Polityka społeczna

I. Przedmiot polityki społecznej.

1. Polityka społeczna jako dyscyplina naukowa - polem zainteresowania jest badanie warunków bytu i pracy społeczeństwa. Badania te mają na celu:

• ustalenie wpływu warunków bytu i pracy na rozwój gospodarczy,

• zapobieganie lub ograniczanie zagrożeń związanych z tym rozwojem.

Polityka społeczna jest dziedziną wiedzy o charakterze interdyscyplinarnym, tzn. zajmuje się głównie następującymi strefami życia:

• strefą pracy - niosącą człowiekowi najwięcej zagrożeń i jednocześnie dającą mu najwięcej szans w zakresie samorealizacji,

• strefą dobrobyt - (do niedawna traktowana jako domena ekonomii) zawierającą obok materialnego poziomu życia i odpowiedniej ilości oraz jakości dóbr i usług także takie elementy egzystencji, jak czas wolny i możliwość jego wykorzystania, zdrowie i możliwości jego ochrony, środowisko naturalne, w którym człowiek przebywa i problem jego zachowania na określonym poziomie,

• strefą kultury - której ważność przedstawia się jako:

1. naczelny zbiór wartości,

2. wspólny świat symboli i pojęć nabywanych w trakcie edukacji, bez których trudne byłoby porozumiewanie się i współżycie ludzi,

3. zbiór zbiorów zachowań w różnych okolicznościach życiowych składających się na kulturę społeczną,

• strefę ładu społecznego - jako sposób zorganizowania życia społecznego - instytucjonalne normy w których przebiega życie człowieka, a także ustrój gospodarczy, polityczny i społeczny.

Można powiedzieć, że polityka społeczna jest dyscypliną naukową badającą społeczno - ekonomiczne problemy związane z działalnością mającą na celu:

• zaspokojenie potrzeb człowieka,

• rozpoznanie prawidłowości i zależności występujących w procesach zaspokajania tych potrzeb,

• badanie implikacji gospodarczych i społecznych.

Mamy tu więc do czynienia z sytuacją, którą schematycznie przedstawiamy:

POLITYKA SPOŁECZNA






































Ustalenia polityki społecznej odnoszą się bowiem nie tylko do procesu konsumpcji produktu spożywczego lecz także do procesu jego tworzenia. Strefa badań natomiast dotyczy:

1. elementów systemu realnego (warunki życia, trudności, zdrowie społeczeństwa, systemy zabezpieczeń społecznych),

2. systemów inspirujących (doktryny polityczne, społeczne nauki kościołów, humanistyczny system myśli ogólnoludzkiej reprezentowany przez społeczności międzynarodowe).

Generalnie należy stwierdzić, że polityka społeczna w rozpatrywanym ujęciu jest nauką, która:

• bada określoną część rzeczywistości,

• wykrywa prawidłowości,

• skupia swą uwagę na analizie społecznych aspektów gospodarowania, a także na kształtowaniu się warunków bytu, pracy i wypoczynku społeczeństwa,

• wykrywa narastające dysproporcje w zaspokojeniu potrzeb,

• wykrywa różnego rodzaju zagrożenia wynikające z tych dysproporcji,

• bada wzajemne związki między aspektami ekonomicznymi i społecznymi,

• bada systemy regulacyjne w sferze społecznej i na styku gospodarki ekonomicznej.

Na koniec stwarza jedną z przesłanek do prowadzenia polityki społecznej i gospodarczej w skali państwa, regionów, powiatów i gmin, a także organizacji pracodawców, pracobiorców, stowarzyszeń itp.

2. Polityka społeczna jako działalność praktyczna.

O polityce społecznej w tym ujęciu można powiedzieć, że jest to celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji skierowane na istniejący układ stosunków społecznych, zmierzająca do poprawy warunków bytu i pracy społeczeństwa, usuwanie nierówności społecznych oraz podnoszenie kultury życia. Podstawowy cel polityki społecznej polegający na zaspakajaniu ludzkich potrzeb w różnym zakresie decyduje o prosperowaniu jednostek a przez to także o prawidłowym rozwoju całego społeczeństwa. Realizowany jest on poprzez etapowe osiąganie całego szeregu celów odcinkowych i nie ogranicza się jedynie do zaspokajania potrzeb związanych z zaspokojeniem potrzeb bytu.

Zaspokojenie potrzeb realizuje się w oparciu o wolumen wytworzonego produktu społecznego w gospodarce rynkowej o proporcjach. W zakresie podziału tegoż produktu decydują dwa regulatory: rynek (decyduje o ekwiwalencie przychodu za pracę) oraz państwowa polityka podziału pomyślana jako instrument niwelujący różnice w przychodach określonych grup społecznych i zawodowych. PPP stanowi o kształcie i funkcjonowaniu polityki społecznej w danym kraju.

Osobne zagadnienie to dobra i usługi świadomie wyłączone z obrotu rynkowego w celu udostępnienia ich ludności nie w oparciu o jej dochody, lecz w myśl wynikającej z polityki preferencji społeczeństwa. Chodzi tu o mieszkanie komunalne (dla osób o najniższych dochodach), lecznictwo, oświata itp.

Odrębny charakter ma też sposób zaspokojenia potrzeb przez świadczenia przeznaczone dla większych zbiorowości (np. nakłady na bezpieczeństwo i higienę pracy, profilaktyka przeciwwypadkowa w przedsiębiorstwach).

Do zadań polityki społecznej należy także zaspakajanie potrzeb znajdujących się poza strefą ekonomiczną i bytową. Za główne w tym względzie uważa się:

• potrzebę bezpieczeństwa (dotyczy ona m.in. stałości pracy, gwarancji osiągnięcia dochodów, zabezpieczenia przed brakiem samowystarczalności, przed wypadkami przy pracy itp.),

• potrzebę uznania (szacunku- wyrażającą się w formie pragnienia osiągnięć, zdobycia i posiadania wiedzy, znaczenia i prestiżu - zaspokojenie tej potrzeby wymaga stworzenia odpowiedniego systemu awansowania pracowników, sprawiedliwej oceny ich pracy, sposobu nagradzania itp.),

• potrzebę przynależności ukazująca się w uczestnictwie w różnych grupach społecznych i realizowania w nich swoich aspiracji.

W zaspokajaniu potrzeb psychologicznych dość skutecznie służy odpowiednie kształtowanie stosunków międzyludzkich w pracy, w domu, stworzenie form i udostępnienie pracy społecznej, działalności kulturalnej, a także umożliwienie rozwijania talentów i uzdolnień nie związanych bezpośrednio z pracą. Jest rzeczą znaną, że potrzeby społeczne wszelkiego rodzaju nie mają charakteru stałego, lecz z upływem czasu o w miarę wzrostu ogólnego poziomu życia mają tendencję stałego rozwijania się ilościowo i jakościowo.

3. Związek rozwoju społecznego z rozwojem gospodarczym.

Działalność gospodarcza polegająca na wytwarzaniu określonych dóbr i usług nie może być rozpatrywana jako zagadnienie zamknięte (oddzielone od innych sfer działalności człowieka), lecz jako działalność związana z problematyką ich podziału. Obie te sfery produkcji i podziału oddziaływają na siebie z durzą siłą. Występujące sprzężenie zwrotne między wspomnianymi dwoma rodzajami działalności stanowi jednocześnie istotę związków między polityką gospodarczą a polityką społeczną. Wspomnianą zależność uporządkować można w następujących punktach:

1. wzrost ekonomiczny stwarza materialne podstawy do rozwinięcia świadczeń i usług społecznych oraz rozbudowy urządzeń socjalnych, a więc do wszechstronnego rozwoju społecznego,

2. postępujący rozwój społeczny stwarza dodatkowe bodźce do przyspieszenia wzrostu ekonomicznego głównie przez podniesienie wydajności pracy związanej z wyższym poziomem kwalifikacji, oświaty i kultury, efektywnością wypoczynku i innymi elementami rosnącej stopy życiowej,

3. w wyniku działania tych dodatkowych bodźców wspomagających proces wzrostu gospodarczego zwiększają się możliwości i środki realizacyjne z których odpowiednią część można dodatkowo przeznaczyć na przyspieszenie tempa rozwoju gospodarczego, co z kolei prowadzi do dalszego zintensyfikowania wzrostu ekonomicznego,

4. w rezultacie następuje nieprzerwany proces stałego wzajemnego dynamizowania wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego.

Mechanizm ten jednak przestaje funkcjonować w sytuacji pojawiających się i narastających procesów recesyjnych w gospodarce. Naturalnie mamy tu do czynienia z niezwykle uproszczoną postacią związku między rozwojem ekonomicznym a rozwojem społecznym, jednakże wyraźnie w możliwie syntetycznej formie przekazują zachodzące zależności.

II. Podstawowe pojęcia i kategorie polityki społecznej.

1. Literatura przedmiotu wyróżnia cztery podstawowe rodzaje potrzeb:

• Potrzeby wynikające z istoty człowieka, jego osobowości, cech psychicznych i biologicznych.

• Potrzeby wynikające z różnych ról jakie człowiek spełnia w życiu społecznym: system gospodarki rynkowej stwarza w tym względzie człowiekowi szeroką paletę możliwości obok stosunkowo prostych form pracownika najemnego wykonującego mniej lub bardziej skomplikowane zadania poprzez bardziej odpowiedzialne funkcje dozoru i kontroli skomplikowanych procesów technicznych, technologicznych, kierowanie biznesem aż po odpowiedzialne i niepozbawione ryzyka prowadzenie działalności przedsiębiorczej na własny rachunek.

• Tzw. grupa potrzeb podstawowych, zalicza się tu:

• uzyskanie pracy zgodnej z kwalifikacjami i odpowiedniego dochodu za tę pracę,

• bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

• zabezpieczenie na wypadek niemożności zarobkowania lub niewystarczalności dochodu z pracy,

• ochrona zdrowia i pomoc w chorobie,

• odpowiednie warunki mieszkaniowe,

• możliwości wypoczynku - gwarantowanie urlopów.

Tego rodzaju potrzeby mają tendencję systematycznego wzrostu w miarę postępującego rozwoju gospodarczego i społecznego.

• Potrzeby o charakterze ogólnym odnoszące się do określonego poziomu życia grup społecznych i większych zbiorowości. Potrzeby te rozpatrywane są w ramach planowania przestrzennego, geografii społecznej, a ich poziom ilustrować mogą tzw. mierniki infrastruktury społecznej.

1. Podział polityki społecznej:

W ekonomii przez podział rozumie się przyporządkowanie poszczególnych nakładów i efektów procesu gospodarowania różnym celom i podmiotom. Ogólnie dzieli się cele na konsumpcyjne i produkcyjne. Przedmiotem podziału są zarówno zasoby (bogactw naturalnych, majątku produkcyjnego) jak i strumienie (produktów, usług, pracy, informacji, technologii, pieniądza, itp.). tak przyjmowane pojęcie podziału oznacza zarówno jego procesy jak też proporcje. Podział występuje we wszystkich fazach procesu gospodarczego. Z punktu widzenia polityki społecznej szczególnie ważne jest badanie strumieni środków docierających do gospodarstw domowych oraz zasad ich podziału. W rozważaniach tych nie można pominąć kwestii stosunku różnych nurtów politycznych do kategorii podziału produktu społecznego. W największym uproszczeniu z jednej strony występują poglądy wyrażające różne odmiany egalitaryzmu, z drugiej sprawiedliwym mechanizmem podziału, gdyż przyznaje każdemu tyle na ile zasługuje. Optymalnym rozwiązaniem w tym względzie jest kompromis. Nie ma jednak odpowiedzi na pytanie: Jakie jest to optymalne rozwiązanie kompromisowe?

2. Konsumpcja.

Oznacza proces zaspokojenia potrzeb. Konsumpcja równocześnie stanowi czynniki określające produkcję. Jest jednym z kreatorów postępu technicznego. Tworzy nowy popyt na dobra i usługi. Odgrywa bardzo ważną rolę w kształtowaniu cyklu koniunkturalnego.

Do polityki społecznej należy też postrzeganie takich nawyków konsumenckich i ich realizacji, które prowadzić mogą do uzależnień gospodarstw domowych od instrumentów rynkowych w stopniu zagrażającym postawę bytu. Chodzi tu głównie o zbyt, łatwość zaciągania drogich kredytów i wzbudzanie potrzeb przekraczających możliwości ekonomiczne przeciętnego gospodarstwa domowego.

3. Dobrobyt.

Z perspektywy polityki społecznej istotnym elementem oceny dobrobyty jest subiektywna ocena własnej sytuacji, kulturowe podstawy życia, poziom dobrego samopoczucia w ramach danych warunków gospodarczych.

Z takiej subiektywnej perspektywy dobrobyt jest pojęciem względnym. Odróżnia się pojęcia dobrobytu gospodarczego i społecznego. Dobrobyt gospodarczy - określa stopień zaspokojenia potrzeb ludności, które rozpatrywane są przez pryzmat ekonomicznych form ich realizacji (ekonomiści pisząc o dobrobycie mają na myśli dobrobyt majątkowy). Dobrobyt społeczny - określa stopień zaspokojenia całości potrzeb ludności, a więc także potrzeb w zakresie oświaty, opieki lekarskiej, itp. Nie jest możliwy do zakwalifikowania.

Mierzenie dobrobytu odnosi się do jednostek lub większych zbiorowości. Dobrobyt społeczeństwa nie jest jednak zwykłą sumą dobrobytów jednostkowych.

4. Minimum socjalne.

Definiuje się to jako kwotę pieniężnych środków umożliwiających w minimalnej mierze zaspokojenie potrzeb określonego typu gospodarstw domowych na poziomie uznanym za niezbędny na danym etapie rozwoju kraju.

Badanie i określanie. Minimum społeczne polega na ustaleniu stałego zestawu dóbr i usług służących zaspokojeniu określonych grup potrzeb (żywność, odzież i obuwie, utrzymanie i wyposażenie mieszkania, higiena i ochrona zdrowia, kultura, wypoczynek, transport) - przyjęcie stałych tych norm dóbr i usług stosownych do założeń minimum a następnie pieniężnej wycenie tegoż koszyka konsumpcyjnego na podstawie aktualnie obowiązujących celów.

Minimum społeczne jako wielkość op...yjna jest kategorią swoistą. Odzwierciedla ono, bowiem myślenie w kategoriach państwa opiekuńczego a także zasady solidaryzmu społecznego.

Aby zapewnić w praktyce minimum społeczne aspiracyjnym do niego jednostką państwo musiałoby dokonać głębokiej redystrybucji dochodów. W ramach gospodarki rynkowej tego typu redystrybucja napotyka na istotne przeszkody. Zakłada bowiem znaczne poszerzenie interwencji państwa w życie społeczne. W praktyce minimum społeczne jest, więc kategorią informacyjną, sygnalizującą relacje między rzeczywistymi potrzebami a faktycznymi dochodami ludności. Tę rolę spełnia też w gospodarce rynkowej z coraz większym trudem, gdyż wzbogacają się formy przychodów ludności.

III. Elementy polityki ludnościowej.

1. Polityką ludnościową nazywamy system świadomych przedsięwzięć mających na celu wywołanie pożądanych zmian w rozwoju i ruchu ludności. W zasadzie jej realizacja sprowadza się do osiągnięcia dwóch celów:

• przyspieszenia wzrostu ludności (polityka pronatalistyczna),

• ograniczenie tępa wzrostu ludności (polityka antynatalistyczna).

W praktyce politykę ludnościową (demograficzną) prowadzą te państwa, które oceniają, że liczba ich ludności jest zbyt mała (np. w wyniku wielkich strat wojennych) lub gdy przyrost ludności jest zbyt wielki w stosunku do możliwości ekonomicznych państwa. Jest rzeczą charakterystyczną, że o ile w krajach bogatych występuje spadek ludności, to w krajach biednych ma miejsce dynamiczny przyrost ludności, określany częst pojęciem „eksplozji demograficznej”.

2. Polityka pronatalistyczna - wyraża się w ............................ przez stosowanie jej państwa specjalnych programów rodzin w zależności od ilości wychowywanych dzieci,

- przesłanki wyboru celów

- sposoby ich formułowania

- środki realizacji

- ilość i rodzaj potrzeb człowieka oraz stopień ich zaspokojenia

- człowiek i obok jego kwalifikacje, kondycja psychiczna, fizyczna i udział w procesie pracy

Rozwój społeczno- gospodarczy

---