Przyroda - ogół rzeczy i zjawisk świata materialnego (organizmy, zależności, zjawiska fizyczne, chemiczne, biologiczne) lub
świat roślinny i zwierzęcy wraz z ich otoczeniem.
Środowisko przyrodnicze (sozologia, ekologia)- obiekty, zjawiska, procesy przyrodnicze składające się na warunki życia organizmów lub ekosystemu oraz wpływające na funkcjonowanie przyrody lub jej elementów.
Środowisko przyrodnicze (prawo) - ogół elementów przyrodniczych (woda, roślinność, zwierzęta), w tym te przekształcone przez człowieka wraz z zależnościami między nimi.
Na środowisko składają się: czynniki abiotyczne (energia, temperatura, promieniowanie)
czynniki biotyczne (gleba, oddziaływania)
czynniki przestrzenne (położenie)
czynniki antropogeniczne (użytkowanie, budowle)
Sozologia - kompleksowa, interdyscyplinarna, nauka o ochronie przyrody i środowiska nastawiona na rozwiązywanie problemów. Walery Goetel 1966.
Składniki przyrody: twory przyrody „TP” i zasoby przyrody „ZP”
Twory przyrody - składniki przyrody chronione ze względu na inne walory niż ekonomiczne
gatunki, ekosystemy, krajobrazy naturalne i kulturowe
Zasoby przyrody - składniki przyrody chronione ze względu na walory ekonomiczne
zapewniające życie i rozwój człowieka
odnawialne (żywe zasoby, woda tlen) i nieodnawialne (surowce, gleba)
Żywe zasoby: ekosystemy, gatunki r-z-g, zasoby genowe.
Ochrona Przyrody - ochrona wartości ekologicznych, naukowych, wychowawczych, estetycznych i tych które stanowią o tożsamości regionów i krajów tkwiących w krajobrazie, rzeźbie terenu, roślinach, wodach i złożonych układach ekologicznych. Profesor Marian Rqaciborski - pierwszy wykładowca w EU, Lwów.
OP = nauka, idea, ruch społeczny, działalność praktyczna
Motywy OP: Ekonomiczne-Materialne-Gospodarcza oraz
Religijne-Naukowe-Poznawcze-Estetyczne-Moralne-Historyczne.
Różnorodność biologiczna - sposób uzewnętrzniania się informacji genetycznej z zasobów genowych, inaczej rozmaitość form i struktur żywej materii.
3 poziomy: r, wewnętrzgatunkowa, r, gatunków, r,ekosystemów.
O Różnorodności świadczy:
brak dwóch identycznych organizmów
każdy osobnik ma unikatowy zestaw alleli
nawet bliźniaki jednojajowe (identyczny genotyp) nie są jednakowe
pule genowe gatunków są od siebie rozdzielone
Liczba gatunków
od Lineusza opisano 1,5 mln (bez wirusów i bakterii)
szacuje się od 5 - 30 mln
najlepiej poznane są ssaki (+14) i ptaki (+3)
większość gatunków żyje na lądach
Polska: ssaki - 107
ptaki - 365
gady - 9
płazy - 18
ryby - 116
Najbogatsze gatunkowo ekosystemy: lasy równikowe, rafy koralowe, zarośla Afryki Pd.
Kategorie zagrożeń wg Światowej Unii OP z 1994
EX - extinct, całkowicie wymarłe, (dodo, tygrys tasmański, tur, kwagga)
EW - extinct in wild, wymarły w naturze
EXP - extinct in Poland, wymarłe lb prawdopodobnie wymarłe w Polsce
CR - criticaly endangered, krytycznie zagrożony wyginięciem
EN - ednangered, zagrożony wyginięciem
VU - vulnerable, narażony na wyginięcie
LR lub NT- lower risk, niższego ryzyka
LC - gatunki na razie nie zagrożone, z różnych względów wpisane do księgi
DD - stopień zagrożenia trudny do określenia, brak danych
POLSKA CZERWONA KSIĘGA ROŚLIN z 2001 / / / ZWIERZĄT, kręgowce z 2001
EX - 31, / / / EX - 2
EW - 7 / / / EXP - 14
CR - 74 / / / CR - 22
EN - 59 / / / EN - 24
VU - 102 / / / VU - 15
LR - 21 / / / NT - 30
DD - 2 / / / LC - 23
Ochrona specjalna IN SITU
Ochrona częściowa - dopuszcza wykonanie działań konserwatorskich w celu zachowania konkretnego stanu, dzieli się na zachowawczą i czynną
Ochrona ścisła - absolutny zakaz dokonywania jakichkolwiek zmian w przyrodzie i manipulacji jej składnikami oraz wykluczenie ingerencji w procesy zachodzące w siedlisku, biotopach i biocenozach
Ochrona krajobrazowa - dotyczy terenów rolniczych i lasów niepaństwowych
Rodzaje ochrony czynnej w rezerwatach
renaturalizacja, odtwarzanie zniszczonych elementów
stabilizacja, utrzymanie istniejących warunków
kreacja, przebudowy i zmiany przyśpieszające sukcecje
eksperyment, działanie mające na celu uzyskanie odpowiedzi na problemy
Ochrona specjalna EX SITU
w ekosystemach zastępczych
w ekosystemach sztucznych
Rośliny - całe lub ich fragmenty.
metapopulacje
ogrody botaniczne, arboreta, ogródki, zielniki, herbaria
muzea
banki nasion
Zwierzęta
restytucja (żubr, bóbr europejski)
ogrody zoologiczne
banki genów
Prawo Ochrony Środowiska - 21 kwietnia 2001
Prawo Ochrony Przyrody - 16 kwietnia 2004
oraz Rozporządzenia o ochronie Gatunkowej i Siedlisk.
Inne: Prawo Łowieckie, Prawo Rybackie, Prawo Wodne, Ustawa o GMO
Formy ochrony przyrody:
Park Narodowy
Rezerwat Przyrody
Park Krajobrazowy
Obszary Chronionego Krajobrazu
Natura 2000
Pomnik Przyrody
Stanowisko Dokumentacyjne
Użytek Ekologiczny
Zespoły Przyrodniczo-Krajobrazowe
Ochrona Gatunkowa R-Z-G
Konwencje:
Ramsarska, 1971 - obszary wodno-błotne
Paryska, 1972 - światowe dziedzictwo
CITES, 1973 - handel gatunkami
Bońska, 1979 - ochrona wędrownych gatunków
Berneńska, 1979 - ochrona dzikiej fauny i flory oraz ekosystemów
Nietoperze, 1991
Helsińska, 1992 - o ochronie Bałtyku, waleni
Rio, 1992 - o ochronie różnorodności biologicznej
Park Narodowy - obszar chroniony wyróżniający się szczególnymi wartościami N-K-S-E-P o powierzchni nie mniejszej niż 1 000 ha na którym terenie podlega ochronie cała przyroda ożywiona i krajobraz.
o powstaniu decyduje Rada Ministrów
wymagana otulina
Dyrektor Parku, Rada naukowa, Służba, Straż
wymagany Plan Ochrony - 20 lat
23
Rezerwat Przyrody - obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym; ekosystemy, ostoje i siedliska r-z-g, twory i składniki przyrody nieożywionej wyróżniające się szczególnymi walorami P-N-K-K.
tworzony rozporządzeniem wojewody
ochrona przyrody, badania naukowe, edukacja, turystyka
wymagana otulina
Polska - 1407, łódzkie - 88
Typy i podtypy rezerwatów: leśne, stepowe, słonoroślowe, torfowiskowe, wodne, florystyczne, faunistyczne, przyrody nieożywionej, krajobrazowe
Park Krajobrazowy - obszar chroniony, ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz krajobrazowe
w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju
tworzy wojewoda
zarządza wyodrębniona jednostka
wymagany plan ochrony PK - 20 lat
wymagana otulina
Polska 120 - ł - 7
Obszar chronionego krajobrazu - tereny chronione ze względu nawyróżniający się krajobraz i ekosytemy, wartości związane z potrzebami turystyki i wypoczynku lub pełnią funkcję korytarzy ekologicznych
tworzy wojewoda lub rada gminy
brak wyodrębnienia organizacyjnego
pl. 411 - ł 14 co daje 22,4% - 10,3%
Obszar Natura2000
sieci obszarów OSO i SOO, Dyrektywy ptasia i habitatowa
może zawierać obszary chronione prawem krajowym
brak ogólnej listy zakazów i ograniczeń - sporządzane indywidualnie
gatunki priorytetowe
brak ograniczeń w działalności gospodarczej, leśnej, rolnej .... jeżeli nie zagrażają one zachowaniu siedlisk r-z-g ani nie wpływają negatywnie na gatunki dla których utworzono
wymagany plan ochrony,
Formy Ochrony indywidualnej
dla ochrony pojedynczych obiektów, niewielkich grup lub niewielkich obszarów
tworzone przez Wojewodę lub Radę Gminy
zakazy i ograniczenia w POP
zniesienie ochrony - w razie utraty wartości
Pomnik Przyrody - pojedyncze twory przyrody żywej lub nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości P-N-K-K odznaczające się indywidualnymi cechami (okazałe i stare drzewa, źródła, wodospady, skałki, jary, jaskinie)
najstarsza koncepcja ochrony
niecałe 35 tys - łódzkie 3 296
Stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej - stosowana wobec wyodrębnionych lub nie na powierzchni ważnych dydaktycznie i naukowo:
formacji geologicznych, skamieniałości
jaskini lub schronisk podskalnych, namuliska
fragmentów wyrobisk
pl. 142 - ł 3
Zespół przyrodniczo krajobrazowy - fragmenty krajobrazu naturalnego lub kulturowego ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne
rozporządzenie wojeowdy
Użytek ekologiczny - ochrona pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania pól genowych i siedlisk, obejmuje pozostałości ekosystemów mające znaczenie dla zachowania RB
naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne
kępy drzew i krzewów
bagna, torfowiska
skarpy, kamieńce
siedliska rzadkich lub gatunków chronionych r-z-g w tym miejsca ich sezonowego przebywania lub rozrodu
Ochrona gatunkowa - ochrona dziko występujących r-z-g wraz z ich siedliskami w celu zachowania R gatunkowej i genetycznej
prawne instrumenty ochrony gatunkowej:
programy ochrony zagrożonych gatunków
wpis na listę gatunków chronionych
strefy ochrony ostoi i siedlisk
ochrona Ex Situ