Zagadnienia do egzaminu z Antropologii kultury 2011
1.Cechy ogólne strukturalizmu
2. Strukturalizm Claude Levi-Straussa
3. Językoznawstwo strukturalne Ferdynanda de Saussure oraz teoria znaku (co to jest:
Znak, Syntagma, Paradygmat, Diachronia, Synchronia, Lange, Parole)
4. Kategoryzacja i opozycje binarne
5. Logika konkretu:
6. Kategorie anomalne (mediacje)
7. Strukturalne powtórzenie (struktury paralelne)
8. Rytuały graniczne
9. Granica pomiędzy naturą a kulturą
10. Mity i struktura mitu
11. Cechy prostrukturalizmu
12. Derrika i niestabilność języka (różnica)
13. Psychoanaliza Jacquesa Lacana
14. Louis Althusser, marksizm i posstrukturalizm
15. Pierre Bourdieu (teoria habitusu, gwałt symboliczny)
16. Teoria wiedzy i władzy Michela Foucaulta
17. Feminizm w antropologii (płeć kulturowa, embodiment, gender jako konstrukcja symboliczna, płeć kulturowa jako zbiór relacji społecznych)
18. Gregory Bateson (eidos, ethos)
19. Mary Douglas o siatce i grupie
1.Cechy ogólne strukturalizmu
Założenie, że rzeczywistość jest uporządkowana i zorganizowana „ustrukturowana”
Tylko przez badanie struktur można wykryć sens elementów rzeczywistości
Struktury są systemami, tzn są nieredukowalne do własności elementów
Każda struktura ma potrójny charakter: całości (nieredukowalność), przekształceń (reguły transformacji) i samosterowania (granice, trwałość, niezmienność granic)
2. Strukturalizm Claude Levi-Straussa
Wpłynęły na niego najbardziej geologia, psychologia Freudowska i teoria marksistowska, bo”
„wszystkie te trzy nauki wykazują, że rozumienie polega na sprowadzeniu jednego typu rzeczywistości do drugiego; że prawdziwa rzeczywistość nigdy nie będzie jawna i charakter prawdziwego przebija się już w trosce, z jaką stara się ono ukryć. We wszystkich przypadkach istnieje to samo zagadnienie stosunku pomiędzy postrzegalnym a racjonalnym”
Sprzeciw przeciwko funkcjonalizmowi Bronisława Malinowskiego, bo:
- przeciw biologizmowi i psychologizmowi w etnologii.
- przeciw interpretacjom życia społecznego, które są „naturalistyczne, utylitarne i uczuciowe
- twierdzenie, że społeczeństwo funkcjonuje, jest banałem, a twierdzenie, że wszystko w danym społeczeństwie funkcjonuje - to absurd
- przeciw empiryzmowi (struktura kryształu) i partykularyzmowi. Liczą się uniwersalne struktury ludzkiego umysłu.
3. Językoznawstwo strukturalne Ferdynanda de Saussure oraz teoria znaku (co to jest:
Znak, Syntagma, Paradygmat, Diachronia, Synchronia, Lange, Parole)
Teoria znaku:
Znak: signifie (znaczone) oraz signifiant (znaczące)
Znaczenie znaków językowych nie określa ich odniesienie do rzeczywistości a relacja z innymi znakami w systemie językowym
Język należy badać jako system autonomiczny, niezależny od rzeczywistości zewnętrznej.
Językiem (tak samo jak myśleniem - Hegel) kieruje zasad negacji - polegająca na wyodrębnieniu określonych elementów całości i przeciwstawieniu je innym.
System uporządkowania znaków:
- paradygmat: zbiór znaków spośród których wybieramy ten, który ma zostać użyty (zasada asocjacji)
- syntagma: układ złożony z dwóch lub więcej elementów, należących do jednego paradygmatu (zasady łączenia)
- diachronia: (w badaniu języka) język badany w czasie, zmieniający się
- synchronia: (w badaniu języka) język badany w konkretnym momencie czasu
Język należy badać na płaszczyźnie synchronicznej, gdyż tym co się zmienia są jedynie wydarzenia, a nie system językowy jako całość.
- langue: struktura języka, gramatyka
- parole: „mówienie” konkretnych wypowiedzi
Język należy badać jako system nadrzędny w stosunku do mowy jednostkowej
Struktura języka jest „utajona” poza aktami mowy.
Różnicę między dwoma dźwiękami w konkretnym języku można zdefiniować przez obecność lub nieobecność określonych cech.
Założeniem życia społecznego, nawet pierwotnego, jest zawsze działanie intelektu, którego własności formalne nie mogą być bezpośrednim odbiciem konkretnej organizacji społeczeństwa.
Nie można poznać świata przez jego własne kategorie, a jedynie przez konceptualne i lingwistyczne struktury.
Strukturalisty głównym zadaniem jest odkrywanie konceptualnych struktur, dzięki którym różne kultury organizują swoje postrzeganie i rozumienie świata.
Zadaniem strukturalizmu jest odkrycie, w jaki sposób ludzie wyciągają sens z otaczającego ich świata, a nie czym ten świat jest.
Strukturalizm umieszcza komunikację w centrum każdego społeczeństwa.
Strukturalista bada język, mity i symbole ponieważ umożliwiają mu one wgląd w sposób organizowania się społeczeństwa i przyjrzenie się sposobom, w jakie członkowie tego społeczeństwa wyciągają sens z doświadczenia społecznego i swojego postępowania.
Język i kultura zbudowane są z opozycji i korelacji stosunków logicznych.
Język to fundament - na nim są nadbudowane struktury.
Struktury są stałe (synchronia lub „niezmienna diachronia”)
Ważne jest zatem to co powtarzalne, niezmienne (langue) a nie to co powierzchniowe, chaotyczne, zmienne (parole).
Kształt stosunków społecznych i kultury jest zewnętrznym „znakiem” (signifiant) nie uświadamianych przez ludzi struktur „głębokich” (signifie).
Stąd wniosek, iż: znaczenie jakie ludzie przypisują rzeczom i działaniom społecznym niekoniecznie pokrywają się z empirycznie postrzegalnymi relacjami.
Odkrycie tych struktur to zadanie analizy strukturalnej.
4. Kategoryzacja i opozycje binarne
Opozycja binarna: to system dwóch powiązanych ze sobą kategorii, które w swej najczystszej formie obejmują cały świat.
W perfekcyjnej kategorii binarnej wszystko ujęte jest albo w kategorię A, albo w kategorię B.
Właśnie przez ujmowanie świata w takie kategorie nadajemy mu sens.
Kategoria A nadaje sens tylko dlatego, że nie jest kategorią B.
Bez B nie istniałyby granice kategorii A i nie byłoby żadnych kategorii.
Nie mogą istnieć samodzielnie.
Konstrukcja opozycji binarnych jest fundamentalnym, uniwersalnym sposobem tworzenia sensu , ponieważ stanowi produkt fizycznej struktury mózgu. (białe, czarne; lewa, prawa; zimny, gorący; młody, stary)
5. Logika konkretu:
kategoria ściśle związane z naszą percepcją konkretnej rzeczywistości, istniejące w sposób widoczny w naturze, używane są do wyjaśniania koncepcji abstrakcyjnych, ogólnych umieszczania tych wyjaśnień w naturze, a co za tym idzie - do ściślejszego wiązania ich z naturą niż kulturą.
Np.
Natura (macierzyństwo) Kultura (podział pracy)
Natura (dobór naturalny) Kultura (kapitalizm)
Natura jest serią analogicznych kontinuów niż uporządkowanych kategorii. W naturze nie istnieje linia oddzielająca jasność od ciemności.
6. Kategorie anomalne (mediacje)
Kategoria anomalna nie pasuje do kategorii opozycji binarnych, ale wpływa na czas i zakres ich działania, niwelując jasno określone pomiędzy nimi różnice.
W kulturze kategorie anomalne muszą być poddawane kontroli przez desygnowanie ich jako „sacrum” lub „tabu”
Kategorie anomalne pochodzą z natury lub z kultury.
Natura czasem opiera się kategoryzacji, którą próbuje jej narzucić kultura
Np.
Genezis: wąż - ani ptak, ani ryba
Zmierzch: ani noc ani dzień
Podobnie homoseksualizm (w naszym społeczeństwie ważna jest kwestia tożsamości płciowej)
Konstruuje też kategorie anomalne kultury:
Aniołowie, zwierzętami, wilkołaki, sfinksy, a także pomiędzy umarłymi a żywymi: wampiry, duchy, zombii.
7. Strukturalne powtórzenie (struktury paralelne)
Struktury są nieliczne i porządkują równocześnie wiele różnych poziomów znaczeń.
Edmund Leach: homologia struktur
Paralelnie konceptualizujemy nasze otoczenie przestrzenne, nasze relacje ze zwierzętami i nasze związki z ludźmi.
I dzikie zwierzęta I a obcy
II lisy II a wrogowie
III zwierzyna łowna III a przyjaciele
IV zwierzęta hodowlane IV a sąsiedzi
V zwierzęta domowe (pets) V a towarzysze
VI szkodniki VI a przestępcy
8. Rytuały graniczne
Dokładnie określone granice pomiędzy poszczególnymi kategoriami spowodowały pojawienie się w każdym społeczeństwie serii rytuałów granicznych, mających na celu ułatwienie poruszania się wśród tych kategorii.
Przechodzenie między:
Życiem a śmiercią
Panieństwem a małżeństwem
Powitania a pożegnania
Narodziny a chrzest
9. Granica pomiędzy naturą a kulturą
Jedną najważniejszych granic jest granica między kulturą a naturą
Proces ten ma wewnętrznie sprzeczny:
- kultury odróżniają się od natury w celu ustalenia swojej tożsamości,
- następnie uprawomocniają tę tożsamość przez porównanie się właśnie do natury.
„Naturalność” jest sensem nadawanym naturze przez kulturę.
„Naturalność” jest produktem kulturowym, a natura prekulturową rzeczywistością.
10. Mity i struktura mitu
„Nie zamyślamy się pokazać, jak ludzie myślą w mitach, ale jak mity dają się pomyśleć w ludziach i to bez ich wiedzy”.
Mity to Lange i parole
W trakcie analizy mitu szukamy struktury „ukrytej”
Mit to opowieść stanowiąca transformację głębokiej struktury, na którą składają się binarne opozycyjne koncepcje ważne dla kultury, w jakiej dany mit funkcjonuje.
Mity redukują niepokój.
Nie łagodzą tych sprzeczności, bo są nierozstrzygalne, ale przedstawiają pewien wyobrażeniowy sposób życia z nimi, a co za tym idzie, że sprzeczności stają się mniej niebezpieczne i nie wywołują tak wielkiego niepokoju kulturowego.
Mitolog studiuje różne wersje jednego mitu, aby odnaleźć jego głęboką strukturę.
Za Freudem Levi Strauss rozwinął ideę, że analiza mitu jest kulturowym ekwiwalentem analizy marzeń i snów danego człowieka.
Mity powstają z wypartych niepokojów i nierozstrzygniętych sprzeczności ukrytych w podświadomości plemiennej czy kulturowej.
Znaczenie mitu nie leży w warstwie narracyjnej.
Obecność mitu jest stałym atrybutem myślenia ludzkiego.
Głęboka struktura może generować nieskończoną liczbę epizodów.
„Natura mitologizacji polega na zastępowaniu niepełnej wiedzy o świecie mitem, który próbuje wyjaśnić zjawiska kultury oraz przeznaczenia świata i człowieka jako całości ciągłej i celowej, umożliwiając wiarę w sens ludzkiej działalności i trwałej wartości”
11. Cechy prostrukturalizmu
To co po strukturalizmie: krytyka i oswojenie
- odrzucona idea ukrytej, trwałej struktury, w obrębie której tworzy się znaczenie
- znaczenie ma charakter niestabilny i jest nieustannie odraczane,
- znaczenie to nie tylko słowa to też relacja między tekstami (intertekstualność)
- antyuniwersalizm, relatywizm
- antyesencjonalizm (nic nie jest stabilne i uniwersalne, lecz jest następstwem funkcjonowania języka
12. Derrika i niestabilność języka (różnica)
- znaczenie powstaje dzięki związkom różnicy między elementami znaczącymi
- znaczenie się nie da jednak utrwalić
- słowa są wieloznaczne i występują w wielu kontekstach
- różnica (differance) różnic i odraczanie
- dekonstrukcja „trwałych” opozycji binarnych (mowa - pismo, rzeczywistość - pozór, natura
- kultura, rozum - szaleństwo
13. Psychoanaliza Jacquesa Lacana
Psychoanaliza Jacquesa Lacana i feministki
- kształtowanie tożsamości płciowej powstaje dzięki systemowi różnic
Faza realna
Faza wyobrażeniowa
Faza symboliczna
„kobieta nie jest pełna” (teoria fallocentryczna)
„kobieta nie istnieje” (bez mężczyzny)
Język dostarcza podmiotowi pozycji, z których może on się wypowiadać
Poza porządkiem symbolicznym jest już tylko psychoza
Język a podświadomość (kondensacja i przeniesienie)
14. Louis Althusser, marksizm i posstrukturalizm
- czytanie Marksa „objawione” „powierzchniowe”
- dyskurs i władza umożliwiają odtwarzanie się sposobów produkcji w kolejnych pokoleniach
- ideologia jako sposób usensownienia świata i naszego w nim miejsca (przeżywana jest prawdziwa)
- ideologia jest przeżywana jako praktyka i jako taka jest reprodukowana
- język, władza i prawda
15. Pierre Bourdieu (teoria habitusu, gwałt symboliczny)
- rozważania nad społeczeństwem francuskim : edukacja, klasy społeczne i habitus (łac. „środowisko”, „stan przyzwyczajenia”, zwłaszcza ciała
HABITUS
jest pomiędzy tym co obiektywne a subiektywne
jest zdefiniowane kulturowo, ale osadzone w umyśle jednostki
jest dyspozycją, możliwością, kompetencją wykonywania działań
jest gustem, smakiem jednostki wynikającym z homologii pomiędzy płaszczyznami społecznymi
jest systemem strukturyzującym i generującym praktyki społeczne
- przeciw statycznemu pojmowaniu struktury.
System edukacji i władza
- władza jako możliwość narzucenia innym swojej „praktycznej taksonomii świata”
- edukacja jako narzucanie „praktycznej taksonomii”
- edukacja a reprodukcja struktury
- dominacja kulturowa a „gwałt symboliczny”
16. Teoria wiedzy i władzy Michela Foucaulta
Prace poświęcone głównie historii psychiatrii, karaniu i seksualności
- nieobecność porządku w historii
- uprzywilejowanie parole względem Lange
- porządek tworzą badacze, historycy i socjolodzy
- dyskurs jest ważniejszy niż gramatyka kulturowa:
1. dyskurs oznacza język
2. dyskurs oznacza praktykę używania języka
3. formę wiedzy wytworzoną przez język nadającą znaczenie
4. dyskurs konstruuje to co zrozumiale, wyklucza inne sposoby pojmowania (reżim prawdy)
- zespół reguł i uwarunkowań historycznych kształtujących sposoby mówienia o obiektach to praktyki i formacje dyskursywne
Dyskurs reguluje:
- co można powiedzieć w określonych warunkach społecznych
- kto może mówić
- kiedy może mówić
- i w jakich okolicznościach
Dyskurs związany jest zatem z władzą wraz z dyskursem przenikającą wszystkie poziomy formacji społecznej i generującą wszelkie stosunki społeczne i tożsamości (płaszczyzny wykluczenia, szaleństwa i normy)
Stąd wynika, że jednostka ma charakter wyłącznie historyczny: jest w całości i wyłącznie wytworem historii.
17. Feminizm w antropologii (płeć kulturowa, embodiment, gender jako konstrukcja symboliczna, płeć kulturowa jako zbiór relacji społecznych)
- zainteresowanie relacjami między płciami kulturowymi w konkretnych społeczeństwach
- oraz płcią kulturową strukturyzującą społeczeństwa w ogóle
- kategoria wpisania w ciało jako podstawy budowania tożsamości (ciało jednostkowe, społeczne, polityczne, „ja” symbol, kontrola ciała)
Impuls do rozwoju antropologii feministycznej
- pojmowanie kobiet jako obiektu badań
- Edwin Ardenem i „nieme kobiety”
- antropolożki jako „honorowi mężczyźni” lub „surogaty mężczyzn”, dekonstrukcja rozmaitych form męskich uprzedzeń (w antropologii)
- gettoizacja antropologii kobiet
- założenie istnienia „uniwersalnej kobiety”
- etnocentryzm/ rasizm
Płeć kulturowa jako konstrukcja symboliczna
Sherry B. Ortner „Czy kobieta ma się tak do mężczyzny, jak natura do kultury?”
KOBIETA : MĘŻCZYZNA
NATURA : KULTURA
PRYWATNE : PUBLICZNE
Krytyka : egalitarne społeczeństwa w Afryce Południowej, Australii i na Filipinach
Próby wyjaśnienia uniwersalnej męskiej dominacji:
- raczej skojarzenie kobiety ze sferą domową a nie naturą czyni kobiety podporządkowanymi
- kolonializm i światowy kolonializm zniekształcenie relacji między mężczyznami a kobietami (prywatna własność jako narzędzie podporządkowania)
Kwestionowanie obrazu męskiej dominacji przedstawiany w tradycyjnych sprawozdaniach etnograficznych (Lilia Abu - Lughod i beduinki)
18. Gregory Bateson (eidos, ethos)
Gregory Bateson i nadawanie sensu bezsensowi
- mąż Margaret Mead
- psychiatra pracujący z alkoholikami i schizofrenikami
- badacz delfinów
- działacz Zielonych
Badacz osobliwości kulturowych za pomocą analizy form w relacji do działania:
- eidos - „forma” lub „struktura”
- ethos - zwyczaje, tradycja, uczucia , zbiorowe emocje, duch kultury, charakter narodowy
Kultura składa się z obydwu
19. Mary Douglas o siatce i grupie
- filozofka, politolożka i antropolożka
- badaczka kultur afrykańskich
- wykładowczyni w Princeton i Wisconsin
Wymiar siatki - miara „izolowania” lub „skrępowania” narzuconego przez izolację jednostki a nie spójność grupy (nisko: wolność i równość / wysoko: być izolowanym lub skrępowanym przez system społeczny)
Wymiar grupy jest miarą jej spójności: indywidualizm (słaba grupa), kolektywizm (silna grupa)
A: pustelnicy, taksówkarze
Słaba siatka
Słaba grupa
Aktywny indywidualizm, często połączony ze wspólzawodnictwem
B: więźniowie
Silna siatka
Słaba grupa
Izolacja z wyboru lub przez odrzucenie
C: żołnierze
Silna siatka
Silna grupa
Mocne związki, z hierarchią
D: kulty religijne, komuny hippisowskie
Słaba siatka
Silna grupa
Mocne związki bez hierachii
5