M. Głowiński : „O stylizacji”
stylizacja (bardzo ogólnie) - pewien swoisty stosunek do kodów literackich epoki; w którym wyraża się świadomość uzależnień kulturowych danego kodu w danym momencie historii i wynikających z tego faktu ograniczeń wypowiedzi, które realizują jego zasady.
Kod działa w danym momencie, stanowi jeden z języków literatury epoki - stylizacja ma charakter względny
Elementem koniecznym w stylizacji jest odwołanie się do tych kodów, które współcześnie odczuwane są jako historyczne - stylizacja historyczna - 1.
odwoływanie się do kodów należących do innych kręgów kulturowych, najczęściej egzotycznych - stylizacja egzotyczna
punktem odniesienia są kody należące do innej warstwy tej kultury, którą reprezentuje dzieło, w jakim stylizacji się dokonuje, najczęściej tym punktem odniesienia jest kultura ludowa, folklor - stylizacja folklorystyczna
odwołanie się do kodów nie wchodzących w obręb aktualnie obowiązującego języka może mieć charakter świadomy bądź nieświadomy, może być sprawą wolnego wyboru lub konieczności.
Istnieją ściśle określone granice między stylem historycznym a współczesnym:
W zakres stylizacji nie wchodzą te składniki wypracowanych wcześniej stylów, które stały się elementem koniecznym stylu nowo ukształtowanego, nie będą, gdyż przy ich odbiorze jest faktem nieistotnym, że pochodzą z przeszłości, że są „starsze”, ważne natomiast jest to, że stanowią komponent tego stylu, który odbierany jest jako współczesny, że są składnikami tworzonej prze niego struktury.
Stylizacja - (węższe rozumienie) - wykorzystanie, przywołanie tych elementów, których historyczność jest widoczna i odczuwalna i które pełnią określoną funkcję właśnie przez to, że dają się odnieść do historii; historyczność jest sprawą znaczenia; punktem odniesienia tej historyczności jako wyznacznika stylizacji nie są rzeczywiste style ukształtowane przez poprzednie okresy w dziejach sztuki, ale style funkcjonujące współcześnie - one sprawiają, że styl staje się historyczny.
Stylizacji nie można traktować jako archaizmu w obrębie kodów literackich - z jednej strony bowiem s. nie traci cech historyczności(nawet gdy znajduje się w powszechnym użyciu w danej epoce)a to one stanowią warunek jej istnienia; z drugiej strony w przeciwieństwie do archaizmu ma szerszy zakres działania - nie ogranicza się do jednego elementu językowego.
stylizacji nie można traktować jako literackiego odpowiednika archaizmu językowego ze względu na historyczny charakter odbioru literackiego.
Historyczność odbioru dzieł literackich (odbiorca, aby dzieła historyczne zrozumieć, musi zająć wobec nich takie stanowisko, które pozwoli mu na właściwe och odczytanie, a więc nie może sprowadzać ich do zasad i światopoglądów, które uznaje za swoje, ale musi przyjąć, że odwołuje się do zasad i reguł, które dawno zeszły ze sceny, albo jeśli istnieją to w zmienionej formie i mają niewiele wspólnego ze swoimi poprzednikami) - duże znaczenie dla stylizacji.
Historyczna postawa odbiorcy także w kontakcie z dziełami współczesnymi - dostrzeganie tych elementów dzieła współczesnego, które odwołują się do historycznych stylów, idei, zasad organizowania wypowiedzi.
To co dla twórcy może nie być stylizacją, może nią być dla odbiorców.
Stylizacja miała zapewnić literaturze skuteczność społeczną - twórca posługuje się stylizacją, by dotrzeć do pewnego kręgu odbiorców, by mogli uznać dzieło za swoje, a więc nie odczuwać stylizacji.
Stylizacja realizuje się zawsze w określonej sytuacji historycznoliterackiej.
Charakter stylizowany będą miały te formy, które w układzie momencie synchronicznym znajdują się poza jego obrębem.
Stylizacja jako sprawa wyboru ( forma poza repertuarem jest dogodniejsza, mimo że możliwe byłoby użycie formy z repertuaru) i jako sprawa konieczności(repertuar nie zapewnia języka, którym można by mówić o danych sprawach lub który byłby zdolny pełnić funkcje, na której twórcy zależy).
Przykład stylizacji: Iwaszkiewicz: Słowa i chwała.
Stylizacja jako następstwo wyboru i jako następstwo konieczności
Stylizacja - sygnał dawności - wypowiedź ma budzić u odbiorcy wyobrażenia o przeszłości (mniej lub bardziej wyraziste)
O funkcjach i charakterze stylizacji decyduje współczesna kultura.
s. ma charakter wielozakresowy.
Stylizacja nie występuje w osamotnieniu : towarzyszą jej kontynuacja, pastisz i zespół działań zwanych modernizacją.
Pastisz traktuje się niekiedy jako formę stylizacji.
Wspólny element pastiszu i stylizacji: stosunek do stylów historycznych. Stosunek jednak realizowany różnie: w stylizacji - wprowadzenie stylu historycznego w język współczesny, tak by historyczność była uchwytna dla odbiorcy; w pastiszu - ważne jest naśladowanie stylu historycznego takie naśladowanie, które pozwala uchwycić jego przejawy i zasady.
W stylizacja mówiący uznaje pełnoprawność stylu historycznego w momencie, w którym formułuje swoją wypowiedź, identyfikuje się więc z tym stylem. W pastiszu odwrotnie - najważniejszy jest dystans wobec stylu historycznego, taki dystans, który pozwala zapanować nad wszelkimi jego tajemnicami, pozwala ujawnić ograniczoność stylu, służy celom krytyki literackiej robionej narzędziami samej literatury. Najistotniejsza jest uciecha z samej procedury naśladowania.
Kontynuacja to ciągłe pozostawanie przy pewnym ukształtowanym w historii stylu, pomimo że style towarzyszące ulegają przekształceniom. Kontynuacja wiąże się z wielowiekowymi organizacjami społecznymi, które ukształtowały swój własny styl i nie poddają go rewizjom w toku dziejów. Przykład - religia: Biblia - styl religii, styl kościoła.
przejaw kontynuacji - epigonizm - kontynuacja stylu epoki poprzedniej w momencie, gdy ów styl został już zanegowany i przezwyciężony przez nowe style.
Modernizacja - działania dokonywane w przeciwnym kierunku niż dzieje się to w obrębie stylizacji. Wypowiedź historyczną modeluje się tak, by odpowiadała normom stylu współczesnego, redukcja historyczności. podlega tym samym regułom co stylizacja
style funkcjonalne: naukowy, urzędowy, potoczny, artystyczny, publicystyczny. - cechy, różnice
mimetyzm formalny - autor stylizuje się na mowę potoczną
tekst Głowińskiego >> poetyka historyczna - zmienność formy, konwencji,. Rozwój gatunków, form, świadomości literackiej - stylizacja musi wychodzić poza obecny repertuar
poetyka opisowa, synchroniczna - analiza struktury tekstu, typologia ogólna form literackich - stylizacja: imitacja, naśladowanie stylu.
Arystoteles - poetyka normatywna.
stylizacja ze Słownika Terminów Literackich
3