nadziei łączy --- rozpacz i arogancje

Z cnotą miłości łączy --- nienawiść, zazdrość, niezgodę i podburzanie

Pragnie pogodzić etykę arystotelesowską z chrześcijańską moralnością. W Biblii normy ustala Bóg. U Arystotelesa normy ustala rozum. Po raz pierwszy mówił o prawie naturalnym, jest ono ważniejsze od prawa stanowionego. Istnieją dwa sposoby życia i trzeba kontemplować i dzielić się z innymi. Z życia zanurzonego w kontemplacji czerpiemy siły do życia aktywnego.

Tomasz cieszył się sławą nawet po kanonizacji w 1323. Pius X udzielił mu pocałunku św. Potraktował jego dorobek filozoficzny w chrześcijaństwie podobnie jak Leon XIII.

Filozofowie oxfordzcy

Uniwersytety w XIV wieku. Franciszkanie krytykowali Tomasza. W XIII wieku dominuje Uniwersytet Paryski. Około 1320 roku - Oxford ustabilizował się i przejął palmę pierwszeństwa. Myśliciele XIV wieku związani byli z Oxfordem. 8-9 lat trwały sztuki wyzwolone (artes), po 5 roku - bakałarz, po 7 roku - magister, po 5 latach - jeszcze 4 lata na wykłady Pisma Świętego i sentencje Pawła Lombarda, po 3 latach zaczynał wykładać Pawła Lombarda, a potem Pismo Święte, 11 lat po rozpoczęciu studiów teologicznych tytuł regent master przez 2 lata kontynuował wykłady z Pisma Świętego. Od 14 do 36 lat trwał proces edukacji. Młodzieńczość i witalność średniowiecznych uniwersytetów. Konflikty między teologią a sztukami wyzwolonymi. Oxford - augustiańscy teolodzy atakowali św. Tomasza o aweroeswską interpretację Arystotelesa. Trwała walka pomiędzy dominikanami a franciszkanami o wpływy na uniwersytecie w Oxfordzie. Franciszkanie wygrali tą rywalizację na wiele lat.

Duns Szkot (ok 1266-1308)

1288-1301 studiował w Oxfordzie. 1291 wyświęcono go na księdza (franciszkanin). Doctor subtelny - wnikliwa argumentacja. Przeciwne stanowisko niż św. Tomasz. Forma indywidualna to co stanowi o identyfikacji bytów. Elementem wiodącym jest wola, a nie intelekt. Cały porządek moralny zależy od boskiej woli, coś jest dobre tzn. że Bóg tego chce. Bóg swoją wolę objawił w Dekalogu, tylko 1-3 przykazania są niezmienne. Rozróżnienie między momentami czasu i przyrody, może istnieć wiele momentów przyrody w jednym momencie czasu.

William Ockham (ur. 1285)

Franciszkanin studiował w Oxfordzie. 1317-19 wykładał Sentencje. Udał się do Londynu gdzie napisał traktat o logice. 1324 - udał się do Awinion, zarzucił zainteresowania filozofią. Rozwinął myśli Dunsa Szkota. Zredukował 10 kategorii Arystotelesa do 2 - substancji i własności. Uważał, że Bóg dzięki swej wszechmocy może nam dać możliwość abyśmy posiedli wiedzę o rzeczach które nie istnieją. Jest nominalistą w sporze o uniwersalia. Brzytwa Ockhama - nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę - należy wybierać proste środki do zrealizowania jakiegoś celu, te proste środki są lepsze. Teoria polityczna - Jan XXII konflikt z franciszkanami, czy apostołowie i Jezus wiedli idealnie ubogie życie? Akty własności ówczesnych franciszkanów? Ockham naraził się generałowi franciszkanów i papieżowi udał się do Monachium do Ludwika Bawarskiego (cesarzu obroń mnie swoim mieczem, a ja będę bronił cię piórem). Sprawa podatków nakładanych na kler świecki. Giles z Rzymu - radykalnie przedstawił pozycję papieską. Jan z Paryża - poparł króla, papież nie jest właścicielem a zarządcom majątków. 1303 - Filip Piękny wysłał oddziały aby uwięziły papieża Bonifacego VIII - nie doszło do tego bo papież umarł. Kardynał francuski - Klemens V - przeniesienie stolicy papieskiej z Rzymu do Awinionu. Marsyliusz z Padwy - doradca cesarza, rektor uniwersytetu paryskiego, schronił się u Ludwika IV - obwiniał papieża o wszystko. Obrońca pokoju - dzieło, jeśli działa wbrew poddanym to znaczy, że papież jest uzurpatorem władzy. Zwolennik demokracji. Ockham posługiwał się pamfletem atakował cesarza. Dwa rodzaje praw:

• tych, których może się zrzec

• tych, których nie może się zrzec

Cesarz czerpie władzę z ludu za pośrednictwem duchownych. Rządy papieża traktuje jako tyranię.

Matematycy z Oxfordu:

Oxford stolicą wiedzy. Francuscy nominaliści krytycznie odnosili się do koncepcji Ockhama. W 1320-40 roku nastąpiły zmiany w programie nauczania, rozwój logiki, ruch i zmiana, kurczenie i rozszerzanie, pomiar i czas, postępy formalizacji logiki, którą zastosowano do teologii, matematyzacja teologii, minimum i maximum. Łaska, wolność i granice wszechmocy Boga. Czy Bóg może zażądać, aby go nienawidzono. Odkrycia matematyczno-teologiczne - wpłynęły na badania nad fizyką, potem rewolucja fizyki (Galileusz).

Filozofia renesansu

Renesans - fragmentaryczny wpływ tego okresu na filozofię, nie było konkretnego uniwersytetu, osoby pracowały pod patronatem władz miejscowych. Paryż i Oxford uczelnie międzynarodowe. Kończenie się łaciny na korzyść języków narodowych (sobór w Konstancji - grupy narodowe). Wojna stuletnia spowodowała izolację Oxfordu i Sorbony. Spadł autorytet papieski. Monarchia we Francji i Anglii. Florencja i Rzym ośrodkami renesansu. Powrót do starożytnej klasyki. Odkrycia geograficzne. Cesarstwo wschodnie musiało opierać się inwazji tureckiej. 1439 unia pomiędzy Eugeniuszem IV a patriarchą Konstantynopola - kontakty ze wschodem. 1453 - zdobycie Konstantynopola, grecy udali się na zachód. Papież Mikołaj V - bibliofil, zgromadził, manuskrypty greckie (1200 woluminów w Bibliotece Watykańskiej).

Wolna wola - Rzym contra Luwen (Louvain).

Lorenzo Valla

Humanista na dworze Mikołaja V, autor podręcznika do łaciny klasycznej, krytycznie odnosił się do Wulagty. Filolog - donosił że Donacja Konstantyna jest fałszywa. 1448 sekretarzem Mikołaja V. Filozofię stawiał poniżej retoryki. Prowokacyjne rozprawy, krytycznie odnosił się do Akwinaty i Epikura. Podjął dialog na temat Wolnej woli gdzie krytykował Boecjusza - najsłynniejsze jego dzieło. Rozdzielił wszechmocną wolę i wszechwiedzącą modrość Boga. 1465 w Lovrain - Piotr de Rivo - podjął kwestie związane z wolną wolą. Postawił pytanie: Czy św. Piotr musiał się zaprzeć? Odpowiedz, że mógł się nie zaprzeć. Proponuje wprowadzenie trzeciej wartości naturalnej - logiczna. Henryk van Zameren - teolog uniwersytetu w Louvain skrytykował de Rivo. Władze uczelni poparły Rivo. Odwołali się do stolicy apostolskiej, kardynał Bessarion - nie poparł Zamerena, wystąpił przeciw trzeciej wartości logicznej. Dopiero w XX wieku wrócono do prac nad trzecią wartością logiczną.

Platonizm w dobie renesansu

Powrót do Platona. Bessarion przetłumaczył Metafizykę Arystotelesa na łacinę. Tłumaczono też Platona na łacinę. Spór która filozofia lepiej służy religii chrześcijańskiej (Platon czy Arystoteles). Grzegorz - filozofia platońska mniej użyteczna. Bessarion Przeciw oszczercy Platona - 1 praca na zachodzie od czasów klasycznych. Florencja - platonizm rozkwitł - rodzina Medyceuszy. Marsilio Ficino - nadworny filozof, przetłumaczył dzieła Platona. Lorenzo - głowa rodziny Medyceuszy. Ficino - grupa uczniów - akademia, był platonofilem. Teologia platońska - własny obraz platonizmu.

Giovani Pico della Mirandola - znał grekę i łacinę - połączył poglądy greków, muzułmanów, żydów - synkretyzm. Pierwszy platoński synkretyczny system. Wyjechał do Rzymu by pokazać swoje poglądy. 900 tez do debaty nie doszło, wiele tez niezgodnych z nauką kościoła - O bycie jedności - nawrócił się.

Samanorola - przybył z Florencji, spalony na stosie w 1498.

Machiavelli Mikołaj - od 1498 - kanclerz we Florencji, przyjaciel Cezarego Borgii. Książe - napisał go będąc w areszcie domowym. Oparł się na obserwacji ówczesnego świata, opisywał jak poszczególne państwa były zdobywane. Zimny cynizm w dawaniu rad władzy. Ferdynand Aragoński i Izabela Kastylijska - wzorem księcia (zjednoczyli Hiszpanię). Machiavelli rozczarowany papieżem Juliuszem II - mecenas sztuki, zatrudnił Rafaela, Michała Anioła, aby namalował fresk w kaplicy sykstyńskiej. Zwołał Sobór w Konstancji (określenie nieśmiertelności duszy ludzkiej) nowy papież Leon X (1 z rodu Medyceuszy). Rozwój myśli platońskiej w Padwie. Na czele - Piotr Pompanazzi - O nieśmiertelności duszy.

Tomasz More

Zrezygnował z urzędu kanclerskiego, osobisty przyjaciel króla, nie podpisał lojalki wobec króla Henryka VIII. Podobnie jak Państwo Platona tak Utopia - jest koncepcją fikcyjną, wyidealizowaną koncepcją świata, to państwo nazywa się utopią (synonim, czegoś nie do zrealizowania - obecnie znaczenie).

Utopia - wyspa, 54 miasta, 6 tysięcy domostw, system agrarny, ziemia uprawiana przez mieszkańców każdego z miast. Obywatele zamieszkiwali w domach rotacyjnie przez 10 lat. Nie było własności prywatnej. Każdy musiał pracować (6h dziennie) i uczyć się rzemiosła. Novum - czas wolny, nie było go nigdy dla wszystkich. Paszkwil na społeczeństwo w którym żył. Czas wolny jest także na rozrywkę. Uczeni, kapłani i członkowie warstwy rządzącej w miastach - wyłączeni z pracy. Przyjmował rodzinę jako jednostkę społeczną. Kobieta przeprowadzała się do męża. Najstarszy z rodziców rządził w domu. 10-16 osób w domostwie. Osoby ponad tą liczbę wysyłane do innych domostw. Kolonizacja terenów zamorskich, osadnictwo utopii wspierać siłą. Podróżowanie między miastami na podstawie paszportu, przyjmowany jako swój w każdym mieście. Nie używali pieniędzy srebro i złoto do wyrobów kajdan i nocników. W wieku 22 lat mężczyźnie zakładali rodziny a kobiety w wieku 18. Seks przedmałżeński zakazany, małżeństwa monogamiczne - trwające całe życie. Niewierność małżeńska srogo karana i rozwiązanie małżeństwa. Rozwiązłość może doprowadzić do zakłócenia systemu społecznego. Nie byli wyznawcami podbojów niektórych. Wojny obronne, albo zniesienie tyrańskiej władzy, lepiej dokonać skrytobójczego zamachu. Gotowi zorganizować wojska zaciężne. W wypadku obrony do walki mężczyźnie i kobiety. Dyshonor - strata małżonka w bitwie. Oddaje część jedzenia bytowi, żonaci kapłani, nie było celibatu. Kapłani - nieliczna grupa, nie narzucają wierzeń swych innych, kto nawracał na siłę został ukarany. Wiara w nieśmiertelność, zmarli odwiedzają nieprzyjaciół jako niewidzialni. Samobójstwo karane. Przejście z tego świata na tamten - też. Ci co odchodzili z lękiem - byli potępieni. Ci co pogardzali śmiercią - pogrzeby radosne, zwłoki nie były kremowane.

Atrakcyjne i negatywne cechu jak u Platona. Obraz ówczesnego społeczeństwa. W karykaturze niektóre sprawy. Książę i Utopia - najważniejsze działa tego okresu.

Reformacja - podział cywilizacyjny. Filozofia po reformacji. Logika formalna, zagadnienie wolne woli, sceptyka moralna.

Logika formalna - XVI wiek Ramus (1515-1572) z Paryża - praca O logice Arystotelesa w języku francuskim. Przeszedł na protestantyzm, zginął podczas nocy św. Bartłomieja. Potępił Arystotelesa. Zyskał miano męczennika i to dzieło nabrało znaczenia, do połowy XIX wieku badania nad logiką były wstrzymane.

Franciszek Suares - jezuita - uczeń Ludwika de Molina - zagadnienie wolnej woli. Wolność - taki przedmiot jest określony jako wolny, gdy przy wszystkich koniecznych do działania warunkach może działać lub powstrzymać się od działania, dokonać jakiegoś czynu lub czynu mu przeciwnego. Możliwość działania i alternatywa. Koncepcja z atakami ze strony katolików i luteran.

De Molina - 3 rodzaje wiedzy (poznania) Pana Boga:

1. wiedza naturalna, dzięki której, Bóg zna swoją własną naturę i wszystkie rzeczy, które są możliwe

2. wiedza wolna, wiedza Boga - co rzeczywiście się wydarzy zgodnie z bożą wolą

3. wiedza pośrednia - wiedza Boga - jest pomiędzy 1 a 2 rodzajem.

Cofa się do momentu przed stworzeniem świata wiedział wszystko, znał wszystkie możliwe warianty i wybrał ten, który będzie pasował do tego co wybrał. De Molina - atakowany za to, że dał człowiekowi wolność.

Notatki z Historii filozofii II semestr

www.berduchwal.pl 12 /12

II semestr ↓

Arystoteles był w poprzednim semestrze, ale jest ważny i ostatnie jego dzieła były omówione w tym.

---