system partyjny
to układ partii politycznych, które tworzą mniej lub bardziej trwałą konstelację powiązań i zależności. Może to być kategoria statyczna (prosta suma partii pol.) lub dynamiczna (układ wzajemnych powiązań i relacji, które pojawiają się w okresie rywalizacji o głosy wyborcze i znajdują ostateczny wyraz w dążeniu do przechwycenia odpowiedzialności za politykę publiczną państwa)
~ Giovanni Sartori /system partyjny to układ wzajemnych oddziaływań będący efektem rywalizacji między partiami. Opiera się na wzajemnym uzależnianiu się partii od siebie i regulowaniu w sposób rywalizacyjny lub nie zachowania innych partii politycznych./
System partyjny to z jednej strony statyczna konfiguracja partii politycznych aktywnych na narodowej lub ponadnarodowej arenie politycznej. Z drugiej strony jest to układ wzajemnych powiązań partii o bardzo dynamicznych cechach z tendencją do stabilizacji. Ten układ determinowane jest przez rywalizację o glosy wyb, stanowiska i uzyskanie wpływu na treść polityki państwa.
W teorii systemu partyjnego dominują dwa podejścia - historyczne (genetyczne), w którym mówi się, że struktura podziałów socjopol. generuje powstanie konkretnych narodowych systemów partyjnych czyli, że konfiguracja systemu partyjnego odbywa się w toku rozwoju historycznego. sartoriańskie - w tym ujęciu system jest zmienną rządzącą się własną dynamiką. W ramach jej przestrzeni funkcjonują partie pol. a ona sama nabiera cech mniej lub bardziej spolaryzowanych. powstają pola lub bieguny rywalizacji, wokół których grupują się formacje polityczne. Tworzą one wzorce rywalizacji, mechanizmy tworzenia koalicji lub przymierzy. W tym ujęciu system partyjny to aktywny element polityki, który wpływa na to w jaki sposób partie wypełniają swoje funkcje.
Elementy analizy systemu partyjnego
Są to zmienne zależne, które tworzą matrycę przydatną w badaniu i opisywaniu systemu partyjnego.
~ Liczba i rozmiar partii
mała - do 15% głosów wyborczych
średnia -15-30%
duża -powyżej 30%
Systemy: partii małych (Dania, Szwecja), partii wielkich (Wlk. Bryt, Niemcy, Austria), pośrednie(Włochy)
~ Poziom polaryzacji - jest to dystans między partiami, który określa się umieszczając partie w przestrzeni politycznej po uwzgl. podstawowych założeń programowych.
Partie przesuwają się w systemie lewica-prawica (?) modyfikują programy, zwiększając lub zmniejszając dystans do innych partii. Konstruowanie przestrzeni programowej partii opiera się na trzech płaszczyznach: politycznej (stosunek do reżimu pol, postrzeganie roli prawa, preferowane wzorce rozstrzygnięć koalicyjnych, sposób org. terytorialnej państwa /federacje,konfederacje,systemy unitarne/,
ekonomicznej (stosunek do ustroju gosp., rola państwa w zakresie gospodarki, rozmiar sektora publicznego, stosunek do programów socjalnych, czy protekcjonizmu gospodarczego /ingerowanie państwa w gospodarkę w celu jej ochrony),
aksjologicznej (kultura, stosunek do tradycyjnych wartości, charakter stosunków państwo-kościół, stosunek do wartości postmaterialnych, problem integracji europejskiej, kwestia pokoju i współpracy międzynarodowej)
Zbyt duży dystans ideolig. między państwami w ramach jednego systemu partyjnego może spowodować wzrost tendencji odśrodkowych i osłabić spójność systemu partyjnego. Koncepcja systemu ekstremalnie spolaryzowanego opiera się na założeniu istnienia silnej wyborczo opozycji co do zasad funkcjonowania syst. demokratycznego.
~ Wzorce zachowań koalicyjnych
dwie motywacje wejścia w koalicję gabinetową: wejście w ramy koalicji jest środkiem do realizacji postulatów wyborczych. Jeżeli wejście do koal. oznacza rezygnację z ważnych postulatów wyborczych lub ustępstwami natury ideologicznej, to partia traci zainteresowanie taką koalicją. maksymalizacja łupów (funkcji, stanowisk)wtedy przestrzeń programowa ma drugorzędne znaczenie.
Koalicje mogą być mniejszościowe lub większościowe (50+1) i tzw. nadwyżkowe.
~ Wzorce alternacji władzy
-wymiana jednej ekipy partyjnej przez inną (zazwyczaj opozycję)
-przynajmniej jedna z partii wchodzących w skład rządu znajdowała się w rządzie ustępującym
-brak alternacji
~Przesunięcie poparcia wyborczego
*zależy od rynku wyborczego
-rynek skrajnie stabilny (stałość oferty wyborczej,partie nowe zdobywają nie więcej niż 5% poparcia, wskaźnik chwiejności wyb. nie przekracza 5%)
-rynek umiarkowanie stabilny (oferta stała, partie nowe do 5% poparcia, chwiejność wyborcza do 10%)
-rynek umiarkowanie niestabilny (zmienna oferta,partie nowe 5-15%, chwiejność 10-20%)
-rynek skrajnie niestabilny (nowe partie ponad 20%głosów, chwiejność ponad 20%)
~ Struktura podziałów socjopolitycznych
*wiąże się z polaryzacją. Podziały socjopol. określają charakter dominujących w ramach systemu pol. konfliktów, które wyznaczają linię konfrontacji politycznej. Punktem odniesienia są konkretne grupy społeczne wyodrębnione na podstawie kryteriów demograf. takich jak klasa, rasa, płeć religia, wykształcenie)
-socjoekonomiczny
-religijny
-kulturowo-etniczny
Typologie systemów partyjnych
~ze względu na liczbę partii- jednopartyjny,dwupartyjny,wielopartyjny (najbardziej niestabilny)
~Marka Sobolewskiego - system dwupartyjny oraz systemy wielopartyjne: system partii dominującej, system kooperacji partii (wszystkie partie współpracują), system dwublokowy /wielopartyjny ustabilizowany/, system rozbicia wielopartyjnego (brak partii większościowej, do stworzenia rządu potrzebne są koalicje, które tworzy się wokół ugrupowań centrowych)
~Giovanni Sartori - dwupartyjne ze zmieniającymi się rządami (polaryzacja niewielka, kierunek konkurencji dośrodkowy), umiarkowany pluralizm w trzech postaciach: samodzielny rząd bez koalicji, z koalicjami środka, wielkimi koalicjami (brak partii antysystemowych, konkurencja o kierunku dośrodkowym)
~spolaryzowany pluralizm - istnienie obstrukcyjnej z lewa i prawa, ideologizacja systemu partyjnego, tendencja do konkurencji odśrodkowej
~system partii hegemonicznej w spolaryzowanym pluralizmie - system wielopartyjny z dominacją jednej partii
~Jean Blondel - dwupartyjny, dwu i pół partyjny - dwie konkurujące ze sobą partie, które nie mogą samodzielnie utworzyć rządku plus trzecie - dopełniające, które pełni rolę koalicjanta z jednym lub drugim ugrupowaniem, wielopartyjny z partia dominującą - może rządzić samodzielnie nawet jeśli inne stworzą koalicję, system wielopartyjny