Charakterystyka małych i średnich przedsiębiorstw

Posługując się pojęciem małego i średniego przedsiębiorstwa, na ogół bierze się pod uwagę firmy, które:

• dysponują relatywnie niewielkim kapitałem i zatrudniają niewielką liczbę pracowników;

• mają mały udział w rynku, a często ich właścicielem jest osoba zarządzająca (lub grupa osób), co eliminuje rozbudowane struktury administracyjno-biurokratyczne;

• są finansowo i prawnie niezależne od innych podmiotów gospodarczych.

Z uwagi na niejednoznaczność wymienionych cech opisujących wielkość przedsiębiorstwa, w praktyce najczęściej używane są kryteria ilościowe, tj. przeciętna liczba zatrudnionych, średnia wielkość przychodu i wartość majątku trwałego. Zgodnie z definicją unijną, implantowaną do polskiego prawa gospodarczego, przyjmuje się następujące kryteria wyodrębniania małych i średnich przedsiębiorstw ze zbioru przedsiębiorstw:

Mała firma to podmiot gospodarczy, w którym:

• zatrudnionych jest mniej niż 50 pracowników;

• roczny przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie może przekroczyć równowartości w złotych 7 mln euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła 5 mln euro;

• można wyodrębnić niezależność przedsiębiorstwa.

Każde przedsiębiorstwo, w tym także małe i średnie firmy mają szansę przeżycia jedynie pod warunkiem dostosowania się do swojego otoczenia, poprzez pozycjonowanie na rynku. Funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw determinowane jest wpływami otoczenia zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Rola i znaczenie poszczególnych czynników egzogenicznych i endogenicznych dla rozwoju MŚP jest wysoce zróżnicowana.

Uwarunkowania rozwoju MŚP

Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw w dużej mierze zależy, m.in. od wielkości kapitału pochodzącego z zasobów własnych przedsiębiorcy oraz od dostępu do zewnętrznych źródeł tj.: kredyty, pożyczki, venture capital, leasing, subwencje itd. W Polsce zdolność tego sektora, a zwłaszcza firm produkcyjnych, do finansowania rozwoju, zarówno ze źródeł wewnętrznych jak i zewnętrznych, jest nadal ograniczona.

Na kondycję małych i średnich firm i ich konkurencyjność ma wpływ wiele czynników i uwarunkowań makroekonomicznych oraz mikroekonomicznych. Należą do nich przede wszystkim:

• wielkość majątku jakim dysponuje przedsiębiorstwo,

• zdolność do wdrażania postępu technicznego i technologicznego,

• sprawność zarządzania posiadanymi zasobami,

• poziom wiedzy i kreatywność kadry,

• rzadkość i jakość oferowanych produktów i usług,

• ogólny poziom rentowności produkcji,

• system powiązań pomiędzy uczestnikami gry rynkowej.

Jednocześnie istnieją makroekonomiczne uwarunkowania, wpływające na kondycję ekonomiczną przedsiębiorstw. Zalicza się do nich: ogólny stan i tendencje wzrostu gospodarczego kraju, stabilność waluty, poziom popytu oraz podaży na rynkach krajowych i zagranicznych. Ponadto uwarunkowania te tworzą regulacje systemu finansowo-podatkowego, od których w dużej mierze zależy możliwość akumulowania kapitału przez małe i średnie przedsiębiorstwa w celu samofinansowania bieżącej działalności i rozwoju.

Do elementów silnie oddziaływujących na kondycję małych i średnich przedsiębiorstw należy zaliczyć czynniki systemu finansowo-podatkowego, takie jak:

• wysokość stawek podatkowych,

• poziom stawek amortyzacji środków trwałych,

• wielkość składek na ubezpieczenie społeczne,

• stopa oprocentowania kredytu refinansowego ogłaszana przez Narodowy Bank Polski,

• kurs złotego,

• formy wspierania finansowego rozwoju firm,

• dostęp do pomocy z UE w ramach programów przedakcesyjnym,

• dostępność usług bankowych i ubezpieczeniowych,

• regulacje prawne w zakresie windykacji wierzytelności.

Tabela 4 Katalog ograniczeń działalności małych i średnich przedsiębiorstw

Typologia barier	Determinanty rozwoju MŚP
Bariery prawne	skomplikowane procedury uruchamiania i prowadzenie działalności gospodarczej brak skutecznej ochrony dóbr własnych w postaci znaku firmowego nieznajomość przepisów unijnych
Bariery ekonomiczne	polityka fiskalna rządu dostępność do usług finansowych poziom stawek amortyzacyjnych uniemożliwiający odtworzenie majątku relatywnie wysoki udział kosztów pracy, z uwagi na poziom stawek składek na ubezpieczenie społeczne cena kredytów bankowych
Bariery zarządzania	nieznajomość nowoczesnych technik zarządzania brak umiejętności wykorzystania informacji z otoczenia brak skłonności do uczenia się
Bariery kadrowe	wysoka fluktuacja pracowników niskie kwalifikacje kadry
Bariery edukacyjne	brak systemu kształcenia w zakresie small businessu niski stopień wykorzystania internetu niedostateczny dostęp do informacji gospodarczej
Bariery społeczne	brak akceptacji rozwarstwienia społecznego niedostateczna kultura przedsiębiorczości

Źródło: K.Krajewski, Determinanty rozwoju MŚP, Referat na konferencję "Małe i średnie przedsiębiorstwa na tle przeobrażeń systemowych w polskiej gospodarce", Warszawa 25 maj 1999 r.

Zestawienie największych szans i zagrożeń związanych z integracją Polski z UE Tabela 1

SZANSE WYNIKAJĄCE Z INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ

ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ

Poszerzenie dostępu do rynku europejskiego Skrócenie czasu transportu towarów do odbiorców z UE Wzrost zamówień od odbiorców z UE Większy ogólny popyt Większy napływ kapitału i nowoczesnych technologii z krajów UE Znaczne polepszenie usług bankowych Zwiększenie rynku zbytu Uproszczone procedury do certyfikacji i autoryzacji w Unii Europejskiej Łatwiejszy dostęp do różnorodnych programów pomocowych

Spadek roli MSP w wyniku wzrostu przewagi wielkich koncernów i sieci handlowych Upadek rzemiosła i usług w niektórych dziedzinach, w wyniku napływu taniej produkcji zagranicznej Narastająca dekapitalizacja majątku, z uwagi na brak dostępu do tanich źródeł finansowania Spadek konkurencyjności MSP w wyniku ograniczenia "szarej strefy" Brak ochrony niektórych branż powodujący ich upadek Narzucenie przez UE niekorzystnych rozwiązań finansowych,

Źródło: Oprac. własne na podstawie Praca zbiorowa pod redakcją M.Bąka i P.Kulawczuka, Dostosowanie małych i średnich przedsiębiorstw do funkcjonowania w Unii Europejskiej, IBnDiPP KIG, Warszawa 1999 r.

Zestawienie największych słabych i mocnych stron polskich MSP w kontekście integracji Polski z UE Tabela 2

SŁABE STRONY POLSKICH MSP	MOCNE STRONY POLSKICH MSP
Niezadowalająca jakość produkcji i usług w porównaniu do konkurencji z krajów UE Słabe wyposażenie w kapitał finansowy i rzeczowy Niska zdolność kredytowa Brak doświadczenia przedsiębiorców Niski poziom wiedzy na temat zarządzania i marketingu Niezbyt dobra reputacja polskich MSP za granicą Brak strategii działania, koncentracja na działalności bieżącej Niski poziom inwestycji	Zdolność do szybkiej zmiany rodzajów działalności Zdolność do naśladowania i imitacji produktów Duży dynamizm i szybki rozwój Silna motywacja do pracy zarówno pracowników jak i pracodawców Zdolność do szybkiego uczenia się i nabywania umiejętności Rosnący popyt wewnętrzny na produkty i usługi z MSP Realizacja inwestycji sposobem gospodarczym znacznie obniżającym koszty

Źródło: Oprac. własne na podstawie Praca zbiorowa pod redakcją M.Bąka i P.Kulawczuka, Dostosowanie małych i średnich przedsiębiorstw do funkcjonowania w Unii Europejskiej, IBnDiPP KIG, Warszawa 1999 r.

Postępujący proces integracji Polski z Unią Europejską oraz liberalizacja wymiany handlowej z zagranicą powodują konieczność szybkiego przystosowania polskich przedsiębiorstw do rosnącej konkurencji. Niezbędne jest zatem osiągnięcie przez sektor MSP wyższego poziomu zdolności konkurowania zarówno na rynku krajowym jak i międzynarodowym.

---