Jak wprowadzać w klasie I pojęcie rzeczownik i jak je rozszerzać?
Chcąc zapoznać uczniów z pojęciem rzeczownik jako wyrazem oznaczającym nazwy ludzi, roślin, rzeczy, zwierząt wykorzystujemy naturalne sytuacje. Zapoznajemy z urządzeniami w klasie, z nazwami przedmiotów, urządzeń, pracownikami. Na tym etapie należy dzieciom uzmysłowić, że każdy przedmiot ma swoja nazwę. Termin rzeczownik wprowadzamy w 2 semestrze klasy I. Zwracamy uwagę na to, że nazwy rzeczy odpowiadają na pytanie co to jest?, a ludzi kto to jest?. Zwracamy także uwagę na zmieniającą się postać rzeczownika - np. lalka - lalki, kot - koty, pajac - pajace. Dzieci wyodrębniają głoskę znajdującą się na końcu wyrazu i dochodzą do wniosku, że wyraz może mieć różne zakończenia. Dla celów ortograficznych robimy zestawienie dół - doły, aktor - aktorzy, słój - słoje. Ważne są ćwiczenia uświadamiające uczniom tożsamość rzeczownika mimo różnicy form gramatycznych.
Ćwiczenie 1.
Podkreślić rzeczownik
Ewa bawi się piłką. Tata woła Ewę. Daje jej maliny. Potem pojedzie z nią na wycieczkę.
Ćwiczenie 2
Wstaw w odpowiednim przypadku wyraz JANEK.
Przed domem stoi samochód ................ . Ola podaje piłkę .................... . Adam idzie ulica z ................... .
Dalsze ćwiczenia prowadzone w klasie II i III mają na celu utrwalenie zdobytych w klasie I wiadomości i umiejętności. Uczeń musi kojarzyć termin rzeczownik z odpowiednimi wyrazami w zdaniu, poprawnie go odróżniać w mowie mówionej i pisanej oraz określić jego liczbę. W klasie II wiedzę o rzeczowniku poszerzamy o umiejętności określania rodzaju rzeczownika w liczbie pojedynczej według towarzyszącego przymiotnika.
Etap I
Zestawienie wyrażeń, w których wyraźnie widać jak zmienia się zakończenie przymiotnika zależnie od tego czy odnosi się do mężczyzny, kobiety czy dziecka, np. dobry ojciec, dobra matka, dobre dziecko.
Etap II
Zestawienie nazw zwierząt, np. ładny kot, ładna kotka, ładne kocie. Po wielokrotnych ćwiczeniach zwracamy uwagę na zakończenia przymiotników i nazywamy je przymiotnikami rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego.
Etap III
Dostosowanie zakończenia przymiotników rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego do rzeczowników oznaczających mężczyznę, kobietę i dziecko lub małe zwierze.
Etap IV
Wprowadzenie nazwy:
rzeczowniki rodzaju męskiego to te rzeczowniki, które łączymy z przymiotnikami rodzaju męskiego.
Tak samo z rodzajem żeńskim i nijakim.
Etap V
Używanie terminów w poleceniu. Np. Dopisz rzeczowniki rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego do przymiotników tego samego rodzaju.
Etap VI
Oznaczanie rodzaju rzeczownika za pomocą towarzyszącego mu przymiotnika. Np.
Kamień - twardy, Stal - twarda, żelazo - twarde, kolacja - smaczna, obiad - smaczny, śniadanie - smaczne.