Prawo kosmiczne to dział prawa międzynarodowego zajmujący się wykorzystywaniem i użytkowaniem przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich. Za najważniejszą umowę międzynarodową w obrębie prawa kosmicznego uważa się Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi (zwany też w skrócie Traktatem o Przestrzeni Kosmicznej) z 1967 roku.
Prawo kosmiczne tworzone jest przez Komitet do spraw Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej założonego w 1959 roku rezolucją Zgromadzenia Narodów Zjednoczonych. Do Komitetu należy 65 członków w tym Polska.
Do podstawowych umów międzynarodowych dotyczących przestrzeni kosmicznej należą:
Deklaracja zasad prawnych rządzących działalnością państw w zakresie badania i wykorzystywania przestrzeni kosmicznej Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1962 roku.
Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne z 1972 roku.
Konwencja o rejestracji obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną z 1975 roku.
Opracowano także wiele zasad prawnych traktujących między innymi o wykorzystaniu przestrzeni kosmicznej, wykorzystania energii nuklearnej w przestrzeni kosmicznej, wykorzystywania sztucznych satelitów, współpracy wszystkich państw w dziedzinie badania i wykorzystywania kosmosu.
Przestrzeń kosmiczna jest dobrem wspólnym i może być użytkowana tylko w celach pokojowych. Państwa ponoszą międzynarodową odpowiedzialność za swą działalność w kosmosie, między innymi za obiekty tam wysłane. Konwencja z 29 marca 1972 roku przyjmuje zasadę odpowiedzialności absolutnej państwa wypuszczającego obiekt kosmiczny za szkodę wyrządzoną na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu. Państwo, które poniesie szkodę lub którego obywatele lub osoby prawne poniosą szkodę, może przedstawić roszczenie o odszkodowanie.
Zakazane jest przez prawo międzynarodowe zakładanie baz wojskowych, fortyfikacji, przeprowadzania manewrów wojskowych, testowania jakichkolwiek rodzajów broni na ciałach niebieskich (Układ Moskiewski o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą z 1963 roku, rozszerzony w traktacie z 1967 roku o zapis o zakazie wprowadzania na orbity okołoziemskie obiektów przenoszących broń jądrową lub jakiekolwiek inne rodzaje broni masowego rażenia). Normy regulujące zasady współpracy państw w kwestii ratownictwa uznają kosmonautów za wysłanników ludzkości i nakazują udzielenia im wszelkiej możliwej pomocy (umowa o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną podpisana w 1968 roku).
Ogólnie przyjęte jest, że przestrzeń kosmiczna rozpoczyna się od 90 do 100 km od powierzchni Ziemi. Ponieważ najniższe punkty orbit sztucznych satelitów Ziemi, położone są właśnie na wysokości około 90 km.
W ramach międzynarodowego prawa kosmicznego zawiera się także współpraca międzynarodowa dotycząca telekomunikacji oraz teledetekcji (Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny - ITU). Globalny system łączności satelitarnej zapewniają: Międzynarodowa Organizacja Łączności Satelitarnej powstała na postawie umowy podpisanej w 1964 roku w Waszyngtonie - INTELSAT, INMARSAT - Międzynarodowa Organizacja Morskiej Łączności Satelitarnej.
LUDNOŚĆ:
Obywatelstwo - więź prawna łącząca jednostkę (osobę fizyczną) z państwem, na mocy której jednostka ma określone prawa i obowiązki wobec państwa, a państwo - analogicznie - ma obowiązki i prawa wobec jednostki. Określenie spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności sposobów jego nabycia i ewentualnie także utraty, należy do samego państwa - jest to jego kompetencja wyłączna. Istnieją także regulacje prawa międzynarodowego dotyczące spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności unikania sytuacji bezpaństwowości i wielokrotnego obywatelstwa.
Obywatel ma obowiązek szanować pr. swojego państwa, podlega jego jurysdykcji nawet jesli naruszy prawo poza jego granicami. Obywatele również są uprawnieni do korzystania z opieki dyplomatycznej, co oznacza, ze panstwo moze wystepowac na forum miedzynarodowym w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych panstw oraz przed sądami międzynarodowymi.
Trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z jakimś państwem, podmiotem prawa międzynarodowego. Obywatelstwo stanowi podstawę, na której
opiera się ogół praw i obowiązków jednostki wobec państwa (np.
obowiązek służby wojskowej). Państwo sprawuje nad swoim obywatelem opiekę
dyplomatyczną i konsularną ponosi także odpowiedzialność za jej działanie. Sprawy obywatelstwa należą do wyłącznej kompetencji państwa, to państwo
decyduje kto jest jego obywatelem (opinia STSM z 1923 oraz konwencja haska 1930 roku).
1. nabycie pierwotne (w skutek urodzenia)
na zasadzie „prawa krwi” (obywatelstwo jednostki określa się a podstawie
obywatelstwa rodziców), obowiązuje w Austrii, Finlandii, Hiszpanii, Norwegii,
Włoszech)
na zasadzie „prawa ziemi” (obywatelstwo nabywa się wedle miejsca urodzenia,
niezależnie od obywatelstwa rodziców), obowiązuje w Ameryce Południowej
konflikt prawa krwi z prawem ziemi
W Polsce obowiązuje zasada prawa krwi wyrażona w art. 34 Konstytucji RP, który stanowi: Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi
Jednak posiłkowo stosowana jest także zasada ziemi, która zawarta została w art. 5 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim[1]: dziecko urodzone lub znalezione w Polsce nabywa obywatelstwo polskie, gdy oboje rodzice są nieznani bądź nieokreślone jest ich obywatelstwo lub nie posiadają żadnego obywatelstwa
2. nabycie pochodne -
przez nadanie obywatelstwa (naturalizacja) osobie nie posiadającej żadnego lub posiadającej obywatelstwo innego kraju. Sposoby nadania obywatelstwa:
na prośbę zainteresowanego do odpowiedniego organu państwa; stosuje
się wymóg zamieszkiwania na danym terytorium przez określony czas (5,7 lub
10 lat) znajomość języka, posiadanie środków utrzymania, dobre obyczaje,
dobra reputacja itp.
poprzez zamążpójście
poprzez adopcję
- przez reintegrację, czyli odzyskanie obywatelstwa
poprzedniego, stosuje się na ogół uproszczony tryb naturalizacji.
-Repatriacja - powrót do kraju ojczystego osób, które wskutek różnych przyczyn niezależnych od siebie znalazły się poza jego granicami. Dotyczy to np. jeńców wojennych, przesiedleńców
-Prawo opcji (opcja) - w przepisach dotyczących obywatelstwa polskiego jest to swoisty sposób zrzeczenia się obywatelstwa dla dziecka (art. 6 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim[1]) oraz forma uproszczona nabycia obywatelstwa (art. 6 ust. 3 ustawy).
Zrzeczenie się obywatelstwa dla dziecka
Jeżeli przynajmniej jedno z rodziców dziecka jest obywatelem Polski, dziecko przez urodzenie nabywa obywatelstwo polskie z mocy prawa krwi. Jeśli drugie z rodziców ma obywatelstwo innego kraju i dziecku również przysługuje obywatelstwo tego kraju, rodzice w ciągu 3 miesięcy od urodzenia się dziecka mogą złożyć w jego imieniu przed właściwym organem (wojewodą lub konsulem) zgodne oświadczenie woli, wybierając dla niego obywatelstwo kraju obcego, którego obywatelem jest jedno z rodziców. W przypadku braku porozumienia między rodzicami, każde z nich może w ciągu 3 miesięcy od urodzenia się dziecka wystąpić do sądu z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu.
Termin 3 miesięcy jest terminem zawitym.
Nabycie obywatelstwa
Z prawa uproszczonego nabycia obywatelstwa polskiego drogą opcji skorzystać może obywatel państwa obcego, który nabył to obywatelstwo w drodze opcji (zrzeczenia się obywatelstwa polskiego dla dziecka przez jego rodziców). Aby w sposób ten nabyć obywatelstwo polskie, obywatel państwa obcego musi złożyć w tej sprawie stosowne oświadczenie do właściwego organu (wojewody lub konsula) po ukończeniu 16 roku życia, najpóźniej zaś przed upływem 6 miesięcy od dnia osiągnięcia pełnoletności. Wyznaczone terminy są terminami zawitymi.
Przy wtórnym nabywaniu obywatelstwa część państw wymaga zrzeczenia się poprzedniego obywatelstwa, ale niektóre dopuszczają podwójne obywatelstwo.
W Polsce istnieje również możliwość nabycia obywatelstwa przez cudzoziemca, pozostającego co najmniej 3 lata w związku małżeńskim zawartym z osobą posiadającą obywatelstwo polskie, po spełnieniu dodatkowych warunków dotyczących zamieszkiwania na terytorium RP na podstawie odpowiedniego zezwolenia lub prawa stałego pobytu. Obywatelstwo polskie cudzoziemiec nabywa po złożeniu odpowiedniego oświadczenia przed właściwym organem oraz wydaniu decyzji o przyjęciu oświadczenia przez ten organ (art. 10, ust. 1). Przyjęcie oświadczenia może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego (art. 10, ust. 3).
Utrata obywatelstwa:
przez nabycie obywatelstwa innego państwa
zwolnienie z dotychczasowego
obywatelstwa na prośbę zainteresowanego
zamążpójście (niekiedy)
wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego kraju
odmowę spełnienia obowiązku służby wojskowej
pozbawienie obywatelstwa
Warunki utraty obywatelstwa określa państwo, ale muszą one być zgodne
z normami prawa międzynarodowego. Nie można pozbawiać obywatelstwa np. ze
względów rasowych, religijnych czy narodowościowych. Jednostka fizyczna powinna mieć tylko jedno obywatelstwo, ale zdarza się, że osoba posiada dwa obywatelstwa. Dzieje się tak wtedy, gdy dziecko urodzi się na terytorium
państwa uznającego zasadę „prawa ziemi” (Brazylia) z rodziców będących
obywatelami państwa uznającego zasadę „prawa krwi” (Norwegia), dziecko takie
uzyska obywatelstwo brazylijskie i norweskie. Podwójne obywatelstwo można
także uzyskać przez zamążpójście, gdy wedle prawa ojczystego zachowuje swoje
obyw., a wedle prawa męża automatycznie uzyskuje obywatelstwo jego kraju.
Zasady obywatelstwa Rzeczypospolitej Polskiej
Z głównych aktów prawnych, regulujących kwestię obywatelstwa w Polsce można wyprowadzić szereg ogólnych zasad dotyczących tej kwestii na gruncie prawnym. Na mocy art. 34 Konstytucji można stwierdzić, iż:
podstawową formą uzyskania obywatelstwa w Polsce jest prawo krwi (zasadę prawa ziemi stosuje się pomocniczo);
kwestie dotyczące obywatelstwa należą do materii ustawowej (art. 34 Konstytucji mówi, iż "inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa");
obywatel polski nie może utracić obywatelstwa inaczej, niż przez jego zrzeczenie się.
Z ustawy o obywatelstwie polskim (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353) wyprowadzić możemy 3 główne zasady:
zasada ciągłości obywatelstwa polskiego;
art. 1 |
W dniu wejścia w życie niniejszej ustawy obywatelami polskimi są osoby, które posiadają obywatelstwo polskie na podstawie dotychczasowych przepisów. |
Oznacza to, że osoby, które uzyskały obywatelstwo polskie na podstawie wcześniej obowiązujących przepisów nie tracą go, nawet w przypadku wprowadzenia w nowej ustawie odmiennych uregulowań prawnych od tych, na których podstawie osoby te uzyskały obywatelstwo;
zasada wyłączności obywatelstwa polskiego;
art.2 |
Obywatel polski w myśl prawa polskiego nie może być równocześnie uznawany za obywatela innego państwa. |
Nawet w przypadku posiadania lub nabycia obywatelstwa innego państwa, obywatel polski nie może skutecznie powoływać się na to obywatelstwo przed polskimi organami władzy państwowej;
zasada równouprawnienia małżonków w obywatelstwie RP;
art. 3 pkt 1 |
Zawarcie związku małżeńskiego przez obywatela polskiego z osobą, nie będącą obywatelem polskim, nie powoduje zmian w obywatelstwie małżonków. |
oraz
art. 3 pkt 2 |
zmiana obywatelstwa jednego z małżonków nie pociąga za sobą zmiany obywatelstwa drugiego małżonka. |
We wcześniejszych unormowaniach prawnych, dotyczących kwestii obywatelstwa polskiego, także na gruncie obowiązującej aktualnie ustawy z 1962 roku, zgodnie z artykułami 10 i 11 ustawy w ich ówczesnym brzmieniu, cudzoziemka po zawarciu związku małżeńskiego z obywatelem polskim i złożeniu stosownego oświadczenia uzyskiwała obywatelstwo polskie na mocy decyzji odpowiedniego organu o przyjęciu odpowiedniego oświadczenia[3], zaś obywatelka polska traciła obywatelstwo polskie przez nabycie obywatelstwa obcego wskutek zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem lub w związku z zawarciem takiego małżeństwa[4]. Było to pewne odbicie obowiązującej niegdyś "zasady jedności w małżeństwie" ("zasady jedności obywatelstwa małżonków"), w myśl której oboje małżonkowie mieli posiadać jednakowe obywatelstwo, ono zaś przechodziło z męża na żonę[5].
Wielokrotne obywatelstwo:
-jest stanem uwazanym przez wiele panstw za niepożadany ze wzgl na trudnosci z zachowaniem wiernosci i lojalnosci w stos. do 2 panstw, do takiej sytuacji moze dojsc w wyniku rozbiezosci miedzy prawem wewn panstw. Jednym ze sposobów rozwiązania tej sytuacji jest wspomniane wczesniej prawo opcji.
niektore panstwa nie uznaja wielokrotnego obywatelstwa osob, ktore posiadaja ich obywatelstwo. np polska, co oznacza ze osoba posiadajaca obywatelstwo polskie, która posiada obyw obcego państwa w Polsce traktowana jest jako osoba posiadającą wyłącznie obywatelstwo polskie.
Obywatelstwo Unii lub obywatelstwo europejskie ustanowione zostało Traktatem z Maastricht, a określa je Część Druga TWE (Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską).
Obywatelem Unii Europejskiej jest każdy obywatel państwa członkowskiego. Obywatelstwo Unii nie zastępuje obywatelstw krajowych, lecz je uzupełnia.
Obywatelstwa UE nie można się samoistnie zrzec. Zrzeczenie się obywatelstwa krajowego lub jego odebranie według krajowych uregulowań równocześnie pozbawia obywatelstwa UE, chyba że osoba posiada również inne obywatelstwa krajów członkowskich UE.
Katalog praw obywatelskich
Traktatowo przyznane uprawnienia:
1. Prawo do swobodnego poruszania się i pobytu na obszarze państw członkowskich (art.18 TWE). Zobacz też: Swobodny przepływ osób
2. Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych i w wyborach do Parlamentu Europejskiego w państwie zamieszkania a nie obywatelstwa (art. 19 ust. 1 i ust.2 TWE).
3. Prawo petycji do Parlamentu Europejskiego (art. 21 i art. 194 TWE).
4. Prawo skargi do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (art. 21 i art. 195 TWE).
5. Ochrona dyplomatyczna i konsularna obywateli UE (art. 20 TWE).
6. Prawo nieskrępowanego dostępu do dokumentów Unii Europejskiej (art. 255 TWE).
7. Ubezpieczenia społeczne obywateli (art. 42 TWE).
8. Niepełnosprawny obywatel Unii Europejskiej (art. 13 TWE).
9. Inne prawa obywateli Unii Europejskiej.
Należeć do nich będą przede wszystkim regulacje zawarte w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Jest ona bowiem katalogiem podstawowych praw jednostki.
Bezpaństwowcy (apatrydzi)
Bezpaństwowość:
Jednostka utraci lub zostaje pozbawiona obywatelstwa, a nie uzyska innego. Taka osoba nie korzysta z ochrony i opieki żadnego państwa, nie posiada paszportu (ma ty samym kłopoty z przekraczaniem granicy).
Apatrydą jest:
dziecko, urodzone z rodziców będących obywatelami państwa wyznającego zasadę prawa ziemi (Brazylia) na terenie państwa wyznającego zasadę
prawa krwi (Norwegia)
kobieta, która w wyniku zamążpójścia straci swoje ojczyste obywatelstwo, a
automatycznie nie uzyska obywatelstwa kraju swojego męża
osoba, która zgubi paszport zagranicą
uchodźca (nie zawsze)
Cudzoziemcy:
Osoby posiadające obywatelstwo innego państwa, bezpaństwowcy, osoby o nieokreślonym obywatelstwie. Cudzoziemcy przebywający na terytorium innego państwa podlegają jego zwierzchnictwu terytorialnemu,
terytorialnemu wyłączeniem osób posiadających specjalne immunitety (obce siły zbrojne, korpus dyplomatyczny i konsularny). Przekroczenie granicy przez cudzoziemca odbywa się na podstawie dokumentów podróży (paszportów) i niekiedy zezwolenia na wjazd (wizy).
Prawa i obowiązki cudzoziemców:
· prawa i swobody demokratyczne, jak wolność
sumienia, słowa, druku itp.
· równouprawnienie przez sądami i urzędami z normalnymi obywatelami
· prawo do opieki dyplomatycznej swego państwa
· nie mogą uczestniczyć w kierowaniu sprawami publicznymi i zajmować stanowisk w służbie państwowej obcego państwa
· nie mogą korzystać z czynnego i biernego prawa wyborczego w obcym państwie
· nie są zobowiązani do odbywania służb wojskowej w obcym państwie
· są ograniczeni w zakresie prawa do posiadania własności, nieruchomości oraz wykonywania niektórych zawodów (w Polsce np. nie mogą być
adwokatami)
5