UŻYTKOWANIE
Cele dla których ustanawia się użytkowanie:
Użytkowanie służy przede wszystkim celom konsumpcyjnym, tzn. są pewne sytuacje, kiedy z rzeczy nie korzysta właściciel, a korzysta z tej rzeczy inna osoba w celu np. zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych i temu zaspokojeniu np. tych potrzeb mieszkaniowych służy użytkowanie. Użytkowanie może zostać także ustanowione w celach produkcyjnych, np. użytkowanie przedsiębiorstwa. Należy zwrócić uwagę na „time sharing”, który został wprowadzony do kodeksu cywilnego przez ustawę z dnia 13 lipca 2000 r., która wprowadziła do kodeksu cywilnego art. 270 z indeksem 1. „Time sharing” służy temu, aby zapewnić możliwość korzystania z lokalu mieszkalnego albo też z domu przez określony czas w każdym roku.
Definicja użytkowania zawarta jest w art. 252 kc. Z definicji tej wynika, że rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków, czyli z tej definicji wynika, że na użytkowanie składają się dwa uprawnienia: po pierwsze prawo do używania rzeczy i po drugie prawo do pobierania pożytków. Na użytkowanie składa się prawo do używania rzeczy i prawo do pobierania pożytków, przy czym „time sharing” to pewien wyjątek od tego, bo oprócz prawa do używania rzeczy i prawa do pobierania pożytków „time sharing” obejmuje także prawo do jego zbycia, zbycia tego uprawnienia. To jest ogólna definicja użytkowania. Należy pamiętać, że zakres użytkowania można ograniczyć poprzez wyłączenie niektórych pożytków, czyli niektórych pożytków nie może pobierać użytkownik. Możliwość tego ograniczenia wynika z art. 253 kc, czyli z definicji ściśle określone uprawnienia można modyfikować, ale tylko w zakresie wyznaczonym w prawie, a tutaj zakres możliwy dopuszczenia modyfikacji wskazuje art. 253.
Przedmiotem użytkowania mogą być rzeczy. Ustawodawca w art. 252 nie czyni rozróżnienia na rzeczy ruchome i nieruchomości. Skoro takiego rozróżnienia brak jest w ustawie, a zatem użytkowanie można ustanowić zarówno na rzeczach ruchomych, jak i nieruchomościach. Jeżeli chodzi o „time sharing”, znowu tutaj mamy doczynienia z wyjątkiem. „Time sharing” może dotyczyć tylko nieruchomości. Użytkowanie może dotyczyć wszystkich rzeczy, natomiast „time sharing” (szczególna odmiana użytkowania) może dotyczyć tylko nieruchomości. Jeżeli ustanawia się użytkowanie na rzeczy, to użytkowanie dotyczy całej tej rzeczy, ale w umowie można ograniczyć to użytkowanie części np. można ograniczyć użytkowanie do 1 ha nieruchomości, gdy cała nieruchomość to 10 ha.
Co do zasady użytkowanie powinno dotyczyć rzeczy niezużywalnych, dlatego że użytkowanie polega na tym, że rzecz używa się przez jakiś czas, a po zakończeniu użytkowania tą rzecz zwraca się właścicielowi. Wyjątek w tym zakresie został wprowadzony w art. 264. Czyli co do zasady przedmiotem użytkowania mogą być rzeczy niezużywalne, natomiast w art. 264 mowa jest o pieniądzach i innych rzeczach oznaczonych co do gatunku. W takiej sytuacji, jeżeli użytkowanie obejmuje pieniądze lub inne rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, użytkownik staje się z chwilą wydania tych przedmiotów właścicielem tych przedmiotów, czyli jeżeli przedmiotem użytkowania są pieniądze i rzeczy oznaczone co do gatunku, to użytkownik staje się ich właścicielem, a po wygaśnięciu użytkowania ma obowiązek ich zwrócenia według przepisów o zwrocie pożyczki. Ponieważ to jest swego rodzaju wyjątek od zasady, że użytkowanie dotyczy tylko rzeczy niezużywalnych, to sytuacje kiedy przedmiotem użytkowania są pieniądze i rzeczy oznaczone co do gatunku nosi w doktrynie nazwę tzw. użytkowania nieprawidłowego. Użytkowanie nieprawidłowe dotyczy pieniędzy i rzeczy oznaczonych co do gatunku. Zasada jest, że użytkowanie ma za przedmiot rzeczy niezużywalne.
Przedmiotem użytkowania są rzeczy, ale należy zwrócić także uwagę na kolejne przedmioty z art. 265. Chodzi o to, że zgodnie z tym przepisem przedmiotem użytkowania mogą być także prawa. Użytkowanie może zostać ustanowiony na prawach, przy czym warunkiem koniecznym, aby było możliwe ustanowienie użytkowania na prawach jest to, aby prawa te były zbywalne, czyli użytkowanie można ustanowić nie tylko na rzeczach, ale także na prawach zbywalnych. Jeżeli chodzi o przedmiot, który może zostać oddany w użytkowanie, to należy także wskazać na zespół przedmiotów. Chodzi tutaj o zespół środków produkcji. Użytkowanie może zostać ustanowione na zespole środków produkcji. Mowa jest o tym w art. 257 i wówczas, jeżeli użytkowanie zostało ustanowione na zespole środków produkcji, istnieje możliwość zastępowania tych środków innymi zgodnie z zasadami wskazanymi w art. 257.
Cechy użytkowania:
Po pierwsze użytkowanie jest najszerszym ograniczonym prawem rzeczowym. Jeżeli porówna się ich zakres, to dochodzi się do wniosku, że użytkowanie jest najszerszym ograniczonym prawem rzeczowym, bo daje uprawnionemu najszersze prawa. Kolejna cecha użytkowania to to, że jest niezbywalne, czyli jest najszerszym ograniczonym prawem rzeczowym i jest niezbywalne, czyli nie może zostać przeniesione to prawo na inną osobę. Kolejna cecha to to, że użytkowanie może zostać ustanowione jako prawo terminowe, czyli można oddać rzecz w użytkowanie na określony czas, jak też może być prawem bezterminowym, czyli rzecz może zostać oddana w użytkowanie bez wskazania terminu do jakiego ta rzecz jest oddana w użytkowanie. Wyjątek związany z „time sharingiem”. Jeżeli chodzi o „time sharing”, to może on zostać ustanowiony maksymalnie na 50 lat i z ustawy o „time sharingu” wynika, ze umowa powinna być zawarta na co najmniej trzy lata, czyli „time sharing” trwa od 3 do 50 lat. Kolejna cecha użytkowania to to, że użytkowanie może być zarówno odpłatne, czyli mogą strony ustanowić wynagrodzenie, które musi użytkownik zapłacić, jak i może też być nieodpłatne. Wyjątek w przypadku „time sharingu”. Jeżeli chodzi o „time sharing” w umowie zastrzega się ryczałtowe wynagrodzenie, w umowie „time sharingu” musi być to ryczałtowe wynagrodzenie za korzystanie co roku z jakiegoś domu czy też mieszkania. To są podstawowe cechy użytkowania.
Należy pamiętać o tym, że jeżeli chodzi o samego użytkownika, to powinien on wykonywać swoje prawo zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki, czyli powinien używać rzecz w taki sposób w jaki tą rzecz zwykle się używa. Oznacza to także, że użytkownik musi dokonywać napraw rzeczy i innych nakładów, które są związane z korzystaniem z rzeczy, czyli użytkownik korzysta z rzeczy zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki, naprawia tą rzecz, żeby utrzymać ją w tym stanie w jakim ta rzecz została wydana i czyni nakłady, które są niezbędne do utrzymania rzeczy i do korzystania z tejże rzeczy.
Powstanie użytkowania:
Jeżeli chodzi o użytkowanie, to typową sytuacją jest to, kiedy użytkowanie powstaje na podstawie czynności prawnej właściciela, czyli właściciel oświadcza, że ustanawia użytkowanie. Może też być umowa między właścicielem rzeczy a użytkownikiem. Na podstawie tej umowy właściciel rzeczy oddaje rzecz do używania i pobierania pożytków użytkownikowi. Istnieje kilka takich sytuacji, kiedy użytkowanie może powstać na podstawie decyzji administracyjnej, przy czym to już poszczególne przepisy muszą to przewidywać. Typową jest sytuacja, kiedy użytkowanie powstaje na skutek umowy albo jednostronnej czynności właściciela rzeczy, natomiast przepis szczególny może stanowić, że użytkowanie powstaje na skutek decyzji administracyjnej.
Wygaśnięcie użytkowania:
Jeżeli chodzi o wygaśnięcie użytkowania, to tutaj mają zastosowanie te ogólne zasady dotyczące wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych. Ta charakterystyczna cecha to wygaśnięcie użytkowania na skutek niewykonywania prawa przez 10 lat. Jeżeli użytkowanie nie jest wykonywane przez 10 lat, to to użytkowanie wygasa. Wynika to z ar. 255. Wyjątek w tym zakresie dotyczy „time sharingu”. „Time sharing” jeżeli nie jest wykonywany przez 10 lat, to on nie wygasa, czyli do „time sharingu” nie stosuje się art. 255.
Jeżeli chodzi o samo użytkowanie, to może ustanowione być również w celu i ze względu na to w jakim celu użytkowanie zostało ustanowione, to można przede wszystkim wyróżnić użytkowanie przez osoby fizyczne. Użytkowanie przez osoby fizyczne ma charakter alimentacyjny, bo użytkowanie przez osoby fizyczne jest zazwyczaj ustanowione, aby zapewnić im np. mieszkanie. Użytkowanie przez osoby fizyczne zwykle jest prawem terminowym i użytkowanie przez osoby fizyczne wygasa najpóźniej ze śmiercią użytkownika. Wyjątek w tym zakresie „time sharing”. „Time sharing” nie wygasa na skutek śmierci osoby fizycznej.
Szczególną odmianą użytkowania jest użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne. To jest szczególny rodzaj, to są też przepisy szczególne. W tej chwili, mimo że w kodeksie znajduje się wiele przepisów dotyczących użytkowania przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne, to praktyczne znaczenie tych przepisów jest znikome. Najszersze znaczenie mają przepisy, które dotyczą użytkowania przez osoby fizyczne albo użytkowania w celach produkcyjnych.
Odmianą użytkowania jest „time sharing”. Cecha charakterystyczną „time sharingu” jest to, że powstaje on na skutek umowy przedsiębiorcy z osoba fizyczną, czyli jeżeli „time sharing” przybiera postać ograniczonego prawa rzeczowego jest on odmianą użytkowania. Jest to umowa między przedsiębiorca a osobą fizyczną. „Time sharing” daje prawo do korzystania z domu albo pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku, czyli „time sharing” to jest umowa, która daje osobie fizycznej prawo do korzystania z domu albo pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku. Cechą „time sharingu” jest zbywalność, dziedziczność, czyli „time sharing” przechodzi na spadkobierców i istotną cechą „time sharingu” jest także to, że „time sharing” podlega egzekucji, czyli jeżeli ktoś jest dłużnikiem, a zawarł umowę o „time sharingu” to z tego jego prawa można przeprowadzić egzekucję.