BANKOWOŚĆ
Spis:
Pieniądz krajowy i międzynarodowy
Istota i funkcje pieniądza
Współczesne formy pieniądza
Wymienialność pieniądza, kurs walutowy
Banki w systemie finansowym państwa
Pojęcie i rola banku
System bankowy i modele sektora bankowego
Rodzaje banków
Konkurencja między bankami
Nadzór bankowy
Bankowy fundusz gwarancyjny
Ewolucja bankowości na świecie
Polityka pieniężna
Operacje bankowe /czynne , bierne ,pośredniczące/
Zarządzanie bankiem komercyjnym
I.BANKI W SYSTEMIE FINANSOWYM PAŃSTWA
1.1.DEFINICJA I ROLA BANKU
Bardzo trudno zdefiniować pojęcie współczesnego banku. Tradycyjnie określano bank jako przedsiębiorstwo usługowe , którego działalność polega na udzielaniu kredytów i zdobywaniu środków potrzebnych do sfinansowania kredytów. Niezwykle dynamiczny rozwój sektora bankowego powoduje ,że dość trudno jest dziś ustalić zwięzłą i pełną definicję banku .
Najprościej możemy powiedzieć , że bank komercyjny to samodzielne przedsiębiorstwo , które czerpie dochody z wykonywania operacji bankowych. Dla potrzeb wykładu przyjmijmy , że :
Bank to samodzielne przedsiębiorstwo , które oferuje i realizuje usługi w zakresie obrotu płatniczego, finansowania, dokonywania wkładów pieniężnych oraz czynności związanych z tymi usługami .
Dokumenty Unii Europejskiej definiują bank poprzez wymienienie wykonywanych przez bank czynności , a wytyczne Unii wprowadzają podział na banki depozytowo-kredytowe i inwestycyjne oraz uniwersalne.
Do usług bankowych zostały zaliczone czynności :
1.przyjmowanie depozytów i innych funduszy zwrotnych
2.udzielanie kredytów i pożyczek
3.usługi leasingowe
4.usługi doręczania pieniędzy
5.emisja i zarządzanie środkami płatniczymi /karty kredytowe, czeki/
6.gwarancje i zobowiązania pozabilansowe
7.prowadzenie rachunków własnych i klientów
8.udział w emisji papierów wartościowych i usługi w tym zakresie
9.doradztwo finansowo-organizacyjne /strategie, fuzje, sprzedaż firm/
10.usługi maklerów walutowych
11.zarządzanie i doradztwo portfelowe
12.przechowywanie i administrowanie papierami wartościowymi
13.usługi kredytowe
14,usługi sejfowe
Rolę banku w gospodarce narodowej charakteryzuje się poprzez wskazanie
trzech najbardziej istotnych dziedzin działalności banku , a mianowicie:
1.Udział w kreacji pieniądza - realizuje się poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez banki oraz zwiększenie zakupu walut obcych
Banki trzymają swoje środki na rachunkach w banku centralnym a także posiadają gotówkę w skarbcach bankowych - są to płynne rezerwy banków
komercyjnych zwane też pieniądzem rezerwowym banku centralnego lub bazą monetarną obiegu pieniężnego.
2.Udział w społecznym podziale pracy
W gospodarce o rozwiniętym podziale pracy banki przejmują wiele czynności w zakresie gospodarki finansowej od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych .
Zastępują podmioty w handlu papierami wartościowymi, dokonują emisji tych papierów, udzielają porad klientom , prowadzą ROR-y.
3.Dokonywanie alokacji i transformacji środków
Transformacja informacji to zapewnienie informacji o kliencie, solidności partnera
Transformacja wielkości sumy pieniądza wiąże się z funkcja pośredniczącą banku, - posiadam wolne środki na lokatę ,a bank znajduje kredytobiorcę na moje środki.
Transformacja terminu umożliwia rozwiązanie problemu między posiadaczem wolnych środków, który je lokuje na krótkie terminy a poszukującym pieniądza, który jest zainteresowany pożyczyć go na dłuższy okres.
Reasumując bank pełni następujące role;
PŁATNIKA płatności w imieniu klientów
AGENTA emisja papierów wartościowych i zarządzanie
własnością klientów
GWARANTA zabezpieczenie spłaty zobowiązań klientów
POŚREDNIKA zamiana depozytów w kredyty
INSTRUMENTU realizacji polityki gospodarczej kraju /wpływ na podaż
pieniądza poprzez działanie banku centralnego/.
1.2.SYSTEM BANKOWY.
System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych oraz normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem.
Powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego i banków komercyjnych uznaje się za podstawę istnienia systemu bankowego.
Elementami systemu są więc banki komercyjne, inwestycyjne , uniwersalne i oczywiście bank centralny.
Funkcje systemu bankowego polegają na :
Stworzeniu mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia
Zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi , ich transferu w czasie i ponad granicami
Zapewnieniu skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym
Dostarczeniu informacji cenowej , co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze
Stworzeniu warunków do transformacji środków inwestowania /pod względem czasu ,wielkości i ryzyka /
Funkcjonowanie systemu bankowego regulują następujące akty prawne ;
ustawy ;prawo bankowe i ustawa o Narodowym Banku Polskim
ustawy o charakterze uzupełniającym ;np. o bankowym funduszu gwarancyjnym
statut banku
umowa bankowa
regulaminy bankowe
instrukcje bankowe
Prawo bankowe określa sposób działania systemu bankowego danego kraju , a także rolę banku centralnego i zadania nadzoru bankowego .
Na rozwój systemu bankowego mają wpływ :
Społeczne wartości i cele gospodarcze / np. ustawa z 5 czerwca 1992 roku - podstawowe kierunki prywatyzacji w 1992 roku , ustawa z czerwca 1996 o łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie S.A. - konsolidacjaąaąąąą /
Struktura i wielkość popytu na usługi bankowe
Regulacje prawne działań bankowych
Skłonność banków do innowacji
Czynniki te są ze sobą ściśle powiązane i należy je rozpatrywać we wzajemnym związku .
W ujęciu funkcjonalnym - rozwój systemu bankowego jest następstwem rozwoju gospodarki rynkowej , bowiem to rynek kształtuje system spontanicznie poprzez wpływ zmian na rynku ,bez ingerencji państwa.
W ujęciu instytucjonalnym zakłada się , że konieczna jest ingerencja państwa by tworzyć racjonalne przekształcenie systemu bankowego. W tym ujęciu system bankowy stanowi sieć wzajemnie powiązanych przez rynki finansowe - instytucji bankowych , obejmujących banki i parabanki . Jednak zbyt daleko idąca ingerencja nadzoru bankowego może spowodować współodpowiedzialność nadzoru za pracę banków . Moim zdaniem w Polsce zanotowaliśmy właśnie takie złe doświadczenia z instytucją nadzoru bankowego które polegały na przekraczaniu granic ingerencji.
1.3.MODELE SEKTORA BANKOWEGO
Funkcjonują dwa modele sektora finansowego;
MODEL ANGLOSASKI
MODEL NIEMIECKO - JAPOŃSKI
Ad.1. Opiera się na rynkach finansowych stąd nie ma tu uzależnienia podmiotów od banków komercyjnych. Dopływ kapitału następuje poprzez emisję papierów wartościowych i giełdę. Istotną rolę odgrywają tu różnego typu fundusze i banki inwestycyjne.
Ad.2. Zakłada, że dominującą rolę w sektorze finansowym pełni system bankowy, a szczególnie banki uniwersalne. Równocześnie rozpowszechniają się powiązania między bankami a korporacjami przemysłowymi.
Banki inwestycyjne zajmują się wszystkim, poza działalnością depozytowo-kredytową , głównie usługami dotyczącymi papierów wartościowych,
bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy.
Bank uniwersalny dokonuje wszystkich czynności bankowych stąd łączy transakcje depozytowe i kredytowe z transakcjami w zakresie papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi, nie ma żadnych ograniczeń w jego działalności .
Zalety systemu anglosaskiego
Nadanie kluczowej roli rynkom akcji i obligacji spółek
Sprzyjanie działaniu inwestorów instytucjonalnych
Pobudzanie innowacji finansowych
Wady systemu anglosaskiego;
Oparcie się na anonimowym rynku papierów wartościowych
Nastawienie się na częste zmiany partnerów /właścicieli/ i skutki tego
Duża formalizacja transakcji
Zalety systemu niemiecko - japońskiego
Finansowanie podmiotów w oparciu o umowy kredytowe
Krzyżowanie udziałów kapitałowych
Stymulowanie powstawania silnych banków uniwersalnych
Wady systemu niemiecko - japońskiego
Niedostateczne rozszerzenie wachlarza instrumentów finansowych
Opóźnienia we wprowadzaniu innowacji
Mniejsza odporność na konkurencję instytucji parabankowych /przykład Kasy Grobelnego/
1.4. RODZAJE BANKÓW
W Unii Europejskiej przyjęte jest rozwiązanie ,że na rynku finansowym działają:
instytucje kredytowe / banki depozytowe kredytowe /
instytucje inwestycyjne / firmy inwestycyjne /
instytucje ubezpieczeniowe
System bankowy obejmuje następujące grupy banków :
Banki centralne - bank centralny to bank państwowy który równocześnie spełnia 3 funkcje : banku emisyjnego, bank banków i banku gospodarki narodowej. W Polsce to Narodowy Bank Polski / NBP/
Banki operacyjne /komercyjne/ to banki : depozytowo - kredytowe i uniwersalne ,najbardziej rozpowszechnione
Banki specjalne - to banki których sfera działania ma specjalny charakter pod względem zakresu i formy działania lub rodzaju klientów - / specjalizacja terytorialna / ogólnokrajowe , regionalne / , branżowa /przemysłowe , rolne , budowlane/.Banki specjalne to także banki inwestycyjne , komunalne ,hipoteczne .
Banki inwestycyjne zajmują się głównie usługami związanymi z operacjami papierami wartościowymi - investment banking.
Kasy oszczędnościowe - występuje ścisłe powiązanie działalności oszczędnościowej tych instytucji z potrzebami drobnych wytwórców, gospodarstw domowych i samorządów. Są samodzielnymi bankami uniwersalnymi , których organem założycielskim są samorządy lokalne.
Spółdzielczość kredytowa - to instytucje drobnego kredytu zorganizowane w oparciu o prawo spółdzielcze. Występuje tu powiązanie wkładów członków spółdzielni /kredytobiorców / z solidarną odpowiedzialnością za działalność spółdzielni .Obecnie są bankami uniwersalnymi.
Współczesną tendencją jest grupowanie się banków w holdingi bankowe i konglomeraty finansowe / Allianz , Zurich Insurance , Citigroup/. Np. Citigroup zatrudnia 200 000 pracowników i jest obecna w 100 krajach.
Holding to korporacja która jest posiadaczem akcji jednego lub więcej banków. Konglomerat finansowy to rodzaj holdingu finansowego , instytucja gdzie pod „jednym dachem” są świadczone usługi bankowe, ubezpieczeniowe i maklerskie. Holdingi ograniczają konkurencję podwyższają opłaty dla klientów, nie uwzględniają lokalnych potrzeb , ale są bardzo efektywne, zmniejszają ryzyko bankructwa ,oferują szerszy wachlarz usług. Powstanie holdingów i konglomeratów finansowych zamazuje wyraźny podział między bankami uniwersalnymi a inwestycyjnymi .
1.6.KONKURENCJA MIĘDZY BANKAMI
Teoria konkurencji doskonałej - im więcej banków tym rynek bardziej zbliża się do ideału wolnej konkurencji .
W realiach współczesnej gospodarki została zastąpiona -teorią konkurencji zdolnej do działania - decydenci poszukują nie rozwiązań najlepszych , tylko ich satysfakcjonujących. Nie ilość banków , a jakość ich działania decyduje o warunkach konkurencji , a więc nie jest tak ważna konkurencja cenowa.
Konkurencja cenowa - u nas aktualnie występuje poprzez obniżanie oprocentowania kredytów lub podwyższanie stóp lokat, ale zaczyna też odgrywać rolę wprowadzanie innowacji jako przewaga konkurencyjna.
Konkurencja jakościowa - zaczyna działać dzięki wejściu banków zagranicznych i wprowadzaniu nowych technologii / direct banking, private banking , bankowość detaliczna /
Faktycznie konkurencja jest ograniczona , gdyż decydują wielkie banki, reszta musi się niestety dostosować.
Fundusze inwestycyjne i firmy ubezpieczeniowe to największa konkurencja dla banków , głównie w zakresie depozytów.
Przewaga dużych banków bierze się z przekonania klientów , że są one bezpieczniejsze, nie mogą zbankrutować, lepiej pilnują interesów klienta. Stanowią stabilny element rynku .Upadłość wielkich banków czy holdingów pociąga za sobą takie niewyobrażalne konsekwencje , że zarówno budżet państwa jaki i bank centralny starają się nie dopuścić do ich bankructwa.
Efekt ostrej konkurencji to zagrożenie powstania wierzytelności trudnych czyli należności od tych klientów gdzie istnieje ewentualność nieterminowej lub zupełnej spłaty z winy klienta.
W gospodarce rynkowej konkurencja między firmami stanowi jej siłę napędową, to w bankowości stwierdzenie to ma ograniczony zasięg , bowiem banki są wyjątkowe wrażliwe na zmiany nastrojów klientów.
1.7.NADZÓR BANKOWY
Władze państwowe dla zapewnienia bezpieczeństwa wkładów gromadzonych przez banki tworzą urząd nadzoru bankowego / sprawowany przez bank centralny lub Ministra Finansów/.
W 1998 roku utworzono w ramach struktury Narodowego Banku Polskiego Departament Nadzoru Bankowego , który przekształcony później w Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego , podporządkowany bezpośrednio Prezesowi NBP.
Zadania nadzoru bankowego to :
Niedopuszczenie do naruszenia prawa bankowego i innych przepisów
Zapobieganie utraty płynności przez banki
Ocena rentowności banku ,by nie doszło do jego likwidacji
Określanie priorytetowych zasad bezpiecznego funkcjonowania banków poprzez tworzenie tzw. regulacji / norm / ostrożnościowych.
Nadzór bankowy może stosować kary administracyjne , zawieszać i odwoływać
zarządy banków ,stawiać bank w stan likwidacji.
Elementem nadzoru bankowego są tzw. zewnętrzne normy ostrożnościowe, egzekwowane przez nadzór bankowy ,takie jak ;
Minimum kapitałowe dla banków
Definiowanie składników kapitału
Ocena ryzyka aktywów / współczynnik wypłacalności/
Kontrola koncentracji - ustalanie limitów
Kontrola kredytów konsorcjalnych i powiązanych
Kontrola ryzyka kraju i ryzyka rynkowego /rezerwy celowe /i inne.
Nadzór udziela zezwoleń na uruchomienie instytucji bankowych, a więc reglamentuje konkurencją bankowości .
Polski nadzór bankowy funkcjonuje w oparciu o polskie prawo bankowe , które nie przewiduje pełnego wydzielenia Urzędu Nadzoru Bankowego ze struktur NBP. Uważa się , że nadzór bankowy w kraju nie sprzyja stabilności systemu bankowego , jego wydzielenie ze struktur NBP - obaliłoby zarzuty.
W stosunku do banków, których sytuacja finansowa uległa pogorszeniu, nadzór bankowy może :
Zarządzić postępowanie uzdrawiające
Ustanowić zarząd komisaryczny
Ogłosić likwidację banku lub jego upadłość
Wystąpić o odwołanie członków zarządu banku , zawiesić ich w czynnościach
Ograniczyć zakres działania banku
Zlecić zarządowi banku przywrócenie płynności , zwiększenie funduszy własnych oraz zaniechanie określonych form reklamy.
1.8. BANKOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY
Został powołany ustawą sejmową z dnia 14 grudnia 1994 roku , a działalność rozpoczął w czerwcu 1995 roku.
Powołanie BFG to również wynik podpisanego przez Polskę układu stowarzyszeniowego z Unią Europejską , a zwłaszcza Dyrektywy Rady Wspólnot 94/19/EEC z 30 maja 1994 roku w sprawie gwarantowania wkładów pieniężnych na rachunkach bankowych.
Postanowienia ustawy o BFG określiły :
Zasadę powszechności - objęte zostały depozyty we wszystkich bankach bez względu na czas powstania i formę własności. Zasada ta jest jednak ograniczona podmiotowo / wyłączono : skarb państwa ,fundusze inwestycyjne , firmy ubezpieczeniowe/ i przedmiotowo - nie dotyczy depozytów anonimowych i papierów wartościowych na okaziciela.
Zasadę obligatoryjności - każdy bank musi z mocy prawa uczestniczyć w systemie gwarantowania depozytów i ponosić finansowe skutki uczestnictwa .
Zasadę ograniczonej odpowiedzialności - fundusz to gwarant małych depozytów do 5000 ECU.
Poza gwarantowaniem depozytów BFG ma udzielać pomocy bankom realizującym program naprawczy oraz tym bankom , które przejmują banki zagrożone upadłością.
Podstawowym źródłem finansowania Funduszu są tworzone przez banki fundusze ochrony środków gwarantowanych, zaś fundusz statutowy utworzono z wpłat wniesionych przez Ministra Finansów i Prezesa NBP.
W 2001 roku obowiązkowy system gwarantowania depozytów obejmuje środki pieniężne zgromadzone na rachunku deponenta do wysokości równowartości w złotych lub walucie :
Do 1000 euro - 100% wkładów
Ponad 1000 euro , ale nie przekraczających 15.000 euro / 11.000 euro w 2000 r./ - 90 % wkładów
Od 1 stycznia 2003 roku limit wzrośnie do 20.000 euro , jest to obowiązujący standard w Unii Europejskiej.
1.9.EWOLUCJA BANKOWOŚCI NA ŚWIECIE
Wyznaczniki ewolucji systemów bankowych na świecie to:
Teleinformatyka - to połączenie informatyki i telekomunikacji .Tworzy nowe produkty bankowe: private banking, direct banking, transakcje internetowe/, zapewnia nieograniczoną dystrybucję usług bankowych itd.
Globalizacja - umiędzynarodowienie operacji bankowych oraz procesy fuzji i przejęć /szacuje się że w wyniku fuzji od 1999 do 2002 roku straci pracę
w europejskich bankach ok. 300 tys. osób /
Liberalizacja - ograniczenie działań licencyjnych, dopuszczenie banków zagranicznych w danym kraju, rozwój usług transgranicznych.
Deregulacja - ograniczenie ingerencji państwa, zwiększenie konkurencji, reprywatyzacja banków itp. - tak by zwiększyć rolę rynku w działalności bankowej
Najbardziej istotny czynnik zmian w sektorze bankowym to nowe technologie
/sprzedaż internetowa ,electronic banking ,banki wirtualne /
Nadchodzi t.z.w.” trzecia fala zmian” opisana przez Alvina Tofflera. Społeczeństwa czeka proces rewolucyjnych zmian w gospodarce , stylu życia kulturze ,likwidacji produkcji masowej, wzrost znaczenia ekologii. Motorem tych zmian jest informatyzacja życia ludzkiego i rozwój teleinformatyki.
Prywatyzacja banków polskich to najistotniejsza cecha zmian w polskiej bankowości - przykład udanej prywatyzacji Banku Handlowego /inwestorzy stabilni ,pracownicy, Skarb Państwa , giełda/
Proces prywatyzacji banków w Polsce miał być realizowany zgodnie z zasadami określonymi w 1991 roku , gdzie m.in. zakładano ,że udział kapitału zagranicznego nie przekroczy 30 % kapitału akcyjnego. W latach 1992 - 1994 przekształcono 9 banków wyodrębnionych z NBP w spółki akcyjne.
Wpływ banków zagranicznych na sytuację polskiej bankowości .
Są niewątpliwe plusy, przede wszystkim ogromny rozwój technologii, ale moim zdaniem przeważają minusy - ok.76 % ludzi opowiada się za polskimi bankami uniwersalnymi i ograniczoną rolą banku centralnego. Stwierdza się występowanie zagrożenia dla suwerenności i stabilności gospodarki naszego kraju , gdyż ok.86 % kapitału akcyjnego polskich banków posiada kapitał zagraniczny , a więc należy mówić o bankach w Polsce , a nie używać słowa „polskie banki”.
II.POLITYKA PIENIĘŻNA
Polityka pieniężna to całokształt rozwiązań i działań , które są podejmowane w gospodarce narodowej celem zaopatrzenia podmiotów gospodarujących w pieniądze i kredyt, a także celem regulowania wielkości pieniądza w obiegu.
Za politykę pieniężną odpowiada bank centralny i rząd danego kraju , gdyż to one ustalają politykę fiskalną i politykę dochodów
Podstawowy cel polityki pieniężnej to utrzymanie stabilności cen, a więc przeciwdziałanie inflacji, a raczej kontrolę tempa inflacji.
Cele operacyjne banku centralnego to kształtowanie wielkości pieniądza rezerwowego oraz poziomu stopy procentowej czyli wpływ na wielkość podaży pieniądza i cenę kredytu.
Bank centralny realizuje te cele poprzez ;
System rezerw obowiązkowych - wysoka w Polsce/ 20 % , na świecie - 4%/, zmniejszanie lub zwiększanie stopy rezerwy wpływa na ekspansję kredytową banków, jest też ona nie oprocentowaną rezerwą /forma podatku /
Kredyty refinansowe - polegają na udzielaniu kredytów przez bank centralny
innym bankom, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa
Operacje otwartego rynku - bank centralny kupuje i sprzedaje weksle skarbowe, wpływając tym samym na obieg pieniądza. Operacje otwartego rynku mogą być dokonywane w formie przetargu ilościowego lub procentowego .
Operacje dewizowe typu swap, polegają na kupnie dewiz lub waluty z dostawą natychmiastową przy jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w określonym terminie, po uzgodnionym kursie do tego samego partnera.
Polityka redyskontowa jest prowadzona za pośrednictwem:
stopy redyskontowej
kontygentów redyskonta
wymagań jakościowych w stosunku do materiału wekslowego/ podpis
przez 3 osoby wypłacalne, 90 dni ważność , weksel handlowy./
Kredyt lombardowy - wykorzystywany w przypadku trudnej sytuacji na rynku pieniężnym, udzielany pod zastaw papierów wartościowych - gdy bank ma kłopoty z utrzymaniem płynności.
2.1.RYNEK PIENIĘŻNY
Rynek finansowy dzieli się na :
Rynek kapitałowy - podaż kapitałów długoterminowych
Rynek pieniężny - podaż kapitałów krótkoterminowych, dostarcza kapitałów na finansowanie działalności bieżącej banków i firm
Rynek kapitałowy umożliwia emitentowi papierów wartościowych uzyskanie środków na działalność gospodarczą, zaś nabywcy możliwość zyskownej lokaty
Rynek papierów wartościowych dzieli się na rynek pierwotny /sprzedaż akcji przez emitenta pierwszym nabywcom / i wtórny - dalsze transakcje
Giełda Papierów Wartościowych jest zorganizowanym rynkiem, gdzie dokonywane są stałe transakcje kupna-sprzedaży określonych typów papierów po cenach ustalonych na podstawie podaży i popytu.
Rynek pieniężny jest mechanizmem zamiany pieniądza bankowego na pieniądz banku centralnego. Chroni banki przed niewypłacalnością , stanowi rynek rezerw kasowych sytemu bankowego. Jest to rynek gdzie spotyka się podaż i popyt na pieniądz , gdyż w gospodarce funkcjonują podmioty dysponujące nadmiarem pieniądza jak i te które cierpią na niedobór pieniędzy.
Uczestnikami rynku pieniężnego mogą być obok banków także samorządy terytorialne , instytucje ubezpieczeniowe .Ale rynek ten jest głównie rynkiem międzybankowym.
Podstawowym instrumentem rynku pieniężnego są weksle skarbowe /weksle własne Skarbu Państwa / mogą też być wykorzystywane : akcepty bankierskie / weksel akceptowany przez bank i certyfikaty depozytowe / papier wartościowy wystawiony przez bank komercyjny ze zdeponowaną w nim sumą pieniędzy/
III .OPERACJE BANKOWE
3.1.DEFINICJE
Są to wszystkie rodzaje czynności bankowych , które dzielą się na :
Operacje bierne / pasywne/ - polegające na gromadzeniu lokat , emitowaniu własnych papierów wartościowych oraz czynności zmierzające do powiększenia sumy środków banku.
Operacje czynne / aktywne / - to wykorzystywanie zgromadzonych środków poprzez udzielanie różnego rodzaju kredytów i lokowania kapitałów klientów i własnych banku.
Operacje pośredniczące / usługowe / - to czynności wykonywane na zlecenie i ryzyko klienta oraz czynności ewidencyjno - rozliczeniowe
Do czynności bankowych polskie prawo zalicza :
Przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie i terminowych
Prowadzenie rachunków bankowych
Udzielanie kredytów i gwarancji bankowych
Emitowanie bankowych papierów wartościowych
Prowadzenie bankowych rozliczeń pieniężnych
Udzielanie pożyczek pieniężnych
Operacje czekowe i wekslowe
Wydawanie kart płatniczych i operacji przy ich użyciu
Terminowe operacje finansowe
Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych
Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych - usługi sejfowe
Wykonywanie czynności obrotu dewizowego
Udzielanie poręczeń
Zarządzanie funduszami emerytalnymi
Usługi konsultacyjno - doradcze
Dokonywanie obrotu papierami wartościowymi
Dokonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banków w odrębnych przepisach
3.1 KREDYTOWANIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Podstawowy rodzaj czynnych operacji bankowych to kredytowanie podmiotów gospodarczych .Banki komercyjne pełnią tu rolę wyspecjalizowanych pośredników finansowych.
W tej działalności banki ponoszą tzw. ryzyko kredytowe czyli ewentualność opóźnienia zwrotu kredytu i odsetek , a także utraty części lub całości swojej wierzytelności / kredyty stracone /.
Banki ograniczając ryzyko, uzależniają przyznanie kredytu od zdolności kredytowej rozumianej jako zdolność klienta do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach .
Udzielając kredytu banki zawierają z klientem pisemną umowę kredytową mającą charakter umowy cywilnoprawnej , zawierającej niezbędne elementy określone polskim prawem bankowym.
Przyznanie kredytu odbywa się w oparciu o wniosek kredytowy który zawiera uzasadnienie rodzaju i kwoty potrzebnego kredytu oraz okres jego trwania. Do wniosku załączane są najczęściej : ostatnie bilanse , plany przedsięwzięcia gospodarczego , propozycje zabezpieczenia zwrotności kredytu itd.
Szczegółową treść i formę wniosku kredytowego oraz wymagane załączniki określają regulaminy poszczególnych banków.
Wyróżniamy następujące rodzaje kredytów ;
Krótkoterminowe - udzielane na okres do 1 roku
Średnioterminowe - udzielane na okres od 1 roku do 3 lat
Długoterminowe - z terminem spłaty powyżej 3 lat.
Kredyty mogą być udzielane dwoma metodami :
W rachunku bieżącym /otwartym/ - overdraft
W rachunku kredytowym /pożyczkowym/
Kredyty w rachunku bieżącym mają charakter płatniczy /kredyty kasowe lub przejściowe / i są udzielane w związku z przejściowym brakiem na rachunku bankowym środków na pokrycie bieżących płatności. Warunkiem uzyskania tego typu kredytu jest posiadanie przez kredytobiorcę - rachunku bieżącego w danym banku .Kredyt ten powoduje powstawanie salda debetowego na rachunku, likwidowanego z bieżących wpływów.
Kredyt otwarty upoważnia klienta do wystawiania dyspozycji płatniczych i zobowiązuje bank do zapłaty dokumentów płatniczych, których płatnikiem jest klient. Udziela się go na okres od kilku miesięcy do 1 roku. Spłata kredytu następuje automatycznie z wpływów na rachunek bieżący.
Kredyty udzielane na wyraźnie określone cele to oczywiście kredyty celowe ,
takie jak : kredyty inwestycyjne , obrotowe , sezonowe , eksportowe itp.
Stopa procentowa jest to cena wykorzystania kapitału pożyczkowego , wyraża wartość pieniądza w czasie i podobnie jak ceny towarów i usług ulega wahaniom w czasie .Na jej poziom wpływa inflacja .
Odsetki - to stopa procentowa przedstawiona wartościowo czyli wartość wynagrodzenia od pożyczonego kapitału.
3.2. RODZAJE OPERACJI CZYNNYCH
Kredyt dyskontowy
Dyskontowanie weksli / wymiana weksla na pieniądz/ to jedna z najpopularniejszych form kredytowania.
Weksel pełni następujące funkcje ;
Kredytową / refinansową /
Płatniczą
Gwarancyjną
Weksel to dokument zobowiązujący wystawcę weksla lub osobę wskazaną przez niego do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie .
Wyróżnia się weksle:
Własny /sola / - wystawca weksla zobowiązuje się do zapłaty - dwie osoby
Ciągniony lub trasowany / trata / - wystawca weksla zleca wskazanej w nim osobie zapłacenie określonej kwoty - co najmniej trzy osoby.
Istotną cechą weksla jest możność przenoszenia płynących z niego praw w drodze indosu , polegającego na umieszczeniu na odwrocie weksla odpowiedniej formuły i podpisu indosanta.
Dodatkową formą zabezpieczenia zapłaty weksla jest awal , polegający na umieszczeniu na przedniej stronie weksla wyrazu „poręczam „
Jako weksel gwarancyjny wykorzystuje się tzw. weksel in blanco , który jest zaopatrzony w podpis wystawcy bez wypełnienia treści formularza wekslowego.
Operacja dyskonta weksla polega na nabyciu go przez bank , który przekształca się poprzez kredyt bankowy na natychmiast płatny pieniądz.
Bank dyskontując weksel nie płaci pełnej kwoty na jaką on opiewa lecz potrąca z góry odsetki zwane dyskontem weksla. Wielkość potrącanego dyskonta zależy od wysokości stosowanej stopy dyskontowej /procentu/ i okresu liczonego od daty dyskonta do dnia płatności weksla.
Wykupienie weksla powoduje spłata kredytu dyskontowego. Jeżeli weksel nie może być wykupiony z braku środków , a płatnik nie wskaże innej możliwości wykupu ,weksel przekazuje się do protestu . Upoważnia on bank do przymusowego egzekwowania należności w uproszczonym trybie i bez procesu sądowego.
Factoring jest kolejną czynną operacją bankową .To krótkoterminowe finansowanie firmy / faktoranta / poprzez nabycie przez bank lub inną instytucję finansową / /faktora / jego wierzytelności .
Bank-faktor wykonuje na rzecz klienta trzy funkcje : finansowania , przejęcia ryzyka i oczywiście wykonania usługi.
Gdy bank - faktor nabywa należność faktoranta bez prawa regresu , przyjmuje na siebie pełne ryzyko niewypłacalności dłużnika , ale gdy zachowuje prawo regresu wobec faktoranta to może żądać od niego zwrotu pieniędzy , gdy dłużnik nie ureguluje zobowiązania .
W zależności od stopnia ryzyka banki pobierają odpowiednie prowizje.
Kredyt lombardowy jest udzielany pod zastaw papierów wartościowych, towarów i przedmiotów wartościowych .Jego cechą charakterystyczną jest fizyczne posiadanie przez bank przedmiotu zastawu.
Kredyt lombardowy może być udzielany pod zastaw towarów reprezentowany warrantem - szczególnym dowodem składowym, stwierdzającym fakt składowania określonych towarów i umożliwiającym przeniesienie własności tych towarów w drodze indosowania warrantu. Warrant może być przedmiotem zastawu.
Kredyt hipoteczny udzielany jest zwykle na cele inwestycyjne a jego cechą charakterystyczną jest zabezpieczenie hipoteczne .
Hipoteka powstaje przez wpis do księgi wieczystej nieruchomości ,prowadzonej przez sądy rejonowe.
Hipoteczne zabezpieczenie zwrotności kredytu wiąże gwarancje jego spłaty z określoną nieruchomością .
Banki mogą ustanawiać hipoteki : zwykłe , kaucyjne lub przymusowe.
Hipoteka zwykła dotyczy już udzielonych kredytów , a więc wpis dokumentuje konkretną wysokość kredytu i odsetek oraz warunków spłaty.
Hipoteka kaucyjna zabezpiecza spłatę kredytów o nieustalonej wysokości oraz
kredytów które będą udzielone w przyszłości .
Hipoteka przymusowa, jest ustanawiana gdy klient nie spłacił kredytu w terminie ,a jest posiadaczem nieruchomości.
W praktyce występuje tzw. hipoteka łączna , która zabezpiecza jedną wierzytelność na kilku nieruchomościach .
Z mocy prawa może być ustanowiona hipoteka ustawowa , która zabezpiecza wierzytelności państwowe .
Leasing jest alternatywną wobec kredytu formą finansowania i polega na dostarczeniu przez lesingodawcę leasingobiorcy ustalonego umownie wyposażenia , urządzeń , budynków , pojazdów itp. Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej na raty . Właścicielem przedmiotu leasingu jest leasingodawca , ale strony mogą w umowie przewidzieć przeniesienie własności na leasingobiorcę , który oprócz opłat leasingowych ponosił będzie także cześć zapłaty za nabywany obiekt.
W zależności od umowy leasingowej wyróżniamy ;
Leasing operacyjny - przedmiot leasingu nie przechodzi na własność leasingobiorcy po upływie okresu umownego.
Leasing finansowy - przedmiot leasingu przechodzi na własność leasingobiorcy po zakończeniu umownego okresu.
3.3. ZABEZPIECZENIE ZWROTNOŚCI KREDYTÓW
Działalności kredytowej banków towarzyszy ryzyko terminowego zwrotu udzielonych kredytów .Stąd istotnym elementem umów kredytowych jest prawne zabezpieczenie zwrotności pożyczonych sum.
Prawne formy zabezpieczenia kredytów dzielą się na ;
Osobiste /weksel in blanco , poręczenie wekslowe/.
Rzeczowe /zastaw , hipoteka ,blokada środków na koncie /
Formą zabezpieczenia się przed ryzykiem jest ubezpieczenie przez bank lub klienta terminowej spłaty kredytów.
Do podstawowych form zabezpieczenia kredytów zalicza się;
Poręczenie osobiste spłaty /bezterminowe i terminowe / - w umowie poręczenia poręczyciel zobowiązuje się do spłaty kredytu ,gdy nie wykona tego kredytobiorca.
Poręczenie wekslowe /weksel in blanco z deklaracją wekslową, weksel awalowany/
Blokada środków na oprocentowanych rachunkach lokat
Kaucja w gotówce lub bonach oszczędnościowych
Zastaw - jest ograniczonym prawem rzeczowym , gdzie wierzyciel może dochodzić swoich roszczeń z obciążonej zastawem rzeczy ruchomej
Przelew wierzytelności - cesja należności od odbiorców
Przewłaszczenie składników majątkowych
3.4. GWARANCJE BANKOWE
Szczególny rodzaj operacji czynnych , nie będący formą kredytowania , ale zapewniający zapłatę lub wywiązanie się z zobowiązań.
Gwarancja bankowa jest samodzielnym zobowiązaniem banku ,podejmowanym na zlecenie klienta .
Stronami w gwarancji bankowej są :
Zleceniodawca - na którego polecenie bank wystawia gwarancję
Beneficjent - na rzecz którego jest wystawiana gwarancja
Bank - udzielający gwarancji
Gwarancje są udzielane na : zabezpieczenie spłaty kredytu ,zabezpieczenie zapłaty za zakupione towary /usługi /,zapłaty cła, należytego wykonania kontraktu , zwrotu zaliczki , otwarcia akredytywy , wadium przetargowe itp.
Bank udzielający gwarancji pobiera od klienta prowizję ,zależną od stopnia ponoszonego ryzyka.
3.5. OPERACJE LOKACYJNE
LOKATY MIĘDZYBANKOWE
Obowiązkiem banków jest utrzymanie płynności ,polegającej na zapewnieniu
terminowego regulowania zobowiązań, w tym zleceń płatniczych klientów.
W tym celu banki utrzymują pewne rezerwy środków płynnych w postaci lokat w bankach współpracujących lub w banku centralnym .
Obecnie w Polsce ukształtował się rynek lokat międzybankowych z największym udziałem lokat krótkoterminowych do 1 miesiąca. Prasa
ekonomiczna publikuje średnie stopy oprocentowania lokat w postaci :
WIBOR - średnia stopa oprocentowania kredytów w Warszawie
WIBID - średnie oprocentowanie ,jakie bank gotów jest zapłacić za depozyt
LOKATY NA RYNKU FINANSOWYM
Operacje polegające na lokowaniu środków w walorach rynku pieniężnego i kapitałowego banki przeprowadzają na własny rachunek lub na zlecenie klienta.
Walory rynku pieniężnego to : bony i weksle skarbowe , certyfikaty depozytowe
bony kasowe ,akcepty bankowe .
Na rynku kapitałowym banki zakupują przede wszystkim akcje i obligacje .
3.6. OPERACJE BIERNE
Polegają na gromadzeniu środków pieniężnych różnych klientów, aby łącznie z zasobami własnymi - lokować je w zyskownych operacjach czynnych.
Banki konkurują między sobą o zdobycie wkładów oszczędnościowych oraz wszelkich innych lokat na rachunkach bankowych.
Źródłem gromadzenia środków w ramach operacji biernych są :
Wkłady oszczędnościowe ludności
Pieniądz transakcyjny i lokaty terminowe firm na rachunkach bankowych
Środki pieniężne sfery budżetowej ,instytucji i organizacji ,przechowywane na rachunkach bankowych
Lokaty z innych banków
Kredyt refinansowy zaciągnięty w banku centralnym
Operacją bierną jest również emitowanie akcji własnych banku i obligacji.
Upowszechniła się w praktyce forma gromadzenia oszczędności w postaci rachunków oszczędnościowo - rozliczeniowych /ROR/, która praktycznie czyni z tej usługi zarówno operację bankowa czynną i pośredniczącą.
3.7.OPERACJE POŚREDNICZĄCE /USŁUGOWE/
Do typowych operacji pośredniczących banków zalicza się:
Rachunki bankowe
Rozliczenia pieniężne
Operacje kasowo-skarbcowe
Rozrachunki międzybankowe
Inne usługi bankowe / home banking , direct banking ,usługi maklerskie/
Zagraniczne operacje rozliczeniowe /kursy walut ,clearing ,czeki i weksle forfaiting, polecenie wypłaty , inkaso ,akredytywa /.
Banki prowadzą rachunki bieżące ,pomocnicze , lokat terminowych oraz oszczędnościowe .Rachunki bankowe są jednolicie numerowane .Od 1994 roku
podmioty gospodarcze mają obowiązek posiadania rachunku bankowego. O przebiegu księgowań klient jest informowany za pomocą wyciągu z rachunku.
Banki mają obowiązek przestrzegania tajemnicy obrotów i sald na rachunku.
Posiadanie rachunku w banku włącza jego posiadacza w sieć rozliczeniową .
W obrocie krajowym obowiązują następujące formy rozliczeń bezgotówkowych
- polecenie przelewu ,polecenie zapłaty , czek rozrachunkowy ,akredytywa ,
karty płatnicze, rozliczenia planowe , okresowe rozliczenia saldami.
Operacje kasowo - skarbcowe to ogół czynności bankowych polegających na wypłacaniu , przyjmowaniu i przechowywaniu znaków pieniężnych .Obecnie szczególnie w bankowości detalicznej bankomaty zastępują pracę kasjerów bankowych.
W rozliczeniach międzybankowych funkcjonują systemy :
SYBIR - umożliwia zbiorczą rejestrację papierowych zleceń płatniczych przy użyciu elektronicznego przetwarzania danych /
ELIKSIR - system wymiany zleceń płatniczych rejestrowanych na magnetycznych nośnikach informacji oraz rejestracji wierzytelności z tego tytułu przy użyciu elektronicznego przetwarzania danych/.
Forfaiting polega na skupie należności terminowych w postaci weksli , z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego weksel.
Inkaso polega na zainkasowaniu przez bank należności klienta lub
zabezpieczeniu przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi .
Akredytywa dokumentowa jest zobowiązaniem banku importera do uregulowania eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących towar . Jest więc zapewnieniem zapłaty beneficjentowi , jeżeli spełni on warunki w akredytywie , określone poprzez złożenie zgodnych z nią dokumentów.
Występują następujące rodzaje akredytyw :
odwołalne i nieodwołalne
gotówkowe , dyskontowe ,akceptacyjne
niepotwierdzone /bezpośrednie , awizowane , negocjacyjne / i potwierdzone
odnawialne / rewolwingowe /, przenośne
Przy wykorzystywaniu inkasa i akredytyw stosuje się opracowane przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu „Jednolite zwyczaje i praktyki dotyczące akredytyw dokumentowych” lub „Jednolite reguły dla inkasa dokumentów handlowych”
IV. ZARZĄDZANIE BANKIEM
KOMERCYJNYM
4.1.PRZEDSIĘBIORSTWO BANKOWE
W procesie zarządzania bankiem komercyjnym znajdują zastosowanie zasady zarządzania przedsiębiorstwem. Konieczne jest uwzględnienie specyfiki przedsiębiorstwa bankowego , jego cech charakterystycznych.
Podstawowe cechy wyróżniające przedsiębiorstwo bankowe od innych to :
Zasadnicza część środków którymi dysponuje bank nie stanowi jego własności , a więc zarządza powierzonymi pieniędzmi.
Niezwykłe znaczenie ma problem zarządzania ryzykiem i budowania zaufania klientów i partnerów banku .
Zarządzanie bankiem komercyjnym to zarządzanie nakierowane na osiągnięcie celu przy jednoczesnym optymalizowaniu ryzyka .
W procesie zarządzania bankiem można wyodrębnić pewne etapy, takie jak:
Określenie strategii i wytyczenie polityki działania.
Organizowanie działalności.
Sterowanie bieżącą działalnością.
Analizowanie uzyskiwanych wyników.
Kontrola.
W praktyce etapy te wzajemnie się przenikają , są na bieżąco modyfikowane i udoskonalane.
4.2.STRATEGIE DZIAŁANIA BANKU
Współcześnie bardzo istotną rolę odgrywa sformułowanie wizji funkcjonowania banku w określonych realiach rynkowych ,własnej drogi do sukcesu - czyli strategii i polityki działania banku .
Wytyczenie strategii działania wymaga oceny sytuacji banku w punkcie wyjścia
a więc :
diagnozy sytuacji wewnętrznej banku - działalność finansowa , posiadane fundusze ,osiągane wyniki ,czynniki organizacyjne i kadrowe
porównanie banku z innymi bankami - miejsce n/banku wśród konkurentów
analizę warunków zewnętrznych - obecnych i przewidywanych pod kątem ograniczeń , zagrożeń i możliwości.
Po dokonaniu ocen i analiz bank podejmuje decyzję o wyborze właściwej strategii .Najczęściej stosowane strategie to :
Strategia utrzymania status quo - „ czekam i patrzę co się wydarzy” dotyczy małych banków i w krótkim okresie czasu.
Strategia niskich kosztów - dzięki bardzo dużej sprzedaży koszty stałe w przeliczeniu na jednostkę produktu są niskie.
Strategia indywidualizowania produktów i usług bankowych - za pomocą różnych technik indywidualizuje i różnicuje swoje produkty np.direct banking.
Strategia niszy rynkowej - polega na skupieniu się na wybranej grupie klientów lub wybranej kategorii produktów czy działania na wybranym obszarze geograficznym.
Strategia przejęcia - polega na poszukiwaniu nabywcy danego banku - tu: Bank Handlowy - fuzja z BRE ,aktualnie CITY Bank
4.3. CONTROLLING
Jedną z form sterowania bieżącą działalnością jest controlling, który opiera się na dwóch założeniach ;
Podporządkowanie wszystkich działań głównemu celowi jakim jest powiększenie zysku
Podnoszenie efektywności wszystkich bez wyjątku działów i odcinków pracy banku ,tak by w maksymalny sposób przyczyniały się do powiększenia łącznego zysku.
Przy sterowaniu bieżącą działalnością wykorzystuje się najczęściej dwa rodzaje controllingu : operacyjny i bieżący.
Controlling operacyjny zajmuje się rozwiązywaniem konkretnych problemów wyznaczonych w planowaniu strategicznym i obejmuje okres do jednego roku.
Jego podstawowe zadanie to ;
Ustalenie podstawowych celów planistycznych poprzedzone wnikliwą analizą czynników wewnętrznych i zewnętrznych.
Opracowanie planu płynności banku i portfela jego lokat.
Określenie warunków oferowanych klientom - szczegółowe warunki umów i zasad oferowania nowych produktów.
Planowanie wyników uwzględniających różne scenariusze i symulacje zmian dochodów i kosztów banku.
Controlling bieżący nazywany planem dyspozycyjnym uzupełnia planowanie operacyjne. Jest to zestaw programów działania , które wspierają planowanie długo - i średnioterminowe ,szczególnie wtedy gdy pojawiają się zakłócenia gdzie niezbędna jest natychmiastowa reakcja i interwencja.
Controlling strategiczny zajmuje się formułowaniem celów długofalowych stąd szczególne znaczenie koncentruje się na :
zarządzaniu strukturą portfela
zarządzaniu strukturą bilansu
zarządzaniu budżetem
Controlling globalny obejmuje szeroko rozumianą analizę sytuacji na rynku międzynarodowym .
4.5. ORGANIZACJA BANKU KOMERCYJNEGO
Organizowanie działalności banku to między innymi tworzenie w jego ramach komórek organizacyjnych mających wypełnić określone , odmienne zadania.
Zespół organów władz banku i podporządkowanych im komórek organizacyjnych określany jest jako struktura organizacyjna banku.
W bankach komercyjnych występują następujące typowe piony funkcjonalne takie jak :
Bankowości detalicznej
Bankowości korporacyjnej i inwestycyjnej
Operacyjny
Logistyki i administracji
W większości banków istnieje trójszczeblowy układ komórek organizacyjnych:
Departamenty /dyrekcje/
Zespoły /wydziały, biura/
Wyspecjalizowane stanowiska pracy jedno - lub wieloosobowe
Charakterystyczną dla struktury organizacyjnej banków jest podział na : centralę - zadania sztabowe i usługowe dla oddziałów, oddziały operacyjne - /filie , agencje / - z wyjątkiem małych ,lokalnych banków.
W skład centrali banku wchodzą :
Komórki sztabowe - gabinet prezesa ,departament kontroli i audytu, analiz makroekonomicznych , kadr i szkolenia , rachunkowości
Komórki operacyjne - departament kredytów konsorcjalnych ,centrum bankowości prywatnej , operacji kapitałowych
Komórki usługowe - departament windykacji , centralne archiwum ,
departament technologii informacyjnych
Oddziały operacyjne są tworzone zwykle poza siedzibą centrali i wykonują działalność operacyjną w zakresie sprzedaży produktów i usług w terenie.
W zależności , głównie od ustalonej strategii rozwoju struktury organizacyjne banków ulegają zmianom. Szczególnie w ostatnich latach obserwujemy dynamiczne zmiany struktur i procedur bankowych w związku z wejściami własnościowymi banków zagranicznych do większości polskich banków.