O W A Ż N O Ś C I T E G O, C O N I E W A Ż N E

An SEP is something we can't see, or we don't see or our brain doesn't let us see, because we think that it's somebody else's problem.

Douglas Adams

Life, the Universe and Everything.

The Hitch Hiker's Guide to the Galaxy.

S E P O L O G I A

• SEP = Cudzy problem

• Somebody Else's Problem

• Sprawa, którą uważamy za cudzy problem, problem kogoś innego.

• Sprawa przemilczana.

• Sprawa dla nazwania której nie posiadamy kategorii językowej.

• Sprawa, która jest omawiana w dyskursie publicznym, ale uznawana za nieważną z własnego punktu widzenia.

S E P O L O G I A

Dziedzina badań nad ważnością tego, co nieważne nad rozmaitymi sposobami sepizacji = czyli praktykami unieważniania nie tylko sprawy uważane za nieważne, ale przede wszystkim to, w jaki sposób określone sprawy nabierają ważności lub ją tracą w dyskursie publicznym. Główna teza sepologii brzmi: społecznie i politycznie ważne jest to, jakie sprawy i w jaki sposób podlegają unieważnieniu (sepizacji).

Sepizacja rozmaitych spraw jest wszechobecna i nieunikniona, choć zazwyczaj niedostrzegalna lub przynajmniej nieujawniona.

Postrzeganie świata i społeczne komunikowanie nie jest możliwe bez wyznaczania i hierarchizacji spraw ważnych i nieważnych.

Każdemu aktowi unieważniania towarzyszy K O N T R S E P I Z A C J A (nadanie ażności)

Np. odmowa ważności problemom mniejszości narodowych oznacza tym samym przyznanie ważności prawom większości narodowej. Zjawiska sepizacji i kontrsepizacji mogą występować oddzielnie.

Odwrotnością praktyk sepizacyjnych są

P r a k t y k i k o n t r s e p i z a c y j n e

polegające na nagłaśnianiu, zwracaniu uwagi, ujawnianiu, odsłanianiu ważności, nadawaniu znaczenia temu, co zostało unieważnione.

• Publiczne nagłaśnianie, nadawanie ważności może mieć cel nie tyle wydobycia na światło dzienne - wdrożenie w dyskurs publiczny kwestii istotnych, ile zasłonięcie innych kwestii, niewygodnych dla kontrsepizującego.

• Paradoksalnie kontrsepizacja bywa skutecznym narzędziem sepizacji.

• Tak zwane tematy zastępcze.

W Y M I A R Y S E P I Z A C J I

• W Y M I A R J A - Ś W I A T (relacja między jednostką a światem)

• W Y M I A R M Y - O N I (relacja między grupą własną /in-gruop/ a Innymi /out-group/

• W Y M I A R T E K S T - N I E T E K S T (prawomocny tekst kultury własnej a nieprawomocna „nietekstowy” część dyskursu publicznego

W Y M I A R J A - Ś W I A T

Schutz - wiedza jako całość uhierarchizowana według postrzeganej ważności poszczególnych problemów - strefy relewancji.

Cudzym problemem jest to:

> czego jednostka nie postrzega w kategoriach wpływu na swoją sytuację.

> na co jednostka nie ma wpływu.

> co przekracza potrzeby i aspiracje jednostki.

W Y M I A R M Y - O N I

Próba spojrzenia na to samo (te same problemy) z innej perspektywy Problemy można podzielić na nasze i cudze biorąc pod uwagę identyfikację jednostki z określoną grupą, wspólnotą „my”. Narzędziem sepizacji jest podział:

S W O I C H (na spokrewnionych, podobnych, takich jak ja)

i O B C Y C H (odmiennych, innych - niebezpiecznych????)

W Y M I A R T E K S T - N I E T E K S T

Wyodrębnienie przekazów uznawanych w danej kulturze za sensowne i prawomocne od przekazów postrzeganych w niej za nonsensowne i nieprawomocne. Zasada oddzielania tekstów od nietekstów jest obecna w każdym porządku kulturowym. Ogląd zachowań, symboli i wiedzy o świecie Innych (kultury obcej) z perspektywy własnej kultury - nadaje naszej kulturze postać ładu, porządku, organizacji systemu znaczeń nie tylko w sensie semiotycznym, lecz także w sferze wartości.

Wewnętrzna perspektywa (własnej kultury) odcina inne sfery rzeczywistości - oddziela kulturę od niekultury, informację od chaosu, wiedzę od ignorancji, sens od nonsensu = tekst od nietekstu.

Zainteresowanie niekulturą może przybrać postać:

• stwierdzenia, że „gdzieś” istnieją zjawiska, których nie sposób zrozumieć, pojąć

• niechęci i izolacji wobec obcego żywiołu

• kolonizacji lub zwalczania niekultury jako antykultury (konfiguracja znaczeń nacechowanych negatywnie, przynależnych obszarowi zła, grzechu/ chaos, który trzeba przekształcić i albo wciągnąć w sferę ładu albo zniszczyć).

Np. Gdyby spojrzeć na to zjawisko [konfrontacji środowisk liberalnych z Kościołem] od strony teologicznej, to jest ono przejawem odwiecznej walki dobra ze złem […] Szatan i jego siły boją się prawdy o sobie, boją się światła.

P R A K T Y K I S E P I Z A C Y J N E

• SEP MILCZĄCY (nie ma wyrazu w postaci gestu, znaku wypowiedzi w dyskursie publicznym)

• SEP WYARTYKUŁOWANY (wyrażona w aktach komunikacyjnych)

S E P M I L C Z Ą C Y

Poznawczy zabieg unieważniania nie osiąga publicznego wyrazu w aktach komunikacyjnych, w dyskursie.

Praktyka ukryta, „przez zaniechanie”, manifestuje się w dyskursie przez nieobecność (gestu, znaku, wypowiedzi).

Jest wynikiem:

• braku kategorii opisowych

• zacierania się w pamięci

• „powszechnej oczywistości”

brak kategorii opisowych

które ułatwiłyby czy wręcz umożliwiłyby poznawcze wyodrębnienie danego zjawiska albo przez brak doświadczenia w danej dziedzinie, albo specjalizacja doświadczenia (brak dostatecznie rozwiniętej lub rozwiniętej jednostronnie zdolności do rozpoznawania cech, aspektów, odmian aktualnie doświadczanej rzeczywistości)

zacierania się w pamięci

Odmiana doświadczenia, gdy dochodzi do zatarcia się w pamięci, zepchnięcia na plan dalszy, „zaciemnienia” zasobów kategoryzacyjnych - kiedyś rodzaj „mapy poznawczej”, którą teraz trudno się posługiwać.

Zacieranie się w pamięci może przybierać różne postaci:

• wypieranie kategorii związanych z doświadczeniami bólu i cierpienia

• w pełni świadome przekształcanie własnego repertuaru poznawczego („zapominanie” manier i rutyn związanych ze środowiskiem puszczonym na rzecz nowego świata - emigracja, awans społeczny)

„powszechnej oczywistości”

• Sprawy postrzegane jako ważne, ale jednocześnie tak oczywiste, że mówienie o nich wydaje się zbędne (i zostaje przemilczane)

• „sprawy samo-przez-się zrozumiałe”

• Intersubiektywna wspólnota spraw milcząco przyjętych, uznawanych za bezdyskusyjne, sprawy podstawowe

• Zdroworozsądkowe przeświadczenia

S E P W Y A R T Y K U Ł O W A N Y

Sepizacja jest wyrażona w aktach komunikacyjnych przybierających postać:

• eufemizacji

• marginalizacji

• piętnowanie

• degradacji

• wyłączaniu (anatema)

To nie tylko operacja na kategoriach opisowych, lecz także na wartościach i ocenach…

P O D R U G I E J S T R O N I E

• Co się dzieje po drugiej stronie?

• Jaka jest reakcja osób, grup lub przestrzeni dyskursowych, które są obiektem praktyk sepizacyjnych i kontrsepizacyjnych?

• Zabiegi te mogą mieć też niezamierzone konsekwencje dla osób i grup nie będących bezpośrednio obiektem tych praktyk.

W sytuacji komunikacyjnej druga strona może:

• poddać się bezwolnie praktykom (kontr) s e p i z a c y j n y m

• podjąć własne praktyki sepizacyjne o charakterze

a u t o s e p i z a c j i lub a u t o k o n t r s e p i z a c j i

a u t o s e p i z a c j a

Unieważnianie własnych problemów przez ich bagatelizację, uznanie ich za nieistotne lub przez ich przemilczenie. Samounieważnienie własnych problemów, definiowanie ich jako spraw, które nie powinny stać się przedmiotem uwagi innych. Dążenie do pozostawania w tle, w sferze spraw nieistotnych lub w obszarze milczenia. Nie odróżniać się od innych i nie dać im powodu do zainteresowania naszymi spawami. Z autosepizacją mamy do czynienia głównie wówczas gdy nagłośnienie własnego problemu oznacza dyskredytację lub degradację osoby lub grupy w oczach Innych.

a u t o k o n t r s e p i z a c j a

Próba nagłośnienia własnego problemu, który podlega unieważnieniu przez innych. Zmierzamy do zainteresowania innych własnym problemem, zwracamy ich uwagę. Niekiedy jest to próba wprowadzenia własnego głosu do dyskursu publicznego, gdy dotychczas nie miał on publicznej racji bytu lub gdy poddawany był całkowitej i systematycznej sepizacji.

S E K W E N C J E S E P I Z A C Y J N E

Praktyki sepizacyjne są kierowane do konkretnych odbiorców, ale wywołują też reakcje innych - przyjmują kształt rozmowy (turn-taking) - sekwencje…

Sposób interpretacji wypowiedzi drugiej strony dialogu

Czy akceptujemy motywy jawnie formułowane przez innych uczestników debaty - przypisanie motywów ukrytych?

Czy motywy interpretowane jako ukryte wiązane są z osiągnięciem korzyści czyimś kosztem motywy strategiczne), czy nie (np. motyw dyskretnej ochrony zagrożonej godności/ motyw „w dobrej wierze”).

Przypisanie stronie debaty motywu uktytego „w dobrej wierze”

ma w zamierzeniu służyć wsparciu podejmowanych przez nią praktyk sepizacyjnych + uprawomocnienie aksjologicznego.

Takie wsparcie może okazać się „niedźwiedzią przysługą” niweczącą zabiegi sepizacyjne”

Przypisanie stronie debaty uktytego motywu strategicznego

Ma służyć dezawuacji zamiarów drugiej strony.

Ukryta sepizacja ma być nagłośniona, a ukryta kontrsepizacja - pozbawiona ważności

TAKTYKI SEPIZACJI

„ŚWIATŁY OBYWATEL” = OBIEKTYWNA OCENA, WARTOŚĆ

Taktyka stosowana przez osoby zmierzające do tego, by zmienić hierarchię ważności „człowieka z ulicy” w kierunku tej uznawanej przez ekspertów (zgodnie z kierunkiem widzenia elit).

„RZECZNIK NARODU”

Taktyka mająca na celu forsowanie hierarchii „człowieka za ulicy” i zmuszanie elit do jej podjęcia.

„ŚWIATŁY OBYWATEL”

Schemat argumentacji oparty na autorytecie prawdy płynącej z wiedzy o tym, jak się rzeczy w danej kwestii mają, niezależnie od argumentów wysuwanych przez tych, których uznaję się za laików

(ich głos jest zaledwie opinią, wyrazem życzeń).

Źródłem gwarantującej prawdę wiedzy może być:

• nauka: głos „światłego obywatela” = ekspert

• system światopoglądowych przekonań = mędrzec

„POŚREDNIK”

Spór między argumentacją „światłego obywatela” i „przedstawiciela” popada w impas, jeśli żaden z uczestników dyskusji nie podejmuje trzeciego schematu argumentacji: „pośrednik”.

„Pośrednik” to schemat, który polega na tłumaczeniu „światłemu obywatelowi” perspektywy „przedstawiciela” i odwrotnie.

Motywy działania jako regulatory praktyk sepizacyjnych

Motyw strachu

Motyw wstydu

Motyw winy

Motyw strachu

Możliwe skutki cudzych działań wobec „nas” w sferze materialnej i cielesnej.

Świat, do którego należą oni to świat obcy i z natury nam zagrażający.

Ostry podział „my-oni” wyznaczony jest instrumentalnie: sepizujemy lub kontsepizujemy z uwagi na korzyści lub straty, nagrody lub kary, zakres bezpieczeństwa bądź zagrożenia w sensie fizycznym.

Motyw wstydu

zobowiązania normatywne - konsekwencje naszego postępowania, taktyki twarzy, zachowanie własnego wizerunku w oczach Innych.

„My” jako wspólnota honoru i godności.

Inny jako partner i wartość

(motyw strachu - Inny jako przeciwnik/ ofiara a napastnik)

Motyw winy

Oceniające odniesienie do obiektywnie pojmowanych zasad moralnych.

Wina jest motywem, która przekracza sferę uzasadnień przez wzajemność, partnerstwo, kompromis grupowy.

Wierność zasadom traktowanym jako uniwersalnie obowiązujące, bez względu na społeczny kontekst działań.

4

---