necka, II ROK, SEMESTR II, psychologia różnic indywidualnych, opracowania


Nęcka, Pobudzenie intelektu, ćw 10, rozdziały 1 i 5

Przesłanki formalnej teorii intelektu

Formalna teoria intelektu jest rozwinięciem idei zawartych w formalnej teorii procesu myślenia.

Formalna teoria myślenia wywodziła się z koncepcji Newella i Simona, rozwiniętej przez Ohlssona. Wg tej koncepcji proces myślenia można opisać jako ciąg przekształceń jednego „stanu wiedzy” w drugi, przy czym stanem wiedzy nazywa się pojedynczy fragment sytuacji zewnętrznej (zwłaszcza problemowej), reprezentowany poznawczo przez system przetwarzania informacji (umysł).

Stany wiedzy:

Parametry wprowadzone to koncepcji Newella i Simona przez formalną teorię myślenia:

    1. szybkość - liczba elementarnych operacji przetwarzania informacji w jednostce czasu

    2. pojemność - wielkość „horyzontu mentalnego” czyli liczba stanów wiedzy potencjalnie dostępnych do przetworzenia w następnym kroku

    3. tolerancja na brak wyniku czynności poznawczej - niepoznawczy choć niezbędny składnik procesu myślenia (duża tolerancja - system poznawczy nie znajduje się pod presją)

Odwołując się do tego modelu próbowano wyjaśnić takie zjawiska jak np. wgląd, tworzenie niezwykłych skojarzeń, zmianę struktury problemu. Wiązano te zjawiska z przejściowymi wartościami parametrów formalnych i zmianami tych parametrów pod wpływem różnych czynników. Natomiast cechy indywidualne próbowano odnosić do trwałych różnic między ludźmi w zakresie natężenia parametrów formalnych.

Np. - inteligencję psychometryczną wiązano z dużą szybkością przetw. info., ale z niską pojemnością i niską tolerancją.

Inteligencja praktyczna i mądrość - niewielka szybkość, duża pojemność i tolerancja.

Formalnej teorii procesu myślenia nigdy nie poddano weryfikacji empirycznej, a zatem, jak 90% innych teorii, można sobie ją wsadzić tam, gdzie plecy kończą swą szlachetną nazwę (bardzo szeroki zakres, pojęcia trudno definiowalne).

Skonstruowano natomiast formalną teorię inteligencji, która rzekomo wydaje się być weryfikowalna na drodze empirycznej.

Modyfikacje:

Jeśli chodzi o czas reakcji to jego związek z „szybkością mentalną” nie jest do końca jasny. Nie można bowiem wykluczyć, że pierwotna, źródłowa zależność dotyczy inteligencji i regularności czasu reakcji, nie zaś jego bezwzględnej długości.

Pojęcie pobudzenia - łatwiej mierzalne.

Konceptualizacja inteligencji jako zjawiska badanego na 4 poziomach analizy. Inteligencja nie jest pojęciem jednorodnym, nie istnieje jako jednolita struktura lub zdolność. Istnieją tylko różnice indywidualne (zaobserwowane fakty) w sposobie radzenia sobie z trudnymi problemami.

Istotą 4-poziomowej konceptualizacji inteligencji jest przypisanie tych hipotetycznych procesów, determinujących inteligentne zachowanie, 4 poziomom analizy psychologicznej:

  1. procesy fizjologiczne lub psychofizjologiczne; inteligencję można by tu przypisać specyfice psychofizjologicznego funkcjonowania organizmu, przede wszystkim zaś specyfice funkcjonowania mózgu

  2. formalne parametry funkcjonowania umysłu - parametry podst. i uniwersalne; procesy i struktury bardziej psychiczne niż fizjologiczne

DZIURA (ale zaledwie 2 strony z tych 70 więc wątpię, by było tam coś bardzo istotnego, bo ten tekst to lanie wody i powtarzanie w kółko tego samego; jak tylko uzupełnię tę lukę w kserówkach, to dopiszę)

Pojęcia formalnej teorii intelektu

Formalna teoria intelektu operuje 3 podst. pojęciami:

  1. zasoby uwagi - trzy aspekty uwagi

    1. mechanizm selekcji bodźców

    2. wytrzymałość - zdolność do utrzymania uwagi przez dłuższy czas

    3. sprawowanie kontroli poznawczej nad jednocześnie wykonywanymi czynnościami

      1. wielkość zasobów uwagi ocenia się serwując osobie badanej dwa jednocześnie wykonywane zadania - jeśli osoba dużo zasobów uwagi przeznaczy na wykonanie pierwszego zadania, to może nie podołać drugiemu: rozmiar i zakres pogorszenia jako miara wielkości zasobów uwagi. Ale: zasoby współzawodniczą tylko o czynności pozostające pod świadomą kontrolą a nie zautomatyzowane. Czasem też niektóre czynności nie są wykonywane, bo podmiot nie dysponuje specyficznymi informacjami - limitowane danymi a nie zasobami.

      2. inteligencja psychometryczna koreluje z poziomem wykonania zadań wymagających kontrolowania dwóch jednoczesnych czynności

      3. Nęcka - hipoteza „przełącznika” - tłumaczy w jaki sposób przewaga w zakresie zasobów uwagi może się przekładać na krótsze czasy reakcji w zadaniach angażujących uwagę

  2. pojemność pamięci roboczej (Baddeley):

    1. centralny wykonawca plus systemy podległe czyli:

    2. pętla artykulacyjna (materiał werbalny

    3. brudnopis wzrokowo-przestrzenny (materiał niewerbalny)

      1. istota ich współdziałania: pętla lub brudnopis przechowują prze krótki okres informacje będące rezultatem działalności centralnego wykonawcy

      2. aktywny charakter pamięci roboczej!

      3. poziom wykonania zadań angażujących pamięć krótkotrwałą koreluje z poziomem int. psychometrycznej - osoby inteligentne są lepsze pod względem poprawności operacji pamięciowych (np. krótkotrwałe przechowywanie szeregu cyfr)

      4. inteligencja związana jest z powiększoną pojemnością pamięci roboczej, zwiększoną szybkością zachodzących w niej operacji i podwyższoną zdolnością retencyjną (wolnym tempem zanikania przechowywanych info)

  3. pobudzenie - zmiany w organizmie; jednakże sam termin pobudzenie odnosi sie do NASTROJU

    1. aktywacja - aktualny stan kory mózgowej; wzbudzenie - aktualny stan struktur podkorowych oraz innych struktur biorących udział w wyzwalaniu reakcji emocjonalnej

    2. najważniejszy składnik pobudzenia - aktywacja kory mózgowej (przez układ siatkowaty)

    3. inny rodzaj pobudzenia: wisceralne wyzwalane przez układ limbiczny, podwzgórze i AUN (Eysenck - nazywa te struktury „mózgiem trzewiowym”); typowa przyczyna pobudzenia wisceralnego - działanie bodźców emocjonalnych

    4. z psychologicznego punktu widzenia ważne są jednak nie tylko fizjologiczne mechanizmy pobudzenia, lecz również sposób w jaki przejawiają się one w subiektywnych przeżyciach i stanach jednostki; jednak jest problem czy wskaźniki psychometryczne są wystarczającą miarą pobudzenia fizjologicznego

      1. Duffy - pobudzenie stanem jednorodnym

      2. Thayer (wg niego psychologiczne wskaźniki pobudzenia oparte na samoobserwacji są lepsze niż fizjologiczne, bo żaden z wskaźników fizjologicznych nie może być traktowany jako pełna informacja o stanie pobudzenia organizmu):

        1. pobudzenie energetyczne A - żywość, aktywność vs. ospałość zmęczenie

        2. pobudzenie napięciowe B - napięcie zestresowanie vs brak tych objawów

      3. Następnie Thayer wyróżnił 4 niezależne rodzaje pobudzenia i skonstruował narzędzie do ich pomiaru - Listę Przymiotników Thayera

        1. I skala - aktywacja ogólna - mniej więcej to co wcześniej określał jako pobudzenie energetyczne

        2. II skala - wysoka aktywacja - czyli mniej więcej pobudzenie napięciowe

        3. III skala - dezaktywacja - stan czujności

        4. IV skala - dezaktywacja ogólna - stany relaksacji, przyjemność, emocje pozytywne

        5. korelacje między tymi skalami albo niskie albo ich wcale nie ma

        6. Thayer rozumie pobudzenie raczej jako STAN

      4. Eysenck:

        1. Ekstrawertyk jest chronicznie niedopobudzony więc szuka sobie dodatkowej stymulacji

        2. Introwertyk - nadmiernie pobudzony

        3. Neurotyk - łatwość popadania w stany podwyższonego pobudzenia - najpierw wisceralnego a potem kortykalnego; nie są chronicznie pobudzeni, ale częściej bywają pobudzeni

        4. Osoby stabilne emocjonalnie - względnie trwała cecha obniżonego pobudzenia

Założenia formalnej teorii intelektu

Podstawowe założenie formalnej teorii intelektu dotyczy związku poziomu inteligencji z wielkością zasobów uwagi i pojemnością pamięci roboczej.

Strukturalne uwarunkowania inteligencji odnoszą się do absolutnych wartości obu parametrów (wielkości uwagi i pamięci roboczej). Rzeczywista, chwilowa wartość tych parametrów jest zazwyczaj niższa.

Absolutne wartości obu parametrów nie są mierzalne. Mierzalne są wartości chwilowe.

W porównaniach międzygrupowych udaje się wyeliminować maskujący wpływ fluktuacji i zmian intraindywidualnych.

Inteligencja uwarunkowana jest zwiększoną pulą zasobów uwagi i zwiększoną pojemnością pamięci roboczej. Założenie to odnosi się do wartości maksymalnych , absolutnych, nie zaś do wartości chwilowych, podlegających ciągłym zmianom i fluktuacjom.

Pobudzenie wpływa:

Prawo Yerkesa-Dodsona - rezultat wspólnego działania dwóch zależności monotonicznych (Humphreys i Revelle):

wzrost pobudzenia powoduje zwiększenie szybkości „transferu informacji”, przy jednoczesnym zmniejszeniu pojemności pamięci krótkotrwałej. Ale: strukturalne możliwości jednostki podlegają modyfikacji ze względu na czynniki sytuacyjne.

Anderson, Revelle, Lynch wykazali, że pobudzenie wywołane kofeiną przyspiesza reakcje osób badanych, ale utrudnia im dostęp do informacji przechowywanych w pamięci krótkotrwałej

Anderson i Revelle - podobne zależności + modyfikujące działanie niektórych trwałych cech osobowości (impulsywność) oraz okołodobowych rytmów pobudzenia, związanych z porą dnia.

Eysenck i Calvo - pobudzenie związane ze stanami lęku i niepokoju może upośledzać działanie systemu pamięci krótkotrwałej

Matthews - pobudzenie mierzone kwestionariuszami samooceny koreluje pozytywnie ze skutecznością działania zarówno uwagi selektywnej, jak i też podzielnej.

Matthews i Westerman - wysoki poziom pobudzenia energetycznego i niski poziom pobudzenia zw. z napięciem wpływa pozytywnie na procesy pamięciowe, podczas gdy pobudzenie napięciowe usuwa dobroczynne skutki pobudzenia energetycznego jeśli chodzi o funkcjonowanie pamięci krótkotrwałej.

Dwivedi - pobudzenie wywołane łącznym działaniem nagrody i motywacji immanentnej upośledza wykonanie zadań, angażujących pamięć krótkotrwałą.

Zadanie żmudne i monotonne - lepiej funkcjonują procesy uwagi u introwertyków

Zadanie trudne - ekstrawertycy

Wraz ze wzrostem pobudzenia konkretna czynność monopolizuje coraz więcej zasobów pozostających do dyspozycji systemu (sygnał, że sytuacja stała się poważna lub zagrażająca, a to sprzyja monopolizacji zasobów)

System pamięci roboczej może NIE BYĆ zdolny do wykorzystania wszystkich informacji, którymi potencjalnie dysponuje. Im bardziej organizm jest pobudzony, tym mniej pamięć robocza jest w stanie wykorzystać to wszystko, co się w niej znajduje.

Twórcy teorii pamięci roboczej (Baddeley i Hitch) przyjęli istnienie przetargu między przechowywaniem informacji w pętli lub „brudnopisie” a jej bieżącym przetwarzaniem przez centralnego wykonawcę. Im bardziej system koncentruje się na bieżącym przetwarzaniu, tym mniej jest w stanie przechować w odpowiednich podsystemach.

Aktywne podtrzymywanie zawartości wymaga zaangażowania ze strony centralnego wykonawcy - dwie postaci:

Działanie czynników podnoszących poziom pobudzenia powoduje, że operacje w pamięci roboczej obejmują w coraz większym stopniu aktywność centralnego wykonawcy, a w coraz mniejszym stopniu - aktywne podtrzymywanie lub odświeżanie zawartości pętli artykulacyjnej lub brudnopisu przestrzenno - wzrokowego. W konsekwencji - info, które w pętli lub brudnopisie są przez cały czas obecne, stają się mniej dostępne dla centralnego wykonawcy.

Ten sam mechanizm, który zwiększa dostępność zasobów uwagi, zmniejsza dostępność info przetrzymywanych w „służebnych” systemach pamięci roboczej.

„Proces inteligencji”

„Proces inteligencji” - proces psychiczny, który determinuje inteligentne zachowanie się człowieka; inaczej: proces oscylowania przez organizm w granicach pobudzenia, które są akceptowalne w przypadku konkretnej osoby, rozwiązującej konkretne zadanie w konkretnej sytuacji.

Trzy czynniki biorące aktywny udział w kształtowaniu tego procesu:

  1. osoba - podst. jej charakterystyką jest wielkość zasobów uwagi i pojemność pam. roboczej rozumiane w znaczeniu absolutnym. W wyniku pobudzenia obniża się chwilowo wartość tych parametrów ALE osoby inteligentne mają „z czego” tracić - więc zmiany powodują relatywnie mniejsze szkody.

  2. zadanie - podst. charakterystyką są wymagania jakie stawia ono systemowi poznawczemu człowieka, czyli uwadze i pamięci; zadania trudne - dużo zasobów uwagi, obciążenie także pamięci roboczej. Im bardziej złożone zadanie - tym bardziej przeciąża uwagę i pamięć a w konsekwencji - tym mniej staje się dostępne coraz większemu odsetkowi osób w populacji

  3. sytuacja bieżąca - rozmaite czynniki wpływające na chwilowy stan pobudzenia organizmu, a w konsekwencji - na wielkość chwilowo dostępnych zasobów uwagi i liczbę chwilowo dostępnych jednostek informacji, znajdujących się w pam. roboczej. Większośc czynników wpływających na poziom pobudzenia ma raczej charakter przejściowy (hałas, obecność innych ludzi, napięcie motywacyjne). Ale introwersja, ekstrawersja i neurotyczność nie podlegają sytuacji

Opinia o człowieku wyrażona w kategoriach stałej cechy (jest inteligentny lub nie) stanowi generalizację, sformułowaną na podstawie konkretnych procesów poznawczych i wynikających z nich konsekwencji.

Człowiek może manipulować bądź czynnikami sytuacyjnymi i zw. z nimi stanami pobudzenia bądź też zadaniami poznawczymi - wraz z wynikającymi stąd wymaganiami dla systemu poznawczego. Nie może manipulować tylko swoim wyposażeniem strukturalnym.

Rozdział 5

Modyfikacja teorii

Pobudzenie energetyczne i czuwaniowe działają w kierunku zakładanym przez formalną teorię intelektu. Są pozytywnie skorelowane. Ja pitolę, to wcześniej pisali, że nie są skorelowane. To już nie wiem. Działa też pobudzenie kortykalne mierzone skalą introwersji-ekstrawersji.

Skala aktywacji ogólnej - teoria całkowicie trafna dla niej

Pobudzenie czuwaniowe i kortykalne - potwierdzają teorię w sposób częściowy

Z kolei pobudzenie napięciowe i wisceralne nie działają w sposób postulowany przez formalną teorię intelektu - szkodzą tak samo procesom pamięciowym jak i uwadze.

Pobudzenie relaksowe - nie ma żadnego wpływu na procesy uwagi i pamięci; obojętność

Wobec tego - formalna teoria intelektu wymaga korekty: nie powinna operować ogólnym pojęciem pobudzenia.

Inteligencję należałoby opisać jako proces, w wyniku którego oddziaływanie pobudzenia rozmaitego rodzaju prowadzi do zróżnicowanych efektów poznawczych. Inaczej mówiąc, byłby to proces uśredniania oddziaływań na systemy uwagi i pamięci, za strony co najmniej dwóch, jakościowo różnych kategorii pobudzenia:

Sens i mechanizm tych zależności:

Eysenck - hipoteza nadmiernej czujności - osoby lękowe wykazują nadmierną czujność w stosunku do informacji zagrażających lub o negatywnym znaczeniu dla podmiotu. Jeśli taka osoba aktualnie nie doznaje lęku - to wyostrza uwagę w jego poszukiwaniu. Jeśli doznaje - to przeznacza wszystkie zasoby na martwienie się.

Wzorce procesu inteligencji

„Proces inteligencji” - proces, który zapewnia danej osobie określony poziom kompetencji w zakresie wykonania zadań trudnych i ważnych.

Tak rozumiany pr. int. jest zróżnicowany zarówno inter- jak i intraindywidualnie. Oznacza to że poziom kompetencji intelektualnych danego człowieka stanowi trwałą cechę, odróżniającą go od innych osób. Proces inteligencji może prowadzić do sukcesu lub porażki, w każdym jednak wypadku jest podporządkowany próbom skutecznego radzenia sobie z zadaniem.

Sens proponowanego modelu teoretycznego - próba pogodzenia podejścia dyspozycyjnego z procesualnym.

Wzorce przebiegu „procesu inteligencji”:

  1. PROCES INTELIGENCJI może polegać na redukowaniu pobudzenia lękotwórczego jako tego, które w każdym przypadku powoduje obniżenie sprawności intelektualnej człowieka. Osoby o większych zasobach mogą tolerować nieco wyższy poziom pobudzenia lękowego

  2. Proces inteligencji może polegać na oscylowaniu w takich granicach pobudzenia mobilizującego, które są dopuszczalne dla danej osoby w konkretnej sytuacji. Kilka przypadków:

    1. osoba z dużymi zasobami uwagi i dużą pamięcią roboczą rozwiązuje zadanie wymagające dużo pamięci i uwagi - sukces jest możliwy gdy wykona je znajdując się w wąskim przedziale umiarkowanego pobudzenia emocjonalnego

    2. osoba z małymi zasobami uwagi i pamięci rozwiązująca trudne zadanie nie ma raczej szans na sukces niezależnie od poziomu pobudzenia

    3. osoba z dużymi zasobami uwagi i dużą pamięcią roboczą rozwiązuje zadanie wymagające mało pamięci i uwagi - sukces jest raczej prawdopodobny w szerokim przedziale pobudzenia emocjonalnego

    4. osoba z małymi zasobami uwagi i dużą pamięcią roboczą rozwiązuje zadanie wymagające mało pamięci i uwagi - analogicznie do przypadku „a”

    5. zadanie wymaga dużej uwagi i niewielkiej pamięci roboczej: szerokie spektrum pobudzenia mobilizującego

    6. zadanie wymaga małej uwagi i dużej pojemności pamięci roboczej - trzeba obniżyć poziom pobudzenia

    7. bardzo pamięciożerne zadanie ale umożliwiające stosowanie uproszczeń - osoby słabo i dobrze wyposażone mogą skutecznie zmagać się z zadaniem. oczywiście te drugie lepiej sobie radzą

Realna ocena jednostki i jej status intelektualny zależy od tego, czy:

Zatem - uzyskanie statusu osoby inteligentnej wymaga wysokiej samowiedzy oraz wyrafinowanych umiejętności metapoznawczych, czyli wiedzy nt własnych procesów poznawczych

Flavell - wiedza metapoznawcza obejmuje:

  1. znajomość własnych cech i możliwości

  2. orientację co do wymagań zadania

  3. znajomość strategii, przydatnych w danej sytuacji zadaniowej

  4. wiedzę co do korzystnych kombinacji własnych cech, wymagań zadania i dopuszczalnych lub optymalnych strategii zmagania się z zadaniem

Wiedza metapoznawcza jest raczej wiedzą ukrytą, nabywaną w procesie uczenia mimowolnego.

1


Wyszukiwarka