Kwatera Główna Drużyn Strzeleckich „Strzelec”

Materiał szkoleniowy nr 01/2005

BROŃ I AMUNICJA

Klasyfikacja i budowa broni i amunicji strzeleckiej

1. Pojęcie broni strzeleckiej

Broń strzelecka to każda lufowa broń palna kalibru mniejszego niż 20 mm, a także indywidualne środki wyspecjalizowane (np.: granatniki przeciwpancerne, strzelby, pistolety sygnałowe), które mimo większego kalibru nie są, ze względów taktycznych i organizacyjnych zaliczane do broni artyleryjskiej. Broń strzelecka to obecnie najpopularniejszy rodzaj broni na świecie. Jest ona podstawowym środkiem walki każdego strzelca.

2. Klasyfikacja

1) wg obsługi;

Według liczby obsługi broń dzieli się na indywidualną, obsługiwaną zwykle przez jednego strzelca (np. pistolety, rewolwery, karabiny i karabinki, niektóre RKM-y oraz granatniki), oraz na zespołową, tj. obsługiwaną przez zespół strzelców w składzie od dwóch do kilku ludzi, obejmującą karabiny maszynowe, UKM-y, granatniki oraz każdą inną broń strzelecką, do użycia której potrzebnych jest co najmniej dwóch strzelców.

2) wg przeznaczenia:

Według przeznaczenia broń palna dzieli się na broń podstawową (obejmującą wszelkiego rodzaju etatową broń strzelecką, np. pistolety, rewolwery, karabinki, karabiny, karabiny maszynowe), broń wyspecjalizowaną (obejmującą środki ogniowe specjalnego przeznaczenia, takie jak karabiny wyborowe, strzelby, granatniki, granatniki przeciwpancerne, pistolety sygnałowe, itd.), oraz na broń niebojową, czyli wszelkiego rodzaju prototypy, egzemplarze badawcze, itd.

3) wg cech taktyczno - konstrukcyjnych:

Różne rodzaje broni posiadają pewien zespół cech taktyczno - konstrukcyjnych pozwalających na wyodrębnienie spośród rodzajów broni pewnych grup o podobnych cechach, oraz klasyfikację każdego rodzaju broni

1. pistolety - broń przeznaczona do samoobrony i zwalczania siły żywej na bliskim dystansie (do ok. 50 m). Pistolety strzelają przeważnie amunicją pistoletową, wyjątkowo amunicją rewolwerową (np. IMI Desert Eagle) lub pośrednią (np. AMT Automag III). Większość pistoletów działa na zasadzie krótkiego odrzutu lufy, rzadziej odrzutu zamka lub odprowadzania gazów. Obecnie pistolety to broń samopowtarzalna. Pistolety obecnie zasilane są przede wszystkim z dostawnych magazynków pudełkowych o pojemności od 6 do nawet 20 nabojów. Sporadycznie stosowane są w oddziałach specjalnych pistolety nieautomatyczne, jednostrzałowe lub wielolufowe (np. specjalne pistolety szpiegowskie lub płetwonurków). Pistolet to broń uzupełniająca, trzymana przy strzale jedną lub dwiema rękami, cechująca się poręcznością i niewielkimi wymiarami.

9 mm pistolet Beretta 92 F (M-9)

2. rewolwery - służą do tego samego celu co pistolety. Różnica polega na budowie - rewolwer zamiast magazynka posiada bęben umieszczony w linii osi lufy o pojemności od 5 do 8 nabojów. Rewolwer strzela amunicją rewolwerową, lub sporadycznie pistoletową. Cechą konstrukcyjną rewolwerów jest brak bezpieczników nastawnych, skutkiem czego broń jest stale gotowa do natychmiastowego oddania strzału. Rewolwer jest już rzadkością w uzbrojeniu armii, występuje jako broń oddziałów tyłowych, policyjnych, oraz specjalnych. Jest to broń nieautomatyczna - powtarzalna o mechanizmie spustowym pojedynczego (rzadko) lub podwójnego działania.

9 mm (.38 Spec.) rewolwer S&W Mod. 10 Military & Police

3. pistolety maszynowe (PM) - służą do zwalczania siły żywej na dystansie do 200 m. Jest to broń automatyczna - samoczynna, rzadziej samopowtarzalna, strzelająca amunicją pistoletową. Z pistoletu maszynowego strzela się używając jednej lub obu rąk. Broń zwykle wyposażona jest w kolbę (przeważnie składaną) i łoże lub chwyt przedni celem umożliwienia lepszego złożenia się do strzału i łatwiejsze panowanie nad bronią przy ogniu ciągłym. Pistolet maszynowy zwykle posiada przełącznik rodzaju ognia, umożliwiający prowadzenie ostrzału ogniem ciągłym (seriami) lub pojedynczym. Broń tą cechują niewielkie rozmiary, mała masa własna oraz poręczność. Pistolety maszynowe działają przeważnie zasadzie wykorzystania odrzutu zamka swobodnego, sporadycznie krótki odrzut lufy. Pistolety maszynowe (w skrócie PM) pozostają w wyposażeniu sił specjalnych, oddziałów tyłowych oraz policyjnych, jako tzw. broń ochrony osobistej (PDW) są przydzielane załogom pojazdów oraz lotnikom.

11,43 mm pistolet maszynowy M-3 „Grease Gun”

4. karabinki (Kbk) - służą do zwalczania siły żywej na dystansie do 600 metrów. Karabinki to broń samoczynna lub samopowtarzalna strzelająca amunicją pośrednią. Broń tą cechują niewielkie rozmiary i masa, oraz umiarkowany odrzut, co predysponuje ją do etatowego uzbrojenia strzelców. Spotyka się również karabinki zbudowane w układzie bez kolby właściwej, (tzw. bull-pup) dzięki czemu przy stosunkowo długiej lufie udaje się zachować niewielkie rozmiary broni i jej zwartą konstrukcję. Ze względu na przeznaczenie taktyczne oraz budowę dzielimy karabinki na:

• wersje skrócone (tzw. subkarabinki), posiadające skróconą lufę o dł. Poniżej 350 mm i wyposażone w składaną kolbę, o wymiarach pistoletów maszynowych, na wyposażeniu jednostek specjalnych oraz strzelców którzy z racji swej funkcji nie posiadają standardowej broni, np. dowódców, radiotelegrafistów lub załóg pojazdów.

• karabinki standardowe, z lufą dł. 350 mm i więcej. Etatowe uzbrojenie strzelców piechoty

• karabinki maszynowe, z szybkowymienną lufą o powiększonej objętości cieplnej, długości powyżej 350 mm, przystosowane do zasilania z magazynków o większej pojemności lub zasilania taśmowego, wyposażone w dwójnóg lub nawet trójnóg, o powiększonym zasięgu celnego ognia, przystosowane do strzelania z większą intensywnością. Stanowią wyposażenie sekcji wsparcia ogniowego drużyny piechoty.

• karabinki wyborowe - przeważnie przebudowane wyselekcjonowane egzemplarze zwykłych karabinków, wyposażane później w precyzyjne lufy, szyny do montażu celowników optycznych, regulowane urządzenia spustowe oraz specjalne, ergonomiczne kolby i łoża. Służą do zwalczania siły żywej na dystansach do ok. 1000 m, i przeważnie są pozbawione możliwości strzelania seriami. Stanowią wyposażenie strzelców wyborowych.

Karabinki posiadają zwykle przełącznik rodzaju ognia, umożliwiający strzelanie

seriami lub ogniem pojedynczym. Większość karabinków zasilana jest z magazynka

dostawnego, niektóre tylko są zasilane z łódki (SKS i pochodne). KbK działają

na zasadzie odprowadzania gazów prochowych (przeważnie).

5. karabiny (Kb) - służą do zwalczania przeciwnika na dystansie do 1000 metrów, są podobnie jak karabinki podstawową bronią piechoty. Strzelają amunicją karabinową, wykorzystując zasadę odprowadzania gazów prochowych z lufy, bądź odrzut zamka. Broń ta strzela silnym nabojem, cechuje ją większy niż u karabinków odrzut i większa masa. Z racji silniejszego naboju karabiny są jednak celniejsze i skuteczniejsze od karabinków, lecz trudności z opanowaniem broni zwłaszcza przy ogniu ciągłym powodują, że większość armii jako uzbrojenie swej piechoty wybrała karabinki. Karabiny można podzielić podobnie jak karabinki - budowane są wersje skrócone, standardowe, wyborowe oraz maszynowe, często w ramach tzw. systemów broni. Karabin w stosunku do karabinka posiada większą masę i rozmiary.

7,62 mm karabin M-14

6. karabiny maszynowe (KM) - strzelają amunicją karabinową i są bronią automatyczną - samoczynną. Działają na zasadzie odprowadzania gazów lub odrzutu zamka. Sporadycznie stosowany jest odrzut lufy. KM-y są etatowym środkiem wsparcia ogniowego na szczeblu plutonu. Karabiny maszynowe można podzielić pod względem taktyczno - technicznym na:

• ręczne karabiny maszynowe (RKM), będące zazwyczaj zwykłymi Kb, wyposażonymi w dwójnóg, cięższą lufę oraz pojemniejszy magazynek,

7,62 mm ręczny karabin maszynowy BAR wz. 1918

• uniwersalne karabiny maszynowe (UKM), występujące na dwójnogu jako lekki karabin maszynowy (LKM), natomiast po zastosowaniu postawy trójnożnej jako ciężki karabin maszynowy (CKM). UKM-y są zazwyczaj przystosowane do zasilania z taśmy i przystosowane do prowadzenia intensywnego ognia seriami na dystans do ok. 1500 m.

7,62 mm uniwersalny karabin maszynowy M-60

• wielkokalibrowe karabiny maszynowe (WKM) będące bronią wsparcia montowaną przeważnie na pojazdach lub statkach powietrznych, lub występujące jako broń drużyn wsparcia ogniowego na poziomie kompanii lub batalionu. WKM-y cechują znaczne wymiary oraz masa, oraz użycie nabojów wielkokalibrowych (powyżej 10mm). WKM-y są przystosowane do prowadzenia ognia na dystans do 2000 m, z racji użytego naboju nadają się do zwalczania siły żywej, lekko opancerzonych pojazdów, śmigłowców i wolno latających samolotów oraz lekkich fortyfikacji polowych. WKM zazwyczaj występuje na podstawie trójnożnej (M-2, FN-MILO, DSzK), lub podstawie kołowej (lawecie) jak np. KPW, oraz jako broń pokładowa czołgów, BWP, oraz śmigłowców

• karabiny snajperskie to broń przystosowana do zwalczania siły żywej i lekko opancerzonych pojazdów na dystansie do 2000 metrów. Jest to broń powtarzalna, nieautomatyczna, lub samopowtarzalna, automatyczna, strzelająca różnego rodzaju nabojami, od małokalibrowych po wielkokalibrowe. Karabiny tego typu stanowią wyposażenie strzelców wyborowych działających w ugrupowaniach piechoty, bądź snajperów. Karabiny tego typu posiadają ciężką, precyzyjną lufę, precyzyjne urządzenie spustowe, optyczne przyrządy celownicze, regulowaną kolbę i czasem dwójnóg lub trójnóg. Często broń snajperska jest pozbawiona mechanicznych przyrządów celowniczych. Broń snajperska strzela ogniem pojedynczym, zasilana jest z magazynków wymiennych o różnej pojemności, lub z wewnętrznego magazynka ładowanego pojedynczymi nabojami. Niektóra broń snajperska jest jednostrzałowa, tj. nie posiada magazynka (np. Serbu BFG-50).




12,7 mm karabin snajperski (dalekiego zasięgu) Barrett M-107

8. granatniki - są przeznaczone do zwalczania celów na dystansie nawet 2000 m. Strzelają specjalnymi nabojami zawierającymi granat, lub nabojami z ładunkiem wybuchowym o kalibrze 20-40 mm. Ze względu na stopień automatyzacji wyróżnia się granatniki nieautomatyczne (jednostrzałowe i powtarzalne) jak i automatyczne (zasilane z magazynków lub taśmy) strzelające ogniem ciągłym. Granatniki automatyczne są bronią kompanii wsparcia lub uzbrojeniem pokładowym pojazdów i śmigłowców, natomiast nieautomatyczne granatniki są w uzbrojeniu piechoty. Mogą występować jako osobna broń (np. M-79) lub być podwieszane pod lufą karabinu (np. M-203, Pallad-D). Broń ta umożliwia wystrzeliwanie granatów na znaczne odległości oraz strzelanie do wyżej położonych okien, przestrzeliwanie ponad ścianami i gzymsami, itd.




40 mm granatnik M-79

9. granatniki przeciwpancerne - broń indywidualna lub zespołowa jedno - lub wielorazowego użytku służąca do zwalczania pojazdów pancernych i fortyfikacji na dystansie do 500 m. W zależności od zastosowanego układu miotającego wyróżnia się granatniki bezodrzutowe, rakietowe, oraz bezodrzutowo - rakietowe. W granatnikach stosuje się pociski zwykłe, podkalibrowe i nadkalibrowe wyposażone w głowice przeciwpancerne, burzące, zapalające, termobaryczne, napalmowe, itd.




73 mm granatnik przeciwpancerny M-72 LAW

10. strzelby - to broń wsparcia jedno- lub kilkulufowa, z lufami o przewodzie gładkim, ładowana do lufy (z lufami łamanymi), powtarzalna (np. pump action lub lever action), samopowtarzalna, lub nawet samoczynna, przystosowana do zwalczania siły żywej na dystansie do 50 m. Naboje do strzelb przeważnie zawierają ładunek śrutowy (tzw. loftka) lub pocisk kulowy (tzw. breneka). Strzelba nadaje się również ( z racji silnego naboju) do forsowania przeszkód, rozbijania barykad i niszczenia drzwi i innych lekkich przeszkód.

11. pistolety sygnałowe - błędnie nazywany również rakietnicą służy do miotania ładunków oświetlających i sygnałowych. Ma jedną lub kilka luf o kalibrze zwykle 26 mm. Jest to broń ładowana bezpośrednio do lufy (po jej złamaniu i odchyleniu - tak jak broń myśliwska).

4) Według kalibru można podzielić broń na trzy podgrupy:

1. broń małokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze do 7 mm,

2. broń pełnokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze od 7 do 10 mm,

3. broń wielkokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze od 10 do 20 mm

5) Ze względu na użytkowników

można podzielić broń na wojskową, policyjną, myśliwską i sportową.

6) Ze względu na automatykę można podzielić broń na:

1. Nieautomatyczną w której wszystkie czynności związane z przeładowaniem i oddaniem strzału są wykonywane przez strzelca ręcznie przy wykorzystaniu energii sprężyn. Broń nieautomatyczna dzieli się na:

• powtarzalną (czyli posiadającą magazynek)

• jednostrzałową (nie posiadająca magazynka; nabój musi zostać ręcznie wprowadzony do komory nabojowej)

• Półautomatyczną w której część czynności związanych z przeładowaniem jest wykonywana ręcznie, pozostała zaś część przy wykorzystaniu mechaniki broni. Obecnie nie stosuje się w armii broni półautomatycznej. Przykładem półautomatu był rosyjski karabin przeciwpancerny PTRS wz. 1941

• Automatyczną czyli taką, w której wszelkie czynności związane z przeładowaniem i oddaniem strzału wykonywane są (poza załadowaniem pierwszego naboju z magazynka i naciskaniem na spust) samoczynnie przez mechanizmy broni bez fizycznego udziału strzelca. Z grupy broni automatycznej wyróżniamy następujące podgrupy:

• broń gazodynamiczna która wykorzystuje energię gazów prochowych powstałych w wyniku spalania prochu,

• broń napędowa wykorzystuje energię elektryczną, hydrauliczną lub pneumatyczną do uruchomienia automatyki broni. Rozwiązanie to stosuje się w przypadku broni pokładowej, wtedy, gdy istnieje możliwość użycia pokładowych źródeł energii, np. w śmigłowcu lub na pojeździe. Typowym przykładem jest sześciolufowy karabin maszynowy M-134 Minigun, wykorzystujący energię elektryczną.

• broń wykorzystująca energię odrzutu części ruchomych broni, tj. odrzutu zamka lub lufy przeładowania i oddania strzału (przeważnie w pistoletach, pistoletach maszynowych i karabinach maszynowych),

Broń automatyczna ze względu na rodzaj ognia dzieli się na:

• samopowtarzalną (urządzenie spustowe pozwala tylko na prowadzenie ognia pojedynczego),

• samoczynną (maszynową) strzela tylko ogniem ciągłym,

• samoczynno - samopowtarzalną umożliwiającą prowadzenie ognia zarówno seriami, jak i pojedynczego. Broń tego typu posiada najczęściej dwupołożeniowy przełącznik rodzaju ognia, (choć czasem posiada tez mozliwość oddawania serii trzystrzałowych) bądź posiada spust tzw. dwuoporowy. Archaicznym rozwiązaniem był podwójny język spustowy stosowany m.in. w PM Beretta M-35 i Mors wz. 39.

• Broń automatyczno-nieautomatyczną posiadającą wbudowany przełącznik rodzaju pracy. Zasada stosowana w niektórych strzelbach bojowych, gdzie można zastosować ręczne ładowanie typu pump action przy wystrzeliwaniu specjalnych pocisków, lub strzelać z dużą intensywnością zwykłymi nabojami. Przykładem takiej broni jest strzelba Franchi SPAS 12.

3. Budowa broni strzeleckiej

Zasadniczo każda broń strzelecka składa się z siedmiu podstawowych części. Są to:

• lufa, nadająca pociskowi tor lotu i prędkość, a także w wypadku broni gwintowanej ruch obrotowy. Lufa może mieć przewód gładki, może być też gwintowana. Gwint składa się z pól i bruzd, jego zadaniem jest wprawienie pocisku w ruch obrotowy względem osi, co nadaje mu pewniejszy i stabilniejszy lot, a przez co większą celność. Lufy wykonuje się z odpornej mechanicznie stali, wnętrza luf przeważnie chromuje się. Średnica przewodu lufy to kaliber broni. Lufa od strony zamka zakończona jest komorą nabojową, w której następuje oddanie strzału. Kształt komory nabojowej ściśle odpowiada kształtowi łuski. Zasadą jest, że im cięższa i dłuższa lufa, tym strzał celniejszy.

• urządzenia celownicze, umożliwiają nakierowanie broni na cel i oddanie strzału. Przyrządy mogą być typu otwartego, bądź optyczne (dioptryjne). Przyrządy otwarte (mechaniczne) składają się ze szczerbinki i muszki bądź przeziernika i muszki. Ponadto w niektórych strzelbach w ogóle zrezygnowano z użycia przyrządów celowniczych, natomiast celowanie odbywa się przy pomocy tzw. szyny celowniczej. Zarówno szczerbinka, jak i przeziernik posiadają możliwość regulacji kąta podniesienia, rzadko kiedy istnieje możliwość regulacji poziomej. Zmiana kąta podniesienia celownika umożliwia strzelanie na dalszy dystans. Regulacja w poziomie umożliwia wprowadzenie poprawki na wiatr. Przeziernik to tzw. celownik przerzutowy, co oznacza, że posiada tylko dwie stałe nastawy. Zaletą przeziernika jest szybsze składanie się do strzału. Pistolety wojskowe i PM-y posiadają zwykle stałe przyrządy celownicze, bez możliwości nastawy. Szczerbinka składa się przeważnie z podstawy, ramienia szczerbinki z naniesioną skalą, oraz suwaka, umożliwiającego zmianę kąta podniesienia. Muszka składa się z podstawy, muszki właściwej (słupkowej) oraz osłony muszki. Przyrządy dioptryjne to wszelkiego rodzaju celowniki optyczne, kolimatorowe, oraz różnego rodzaju urządzenia pomocnicze, jak np. laserowe wskaźniki celu.

• łoże i chwyt umożliwiają uchwycenie broni i poprawne złożenie się do strzału. Łoże składa się zazwyczaj z łożyska, znajdującego się pod lufą, kolby i ewentualnie chwytu pistoletowego. Łoże morze być wykonane z drewna, metalu lub tworzywa sztucznego. W niektórych typach broni zamiast łożyska stosuje się chwyt pistoletowy. Kolba składa się z szyjki, kolby właściwej, stopki i poduszki policzkowej (baki). W karabinach wyborowych kolba jest często regulowana. Łoże łączy wszystkie części broni, a także ochrania zespoły ruchome i lufę. Łoże do broni łączy się śrubami, przetyczkami lub bączkami.

• komora zamkowa razem z lufą tworzą szkielet konstrukcji broni. Komora zamkowa osłania zamek, który porusza się wewnątrz niej. Komora łączy również lufę z urządzeniem spustowym. Wewnątrz komory zamkowej znajdują się wodzidła zamka, umożliwiające mu ruch wzdłużny. W komorze zamkowej znajduje się przeważnie otwór wyrzutowy łusek, na niej też znajdują się dźwignie dosyłaczy, bezpieczników itd.

• zamek służy wprowadzeniu naboju do lufy, zamyka i zaryglowuje komorę nabojową, powoduje wystrzał i wyciąga łuskę na zewnątrz. Typowy zamek czterotaktowy (np. Mosina) składa się sprężyny iglicznej, bijnika, iglicy, kurka oraz trzonu zamkowego. Z zamkiem połączony jest też pazur wyciągu (ekstraktor) służący do usuwania łuski po wystrzale.

• mechanizm spustowy składa się z zaczepu kurkowego, spustu, osi głównej i języka spustowego. Zadaniem tego mechanizmu jest utrzymywanie napiętej sprężyny iglicznej i zwolnienie jej, gdy strzelec naciśnie na spust. Przed przypadkowym strzałem spust jest zabezpieczany blokadą nastawną, od zaczepiania o różne rzeczy chroni go kabłąk spustowy. Spust w nowoczesnych karabinach posiada możliwość regulacji, by odpowiednio wybrać siłę spustu. Spust w pistoletach wyposażony jest też w przerywacz, uniemożliwiający strzelanie seriami. Mechanizm spustowy w większości etatowej broni wojskowej umożliwia strzelanie seriami lub ogniem pojedynczym.

• magazynek jest regułą w broni wojskowej. Może być stały (wewnętrzny) lub wymienny. Jego zadaniem jest przechowywanie w obrębie broni zapasu amunicji a także dosyłanie amunicji do komory zamkowej. W rewolwerze rolę magazynka pełni bębenek. Magazynki mieszczą od 3 do ok. 100 nabojów (zależnie od broni i wielkości magazynka).

4. Amunicja (klasyfikacja i budowa)

a) klasyfikacja

Pod względem budowy i cech taktycznych amunicję można podzielić na:

• amunicję pistoletową, (stosowana gł. w pistoletach i pistoletach maszynowych), naboje krótkołuskowe, kaliber pocisku w nb. pistoletowym jest duży w stosunku do długości łuski, energia typowych pocisków pistoletowych wynosi ok. 500 J, w specjalnych elaboracjach dla pistoletów maszynowych nawet 1000 J. Naboje pistoletowe posiadają kryzę ze wtokiem, niektóre naboje posiadają kryzę częściowo wystającą .

• amunicję rewolwerową, używana przeważnie w rewolwerach, cechuje się większą niż a. pistoletowa naważką prochu i dłuższą łuską, a co za tym idzie większą energią wylotową (800-1800 J). Nabojów rewolwerowych nie stosuje się w pistoletach maszynowych. Łuski nabojów rewolwerowych posiadają wystającą kryzę.

• amunicję pośrednią o budowie podobnej jak amunicji karabinowej, jednakże z krótszą łuską i przeważnie mniejszym kalibrem - od ok. 5,4 mm do 5,6 mm (wyjątek: radziecki nabój 7,62 mm x 39 wz. 43, amerykański 7,62 mm x 33 M1 lub niemiecki 7,92 mm x 33 Kruz Patrone). Nb. pośrednie stosowane są w karabinkach, ich łuski mają kryzę ze wtokiem. Energia wylotowa pocisków z nabojów pośrednich waha się w granicach od ok. 1300 do 2000 J

• amunicję karabinową stosowaną w karabinach, o kalibrze przeważnie 6,5 mm - 8 mm, i energii wylotowej od 2000 do nawet 4000 J, z kryzą ze wtokiem lub wystającą. Specjalne pociski przeciwpancerne lub snajperskie mają większą energię

• amunicję wielkokalibrową choć standardowo przyjmuje się, że każdy nabój o kalibrze większym niż 10 mm jest uważany za wielkokalibrowy (a więc naboje pistoletowe 11,43 mm ACP i 12,7 mm AE mogłyby być też uznane za wielkokalibrowe) to jednak ze względu na budowę i przeznaczenie zaliczają się one do amunicji pistoletowej, a właściwe naboje wielkokalibrowe znajdują zastosowanie przeważnie w WKM. Nabój taki wygląda jak znacznie powiększony nabój karabinowy, z łuską o dużej długości, wyposażoną w ciężki pocisk. Naboje tego typu mają energię początkową rzędu 15 000 do nawet 30 000 J, i z racji swej energii i donośności stosowane są też w karabinach snajperskich dalekiego zasięgu. Łuski tych nabojów mają kryzę ze wtokiem

• amunicję bezłuskową specjalny rodzaj amunicji nie posiadający łuski, w którym pocisk umieszczony jest wewnątrz specjalnej osłony, będącej jednocześnie ładunkiem miotającym (np. nabój 4,7 mm Dynamit Nobel, 5,56 mm Hughes, albo 5, 56 mm AIP). Naboje tego typu nie są obecnie używane w żadnej etatowej broni wojskowej, są one wciąż przedmiotem badań

• amunicję specjalną grupa ta obejmuje wszelkiego rodzaju amunicję, która nie pasuje do żadnej z powyższych podgrup. Obejmuje ona naboje do strzelb, granatników, pistoletów sygnałowych oraz pociski granatników przeciwpancernych.

• amunicję ślepą czyli różnego rodzaju amunicję, w której usunięto pocisk, służącą do ćwiczeń i pozoracji.

b) budowa amunicji strzeleckiej

Każdy nabój składa się z dwóch podstawowych części: (z wyjątkiem nabojów bezłuskowych i niektórych specjalnych) pocisku i łuski. Pocisk ma za zadanie rażenie celu poprzez oddziaływanie na cel własną energią, przebijanie i rozrywanie żywotnych organów ciała, powodowanie gwałtownych zmian wewnątrzustrojowych, itd. Łuska umożliwia bezpieczne spalanie ładunku miotającego, ochrania ładunek prochowy przed dostępem czynników zewnętrznych (zamoczenie, zapiaszczenie), a także uszczelnia lufę od tyłu podczas oddawania strzału. Pocisk składa się zazwyczaj z rdzenia i płaszcza. Rdzeń, wykonywany z ciężkiego metalu (ołów, wolfram) ma na celu nadanie masy pociskowi. Płaszcz, wykonywany zazwyczaj z metalu nierdzewnego, np. z mosiądzu, stanowi zewnętrzną osłonę rdzenia, redukuje tarcie powietrza oraz wpływa na lot pocisku. W niektórych pociskach specjalnych (np. w pociskach do granatnika) pocisk wypełniony jest ładunkiem wybuchowym owiniętym często taśmą odłamkową. Pocisk jest wtedy zazwyczaj zaopatrzony w zapalnik uderzeniowy bądź czasowy. W strzelbach gładkolufowych pociskiem może być również ładunek śrutu czy kulek gumowych lub z tworzywa, a także różnego rodzaju ładunki siatkowe, itd. Łuska ma zazwyczaj kształt walca lub małej butelki zamkniętej w części dennej. Patrząc od dna łuska składa się z kryzy, mającej ułatwić dosyłanie i usuwanie łuski, łuski właściwej mieszczącej wewnątrz ładunek miotający, oraz (w nabojach wielkokalibrowych, karabinowych, pośrednich i niektórych pistoletowych) z przewężenia zwanego szyjką. W części dennej łuska posiada spłonkę, której zadaniem jest inicjowanie spalania ładunku miotającego. Do celów wojskowych stosuje się naboje ze spłonką umieszczoną centralnie, czyli tzw. centralnego zapłonu , natomiast do celów sportowych i szkolnych stosuje się naboje bocznego zapłonu (ang. Rimfire), gdzie masa zapalająca jest wprasowana w kryzę łuski (np. nabój kbks .22 LR). Spłonka składa się z miseczki spłonki, masy zapalającej oraz kanalików ogniowych. Jako ładunek miotający współczesnej amunicji stosuje się proch bezdymny mający postać ziarnistą, cylindryczną lub wielokątną. W nabojach proch strzelecki czasem zabezpieczany jest owijką papierową. Łuski wykonywane są z nierdzewnego, pozbawionego porów metalu, lub z wytrzymałego stopu różnych metali. Łuski amunicji do strzelb gładkolufowych i pistoletów sygnałowych wykonywane są z tworzywa lub impregnowanego papieru. Kryza łuski może być wystająca , półwystająca lub z wtokiem.

Istnieją również różnego rodzaju pociski wyspecjalizowane stosowane do określonych celów. Do zwalczania pojazdów opancerzonych, lekkich umocnień polowych i przebijania osłon balistycznych stosuje się pociski przeciwpancerne, wyposażone w rdzeń z twardszego metalu, pociski przeciwpancerno zapalające, mające na celu przebicie pancerza i zapalenie pojazdów od wewnątrz, pociski smugowe, ułatwiające prowadzenie ognia seriami, oraz pociski przeciwpancerno-zapalająco-smugowe, będące połączeniem tych trzech typów. Celem odróżnienia rodzajów amunicji stosuje się barwne oznaczenia na pociskach.

Rodzaj naboju	Oznaczenie polskie	Oznaczenie NATO	Skrót (NATO)
zwykły	Bez oznaczenia	Bez oznaczenia	BAAL
przeciwpancerny	Czarny wierzchołek	Czarny wierzchołek	AP
Przeciwpancerno-zapalający	Czarny wierzchołek i czerwony pasek	Srebrny wierzchołek	API
Przeciwpancerno-zapalająco-smugowy	Fioletowy wierzchołek	Czerwony wierzchołek i srebrny pasek

Budowa typowego naboju:




Budowa naboju (5,56 x 45 SS 109)

1. płaszcz

2. rdzeń

3. ładunek prochowy

4. spłonka

5. kryza łuski (ze wtokiem)

6. łuska właściwa

7. szyjka łuski

8. pocisk

Oznaczenia literowe pocisków w NATO:

Skrót NATO	Rozwinęcie skrótu	Tłumaczenie polskie
FMJ	Full Metal Jacket	Pocisk pełnopłaszczowy (zwykły)
TFMJ	Tracer Full Metal Jacket	Pocisk pełnopłaszczowy smugowy
AP	Armor Piercer	Pocisk Przeciwpancerny
AP-T	Armor Piercer Tracer	Pocisk przeciwpancerny smugowy
API	Armor Piercer Incendiary	Pocisk przeciwpancerny zapalajacy
API-T	Armor Piercer Incendiary Tracer	Pocisk przeciwpancerno-zapalająco-smugowy
HP	Hollow Point	Pocisk z wgłębieniem wierzchołkowym
WC	Wad-Cutter	Pocisk walcowy (rewolwerowy)
JSP	Jacketed Soft Point	Pocisk półpłaszczowy
LHP	Lead Hollow Point	Pocisk bezpłaszczowy z wgłębieniem wierzchołkowym
Blank		Nabój ślepy
Dummy		Nabój szkolny

c) nazewnictwo amunicji strzeleckiej

Przy opisywaniu amunicji strzeleckiej podaje się dwie wartości, mianowicie kaliber pocisku i długość łuski. Obie wartości podaje się w milimetrach. Zapisuje się to w postaci poprzez umieszczenie pomiędzy wartościami kalibru i dł. łuski znaku „x” i czyta się jako „kaliber na dł. łuski”, np. 9 x 19 czyta się „dziewięć na dziewiętnaście”. Bardzo często po wartościach kalibru i długości łuski podaje się również oznaczenie rodzaju łuski. Łuska z kryzą zwykłą (czyli z tzw. wtokiem) nie posiada oznaczenia, łuska z kryzą półwystającą posiada oznaczenie SR (ang. semi-rimned), natomiast łuska z kryzą wystającą posiada oznaczenie R (ang. rimned). Bardzo często w nazewnictwie stosuje się również oficjalną nazwę naboju lub oznaczenie jego typu, wzoru, lub ewentualnie nazwę państwa - użytkownika lub producenta naboju jak np. 9 x 19 Parabellum, 7,62 x 39 wz. 43, czy 7,62 x 51 NATO. W krajach anglosaskich (USA, Wlk. Brytania, Kanada) nie stosuje się przy opisywaniu amunicji systemu milimetrowego, lecz kaliber amunicji jest podawany w calach (1 cal = 2,54 mm), przy czym długość łuski zwyczajowo pomija się. System calowy stosowany jest w nazewnictwie amunicji prod. amerykańskiej, brytyjskiej, a także wszystkich nabojów rewolwerowych. W amunicji anglosaskiej regułą jest, że przy opisywaniu naboju podaje się jego nazwę, np. 38 Special, 303 British, 357 Magnum, itd. Czasami podaje się dodatkowo oznaczenie roku wprowadzenia do służby, np. 30-06 Springfield, gdzie 30 oznacza kaliber w calach, a 06 rok wprowadzenia do służby, czyli 1906. W strzelbach kalibru 12 faktyczny kaliber wynosi ok. 18,2 mm, a oznaczenie to pochodzi od tradycyjnego anglosaskiego sposobu oznaczania amunicji myśliwskiej.

Poniższe zestawienie zawiera kalibry typowych nabojów anglosaskich, podanych w mierze calowej i milimetrowej.

Miara milimetrowa	Miara calowa (anglosaska)
5,56	.223 Remington
7,62	.308 NATO 30-06 Springfield
7,69	.303 British
7,65	.32 ACP
9	.38 Special .357 Magnum
11,43	.45 ACP .45 Colt
12,7	.50 BMG

Poniższe zestawienie zawiera podstawowe dane na temat najczęściej używanej amunicji wojskowej

Lp.	Kaliber (mm)	Dł. Łuski (mm)	Rodzaj	Nazwa	Państwo	Typ broni
1	9	19	pistoletowy	Parabellum	NATO	Wist, CZ-75, Beretta 92F, H&K USP, Browning HP, Glock-17, MP-5, UZI, PM-98 Glauberyt i inne
2	5,7	28	pistoletowy	SS 190	Belgia (NATO)	FN P-90, FN Five-Seven
3	4,6	30	pistoletowy	Heckler & Koch	Niemcy	H&K PDW, H&K MP-7, H&K UCP
4	9	18	pistoletowy	Makarow	b. ZSRR	Makarow PM, PM-63 Rak, P-64, P-83, PM-84
5	11,43	23	pistoletowy	Colt (ACP)	USA	Colt M-1911, H&K Mk.23 SOCOM, H&K UMP, Ingram M-10
6	7,62 (7,63)	25	pistoletowy	Mauser (TT)	Niemcy - b. ZSRR	TT wz. 33, Mauser C-96, PPSz wz. 41, PM wz. 43
7	7,65	17 SR	pistoletowy	Browning	USA	Skorpion wz. 61, Walther PP, Beretta 81, MAB model D
8	9	29,3 R	rewolwerowy	.38 Special	USA	S&W mod. 60, S&W Military and Police,
9	9	32,77 R	rewolwerowy	.357 Magnum	USA	Colt Python, Colt King Cobra, S&W 627, IMI Desert Eagle
10	7,92	33	pośredni	Kurz Patrone	Niemcy	MP-43, StG-44
11	7,62	39	pośredni	wz. 43	ZSRR	AKM (kałasznikow i pochodne), RPK, RPD, SKS, wz. 58
12	5,56	45	pośredni	M-193 Armalite	USA	M-16 (wczesne wersje), AR-15, FA-MAS (wczesne)
13	5,56	45	pośredni	SS-109 (FN)	NATO	M-16, FN-FNC, L-86, Beryl, Steyr AUG, FA-Mas, FN Minimi, Tavor, Negev, i inne
14	9	39	Pośredni (specjalny)		b. ZSRR	A-91, OC-11 „Tiss”, WSS Wintoriez, AS Wał, MA Wichr
15	5,45	39	pośredni		ZSRR	AK-74, Tantal, Onyks, AKSU, RPK-74
16	7,92	57	karabinowy	Mauser	Niemcy	Mauser wz. 98, MG-42, MG-34
17	7,62	54R	karabinowy	Mosin	ZSRR	PK, SWD, Mosin wz. 1891
18	7,62	63	karabinowy	Springfield (30-06)US	USA	Garand M-1, BAR
19	7,62	51	karabinowy	NATO	NATO	M-14, H&K G-3, M-60, FN-MAG, FN-FAL, MG-3, H&K 21E, i inne
20	4,7	21OH	Karabinowy-bezłuskowy	Dynamit Nobel	Niemcy	H&K G-11
21	12,7	99	wielkokalibrowy	Browning	USA (NATO)	M-2, Barrett M-82 i M-90, AW-50F, WKW Wilk i inne
22	12,7	107	wielkokalibrowy		b. ZSRR	DSzK wz.38, NSW, Kord, W-94, Technika Destroyer i inne
23	14,5	114	wielkokalibrowy		ZSRR	KP, KPWT, PTRS wz. 41, PTRD wz. 41
24	15	115	wielkokalibrowy	BRG-15	Belgia	FN MILO
25	11,65	90,5	wielkokalibrowy	.460 Steyr HSS	Austria	Steyr HS-50
26	40	45,8	Specjalny (granatnikowy)		NATO	M-203, Mk-19 i inne

1

---