Kształtowanie empatii poprzez zajęcia dramowe
Najbardziej dostępną dla nauczyciela metodą rozwijającą empatię dzieci jest drama.
Drama edukacyjna - to metoda dydaktyczno-wychowawcza angażująca w działanie ucznia całą jego wiedzę o świecie, tworząca nowe jej jakości w związku z wykorzystywaniem wyobraźni, emocji, zmysłów, intuicji (Pankowska 2000, s. 22). Istotę dramy stanowi rozgrywanie w różnych możliwych rolach nowych, nieznanych wcześniej, nieraz trudnych sytuacji, w celu ich zrozumienia, zdobycia lub pogłębienia wiedzy o otaczającej rzeczywistości, o zachowaniu innych ludzi oraz w celu konstruowania własnej hierarchii wartości (Sobierańska D., Drama a kształtowanie orientacji przestrzennej i stymulowanie rozwoju emocjonalnego 6-latków, w: Edukacja w przedszkolu, F 1.24, Raabe, Warszawa 2005, s. 2).
Należy zauważyć, że uczestnicy dramy nie odgrywają swych ról wedle scenariusza (tak jak to czynią aktorzy) - drama zawsze jest spontanicznie improwizowana i nigdy nie daje się powtórzyć w tej samej formie (Pankowska K., Pedagogika dramy, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2000, s. 24).
Funkcją dramy jest dostarczanie bezpośredniego doświadczenia, przekraczającego zakres zwykłej informacji - umożliwiającego dogłębne zrozumienie aktualnej lub ogólnej (życiowej) sytuacji danej osoby (Pankowska 2000, s. 17). Dlatego też drama ściśle wiąże się z empatią. Jak twierdzi Pankowska drama nie byłaby możliwa bez empatii, tj. bez umiejętności postawienia się człowieka w sytuacji innej osoby nie byłoby możliwe żadne wejście w rolę połączone z emocjonalnym zaangażowaniem się w nią (Pankowska 2000, s. 192). Z drugiej strony drama rozwija empatię.
Uwaga: Za pomocą dramy można kształcić wszystkie potrzebne do rozwoju empatii umiejętności, takie jak ekspresja, rozpoznawanie własnych emocji, odczytywanie, wczuwanie się i naśladowanie cudzych stanów emocjonalnych oraz właściwe reagowanie na te stany, wchodzenie w rozmaite społeczne role (Pankowska 2000, s. 198).
Do podstawowych (adekwatnych dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym) technik dramowych należą:
proste doświadczenia - krótkie ćwiczenia angażujące zmysły dzieci (wzrok, słuch, dotyk, smak);
wprawki dramatyczne - ćwiczenia, podczas których uczniowie wczuwają się w sytuację innej osoby, np. bohatera literackiego, wchodzą w jego rolę i ukazują ruchem, ułożeniem ciała, mimiką, intonacją głosu jego zachowanie, emocje, odczucia;
ćwiczenia dramowe - kształtujące w dzieciach twórcze podejście do rozwiązywania konfliktów; najczęściej opierają się na przedstawianiu przez uczniów wymyślonych rozwiązań w formie odgrywanych scenek oraz formułowaniu konkluzji (np. rundka „aha”);
inne formy artystyczne - angażują rozmaite zdolności i umiejętności artystyczne (np. plastyczne) uczniów.
Stosowanie wszystkich wymienionych form w toku zajęć składa się na dramę właściwą (Sobierańska 2005, s. 3-5).
Wśród typowych zajęć dramowych można wyróżnić następujące etapy:
skojarzenie z tematem (wprowadzenie uczniów w atmosferę zajęć za pomocą techniki prostych doświadczeń, zabaw integrujących, ruchowych, ćwiczeń relaksacyjnych);
określenie problemu zajęć (z wykorzystaniem tekstów literackich, rozmowy);
rozwiązanie problemu zajęć (oparte na wprawkach dramatycznych, takich jak: m.in. stop-klatka, wywiad, tunel myśli);
uogólnienie (prezentowanie przez uczniów scenek stanowiących propozycję rozwiązania problemu zajęć, wyciąganie i formułowanie wniosków - często także w formie rundki „aha”).
Pamiętaj: Drama jest to sposób edukacji w najpełniejszym tego słowa znaczeniu (Way B., Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1990, s. 15).
Poniżej prezentuję 3 propozycje (scenariusze) zajęć dramowych rozwijających empatię. Stopień zgodności realizacji zajęć z proponowanymi scenariuszami zależy od grupy wiekowej dzieci. Scenariusze można zatem modyfikować, dostosowując je do możliwości intelektualnych i emocjonalnych dzieci oraz zdobytych przez nich umiejętności.