Sadownictwo- dziedzina ogrodnictwa zajmująca się uprawą roślin wieloletnich, dających jadalne owoce

Światowa produkcja:

• banany : ~20%

• winogrona

• jabłka

>Spożycie świeżych owoców zmniejsza się

>Polska importuje najwięcej bananów (potem pomarańcza, mandarynki, cytryny, winogrona, brzoskwinie, grejpfruty)

>Sadów w Polsce ~263tys ha (plantacje jagodowe to niecała połowa→ 106, z nich największy dochód przy eksporcie)

>Produkcja ~1944tys ton (jagodowe 363 tys. ton)

owoc	wielkość produkcji tonach	udział w EU
jabłka	2,4mln	20,2 (5miejsce)
gruszki	77 tys.
śliwki	1,11 mln	74% (potęga)
czereśnie	205tys	54,4% (czołówka)
borówka	16,5tys	64,1%
porzeczka	192tys	43,4%
malina	42tys	43%
truskawka	185tys	18,6% (kiedyś potęga, teraz spadamy)

>Powierzchnia upraw:

jabłka→ ponad 100 tys. ha

czereśnia→ ~30tys ha

truskawka→ 52,4 tys. ha

porzeczka→ 39 tys. ha

Granice odporności:

drzewo	temperatura max
jabłoń	-40
wiśnia	-30
śliwa	-25
grusza	-25
czereśnia	-25
morela	-30
brzoskwinia	-20
winorośl	bardzo wrażliwe
zawiązki	-1,5
pąki	-3
kwiaty	-kilka
najwięcej szkód robią przymrozki wiosenne czy jesienne(a nie okres zimy)

Kwalifikacja gleby pod sad:

• gdy nie przewidujemy nawadniania to wykluczamy grunty klasy VI i V, także gleby lekkie piaskowe, piaski luźne (5% części spławialnych) i piaski słabo gliniaste (5-10% części spławialnych)

• teren nie może znajdować się w zastoisku mrozowym

• należy przeprowadzić analizę gleby (aby sprawdzić skład granulometryczny i poziom składników pokarmowych)

• wody gruntowe nie mogą znajdować się zbyt płytko

• najlepsze gleby to piaski gliniaste lekkie (10-15% części spławialnych) i piaski gliniaste możne (15-20% części spławialnych)

Wymagania glebowe:

Jabłka- korzenie płytko, gleba żyzna, z dużą pojemnością wodną, przepuszczalne, z gliną 40-80cm)

Grusze- korzenie głęboko, gleba żyzna, lżejsza, dużo CaCO₃

Śliwy- gleby wilgotne, korzenie płytko

Wiśnie- najmniejsze wymagania, korzenie głęboko, glina w podłożu

Czereśnie- korzenie głęboko, gleba przepuszczalna, lekka, umiarkowanie wilgotna

Brzoskwinie i morele- małe wymagania, gleba lżejsza, żyzna

Orzech włoski- prawie wszystkie gleby

Maliny- największe wymagania, gleba żyzna, próchniczna, wysoki poziom wód gruntowych

Truskawki- gleby zwięzłe, gliniaste, wody gruntowe na poziomie 50cm

Porzeczki, agrest, winorośl- wszystkie gleby z wyjątkiem zbyt mokrych lub zbyt suchych

Poziom wód gruntowych:

drzewo	poziom wód gruntowych
orzech włoski	2-2,5
grusze, czereśnie	1,8-2
jabłonie, wiśnie, brzoskwinie, morele	1,5
śliwy, jabłonie	1-1,2
jagodowe	0,8-1,2
truskawka	0,4-0,6
W Wielkopolsce poziom wód gruntowych→ 500-550mm
W Polsce niedobory wilgoci w glebie

pH pod uprawy:

uprawa	pH
borówka, żurawina	3,8-4,2
truskawka, malina agrest, jeżyna, aronia	5,5-6,2
jabłoń, grusza, porzeczka, leszczyna, winorośl	6,2-6,7

Warunki ekonomiczne:

• rynek zbytu i ceny owoców

• ceny środków produkcji

• dostępność i cena siły roboczej

• ryzyko przyrodnicze

• koszt inwestycji

Rozmnażanie
generatywne	in vitro	wegetatywne
nasiona (wymagany okres stratyfikacji, nie zagwarantowana powtarzalność cech rodzicielskich)	truskawki (obfitsze kwitnienie, drobniejsze owoce, ogromne koszty produkcji)	~odkłady poziome i pionowe ~sadzonki zielne i zdrewniałe ~odrosty korzeniowe ~rozłogi ~podział

Stratyfikacja- temperatura 0-8⁰C, odpowiednia wilgotność i dostęp tlenu

trwa: 70-90dni → jabłoń, grusza

90-120dni →pestkowe

Wydajność:

• z 1kg nasion ałyczy→ 8-15 tys. podkładek

• z 1kg gruszy kaukaskiej →5-10tys podkładek

• pestkowe→ 20-40% wysianych nasion

Wymagania podkładki:

• dobre zrastanie

• porządna siła wzrostu

• wczesne i obfite owocowanie

• zwiększenie wartości użytkowej owoców i przyśpieszenie ich dojrzewania

• wytrzymałość na gorsze warunki glebowe i mróz

• zmniejszenie podatności na choroby i szkodniki

• łatwość rozmnażania

• łatwość uprawy

• mocny system korzeniowy

• przystosowanie do różnych typów gleby (im silniej rosnąca podkładka tym mniejsza tolerancja na warunki glebowe i wilgotnościowe)

• każda podkładka musi posiadać oznaczenia

WW- wolne od wirusów

TW- testowane na obecność wirusów

NW- nie testowane na obecność wirusów

• dopuszczalne 2 letnie podkładki to siewki węgierki wangenheima oraz podkładki dla agrestu i porzeczek

• wysoko gatunkowe

• jednakowo okulizowane, szczepione

• zbliżona grubość pnia (średnica ~10mm)

• zbliżona wysokość

• zbliżona ilość rozgałęzień

• podobna wysokość pnia

• zdrowe

• nie za stare

• przechowywane w chłodni w 0-2⁰C, duża wilgotność, zadołowane, a po zabiegu trzymane 5-6dni w temperaturze pokojowej, następnie do chłodni a na wiosnę

generatywne	wegetatywne
jednolite genetycznie głęboki system korzeniowy mniejsze wymagania glebowe późno owocują	wyrównane genetycznie wcześnie owocuje możliwość wyboru siły wzrostu słabszy system korzeniowy wyższe wymagania glebowe wymagają konstrukcji wspierającej

Najczęściej stosowane podkładki:

Jabłoń- M26, M9, P22, antonówka

Grusza- Pigwa C

Śliwa- ałycza (często daje niezgodność fizjologiczną), węgierka wangenheima

Czereśnia- czereśnia ptasia, PH-L (drogie)

Wiśnia- czereśnia ptasia

Brzoskwinia-siewka rakoniewicka, mandżurska (coraz rzadziej)

Typy drzew:

• jednoroczne okulanty (produkcja 2 lata)

• dwuletnie (z wstawkami, produkcja 3 lata)

• dwuletnie z 1 roczną koronką (produkcja 3 lata)

• przyśpieszane przez szczepienie (produkcja o 1 rok krótsza)

Cykl produkcyjny 1 rocznego okulanta:

1. wysadzić podkładki

2. rozstawa

3. prowadzenie szkółki w 1 roku (odchwaszczanie, nawożenie, oprysk)

4. czyszczenie podkładki- usuwanie pędów do wysokości 25cm

5. okulizacja- 15 VII- 21 VIII, uszlachetnianie podkładki na wysokości 6-20cm, od strony zachodniej

Okulizacja- wymaga tylko 1 oczka, bardziej wydajna i tańsza

• w literę T (miazga musi być dojrzała i twarda)

• na przystawkę (= chip budding)

• odwrócona litera T (gdy zwiększona ilość opadów)

• w kratkę

• w obrączkę

• termin: ziarnkowe: I-III

pestkowe: IX - II

oczka→ ze zrazów z mateczników nie owocujących, dobrze wykształcone pąki, liście obcinamy sekatorem (nie urywamy) i zostawiamy

1-1,5cm ogonek, zrazy przechowujemy zadołowane pionowo, obsypane do 1/3wysokości w 0-4⁰C

Szczepienie- gdy okulizacja się nie uda, przeprowadzane wiosną lub zimą (tzw. szczepienie w ręku) wymaga odcinka zraza z min 3 oczkami

• przez zbliżenie

• przez stosowanie

• na przystawkę

• w klin (=sarnia nóżka)

• w szparę boczną

• kożuchówka

2 rok prowadzenia drzewek:

1. ścięcie podkładki- ukośnie, 1,2cm nad oczkiem (bezczopowo), rany zabezpieczamy funabenem lub zostawiamy jeszcze podkładkę (czopowo- usuwamy ja później)

2. zwalczanie chwastów, nawożenie

3. formowanie korony- usuwamy odrosty z podkładki oraz pędy boczne wybijające z oczka, uszczykujemy też pędy wybijające na przewodniku

3 rok szkółki:

Przycinanie okulantów- formowanie korony, na wysokości 80-90cm z górnego odcinka wyprowadzamy pędy boczne, a na wysokości 40-60cm przycinamy gdy chcemy uzyskać dwuletnie drzewka z 1 roczna koroną (wyprowadzoną z zimowego szczepienia)

Rozmnażanie roślin jagodowych:

Agrest	odkłady pionowe- przyciąć po posadzeniu na 2-3oczka, 2 lata nie ciąć, wiosną 3 roku przyciąć na 2-3 oczka, obsypać 2x w sezonie, jesienią odcinamy ukorzenione odkłady, szkółkujemy w rozstawie 75x25cm odkłady poziome- w 3 roku przyciąć o 1/3 włożyć do rowka, obsypać 2x w sezonie, jesienią odcinamy ukorzenione odkłady i szkółkujemy jw. sadzonki zielne (hartowane w chłodni) szczepienie
Porzeczki	w 2 roku na zimę pędy silnie skrócić, obsypać, urwać rozgałęzienia, w VIII szczepić w szparę boczną, zrazy 3 oczkowe, rękaw foliowy po 4 tygodniach zdjąć, jesienią odciąć ukorzenione pędy, rok sadzonkujemy w szkółce w rozstawie 85x35cm, wiosną młode pędy uszczykujemy nad 3 liściem oddzielenie pędów przed szczepieniem, szkółkowanie i szczepienie w VIII, do szkółki na 1 rok matecznik- 2,7x 1,7m, wiosną przyciąć nad 2-3 oczkiem, usunąć najsłabsze pędy, resztę pędów ciąć jesienią na wysokości 20cm, od IX ciąć na sadzonki, szkółkowanie czarnej na 20-80cm, a czerwonej 10-80cm, umieszczając całkowicie w ziemi, uszczykiwać nad 3 liściem
Maliny	matecznik- nie powinien owocować, rozstawa 3,5-0,5-6m, między odmianami 5m, 2 lata z rzędu przycinamy nad ziemią, jesienią 2 roku kopać pierwsze sadzonki(sadzonki korzeniowe), od 3 roku pełna eksploatacja matecznika sadzonki korzeniowe- przy likwidacji plantacji, korzenie dzielimy na kawałki 8-10cm, wiosną sadzimy pionowo lub poziomo
Jeżyny	odkłady poziome sadzonki zdrewniałe i zielne sadzonki korzeniowe (dla form kolczastych)
Truskawki	matecznik - 0,5km od plantacji owocowej, między odmianami 3m, ważne by sadzonki były zdrowe (obecność nicieni), odkażenie podłoża basudinem, rozstawa 100x50 ; 100x80 ; 120x30 ; 80-90 ; 80-80, usuwać chwasty, wygarniać rozłogi, przerzedzać, defoliacja pod koniec VII, nawożenie siarczanem magnezu chroni przed mączniakiem sadzonki: B (<1cm) A (1-1,5cm) A+ ( >1,5cm) zagonowe (wielokoronkowe) świeże (zielone)- z mateczników, pobierane IX lub IV, sadzone bezpośrednio frigo- kopane w XI, przechodzą spoczynek zimowy, przechowywane nawet 9 miesięcy w chłodni (-1,5 do 2^0C), kwitnie wtedy po 30 dniach a owocuje po następnych 30-40dniach, sadzenie latem (k. VI- p. VIII) plon uzyskujemy już w I roku doniczkowane- z bryłą korzeniową (gdy wstawimy je do chłodni to możemy tak sterować hodowlą, sadzenie latem (k. VI- p. VIII) plon uzyskujemy już w I roku Świeże dają lepszy plon niż frigo
Poziomki	nasiona siejemy w II-V do skrzynek lub inspektów, przepikować przy 1 liściu, przesadzić po kilku tygodniach in vitro
Borówka	sadzonki zdrewniałe, zielne, półzdrewniałe
Winorośl	sadzonki zdrewniałe- łozy ciąć przed zimą, 2-3oczka, 20-30cm, sadzić wiosną w rękawy wypełnione torfem, po 4-5tygodniach są ukorzenione sadzonki zielne- pobierane VI-VII, do tunelu i w torf, piasek lub mix, cieniować, zraszać, po 2-3 tygodniach są ukorzenione, zimują w tunelu, na wiosnę hartować szczepienie mechaniczne- cięcie lamelowe (przyrząd hp7m) lub cięcie omega (przyrząd pm-450 i Pfropf- star) →wydajność: 500szt/godz. okulizacja- wiosną na przystawkę

Podkładki dla winorośli:

• Glorie de Martpellier- słaby wzrost, odporna na fitokserę, przyśpiesza dojrzewanie owoców

• Taleki 5C- podnosi plenność, przyśpiesza dojrzałość deserowych odmian

• 504- wczesne owocuje, najlepsza pod osłony

• Taleki 8B- odporna na mróz i fitokserę

PROWADZENIE PODKŁADEK:

Podkładki moczymy w wodzie, usuwamy pąki, zrazy 1-3 oczka, moczymy 10-12h. Szczepimy 15-20IV. Stratyfikacja ciepła 25-35⁰C, podkładki zamykamy w skrzynkach z trocinami i 0,1% Romilu. Zostawiamy je tak na ok 20dni

Dokumentacja do założenia sadu:

1. analiza gospodarstwa i pól

2. projekt techniczny sadu

3. zalecenia agrotechniczne

4. kosztorys

ad 1.)

• ogólna charakterystyka terenu(położenie, topografia terenu)

• analiza klimatu

• analiza gleby (odkrywka glebowa, analiza fizyko-chemiczna)

• analiza warunków ekonomicznych (rynek zbytu, zapotrzebowanie na siłę roboczą)

ad 2.)

• organizacja terenu (rozplanowanie kwater, dróg)

• dobór i rozplanowanie gatunków, odmian, zapylaczy, podkładek, rozstawa)

ad 3.)

• technika sadzenia

• termin sadzenia

• rozmieszczenie odmian (podobny termin zabiegów, zbiorów dla sąsiadujących odmian)

• przygotowanie gleby

• tyczenie

• sposoby pielęgnacji

• nawożenie, odchwaszczanie i ochrona roślin

wytyczanie magistrali wyznaczanie kątów prostych i zamykanie kwater

ad 4.)

• koszty założenia sadu

• koszty ogrodzenia

• koszty pasów wiatrochronnych

• koszty materiałowe i robocizny

• zbiorowe zestawienie kosztów




Przygotowanie gleby:

• likwidacja chwastów

• poprawienie struktury

• regulacja pH

• podniesienie zawartości próchnicy

• regulacja zdrowotności

Modele sadów:

• rzędowy

• pasowo-rzędowy

ilość drzew/ha	rozstawa
567	5x3
1000	4x2,5
1250	4x2
2857	3,5x1




Wycofuje się ze zbytniego zagęszczenia drzew (duży koszt założenia, trudność prowadzenia zabiegów i zbiorów)

Systemy utrzymania gleby:

• czarny ugór między rzędami i ugór herbicydowy w rzędach

• murawa w między rzędach i ugór herbicydowy w rzędach

• czarny ugór mechaniczny (glebogryzarki)

• ściółki +kamienie

• obornik, słoma, trociny, torf, kora, odpady komunalne, kompost, itp.

• folia polietylenowa, włóknina polipropylenowa

• rośliny okrywowe: gorczyca, facelia, trawa, koniczyna, itp.

Szerokość pasu: 0,5-1,2m

Grubość warstwy: 10-20cm

Zapobieganie chwastom: 1-3lata

Zabiegi utrzymania gleby:

• płodozmian (uprawa roślin odchwaszczających- ziemniaki, buraki)

• zabiegi uprawowe (mechaniczne)

• wapnowanie

• nawożenie organiczne

• nawożenie mineralne

Kryteria oceny utrzymania gleby:

• zapas wody dostępnej dla roślin

• areacja gleby, struktura gleby, zawartość substancji organicznej

• wpływ na zaopatrzenie w składniki pokarmowe

• wpływ na temperaturę gleby (zwłaszcza na min zimną)

• ryzyko erozji

• rozmieszczenie korzeni

• zdrowotność drzew, źródła infekcji

• łatwość lub trudność wykorzystania zabiegów

Gleba zachwaszczona z obornikiem→ zboże→ herbicydy→ sadzenie drzew

Gleba zachwaszczona bez obornika→ orka, herbicydy→ talerzowanie→ NPK, gorczyca→herbicydy, wałowanie→ sadzenie drzew

Gleba bez chwastów z obornikiem→ nawozy→ warzywa→obornik→ sadzenie drzew

Gleba czysta bez obornika→ zboża→ NPK→ wałowanie→ sadzenie drzew

Zmielona nasiona gorczycy są inhibitorami chwastów→ allelopatia

Wady i zalety systemów utrzymania gleby:

System	Zalety	Wady
Czarny ugór mechaniczny	brak konkurencji o wodę i składniki pokarmowe przyśpieszone nagrzewanie się gleby	utrudniony wjazd pojazdów wysoki koszt psucie struktury gleby, ugniatanie zmniejszenie zawartości próchnicy
ugór herbicydowy	brak konkurencji o wodę i składniki pokarmowe nie uszkadza korzeni nie niszczy struktury gleby ułatwia wjazd sprzętu	toksyczny dla środowiska glebowego i wód gruntowych wysoki koszt
murawa	sprzyja utrzymaniu struktury zapobiega erozji ułatwia wjazd sprzętu podnosi zawartość próchnicy w glebie	stanowi konkurencję o wodę i składniki pokarmowe zagrożenie przymrozkami rozwój gryzoni
ściółki	ogranicza występowanie chwastów zapobiega utracie wody syntetyczne ograniczają stratom N organiczne wzbogacają w substancję organiczną	zagrożenie przymrozkami rozwój gryzoni

Wpływ niedoborów składników pokarmowych na roślinę:

N	Niedobór: zahamowany wzrost jasnozielone lub żółte liście ogonki czerwienieją owoce żółkną i wcześniej opadają
		Nadmiar: bujny wzrost liście ciemnozielone owoce mniej wybarwione
K	nekroza zwijanie brzegów liści chlorotyczne i nekrotyczne plamy liście opadają
Mg	chloroza pomiędzy nerwami chlorotyczne i nekrotyczne plamy liście opadają
Ca	zamieranie wierzchołków pędów podwijanie końcówek blaszki liściowej szklistość i oparzelina na owocach

Pobieranie mikroelementów na przykładzie jabłoni (28,8 t/ha):

	N	P	K	Mg
owoce	18	2	40	2
gałęzie	11	2	8	2
inne organy	4	1	3	1
razem	33	5	51	5
ziemniaki (40 t/ha)	182	20	219	-

Minimalizacja chemii:

• mniejsze ryzyko skażenia produktów i wód gruntowych

• unikanie negatywnych zmian w glebie

nadmiar N→ spadek pH

nadmiar K→ niedobór Mg

nadmiar P→ niedobór Zn

• unikanie obniżenia jakości owoców

• antagonizm K z Ca→ choroby fizjologiczne

• nadmiar N→ intensywny wzrost i konkurencja pędów z owocami

• minimalizacja kosztów

• P w nie większej dawce niż 100kg/ha

• na gleby lżejsze mniejsze dawki

Przyczyny niskich potrzeb nawozowych:

• w plonie niska koncentracja składników

• recyrkulacja składników

• drzewa zaspokajają potrzeby z gleby o stosunkowo niskiej zawartości składników

• głęboki system korzeniowy pozwala korzystać ze składników daleko położonych

• zapasy zawarte w organach trwałych

• przez systemy utrzymywania gleby

Czynniki modyfikujące zawartość składników pokarmowych:

• typ gleby, właściwości fizyko- chemiczne

• wysokość nawożenia

• formy stosowanych nawozów

• system uprawy gleby

• technika, termin, dawka nawożenia

• system sadzenia

• pogodowe warunki

• ilość części spławialnych

• odmiana, podkładka

• system korzeniowy

• wiek drzew

• wilgotność gleby

• termin i dokładność pobierania prób

Pobieranie próbek glebowych:

Badane: skład granulometryczny, zawartość części spławialnych i próchnicy, pH, P, K, Mg, NIGDY N !!!

• próba mieszana ~0,5kg

• z co najmniej dwóch poziomów: warstwa orna do 20cm, warstwa podorna 20-40cm

• ewentualnie zbiera się też ziemie z warstwy 3 i 4

• pobór laską Egnera na wiosnę

• z pasów: z lewej strony z dolnej części, ze środka z części środkowej, z prawej strony z części górnej

Pobieranie próbek z liści:

Badane: NPK, Mg, B, Mn

• z 10 typowych drzew, po 15-20 liści z ogonkami, zbierane ze środkowej części korony z długopędów

• tego samego dnia suszymy je w 60-70⁰C, lub świeże dostarczamy do laboratorium

• zbierane: jabłoń, grusza, śliwa : 15.VII- 15 VIII

wiśnie, brzoskwinie, morele: po zbiorze

Dawka nawozowa:

(a • b • 100)/ c a- dawka czystego składnika wg tabeli

b- powierzchnia wokół drzewa (1,5x większa niż zasięg korony, bo korzenie sięgają dalej

c-

Dawka podaje nawożenie na m² powierzchni (a nie pod 1 drzewo)

Nawożenie dolistne:

• przy ograniczeniu aktywności korzeni

• gdy składniki dostarczane do gleby ulegają uwstecznieniu

• przy ostrym niedoborze składnika

• dla oszczędności nawozu

• gdy jest utrudniona przepuszczalność do owoców

• gdy brak mikroelementów

• gdy brak Ca w owocach→ co powoduje choroby fizjologiczne (gorzka plamistość podskórna, skarłowacenie przetchlinkowe, szklistość miąższu, rozpad wewnętrzny, skorkowacenie miąższu, choroby grzybowe)

• termin: 1/2 VI co 2 tygodnie, zabieg wykonywany wieczorem, w 10-15⁰C, gdy jest bezwietrznie

• dawka: 3-10 litry lub kg/ha

• ważne dokładne opryskanie

Formy nawozów dolistnych:

N→ mocznik 0,5% (2-3 tygodnie przed opadnięciem liści)

Mg→ siarczan bezwodny 1% lub nawodniony 2%, chlorek magnezu 0,5-1%

Fe→ siarczan żelazawy 0,4%, nawóz chelatowy 0,4%

B→ boraks 0,5%, bortrac

Ca→ Wuxal, Calcium, Stopit, Insol Ca, chlorek wapnia(najczęściej), saletra wapniowa, wapnowit, Seniphos (Ca +P)

Zn→ Zintrac

Przy zwiększeniu liczby drzew na ha nie zmienia się dawka nawozu bo drzewa są mniejsze

Stosować możliwie jak najniższe dawki nawozu

Kryteria podziału nawozów:

• skład (ilość składników pokarmowych)

• stan skupienia (granulat, płyn)

• szybkość działania (szybkodziałające- saletry, mączki fosforytowe

wolnodziałające- siarczan potasu, wapniowe, węglanowe)

• termin stosowania (przedsiewne- fosforowe, potasowe, wapniowe

pogłówne- azotowe)

• wpływ na pH (zakwaszające- siarczan amonu i potasu, saletra amonowa, sole potasowe

odkwaszające- wapniowe, saletra sodowa, tomasyna, supertomasyna

obojętne- saletrzak, superfosfat

Fertygacja:

• równoczesne polewanie i nawożenie

• oszczędność wody i nawozów

• wszystkie nawozy w 1 zbiorniku (prócz saletry Ca)

• można zmieniać stosunek N i K

---