Temat: PRAWO I JEGO INTERPRETACJA

1.PODSTAWOWE POJĘCIA

PRAWO

• Zespół reguł ustanowionych lub uznanych przez odpowiednie organy państwowe i usankcjonowanych przymusem państwowym, (co oznacza, że posłuch wobec prawa jest zapewniany przymusem, jaki może stosować państwo).

• Jest to w zasadzie definicja "prawa pozytywnego" (prawa w ujęciu pozytywistycznym), które może kolidować z ludzkim poczuciem sprawiedliwości. Poczucie takie, uzasadniane i interpretowane religijnie lub filozoficznie nazywa się "prawem natury".

• Poza pojęciami "prawo pozytywne" i "prawo natury" często odróżnia się prawo publiczne od prywatnego, prawo podmiotowe od przedmiotowego, prawo materialne od formalnego

Prawo publiczne odnosi się do interesu państwa, reguluje stosunki między państwem a obywatelem oraz między organami państwa (np. prawo konstytucyjne, administracyjne, karne, finansowe).

• Prawo prywatne dotyczy korzyści jednostek, reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami

• (np. prawo cywilne, rodzinne, handlowe).

• Prawo podmiotowe to zespół uprawnień służących podmiotowi prawa (tzn. osobie fizycznej lub prawnej). Daje ono możność swobodnego podejmowania decyzji, co do swego zachowania, wykonania podjętych działań, domagania się od innych wykonania ich prawnych obowiązków. Do praw podmiotowych zalicza się własność, nietykalność osobistą, prawa wyborcze.

• Prawo przedmiotowe to ogół norm wyznaczających określone zachowania.

• Prawo materialne to ogół norm regulujących uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa.

• Prawo formalne (procesowe) reguluje tryb postępowania przed organami państwa związany z dochodzeniem uprawnień i obowiązków określonych w prawie materialnym.

MORALNOŚĆ- to zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowania jako dobre lub złe.

Z punktu widzenia moralności normy prawne możemy podzielić na pozytywne, negatywne obojętne moralnie.

Podstawowe różnice między normami prawnymi i normami moralnymi:

- na straży prawa aparat państwa, a moralności opinia publiczna, sumienie, nawyki,

• normy prawne są dwustronne ( obowiązek jednej osoby daje drugiej prawo domagania się jego wypełnienia), a normy moralne są jednostronne (nakładają obowiązki nie dając innym osobom prawa żądania ich wypełnienia).

- normy prawne odnoszą się do zewnętrznych zachowań a normy moralne także do myśli uczuć,

- normy prawne są precyzyjne a moralne wskazują tylko kierunek postępowania.

ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA „prawo z ludzkich wyobrażeń o sprawiedliwości".

Wyraża się ona w regułach postępowania, które ludzie uważają za sprawiedliwe uznając równocześnie, że przestrzeganie tych reguł powinno być gwarantowane przymusem państwowym.

Niezgodność prawa ze świadomością prawną osłabia działanie prawa. Czasem dezaprobata i sprzeciw skłania do zmiany prawa.

Konsekwentne stosowanie przepisów wzbudzających początkowo sprzeciw może też doprowadzić do przyzwyczajenia i akceptacji.

PRAWORZĄDNOŚĆ- stan faktyczny w państwie, w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przestrzegane przez organy państwa.

Gwarancje praworządności, rozumiane są jako środki realizacyjne konstytucyjnej zasady "rządów prawa". Wyróżnia się gwarancje materialne tzn. taki sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w państwie, który zminimalizuje zasięg naruszania prawa przez organy państwa (demokracja polityczna, dobrobyt społeczny, prawo własności) i gwarancje formalne (ustrojowe, legislacyjne i proceduralne).

NORMA PRAWNA- to (wynikająca z przepisów) reguła zachowania się, która ma charakter:

- generalny tzn. nie konkretyzuje osoby, do której się odnosi (np., „kto”,”żołnierz")

- abstrakcyjny tzn. dotyczy zachowania, które może się zdarzyć wielokrotnie (np. zabójstwo)

• Norma prawna jest „najmniejszym stanowiącym sensowną całość elementem prawa"

• Norma prawna jest regułą zachowania, która daje odpowiedź na pytanie, kto, w jakich warunkach (hipoteza) jak powinien postąpić, (co mu jest nakazane, zakazane, dozwolone - dyspozycja).

Rozróżniamy normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne, ius cogens), które ustalają jeden rodzaj powinnego zachowania pod rygorem sankcji oraz normy względnie obowiązujące ( ius dispositivum), które ustanawiają pewien wzorzec zachowania, ale dopuszczają by adresaci zachowali się inaczej.

PRZEPIS PRAWNY- to wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona przez prawodawcę jako artykuł, paragraf, punkt.

• Dokumenty zawierające normy, czyli akty normatywne są podzielone na odcinki. Najmniejszy z nich, zwykle jednozdaniowy ze wskaźnikiem identyfikacyjnym - numerem, literą...jest nazywany przepisem prawnym.

• Między normą a przepisem jest taka relacja jak między treścią a formą. Przepis może być tożsamy z normą (rzadko), węższy od normy (zwykle) lub szerszy od normy (teoretycznie).

FAKTY PRAWNE- to wydarzenia, z którymi normy wiążą powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego.

Fakty prawne dzieli się na:

• zdarzenia tzn. wydarzenia niezależne od woli ludzkiej, z którymi normy prawne wiążą skutki prawne (np. śmierć łączy się z wygaśnięciem wielu stosunków prawnych, powódź czyni aktualnymi zobowiązania ubezpieczyciela wobec ubezpieczonego),

• zachowania - zależne od ludzkiej woli, które występują w postaci

a) czynów (zgodnych z prawem, tzn. nakazanych lub niedozwolonych),

b) czynności konwencjonalnych (aktów prawnych), wśród których w szczególności wyróżnia się akty normatywne, orzeczenia sadowe i decyzje administracyjne oraz czynności prawne.

STOSUNEK PRAWNY - to stosunek społeczny uregulowany przez prawo

Stosunki prawne powstają, ulegają zmianie i wygasają w wyniku zaistnienia faktów prawnych.

Elementy stosunku prawnego to:

• przedmiot

• podmioty

• treść

Podmiotami stosunku prawnego są osoby (będące jednocześnie adresatami norm regulujących ten stosunek), które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób, uczestników tego samego stosunku prawnego

Osobą fizyczną jest człowiek od urodzenia do śmierci.

• Każda osoba fizyczna ma zdolność prawną a w prawie spadkowym i karnym zdolność prawną ma także dziecko poczęte (nasciturus).

• Zdolność prawna to zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków.

• Zdolność do czynności prawnych, tzn. składania oświadczeń woli powodujących nabycie uprawnień lub zaciągnięcie zobowiązań, wymaga osiągnięcia określonego prawem wieku.

W Polsce pozbawione są zdolności prawnej osoby fizyczne, które nie ukończyły 13 roku życia i osoby całkowicie ubezwłasnowolnione.

Częściową zdolność mają osoby niepełnoletnie, które ukończyły 13 lat i pełnoletnie osoby częściowo ubezwłasnowolnione.

Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby fizyczne pełnoletnie, nieubezwłasnowolnione

Osoba prawnajednostka organizacyjna, która uzyskała zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych w trybie

• erekcyjnym (np. uniwersytet),

• koncesyjnym lub

• rejestracyjnym

Podstawowymi typami osób prawnych są

• korporacja

(mająca substrat osobowy)

• zakład ( substrat osobowy i majątkowy oraz destynatariusze poddani władztwu zakładowemu)

Przedmiotem stosunku prawnego:

• może być określone zachowanie (np. naprawa samochodu zlecona warsztatowi)

• może być przedmiot materialny (np. samochód sprzedawany lub wynajmowany)

• mogą być prawa osobiste (np. niemajątkowe prawa autorskie)

Treść stosunku prawnegoto uprawnienia i obowiązki jego podmiotów np. sprzedający samochód

ma go dostarczyć kupującemu bez wad a kupujący zapłacić umówioną cenę i odebrać.

Rodzaje stosunków prawnych rozróżnia się ze względu na metodę regulacji:

• stosunki cywilnoprawne cechuje m.in. równorzędność stron, dobrowolność nawiązywania i rozwiązywania ( z reguły) oraz sankcje nieważność, egzekucja

• stosunki administracyjnoprawne cechuje nierównorzędność stron, obligatoryjność nawiązywania i (lub) rozwiązywania (dla jednej lub obu stron), przedmiot i treść regulowana mocą norm iuris cogentis i sankcje egzekucyjna i posiłkowo-karna.

• stosunki prawno karne nawiązywane są w wyniku popełnienia przestępstwa przez indywidualnego sprawcę czynu zabronionego przez ustawę karną. Stronami są przestępca i państwo działające za pomocą organów ścigania, prokuratorskich, sądowych, więziennych, które w stosunku mają pozycję zwierzchnią; położenie stron regulują normy bezwzględnie obowiązujące a sankcje mają charakter karny a posiłkowo egzekucyjny.

2. WYKŁADNIA PRAWA

WYKŁADNIA PRAWA- czyli interpretacja prawa, to zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach.

Rodzaje wykładni można wyróżnić ze względu na podmiot:

• autentyczna - dokonywana przez organ, który wydał dany akt normatywny (np. definicje ustawowe)

• legalna - dokonywana przez organ specjalnie upoważniony (był nim w Polsce Trybunał Konstytucyjny)

• praktyczna ( operatywna) - dokonywana przez administrację i sądy jako organy stosujące prawo.

• doktrynalna - dokonywana przez przedstawicieli nauki prawa

Wykładnię według kryterium metody dzielimy na:

• słowna (językowa, gramatyczna) - ustalenie sensu przepisów przez analizę znaczenia poszczególnych określeń, składni itp. i ich przekładanie na normy postępowania.

• logiczna opiera się na wnioskowaniu z większego na mniejsze ( np. jeśli dopuszcza się zwolnienie od kary to można też zastosować jej złagodzenie), z mniejszego na większe ( np., jeśli zakazane jest uszkadzanie to zakazane jest też niszczenie) i przez przeciwieństwo ( jeśli dozwolona jest wyłącznie forma pisemna to niedozwolona jest forma ustna) oraz wnioskowaniu z celu o środkach ( jeśli wolno polować na cudzym gruncie to wolno też po nim chodzić

• celowościowa ( funkcjonalna) - uwzględnia w ustalaniu znaczenia normy jej kontekstu społecznego, ekonomicznego i aksjologicznego.

• systemowa (systematyczna) - ustala znaczenie normy poprzez określenie miejsca przepisu wewnątrz aktu i w systemie prawa.

• historyczna zmierza do wyjaśnienia sensu przepisu przez wyjaśnienie okoliczności jego powstania.

Wykładnia ze względu na wynik może być:

• rozszerzająca - gdy interpretacja każe rozumieć normę szerzej niż wynika to z brzmienia przepisu.

• ścieśniająca ( zwężająca) - polega na wyborze znaczenia węższego od wynikającego z wykładni językowej.

• stwierdzająca (adekwatna) - gdy za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych wybiera się znaczenie tożsame z ustalonym za pomocą dyrektyw językowych.

3.ZAKRES OBOWIĄZYWANIA PRAWA I KOLIZJE NORM

Każda norma obowiązuje w określonym czasie, określone osoby na określonym terytorium (temporalny, personalny i przestrzenny zakres obowiązywania przepisu).
W odniesieniu do prawa wewnętrznego poszczególnych państw można stwierdzić, że:

• Zakres terytorialny - obejmuje obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wnętrze ziemi oraz przestrzeń powietrzna (a także statki morskie, powietrzne i kosmiczne z banderą państwa), a nie obejmuje placówek dyplomatycznych i obszarów stacjonowania obcych wojsk.

• Zakres personalny - jest odmienny w odniesieniu do różnych gałęzi prawa.

Z reguły prawo karne obowiązuje osoby, które znajdują się na jego obszarze

(bez dyplomatów i obcych sił zbrojnych) oraz wszystkich obywateli danego państwa bez względu na miejsce pobytu. W zakresie prawa cywilnego, administracyjnego i rodzinnego właściwe są z reguły normy państwa, którego dana osoba jest obywatelem, z tym, że w prawie rzeczowym obowiązują normy państwa na terenie, którego dana rzecz się znajduje.

• Zakres temporalny - obejmuje wejście w życie normy (z dniem ogłoszenia lub później - po upływie vacatio legis bowiem lex retro non agit ) oraz utratę mocy obowiązującej w terminie wskazanym w akcie z którego norma pochodzi lub poprzez derogację.

Reguły kolizyjne

Rozstrzygnięć dotyczących obowiązywania norm, np. gdy nie uchylono wyraźnie w nowych aktach wcześniejszych aktów prawnych dokonuje się w oparciu o reguły kolizyjne:

• - przepis wyższy uchyla przepis niższy (o niższej randze)

• - przepis późniejszy uchyla wcześniejszy (tej samej rangi)

• - przepis szczególny uchyla przepis ogólny

PRZEPIS PRAWA A NORMA PRAWA

PRZEPIS PRAWA

1. Wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona przez ustawodawcę jako artykuł, paragraf, punkt, litera.

2. Dokumenty zawierające normy, czyli akty normatywne są podzielone na odcinki. Najmniejszy z nich, zwykle jednozdaniowy ze wskaźnikiem identyfikacyjnym - numerem, literą...jest nazywany przepisem prawnym

3. Jednostka redakcyjna tekstu prawnego w postaci zdań w sensie gramatycznym; może zawierać jedną lub więcej norm prawnych; niekiedy zawiera reguły znaczeniowe (definicje legalne) wyrażeń zawartych w tekście prawnym

4. Stanowiący całość gramatyczną […] zwrot językowy zawarty w tekście aktu normatywnego; poszczególny artykuł lub paragraf aktu normatywnego zawiera jeden lub kilka przepisów prawa

CECHY PRZEPISU PRAWA

• Przepisy z reguły wyrażają treść norm prawnych (przepisy o charakterze normatywnym, np. art. 11 k.c.: „Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności”)

• Przepisy w swojej treści mogą nie wyrażać ani obowiązku, ani uprawnienia (przepisy nienormatywne, np. art. 4 par. 1 pkt 1 k.s.h: „Użyte w ustawie określenia oznaczają: spółka osobowa - spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową i spółkę komandytowo-akcyjną”)

• Wszystkie przepisy są formułowane w języku prawnym (akty prawne), a nie prawniczym (doktryna prawnicza)

Struktura przepisów prawa

Art. 119 k.c. „Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną”

Poprzednik - terminy przedawnienia

Następnik - skracane ani przedłużane przez czynność prawną

Funktor normotwórczy - nie mogą

RODZAJE PRZEPISÓW PRAWA

• BEZWZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE - (imperatywne, ius cogens), które ustalają jeden rodzaj powinnego zachowania pod rygorem sankcji, WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE (ius dispositivum) które ustanawiają pewien wzorzec zachowania, ale dopuszczają by adresaci zachowali się inaczej oraz SEMIIMPERATYWNE

• NAKAZUJĄCE, ZAKAZUJĄCE I UPRAWNIAJĄCE

• ODSYŁAJĄCE - ustanawiane w celu uniknięcia w tekstach prawnych powtarzania się tych samych postanowień i BLANKIETOWE - w pewnych kwestiach same niczego nie rozstrzygają, nie wyznaczają sposobu postępowania adresatów, lecz wydawane rozstrzygnięcie uzależniaja od postanowień innych generalnych aktów prawnych.

• OGÓLNE (lex generalis, reguła powszechna) I SZCZEGÓŁOWE (lex specjalis, reguła szczególna) - ustanawia wyjątki od postanowień reguły powszechnej i ustalająca inne skutki prawne dla przypadków nią objętych albo też skutki te w ogóle wyłączające

• PROSTE I ZŁOŻONE

• GENERALNE - adresaci określani są nazwą generalną i INDYWIDUALNE - adresaci zostali określeni nazwą indywidualną

• ABSTRAKCYJNE - normuje zachowania powtarzalne w rodzajowo określony sposób i KONKRETNE - indywidualnemu lub generalnemu adresatowi wyznacza w różnych okolicznościach jednorazowe zachowanie się.

BEZWZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE

Art. 119 KC: Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.

Art. l § l KRO: Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński.

WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCY

Art. 484 § 1 KC: W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

Art. 642 § 1 KC: W braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła.

SEMIIMPERATYWNE

Art. 18 § l KP: Postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.

Art. 764¹ § 2 KC: Ustawowe terminy wypowiedzenia mogą zostać umownie przedłużone, z tym że termin ustalony dla dającego zlecenie nie może być krótszy niż termin ustalony dla agenta.

NORMA OGÓLNA (LEX GENERALIS ) - NORMA SZCZEGÓLNA (LEX SPECIALIS)

Art. 118 KC: Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.

Art. 646 KC: Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.

PRZEPISY ODSYŁAJĄCE WEWNĄTRZSYSTEMOWO

Art. 604 KC: Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży.

Art. 84 ust. 3 ustawy z dnia 8.3.1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 16, poz. 95): Do stowarzyszeń gmin stosuje się odpowiednio przepisy Prawa o stowarzyszeniach.

PRZEPISY ODSYŁAJĄCE ZEWNĄTRZSYSTEMOWO
- KLAUZULE GENERALNE

Art. 5 k.c. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. (...)

Art. 56 k.c. Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

PRZEPISY BLANKIETOWE

Ustawa z dnia 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 1993 r. Nr 90, poz. 416 ze zm.):

Art. 22 ust. 7a: Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej “Monitor Polski” wskaźniki przeliczeniowe i określa sposób ich stosowania w aktualizacji wyceny wartości środków trwałych.

NORMA PRAWNA

• To (wynikająca z przepisów) reguła zachowania się, która ma charakter:

- generalny tzn. nie konkretyzuje osoby, do której się odnosi (np. „kto”, „żołnierz”)

- abstrakcyjny tzn. dotyczy zachowania, które może się zdarzyć wielokrotnie (np. zabójstwo, zawarcie umowy)

• Najmniejszy stanowiący sensowną całość element prawa

• Reguła zachowania, która daje odpowiedź na pytanie kto w jakich warunkach (hipoteza) jak powinien postąpić (co mu jest nakazane, zakazane, dozwolone - dyspozycja).

Między normą a przepisem jest taka relacja jak między treścią a formą. Przepis może być tożsamy z normą (rzadko), węższy od normy (zwykle) lub szerszy od normy (teoretycznie)

Rodzaje norm według struktury:

- sprzężone

- jednoelementowe

- dwuelementowe

- trójelementowe

ZWROT NIEDOOKREŚLONY

Przepisy prawa nie zawsze jednoznacznie określają zakres zastosowania normy (hipotezę) lub zakres normowania (dyspozycję). Stosowane są wówczas tzw. zwroty niedookreślone, które nadają podmiotom stosującym prawo uprawnienia do dookreślania zaistniałych faktów.

Np. drobne, bieżące sprawy życia codziennego, rażące pokrzywdzenie, ważne powody, ustalone zwyczaje, należyta staranność, uzasadniony nakład pracy

KLAUZULA GENERALNA

Zwrot niedookreślony zawarty w przepisie prawnym oznaczający pewne oceny funkcjonujące w jakiejś grupie społecznej, do której odsyła dany przepis przez nakaz uwzględniania ich przy ustalaniu stanu faktycznego podpadającego pod daną normę.

Są to zwroty odsyłające do: zasad współżycia społecznego, obowiązujących zwyczajów, społeczno-gospodarczego przeznaczenie prawa (np. art. 5 k.c.)

FAKTY PRAWNE
to wydarzenia z którymi normy wiążą powstanie, zmianę lub wygaśnięcie
stosunku prawnego

Fakty prawne dzieli się na :

• zdarzenia tzn. wydarzenia niezależne od woli ludzkiej, z którymi normy prawne wiążą skutki prawne (np. śmierć łączy się z wygaśnięciem wielu stosunków prawnych, powódź czyni aktualnymi zobowiązania ubezpieczyciela wobec ubezpieczonego),

• zachowania - zależne od ludzkiej woli, które występują w postaci:

a) czynów (zgodnych z prawem tzn. nakazanych lub niedozwolonych), [dozwolone/ niedozwolone]

b) czynności konwencjonalnych (aktów prawnych), wśród których w szczególności wyróżnia się akty normatywne, orzeczenia sadowe i decyzje administracyjne oraz czynności prawne. [czynności prawne/ działania organów państwowych i samorządowych]

FIKCJA PRAWNA

Niezgodne z prawdą założenie, które norma prawna nakazuje przyjąć za prawdziwe

Np. Art. 928 par. 2 k.c. „Spdakobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jak by nie dożył otwarcia spadku”

ŹRÓDŁA PRAWA

• W sensie materialnym - to wola organu posiadającego kompetencje do stanowienia prawa; w znaczeniu formalnym - akty prawne wydawane przez kompetentne organy (Leksykon Prawniczy)

• […] mówiąc o źródle prawa można mieć na myśli: pierwotną, ogólną przyczynę powstania norm prawnych; różne zjawiska społeczne wpływające na powstanie i treść poszczególnych norm prawnych; formy powstania norm prawnych; materiały, z których można poznać treść norm prawnych, zwłaszcza pochodzących z dawnych czasów... (S. Grzybowski)

• Źródła poznania prawa - organy urzędowe, w których ogłaszane są akty normatywne (Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych - Dz. U. 2000.Nr 62.poz.718):

• Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej („Dziennik Ustaw”);

• Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej Polskiej „ Monitor Polski”;

• Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej Polskiej „ Monitor Polski B”;

• Dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej;

• Dzienniki urzędowe urzędów centralnych;

• Wojewódzkie dzienniki urzędowe;

• Źródła powstawania prawa - sposoby ustalania reguł zachowania, którym państwo nadaje moc prawa.

RODZAJE ŹRÓDEŁ PRAWA

• AKTY NORMATYWNE (prawo stanowione, pisane) - akty wydawane są przez organy państwowe; posiadają określoną strukturę

• ZWYCZAJE (prawo zwyczajowe, niepisane) - wytwór historycznego procesu kształtowania się stosunków społecznych

• ORZECZENIA SĄDOWE (prawo precedensowe, common law) - prawotwórcza działalność sądów, brak oficjalnie wydawanych orzeczeń

• UMOWY - sposób tworzenia reguł prawnych

• RELIGIA (prawo religijne) - splot norm religijnych, moralnych i prawnych

PRAWO STANOWIONE

• Stanowienie prawa to określone działanie ciał kolegialnych lub jednoosobowych, którym przyznano kompetencje do wydawania nowych przepisów prawnych

• W Polsce kompetencje stanowienia prawa posiada SEJM, PREZYDENT oraz NACZELNE ORGANY ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ (Rada Ministrów, Ministrowie)

AKTY PRAWNE

Akt prawny to rezultat tworzenia lub stosowania prawa przez właściwy organ państwowy lub samorządowy.

Podział aktów prawnych:

• Indywidualne akty prawne - rodzące skutki prawne decyzje organów państwa wydane w sprawach jednostkowych na podstawie obowiązujących przepisów prawa oraz wszelkie czynności prawne rodzące skutki prawne

• Akty normatywne (generalne) - wydany przez kompetentny organ państwa, w postaci tekstu drukowanego, opublikowany w sposób przewidziany przez prawo

INDYWIDUALNE AKTY PRAWNE

Działanie organu państwa (lub innego podmiotu prawa), zgodne z obowiązującymi normami i mające na celu wywołanie skutków prawnych w konkretnym stosunku prawnym (ma zwykle postać orzeczenia, decyzji administracyjnej lub czynności prawnej).

Akt prawny może być jednostronny albo dwustronny czy też konstytutywny (np. nadanie obywatelstwa) lub deklaratoryjny (stwierdzenie przez sąd ważności testamentu).

GENERALNE AKTY PRAWNE

Rezultat tworzenia prawa przez kompetentne organy państw. (np. parlament) i upoważnione przez państwo inne podmioty prawne (np. samorząd terytorialny).

Akt prawny ma postać tekstu drukowanego, który zawiera:

• nazwę (np. ustawa, uchwała, zarządzenie),

• datę uchwalenia (np. ustawa) lub ustanowienia (np. zarządzenie)

• tytuł (np. ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych).

• preambuła (w szczególnie ważnych aktach prawnych, np. Konstytucja RP)

• przepisy (numerowane w formie artykułów, paragrafów)

• podpis (np. ustawy podpisuje Prezydent)

Akty prawne publikowane są w specjalnych wydawnictwach - organach promulgacyjnych, czyli publikacjach przeznaczonych do ogłoszenia aktów prawnych.

W Polsce są to:

• Dziennik Ustaw RP,

• Dziennik Urzędowy RP “Monitor Polski”,

• dzienniki urzędowe wydawane przez każde ministerstwo (np. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Obrony Narodowej),

• Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe - dla aktów prawa miejscowego.

POWIĄZANIA FORMALNE

• Akt wyższego rzędu uprawnia (lub zobowiązuje) określony podmiot do wydania aktu prawnego niższego rzędu, ów akt niższego rzędu uprawnia (lub zobowiązuje) zaś inny podmiot prawa do wydania aktu jeszcze niższego rzędu (tzw. delegacja ustawowa);

• Podstawą obowiązywania aktu zajmującego niższe miejsce w hierarchii aktów prawnych jest akt hierarchicznie nadrzędny. Moc obowiązującą uzyskują tylko te akty generalne, które maja swą podstawę prawną w postanowieniach aktu hierarchicznie nadrzędnego, uprawniającego (zobowiązującego) do ich wydania;

• Akty zajmujące wyższą pozycję przeważnie normują sprawy poważniejszej rangi, tzn. sprawy o większej doniosłości politycznej, gospodarczej i społecznej niż akty niższego rzędu.

PROCES LEGISLACYJNY

• Jest to proces tworzenia przez organy państwowe i samorządowe aktów prawnych powszechnie obowiązujących na danym terenie.

• W Polsce procedura legislacji jest ściśle określona przez Konstytucję RP i regulamin Sejmu

W myśl art. 87 Konstytucji RP system źródeł prawa o powszechnie obowiązującym charakterze obowiązuje:

• Konstytucję RP

• ustawy

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

• rozporządzenia

• akty prawa miejscowego

KONSTYTUCJA

• W hierarchii źródeł prawa jest aktem normatywnym najwyższej rangi (USTAWA ZASADNICZA)

• To zbiór norm stanowiących fundament politycznego, społecznego i gospodarczego ładu w państwie

• Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483), uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe i zatwierdzona przez Naród w referendum 25 maja 1997 r., weszła w życie 17 października 1997 r.

• Normuje ustrój społeczny, polityczny i gospodarczy państwa, strukturę organów władzy i administracji oraz samorządu, zakres ich kompetencji oraz prawa i obowiązki obywatelskie

• Do uchwalenia zmiany konstytucji potrzeba większości ⅔ głosów

RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE

• Jest to wspólne, zgodne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki tychże podmiotów

• Ratyfikowane na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie umowy międzynarodowe uznaje się na ogół we współczesnych państwach za cześć wewnętrznego porządku prawnego

• Zazwyczaj przyjmuje się, że umowa międzynarodowa ratyfikowana na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli umowy tej nie da się pogodzić z przepisami ustawy

ROZPORZĄDZENIA

• Akt normatywny niższego rzędu niż ustawa, wydawany przez naczelny organ władzy wykonawczej na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie w celu jej wykonania

• W Polsce rozporządzenia mogą wydawać wyłącznie organy wskazane w Konstytucji. Są to: Prezydent RP, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, minister kierujący działem administracji rządkowej, przewodniczący komitetu określonego w ustawie i powołanego w skład Rady Ministrów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

• Organ mający kompetencję d wydania rozporządzenia nie może przekazać swych kompetencji innemu organowi (tzw. zakaz subdelegacji) ani zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego

GAŁĘZIE PRAWA

Gałąź prawa stanowi podzespół norm prawnych, które ze względu na wybrane kryterium konstytuują względnie spójną całość

PODZIAŁ GAŁĘZI:

• Ze względu na metodę regulacji:

• Prawo cywilne

• Prawo pracy

• Prawo karne

• Prawo administracyjne

• Ze względu na przedmiot regulacji: prawo bankowe, prawo budowlane, prawo celne, prawo energetyczne, prawo konstytucyjne, prawo kanoniczne, prawo lotnicze, prawo międzynarodowe, prawo o ruchu drogowym, prawo ochrony środowiska, prawo autorskie, prawo upadłościowe.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

ZAKRESY OBOWIĄZYWANIA PRAWA

ZAKRES TERYTORIALNY:

• Prawo (ściślej prawo wewnątrzkrajowe) obowiązuje na całym lub na części terytorium państwa, którego organy je ustanowiły lub w przypadku prawa zwyczajowego -sankcjonują.

• Prawo wewnątrzkrajowe i umowy międzynarodowe określają granice tego terytorium. Każdy kto znajdzie się na obszarze danego kraju podlega jego prawu (jurysdykcji). Jest to zasada terytorialności. Od zasady terytorialności są nieliczne wyjątki: umowy i zwyczaje międzynarodowego prawa publicznego wyłączają możliwość stosowania sankcji prawa wewnatrzkrajowego wobec niektórych kategorii podmiotów.

ZAKRES PERSONALNY:

Jest odmienny w odniesieniu do różnych gałęzi prawa. Z reguły prawo karne obowiązuje osoby, które znajdują się na jego obszarze (z wyjątkiem dyplomatów i obcych sił zbrojnych) oraz wszystkich obywateli danego państwa bez względu na miejsce pobytu. W zakresie prawa cywilnego, administracyjnego i rodzinnego właściwe są z reguły normy państwa, którego dana osoba jest obywatele, z tym że w prawie rzeczowym obowiązują normy państwa na terenie którego dana rzecz się znajduje.

ZAKRES TEMPORALNY:

• Istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy prawnej. Generalną zasada przyjęta przez współczesne prawodawstwo jest zasada, że norma obowiązuje od momentu, który wyznaczył ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania.

• Czas dzielący dwie daty od opublikowania i wejścia w życie określa się jako vacatio legis (spoczynek prawa). Vacatio legis jest wykorzystywane na zapoznanie się z nowym prawem i na przygotowanie się do jego przestrzegania i stosowania.

• Zwykle moment końcowy obowiązywania aktu normatywnego wynika z przepisów derogacyjnych zawartych w innym akcie normatywnym. W razie ich braku może wystąpić tzw. „desuetudo”.

• Zdarza się, że ustawodawca wiąże określone skutki prawa ze zdarzeniami lub zachowaniami ludzi, które zaistniały przed dniem opublikowania aktu normatywnego (tzw. retroakcja). To działanie powinno być działaniem wyjątkowym, ponieważ jest sprzeczne z jedną z fundamentalnych zasad systemu prawa „lex retro non agid”. Nie działanie prawa wstecz ma istotne znaczenie, gdyż wynika z istoty norm prawnych jako reguł określających wzory zachowania (w pierwszej kolejności należy poznać wzór, aby później móc się do niego zastosować). Działanie prawa wstecz jest jednak dopuszczalne, gdy prawo wiąże się z korzyściami lub nagrodami. Takie postanowienia są zawarte niekiedy w tekstach aktów prawnych oraz w orzecznictwie sądów.

REGUŁY KOLIZYJNE

Rozstrzygnięć dotyczących obowiązywania norm, np. gdy nie uchylono wyraźnie w nowych aktach wcześniejszych aktów prawnych dokonuje się w oparciu o reguły kolizyjne.

Są to:

• Reguły kolizyjne porządku hierarchicznego - norma wyżej usytuowana w hierarchii norm uchyla normę niższego rzędu

• Reguły kolizyjne porządku czasowego - norma późniejsza uchyla normę wcześniejsza pod warunkiem, że norma późniejsza nie jest normą niższego rzędu

• Reguły kolizyjne porządku treściowego - norma szczególna uchyla normę ogólną pod warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu

STOSOWANIE PRAWA

posługiwanie się przez organy publiczne przepisami prawa w celu ustalenia konsekwencji prawnych zdarzeń

ETAPY STOSOWANIA PRAWA

• ustalenie stanu faktycznego

• kwalifikacja prawna - wyszukania normy prawnej odnoszącej się do danego stanu faktycznego

• 
  subsumcja - podciągnięcie udowodnionego stanu faktycznego pod określoną normę prawną

• wnioskowanie i wydanie decyzji

16

FUNKTOR
NORMOTWÓRCZY
- zwrot językowy,
wiążący w zdaniokształtną
całość obydwa wyróżnione
człony przepisu prawa

POPRZEDNIK
- wymienia, wskazuje
lub określa okoliczności,
z którymi należy
wiązać skutki prawne

NASTĘPNIK
- ustala skutki prawne,
jakie powinny być
wiązane
z okolicznościami
wymienionymi
w poprzedniku

Budowa normy prawnej

HIPOTEZA
- określa w sposób
ogólny, abstrakcyjny
sytuację, która
wywołuje skutki prawne
zawarte w dyspozycji,
np. „kto zabija
drugiego człowieka...”

DYZPOZYCJA
- wskazuje właściwą
regułę postępowania
w danej sytuacji, np.
„....zobowiązany jest do
naprawienia tej szkody”

SANKCJA
- określa ujemne skutki,
jakie pociągnie za sobą
niezastosowanie się
do dyspozycji, np.
„...podlega karze
pozbawienia wolności”

KRYTERIA
OBOWIĄZYWANIA PRAWA

BEHAWIORYSTYCZNE

TETYCZNE

AKSJOLOGICZNE

Za obowiązujące
uznaje się te normy,
które w przeważającej
liczbie przypadków
są spełniane

Za obowiązujące
uznajemy normy
wydawane przez organy
mające kompetencje
ich ustanawiania

Za obowiązujące
uznaje się te normy,
które wyznaczają
postępowanie oceniane
dodatnio

komisje
dyscyplinarne

sądy polubowne

administracja
państwowa

sądy
administracyjne

trybunał
konstytucyjny

trybunał

stanu

izby
morskie

sądy
powszechne

ORGANY

---