Podmioty prawa międzynarodowego

5.1. Pojęcie międzynarodowej podmiotowości prawnej.

Międzynarodowa podmiotowość prawna to prawna zdolność do bycia podmiotem prawa międzynarodowego.

.

Podmioty prawa międzynarodowego to uczestnicy stosunków międzynarodowych, którzy nie znajdują się pod niczyją jurysdykcją (władztwem prawnym), posiadające osobowość prawną do samodzielnych działań międzynarodowych, do tworzenia, stosowania i gwarantowania wdrożenia w życie norm prawa międzynarodowego, posiadający międzynarodowe prawa i obowiązki.

Istnieją trzy kategorie podmiotów prawa międzynarodowego:

1. Podstawowe (suwerenne) podmioty

2. Pochodne lub wtórne (niesuwerenne) podmioty

3. Nietypowe podmioty

Podstawową cechą, która wyróżnia podstawowe podmioty prawa jest to, że podstawowych podmiotów prawa międzynarodowego nikt nie tworzy jako takich. Podmioty wtórne i nietypowe są tworzone przez podmioty podstawowe. Osobowość prawna podmiotów wtórnych jest regulowana w traktatach, które powołują je do życia.

5.2. Międzynarodowa podmiotowość prawna państw

Podstawowym podmiotem stosunków międzynarodowo-prawnych jest państwo.

Państwo jest podstawową formą organizacji życia narodu i niezbędnym elementem sfery społeczno-politycznej.

W prawie międzynarodowym pod pojęciem państwo rozumie się kraj, który posiada wszystkie przymioty suwerennego państwa. Nie każdy kraj jest państwem w międzynarodowo-prawnym znaczeniu (nie są nimi np. państwa kolonialne). Państwa korzystające z podmiotowości prawnej i będące podstawowym podmiotem prawa międzynarodowego mogą powstawać w różny sposób.

W literaturze międzynarodowo-prawnej państwo od dawna jest rozpatrywane jako uosobienie równoczesnego występowania trzech elementów suwerenności (tzw. przymioty): ludności, terytorium i władzy. Ich istnienie jest tożsame posiadaniu podmiotowości prawnej.

Państwa są tzw. podmiotami uniwersalnymi, co oznacza, że mają prawo uczestniczyć w dowolnych stosunkach międzynarodowo-prawnych i posiadają w ramach nich prawa i obowiązki

5.3. Podmiotowość międzynarodowa narodów i narodowości walczących o swoją niepodległość

Podmiotowość prawną narodów i narodowości walczących o swoją niepodległość istnieje niezależnie od czyjejkolwiek woli. Zgodnie z podstawowymi zasadami współczesnego prawa międzynarodowego, narody i narodowości walczące o niepodległość mają zagwarantowane prawo do samookreślenia oraz prawo do swobodnego wyboru i rozwoju własnego ustroju społeczno-politycznego.

Trzeba pamiętać, ze podmiotem prawa międzynarodowego może być tylko taki naród, który posiada swoją organizację, która samodzielnie realizuje quasi państwowe funkcje, tzn. która posiada państwową formę organizacji: organy władzy i zarządzania oraz ludność zamieszkałą na kontrolowanej przez te organy części terytorium państwa. Inaczej mówiąc - chodzi o podmiotowość prawną państwa, które znajduje się w stanie tworzenia; jeszcze nie jest państwem, ale dąży do tego aby nim zostać zgodnie z prawem międzynarodowym.

5.4. Podmiotowość prawna organizacji międzynarodowych

Organizacja międzynarodowe są szczególnym wtórnym podmiotem prawa międzynarodowego. Są to najliczniejsze podmioty, ale mają ograniczoną osobowość prawną. Prawa i obowiązki organizacji międzynarodowych są uzależnione od kompetencji, w które zostały wyposażone przez państwa, bowiem zostały one utworzone przez podstawowe podmioty prawa międzynarodowego (państwa). Stąd też podmiotowość prawna organizacji międzynarodowych jest wtórna wobec podmiotowości państw i szczególna tzn. ograniczona do celów i kompetencji, które zostały zawarte w ich akcie założycielskim.

5.5.Międzynarodowa podmiotowość prawna państwo-podobnych tworów

Pąństwo-podobne twory stanowią nieliczna grupę podmiotów międzynarodowego prawa publicznego.

1

Podmiot prawa międzynarodowego to samodzielny twór zdolny do korzystania z praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego, mogący uczestniczyć w tworzeniu i stosowaniu jego norm. Podmiot powinien bezpośrednio podlegać prawu międzynarodowemu i posiadać niezależny status międzynarodowy. Cechą szczególną statusu podmiotów prawa międzynarodowego jest to, że są one nie tylko nosicielami praw i obowiązków, ale też głównymi osobami działającymi w sferze tworzenia i wprowadzania w życie norm prawa międzynarodowego.

Nietypowe

Wtórne (niesuwerenne)

Podstawowe (suwerenne)

Państwa

Międzynarodowe, międzyrządowe i pozarządowe organizacje

Narody i narodowości walczące o niepodległość

Państwo-podobne twory: Watykan, Wolne Miasto

Rodzaje podmiotów prawa międzynarodowego

Sposoby powstawania państw

1) W wyniku rewolucji społecznych i narodowo-wyzwoleńczych ruchów

2) W wyniku połączenia się dwóch lub więcej państw;

3) W wyniku podziału państwa na dwie lub więcej części;

4) W wyniku oddzielenia się części dotychczasowego państwa i proklamowania przez nią niepodległości;

5) i inne

Zakazane jest powstawanie państw w wyniku zawojowania - debellatio

Elementy (przymioty) suwerenności państwa

1) ludność;

2) terytorium

3) władza

Prawa i obowiązki państw w stosunkach międzynarodowo-prawnych

Prawa państw

1. prawo do niepodległości i swobodnego sprawowania jurysdykcji (władztwa prawnego) na swoim terytorium oraz nad wszystkimi osobami i rzeczami, które się na nim znajdują z poszanowaniem przyznanych przez prawo międzynarodowe immunitetów (np. immunitet dyplomatyczny);

2. równoprawność (równoprawny status) z innymi państwami

3. prawo do indywidualnej i zbiorowej samoobrony w przypadku napaści zbrojnej na jego terytorium

4. inne prawa wynikające z prawa międzynarodowego

Obowiązki państw

1. nieingerowanie w wewnętrzne i zewnętrzne sprawy innych państw

2. powstrzymanie się od rozpalania waśni na terytorium innych państw

3. poszanowanie praw człowieka;

4. utrzymywanie na swoim terytorium sytuacji, która nie będzie zagrażała pokojowi międzynarodowemu

5. rozwiązywanie sporów z innymi podmiotami prawa międzynarodowego środkami pokojowymi;

6. powstrzymanie się od użycia siły i groźby użycia siły wobec integralności terytorialnej i niepodległości politycznej innych państw oraz użycia innych środków niezgodnych z prawem międzynarodowym

7. powstrzymanie się od pomocy państwu lub państwom, które naruszyły podjęte zobowiązania lub wobec których ONZ wprowadziła środki zapobiegawcze lub represyjne

8. powstrzymanie się od uznania zdobyczy terytorialnych państwa, które działało z naruszeniem obowiązku niestosowania siły

9. w dobrej myśli realizować swoje zobowiązania;

10. inne obowiązki wynikające z prawa międzynarodowego

Podstawy prawne praw i obowiązków narodów i narodowości walczących o niepodległość

Statut ONZ

Prawo to zostało uznane za jedną z podstawowych zasad prawa międzynarodowego. W dokumentach ONZ nie ma jednak mowy o narodach i narodowościach, a tylko o ruchach narodowowyzwoleńczych.

Deklaracja o przyznaniu niepodległości państwom kolonialnym i narodom z 1960 r.

Konkretyzuje i rozwija treści zasady zawartej w dokumentach ONZ

Deklaracja o zasadach prawa międzynarodowego z 1970 r.

Omawiana zasada została w niej sformułowana w najpełniejszej formie: „Narody mają prawo swobodnie, bez zewnętrznej ingerencji określić swój status polityczny i realizować własny ekonomiczny, społeczny i kulturowy rozwój, i każde państwo powinno szanować to prawo zgodnie z przepisami Statutu ONZ”

Prawa organizacji międzynarodowych

1. prawo udziału w tworzeniu norm prawa międzynarodowego

2. prawo korzystania z przywilejów i immunitetów przyznanych organizacji i jej współpracownikom;

3. prawo organów organizacji do korzystania z określonych kompetencji władczych, w tym prawo do podejmowania decyzji podlegających realizacji.

4. Prawo do rozpatrywania sporów między członkami, a w niektórych sytuacjach z państwami nie będącymi członkami organizacji.

5. inne przewidziane przez prawo międzynarodowe.

Nietypowe podmioty międzynarodowego prawa publicznego

Wolne miasto - samo rządzący się twór polityczny, który na podstawie traktatowej przyznano status międzynarodowego podmiotu prawa umożliwiający mu uczestniczyć w gospodarczych, kulturalnych i w ograniczonym zakresie politycznych międzynarodowo-prawnych stosunkach.

Watykan - miasto-państwo będące rezydencją międzynarodowego centrum kościoła katolickiego - papieża w drodze powszechnie przyjętego zwyczaju korzysta z międzynarodowej podmiotowości prawnej

---