GRÓD - miejsce sztucznie ogrodzone dla celów obronnych. Forma powszechna na ziemiach słowiańskich. Sporadycznie zdarzały się grody kultowe, w których mieszkali kapłani.
Na obszarze Polski płd. - wsch. mamy kilka grodzisk, głównie dużych i średnich. W Małopolsce były to m.in. Chodlik, Stradów, Szczaworyż. Badanie zabudowy w Szczaworyżu utrudnione z powodu zaistnienia tam obiektów naziemnych o konstrukcji zrębowej, słabo uchwytnych. Zabudowa przywałowa chroniła przed ostrzałem. Na majdanach grodzisk nie występowała warstwa kulturowa, podczas gdy przy wałach sięgała 1m. Hipotezy:
gród był krótko używany, przez co warstwa kulturowa nie wykształcała się
co jakiś czas niwelowano majdan, używając uzyskany materiał do napraw wałów
Chronologia grodzisk:
Trzcinica k. Jasła - wczesna e.b., osada obronna grupy pleszowskiej k. łużyckiej oraz k Otomani - Fuzesabony. Ogromna ilość materiałów.
Trepcza k. Sanoka - grodzisko Horodyszcze. Skomplikowana wielofazowość (patrz pt. 4). Wg analiz C14 od ok. 1,5 tys. p.n.e.
Z wczesnej e. żelaza znamy szereg grodzisk z Polski zachodniej i ani jednego z części wschodniej
Okres lateński - być może grodzisko w Trepczy. Na majdanie 1skorupa grafitowana, w wale było ich kilkanaście. W nasypie wału było ich kilkanaście, tamże fragment szklanej bransolety. Jej datowanie - III / II w p.n.e. - współgra z datowaniem znalezionego w Trepczy stateru typu Nike. Wały konstruowane z ogromnych bloków kamiennych. Z pochówków z warstwy średniowiecznej pochodzi sporo bransolet. Fazy grodziska w Trepczy: wczesnobrązowa, lateńska i średniowieczna (XI - XIII w)
Wczesne średniowiecze: nie ma podstaw ku temu by twierdzić, że na ziemiach polskich istniały grody słowiańskie przed VI w. Najstarsze pewne datowanie mają grodziska w Chadźkach na Podlasiu i w Szeligach na Mazowszu (VI / VII w, obiekty małe: 15 - 30 arów). Datacja potwierdzona analizą C14. Niepewna jest datacja wczesnych grodzisk w Tumie, Niewiadowej, Niezgorze, Połupinie, Bonikowie i Chodliku.
Najwięcej grodzisk pochodzi z okresu plemiennego (IX - X w). Wspólne dla wszystkich materiały: brązy awarskie, noże z wolutowymi zakończeniami rękojeści i ostrogi z zaczepami haczykowato zagiętymi do wnętrza.
Okres wczesnopaństwowy: grody o charakterze administracyjnym
Rys historyczny dla Małopolski (IX - poł. XIII w)
EPIZOD AWARSKI (VIII - poł. IX w). Stabilizacja obszaru, minimalne zagrożenie ze strony ugrupowań awarskich w Kotlinie Koszyckiej. Brązy awarskie na grodziskach, np. w Naszacowicach nad Dunajcem.
EPIZOD MORAWSKI (kon. IX - pocz. X w). Mogło dojść do konfliktu z państwem morawskim. Dowody pośrednie: skarby z Nowej Huty - Mogiły i Trepczy (misy śląskie, nożyce, bradatice).
EPIZOD CZESKI (poł. X w - 973 / 974). Wg legendy o św. Metodym w grodzie nad Wisłą żył pogański książę, który chrześcijanom urągał i wielkie im szkody czynił. Misjonarz zagroził mu, że albo ochrzci się natychmiast albo chrzest siłą będzie mu narzucony. Książe wódki i pacierza nie odmawiał nigdy, wiec jego ziemie najechano i do Czech przyłączono. Nie wiemy kiedy Kraków został odebrany Czechom.
EPIZOD WĘGIERSKI Pochówki madziarskie z Przemyśla z pocz. IX w, anlogiczne w Haliczu. Chyba były to garnizony kontrolujące transkarpacki szlak handlowy. Oba miasta były stolicami księstwa ruskiego, do 1141 Przemyśl, później funkcję tą przejął Halicz.
EPIZOD RUSKI Lata 90'te X w: konflikt Polski z Rusią o płn. - wsch. przedpole Karpat. W roku 981 Włodzimierz najechał grody czerwieńskie. Nie wiemy czy po tym wydarzeniu reszta Małopolski pozostawała w rękach czeskich. Między 1018 a 1031 grody czerwieńskie po najazdach Chrobrego należały do Polski. Z okresu między 1031 a 1085 nie mamy żadnej wzmianki o przynależności tych obszarów - aczkolwiek na pewno nie były już polskie. Od 1085 do interwencji Kazimierza Wielkiego ziemie wschodniej Małopolski należały do książąt ruskich.
Pierwsze wiadomości o grodziskach małopolskich pochodzą z XIX w. W 1908r W. Demetrykiewicz przeprowadził pierwszą fachową inspekcję grodziska w Lubeni k. Rzeszowa. Do lat powojennych działali R. Jakimowicz, G. Lenczyk i F. Kotula. Ich praca, choć solidna (Wietrzno - Bóbrka, Radziejowa, Chodakówka) została słabo udokumentowana. Od lat 50'tych działała Karpacka Ekspedycja Archeologiczna (H. Zoll - Adamikowa, K. Godłowski, J. Machnik, Z. Woźniak i inni, pod kierunkiem A. Żakiego). Odkryto około 20 obiektów, lecz nie ustzreżono się wielu błędów w dokumentacji.
Jeżeli dany obiekt jest w katalogu konserwatorskim (rejestrze zabytków) to nie wolno go ruszać pod karą prawną. Konserwatorzy jednak też czasem biorą w łapę, dlatego lepszym zabezpieczeniem są plany zagospodarowania przestrzennego. Dokumentację grodziska rozpoczyna się od wykonania planu warstwicowego. Należy przy tym tak dobrać gęstość poziomic aby widać było plan grodziska (np. jeśli grodzisko wychodzi nad ziemię o 5m poziomice co 5m nic nie pokażą. Plan taki robi geodeta pod kierunkiem archeologa. Należy też dobrać kilka reperów, najlepiej tak jak na rycinie. W czasie kopania wału należy wkopywać się możliwie głęboko, inaczej uciec mogą najstarsze warstwy. Z grodzisk pochodzi multum ceramiki i przedmiotów żelaznych - ale nie broni; ta po każdej walce była starannie zbierana.
Typologia grodzisk:
Grodziska duże (>3ha): Brzezowa, Chodakówka, Trepcza1, Trepcza2
Grodziska średnie (2 - 3ha): Przeczyca, Trzcinica, Wietrzno - Bóbrka, Abramowice; najliczniejsza grupa
Grodziska średnie (1 - 2ha): Kobyśno, Wybrzeże, Lubowa, Tyrawa Solna
Grodziska małe (do 1ha): Przeworsk, Jarosław, Sanok, Biecz
Grodziska stożkowate - b. Małe ale za to świetnie zachowane (XII - XIII w, grody kasztelańskie)
Literatura:
A. Kunysz „Grodziska w województwie rzeszowskim” (MiSROA 1968)
E. Dąbrowska „Wielkie grody w dorzeczu górnej Wisły”
A. Żaki „Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej”
M. Parczewski „Stan badań nad grodziskami wczesnośredniowiecznymi we wschodniej części Karpat” (AAC 1986)
J. Marszałek „Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach”
J. Poleski „Grody plemienne i wczesnopaństwowe w Małopolsce” [w:] „Początki sąsiedztwa” ,1996
M. Florek „Rozpoznanie grodzisk na terenie woj. Podkarpackiego” [w:] „RTK 2000”
Najstarsze grodziska słowiańskie w Polsce datowane są na VII w (Szeligi i Chaćki). Na obszarze Małopolski nie ma grodzisk sprzed 2 poł. VIII w.
2 poł. VIII w : Brzezowa, Chodlik, Kamieniec, Kraków Wawel, Naszacowice, Sielnica, Skoczów Międzyświeć, Stradów i Trzcinica. W.w. data oznacza ich początek, kres dla każdego był inny (np. Kraków funkcjonował w okresie wczesnopaństwowym).
VIII - IX w: 5 grodzisk
IX - X w: 25 grodzisk
X - XI w: 10 grodzisk
W okresie wczesnopaństwowym funkcjonowało w Małopolsce ok. 60 grodzisk, w tym 16 kasztelańskich (powierzchnia majdanu < 0,5 ha). Z układu grodzisk małopolskich odczytać można podziały plemienne. Dział wodny na Wisłoce i Ropie wydaje się być granicą między Lędzianami a Wiślanami. Skoczów Międzyświeć i Kamieniec wydają się być najdalej na wschód wysuniętymi grodami Golęszyców.
Czy wiesz że...
Wg A. Żakiego grodziska plemienne funkcjonowały tylko do XI w, toteż wszelkie późniejsze na nich znaleziska dowodzą jedynie istnienia osady na zgliszczach grodu. Ginalski twierdzi, że Żaki łże.
TREPCZA 1: Horodna (dług. ok. km)
TREPCZA 2: Horodyszcze, Fajka (majdan o pow. > 1ha, opadający ku północy, kilka pierścieni wałów)
Obiekt jednonawowy, z trójścienną apsydą i ołtarzem. Pod ołtarzem odkryto arkusz srebrnej blachy - zapewne ofiara zakładzinowa. Konstrukcja drewniana na kamiennym fundamencie. Analiza C14 wskazała na 2 poł XIIIw., zabytki wskazują na nieco wcześniejszą chronologię. Wokół obiektu liczne obstawiane kamieniami groby szkieletowe. Szkielety orientowane w miarę możliwości w jednym kierunku (jeden koleś nie mieścił się więc go wcisnęli na chama, z głową w ścianie świątyni). Innemu kolesiowi obcięto głowę, lecz dzięki pieczęci na jego pierścieniu wiemy, że był to Ruryk Rościsławowicz (pieczęć Wasyla Michajłowicza, księcia Kijowa i Nowogrodu, ok. 1170r). Obecnie obiektem opiekują się prawosławni i sanockie bractwo rycerskie.
Znaleziska towarzyszące:
Złote blaszki - chyba chusty Matki Boskiej z ikon
Archaniołki (tzw ptice) z blachy żelaznej
Krzyże jerozolimskie
Enkolpiony (w tym enkolpion w kształcie krzyża łacińskiego, z kawałkiem drewna w środku, które okazało się fragmentem meteorytu).
Ćwiczenia z mgr J. Ginalskim
1
Wyszukiwarka