Brassicaceaea (Cruciferae) - Krzyżowe Wspólny przodek odm. botanicznych gat. B. oleracea - B. oleracea var. silvestris L. - kapusta dzika (2 lub wielolet.) - nie ma tendencji do wytwarzania główek
Zróżnicowanie form kapustnych: zmienność w typie form dzikich, mutacja i przypadkowe krzyżówki. Aberacje chromosomalne- znikoma rola.
Odmiany botaniczne gat. B. oleracea krzyżują się bardzo łatwo między sobą i dają płodne potomstwo. Najwcześniej w Europie zaczęto uprawiać:
Kapustę głowiastą białą - początek XVI w kapusta czerwona - 1570 r. uprawa- k. XIX w., Kapusta włoska - pierwszy opis w VI w. (pod nazwą Romanos), Kapusta brukselska - pierwsze wiadomości z XVI w. Kalarepa - w XVIII i XIX w.
Brokuł- cyma. W Europie uprawiano go w XVIII w.
Kalafior uszlachetniona formą białego brokuła (1577 r.),
Jarmuż XVIII i XIX w.
Kapusta pekińska - w Chinach w III w. we Francji wprowadzono ją w 1837 r
Kwiaty roślin obupłciowe K2+2C4A2+4G(2), Ziarnka pyłku mają 3 porusy czyli ujścia łagiewkowe, Zapylenie - owady (głównie pszczoły), Owoc - łuszczyna (fałszywa przegroda: dł. ok. 10 cm, szer. 4-5 mm) zawiera ona od 10 (kalafior) do 30 (kapusta) nasion, Jeden nasiennik zawiązuje kilkaset łuszczyn- współczynnik rozmnożenia jest wysoki, Wielkość rozsady: łodyżka grubości ołówka, rozeta powinna mieć min. 10 liści, liście powinny mieć wielkość dłoni, rozsada winna mieć min. 2 miesiące,
jaryzacja- zależnie od odmiany np. Ditmarska - 5oC (wiek 80 dni) - 81% jaryzacji fotoperiodycznie obojętna.. Kalafior jest samo-zgodny, reszta jest samoniezgodna.
KAPUSTA kiełkowanie pyłku: Optimum 20oC, W 29oC kiełkowanie nienormalne, W 40oC ustawało, W 8-10oC bardzo wolny, W ok. 5oC brak, Wzrost główek: Opt. temp. = 16,6-21oC, Powyżej 21oC - wzrost wolniejszy + niższa jakość plonu, poniżej 16,6oC - opóźnienie plonowania (wzrost normalny ale znacznie zwolniony) Nawożenie: N - nadmiar ujemnie wpływa na twardość; przy małych dawkach - mniejsze główki, gorszy smak, K - obfite nawożenie - większe i twardsze główki +lepsze właściwości smakowe, P - w miarę zwiększania dawek fosforu główki stają się większe, zwięźlejsze, smaczniejsze
Biologia wzrostu i rozwoju: roślina klimatu chłodnego - min. temp. kiełkowania 4-8oC, Przy produkcji rozsady 10-15oC, Zahartowana rozsada znosi przymrozki -5 do-7oC, przymrozki jesienne do -8oC
Woda- wymagania wysokie, wysokość opadów = min. 650mm, gleby mają dużą pojemność wodną. na wyprodukowanie 1 g. s. m. potrzebuje 518g wody.
Współczynnik potrzeb wodnych roślin tzn. ilość m3 wody zużytej przez dany gatunek czy odmianę botaniczną na wytworzenie 1 tony plonu Dla kapusty późnej 200-160 m3
KALAFIOR największe wymagania klimatyczne i glebowe z roślin kapustnych, najlepsza temp.14-18oC, powyżej 25oC nie tworzy róż, doświetlanie rozsady, Roślina dnia długiego
Zaburzenia fizjologiczne: - guzikowatość (róże małe, nie osłonięte liśćmi, po wysadzeniu roślin w pole; przyczyny: zaburzenie korelacji wzrostu ( gdy róża - organ generatywny- rozwija się przedwcześnie, zanim wykształcą się odpowiednio duże i silne organy wegetatywne: liście i system korzeniowy), Zbyt wczesne okresy siewu, Nadmierne nawożenie N itp. - brunatnienie róż i biczykowatość liści- związane z niedoborem boru i molibdenu Opt. temp. jaryzacji 12oC
CHRZAN Właściwości bakterio i grzybobójcze (fitoncydy zabijają żywe komórki drożdży w ciągu 2-3 min., a w ciągu 10 min. niektóre pierwotniaki) Szereg nazw łacińskich (A. lapathifolia, A. rusticana, A. armoracia, Roripa armoracia, Radicula armoracia, Cochlearia armoracia, C. macrocarpa var. hungarica, Nasturtium armoracia) mieszaniec międzygatunkowy, bo: nie zawiązuje nasion, duży % pyłku zdegenerowanego, rozszczepienie potomstwa generatywnego. Poliheterozygota - bo ogromna zmienność potomstwa generatywnego , bylina (liście odziomkowe środkowe i górne). Pęd nasienny wykształca się u min. 2-letniego, kwiatostan -grono, kwitnie V-VII, owoc- łuszczynka (z reguły bez nasion), 2n = 32; Korzenie do 4 m rozłożyste i na głęb. ok. 2 m; izotiocyjanian allilu C3H5-N=C=S [sinigryna (= kom. parenchymy pozbawione ziaren skrobi), mirozyna], Schupha, Gorczyczny olejek allylowy 128,1 mg w 100g świeżej masy Wasabi (Wasabia japonica - Brassicaceae), zwana „górską malwą” rośnie tylko w Japonii, nazywana „japońskim chrzanem”, dodatek do dań ze świeżych ryb
Rzeżucha ogrodowa (Lepidium sativum L.), z Etiopii ( Pieprzyca siewna, L. hortense, Nasturtium sativum), 1-roczna (długość okresu weg.14 - 30 dni) Roślina sałatowa i przyprawowa; źródło karotenu, wit. C oraz skł. mineralnych: jod, kobalt, nikiel (zawiera glikozyd glikotropeolinę z siarką). oleista (w nasionach 22-35% Zbiór - wczesnym rankiem, schłodzenie i opakowanie folią
Rzodkiew gorczyczne olejki eteryczne; w chorobach wątroby, reumatyzmu, złośliwej anemii
POMIDOR Ameryka Płd, przodkiem jest dzika forma L. esculentum var. Cerasiforme. „złote jabłko”, średnie spożycie 8,6 kg/osobę, Najlepszy gdy: - zawartość: ekstraktu = min. 5%, cukrów ponad 3,3%, kwasów mniej niż 0,55%, kwasowość czynna (pH) najwyżej 4,4, stosunek cukrów do kwasów min. 6 a optymalnie 7-10, - mała liczba nasion, - brak pustych przestrzeni w owocu, - mięsisty owoc, - cienka skórka, - mały, nie zielony rdzeń- kształt kulisty, a powierzchnia gładka, nie żebrowana, Na aromat pomidorowy składa się ponad 400 związków, na smak wpływa też zawartość karotenoidów. Zawartość karotenoidów zależy od światła i temperatury. Likopen tworzy się najintensywniej w 25-30oC, a powyżej 30oC hamowana jest synteza. Na syntezę β karotenu wpływ ma dostęp światła i temperatura w zakresie 18-22oC. Uprawa po 15 IX i w X - spadek s. m., obniżenie stosunku cukrów do kwasów oraz zawartości karotenoidów i witaminy C → gorsza jakość soków i koncentratów pomidorowych Nawadniać od początku kwitnienia do dojrzenia pierwszych owoców. kwasy organiczne w owocach to: kwas cytrynowy i kwas jabłkowy. zawierają 15-40 mg% witaminy C (różnie w latach). Średnio w 100g świeżych owoców znajduje się ok. 0,7 mg β karotenu. W pomidorach przeważa likopen. Stanowi on ok. 83% ogólnej zawartości karotenoidów. W dojrzałych owocach zawartość substancji pektynowych 0,17-1% - zależnie od: odmiany, stopnia dojrzałości, warunków klimatycznych, nawadniania Jakość surowca: owoce zawierają 3,5-7,5% ekstraktu, kwasowość czynna (pH) max 4,4; na koncentraty ⇒ nie więcej niż 0,7% błonnika, barwa - po 15 IX owoce gorzej wybarwione, witamin z grupy B mało, ale w soku pomidorowym śr 88% tiaminy, 97% ryboflawiny i 98% niacyny. W Polsce pomidor pojawił się na początku XIX w. 2n = 12 Temperatura około 13oC krytyczna dla procesów fizjologicznych i wpływa na plonowanie. Poniżej tej temperatury: spada intensywność pobierania niektórych substancji mineralnych (np. P), spada intensywność fotosyntezy, występują zaburzenia w mikrosporogenezie, hamowane jest przerastanie łagiewek pyłkowych i proces zapłodnienia, zablokowane są procesy dojrzewania owoców. Odporność na chłód linia Lycopersicon esculentum zdolna do szybkiego kiełkowania w temp. około 10oC; odporność znaleziono w dzikich gatunkach L.hirsutum, L.chilense i S.lycopersicoides, pochodzących z Andów (3300 m n.p.m. i wyżej); kiełkowanie nasion najszybciej przebiega w temp. 26oC
PAPRYKA Capsicum annuum Dużo łatwo przyswajalnych cukrów, soli Ca, Fe i witamin (C=100-300mg/), źródło β karotenu i bioflawonoidów Wartość energetyczna 120 kJ (30 kcal) w 100g św. Masy. Wywodzi się ona z Ameryki Płd. Do Europy trafiła w XVI w. samopylna (niektórzy sądzą, że możliwe jest obcozapylenie), Kwiaty obupłciowe, Sporadycznie kleistogamia tj. zapylenie jeszcze przed otwarciem się pąka kwiatowego Owoc - jagoda Roślina dnia krótkiego W warunkach optymalnych liczba nasion na owoc waha się od kilkudziesięciu do kilkuset zależnie od odmian; zależnie od koncentracji kapsaicyny może być warzywem lub przyprawą
OBERŻYNA (bakłażan, gruszka miłosna, jajko krzewiste)Pochodzenie - Azja Płd., wyhodowana z kolczastych gatunków indyjskich o gorzkich owocach: Solanum incanum L. lub S.insanum Roxb. W Polsce od XVIII w W ciepłych krajach jest byliną lub półkrzewem, a w naszych warunkach klimatycznych - roślina jednoroczna Roślina samopylna, Kwiaty obupłciowe, o budowie 5-krotnej, wyrastają z kątów liści pojedynczo lub po 2-3, zakwita po 60-70 dniach od wysiewu nasion, Owoc - jagoda, Nasiona zachowują zdolność kiełkowania przez 4-6 lat, Siewka ma system korzeniowy palowy, nie znosi przesadzania, Wartość odżywcza: Duża zawartość soli mineralnych (głównie P i Ca), Duża zawartość błonnika i cukrów prostych, Wartość biologiczna najwyżej średnia, w 100 g św. masy: 1,5 g błonnika, 0,3 g tłuszczu, 4 g cukrów, 2,3 g błonnika, 14 mg witaminy C, walory lecznicze - obniża poziom cholesterolu we krwi, lekkostrawna
CEBULOWE Opis botaniczny czosnku Allium sativum bylina, słaby system korzeniowy, łodyga właściwa - piętka, główka złożona z ząbków, pędy kwiatostanowe u typów strzałkujących - kwiaty płonne, typy niestrzałkujące - nie wytwarzające pędów kwiatostanowych, rozmnażanie - wegetatywne z ząbków lub cebulek powietrznych Opis botaniczny pora A. porrum dwuletnia, Korzenie wiązkowe, Łodyga właściwa - piętka, Łodyga rzekoma dł. do 40 cm i grubości do 5-6 cm, Liście lancetowate, płaskie. W Europie Zachodniej obszar uprawy 30 tyś. ha: 9 tyś. Francja, 7,5 tyś. Belgia, Polska 5 tyś. ha
SZPARAGOWATE Asparagaceae Szparag Asparagus officinalisb , w Polsce od XVII w. Bylina - część nadziemna zamiera jesienią. Część podziemna - wieloletnie kłącze (karpa) z mięsistymi i włóknistymi korzeniami Roślina dwupienna. Rośliny męskie - bardziej wartościowe, Owoc - jagoda. Młode pędy wyrastające wiosną z karpy (wypustki) - część użytkowa ZIEMNIAK ( odmiany wczesne) SOLANUM ANDIGENUM, SOLANUM TUBEROSUM, Kwiatostan - baldachogrono, Owoc - jagoda (średnicy 2 cm a w niej kilkaset ok.300 szt., białych, maleńkich nasion, nerkowatego kształtu) → nasienie tym różni się od nasion innych roślin, że zewnętrzny liścień zarodka jest krótszy niż wewnętrzny, Stolony - zmodyfikowane pędy podziemne, Kłęby to zgrubiałe zakończenia przekształconych pędów podziemnych - stolonów, Rośliny z nasion mają korzeń główny, zaś osobniki uzyskane z rozmnażania wegetatywnego (wyrosłe z kłębów) nie mają korzenia głównego lecz tylko przybyszowe, System korzeniowy początkowo w wierzchniej warstwie gleby a następnie korzenie rosną pionowo, średnio do 60-70 cm, W Polsce roczne spożycie 135-140 kg na mieszkańca, ziemniaków wczesnych 11-12 kg na mieszkańca
ROŚLINY DYNIOWATE Zdrowe pędy ogórka, melona, dyni i kawona można ukorzeniać: pęd - 3-4 liście i część międzywęźla (proszek ukorzeniający + IBA, perlit, torf, kapturki z folii) → po ukorzenieniu na miejsce stałe, Nasiona: zdrowe kiełkują 8-10 lat, w okresie kwitnienia są bardzo wrażliwe na zmiany temperatur a melon jest najwrażliwszy. Metody hodowli heterozyjnej okazały się szczególnie przydatne dla dyniowatych, Wysoki plon osiągnięto również przez zwiększenie stopnia żeńskości
OGÓREK System korzeniowy Płytki, szeroko rozpostarty, Z kolanka podliściowego i z pachwin liści na łodydze - korzenie przybyszowe; Pędy płożące się, od trzeciego liścia głównego - wąsy, 4 lub 5 liści - kwiaty w kątach liści, rozdzielnopłciowe; męskie i żeńskie na tej samej roślinie; żeńskie: pojedynczo (czasem parami, czasem po 3-5 szt.), głównie na pędach bocznych II rzędu (też I rzędu), na pędzie głównym - niewielki %, męskie: na krótkich, cienkich szypułkach, zebrane w pączki (baldachogrona) po 5szt., wyrastają z kątów liści na pędzie głównym i pędach bocznych, zaczynają kwitnąć o dwa tygodnie wcześniej i rozwijają się stale przez cały okres wegetacji (żeńskie raczej w połowie okresu wegetacji), liczba kwiatów męskich przewyższa znacznie liczbę kwiatów żeńskich, roślina obcopylna (pszczoły), odmiany łatwo krzyżują się między sobą, natomiast nie krzyżują się z melonem, odmiany o owocach, Owoc - jagoda, Nasiona bezbielmowe (liczba nasion do 600 szt. w owocu). W zimie mała intensywność światła + krótki dzień wpływają ujemnie na tworzenie się kwiatów męskich, zwiększając liczbą kwiatów żeńskich (w lecie - odwrotnie), 2n=14 (inne gatunki Cucumis 2n=24 lub 2n=48)
Produkcja - Polska 400 tyś. ton, 9,3 kg/mieszkańca
DYNIA Cucurbita maxima, C. moschata, C. pepo C. ficifolia (podkładka do szczepienia ogórków, chociaż jej owoce są w zasadzie jadalne), 2n=40 (w opisanych 25-27 gatunkach), rozdzielnopłciowa, mały % kwiatów żeńskich daje owoce, Partenokarpia rzadko, w mniej korzystnych warunkach zapylenia i warunkach zapylenia pyłkiem innego gatunku, powstają owoce bez nasion. Owoc - fałszywa jagoda. Owoce C. maxima wykazują mniejszą zmienność kształtów niż C. pepo (cukinia, patison, kabaczek). Dynie w warunkach Polski należą do najmniej wrażliwych na choroby gatunków z rodziny dyniowatych. Pod koniec wegetacji następuje czasem porażenie przez mączniak prawdziwy i rzekomy. W wyższych temperaturach - objawy chorób wirusowych. odmiany uprawne miały średnio: 2-4 mg% (15 mg%) β karotenu i 5-8 % (15-18%) s.m. Dynia nie kumuluje metali ciężkich i w jej uprawie nie stosuje się herbicydów.
Produkcja - świat 7000 tyś. Ton
MELON 2n = 24 (gatunek wysoce polimorficzny), jednoroczna, rośliny pnące lub płożące: pęd główny - 5 m, ale zwykle jego długość jest ograniczona przez pędy boczne i owocowanie, pędy boczne → z kątów liści, pędy owocujące znajdują się bliżej podstawy pędu, rośliny mogą być: jednopienne (kwiaty męskie i żeńskie na jednej roślinie), męskojednopienne (kwiaty męskie i obupłciowe na jednej roślinie), całkowicie żeńskie albo całkowicie, hermafrodytyczne (wszystkie kwiaty obupłciowe). system korzeniowy ma silnie i szeroko rozgałęziony ale niezbyt głęboki ( korzeń główny i korzenie boczne). pierwsze pojawiają się kwiaty męskie poczynając od czwartego węzłów, kwiatów żeńskich jest 10-20 x mniej niż męskich, roślina obcopylna (owady - pszczoły, trzmiele - gdy ich brak niezapylone kwiaty opadają, bo nie ma tu partenokarpii), owoc - zrośnięta z dnem kwiatowym jagoda,
Produkcja - świat 9000 tyś. Ton
KAWON Systematyka Citrullus vulgaris; Citrullus aedulis - kawon jadalny; Citrullus fistulosus - kawon indyjski o grubej skórce (sok i pływające nasiona); Citrullus colocynthoides - kawon pastewny (może mieć zastosowanie w przetwórstwie); Citrullus colocynthis - kawon przemysłowy (mający zastosowanie w lecznictwie). Roślina zielna, jednoroczna, obcopylna (owady), System korzeniowy: palowy, bardzo dobrze rozwinięty, dość płytki. Łodyga: wiotka, rozgałęziona, płożąca się, pokryta włoskami, Liście: na długich ogonkach (blaszka złożona z 5-9 segmentów, długość blaszki 10-22 cm). Kwiaty - 3 rodzaje: męskie, żeńskie, doskonałe (obupłciowe) - bardzo pożądane w hodowli; stosunek: kwiatów żeńskich i obupłciowych : męskich -1:7 (ale nie jest stały). Kwitnienie trwa tylko 1 dzień (znamię jest zdolne do przyjęcia pyłku na dzień przed otwarciem się kwiatów) Przyczyną wahań w zaw cukrów w owocach w obrębie niektórych odmian, jest obcopylność (krzyżowanie się). Najbardziej wyrównane pod względem zawartości cukrów są odmiany z chowu wsobnego Owoc - jagoda: różny kształt i wielkość-masa 0,5-20kg, MARCHEW Powierzchnia uprawy ok. 30 tyś. ha, co przy średnim plonie 350 dt/ha daje 8% światowej produkcji tego warzywa. Korzeń marchwi zaczyna się tworzyć w miesiąc po jej wzejściu. Powstaje on z części nadliścieniowej, podliścieniowej i górnego odcinka korzenia palowego siewki. Sposób grubienia korzenia: walec osiowy (nie rdzeń!), kora wtórna z parenchymy spichrzowej (w niej rozsiane sita); między walcem osiowym a korą jest pierścień miazgi twórczej - merystema
Fazy wzrostu korzenia spichrzowego: Wydłużanie, Wydłużanie + grubienie, Aż do sprzętu tylko grubienie; Stosunek długości do szerokości = współczynnik kształtu. Początkowo korzenie są białe. Korzenie odmian wczesnych zaczynają się zabarwiać po 70-80, późnych po 80-125 dniach od siewu. Słabo zabarwiona jest marchew, która wyrosła w temperaturze poniżej +13oC lub powyżej +20oC. Tak samo działa nadmierna wilgotność gleby. Marchew silnie nawożona K - ma barwę ciemniejszą. Kora bogatsza w składniki odżywcze niż walec osiowy. Marchew jest rośliną dwuletnią Baldach złożony jest z baldaszków, a te z pojedynczych kwiatów, obupłciowe. W baldachach kwiaty zakwitają stopniowo (kwitnienie w polu rozpoczyna się w trzeciej dekadzie VI i trwa do 15VIII). Owoc - dwudzielna rozłupka rozpadająca się na dwie niełupki, w okrywie niełupek - olejek lotny w kanalikach (swoisty zapach), gorzknienie przechowywanej marchwi Izokumaryna , karoteny najważniejszą wartość prowitaminową ma β karoten a nieco mniejszą α karoten.Zawartość związków terpenowych w granicach 5-200 ppm, a najkorzystniejsza dla właściwego smaku korzeni 20-50 ppm, Niekorzystna jest zawartość azotanów, która może wynosić od 100 do 1000 ppm (wpływ właściwości genetycznych i czynników uprawowych = nawożenie N)
Seler korzeniowy Sole mineralne (K, Na, Ca, Mg, P, Fe), Naciowy - większa wartość odżywcza, Olejki - dodatnio wpływają na procesy trawienia i pracę nerek, Warzywo przyprawowe + konserwy + mrożonki + susz, Zimą - korzenie do pędzenia na zieloną natkę, Trudności: żyzna gleby, konieczność produkcji rozsady
PIETRUSZKA Ok. 10% powierzchni jaką zajmuje uprawa marchwi (marchew zajmuje ponad 20 tyś. Ha), warzywo przyprawowe + ostatnio susz, Zimą pędzenie na zbiór zielonej naci, Trudności: duże wymagania glebowe, wrażliwość na zachwaszczenie, słaba trwałość przechowalnicza Petroselinum hortense syn. P.sativum dwie formy: Subsp. microcarpum - pietruszka korzeniowa; Subsp. macrocarpum - pietruszka naciowa, roślina dwuletnia; występuje heterofilia = zmienność liści. Cecha heterofilii wiąże się z nagromadzeniem w roślinie związków organicznych i mineralnych → im wyższa przewaga węglowodanów, tym bardziej kształt liści odbiega od ich kształtu charakterystycznego dla formy młodocianej i bardziej zbliżony jest do liści uproszczonych, charakterystycznych dla górnej części pędu kwiatostanowego Korzeń spichrzowy powstaje ze zgrubiałej częći nadliścieniowej (epikotyl), podliścieniowej (hypokotyl) i z nasady korzenia palowego (część powstała z hypkotylu nie wydaje korzeni bocznych). Od połowy do ¾ korzenia, stanowi walec osiowy (kora - pasek) Kwitnienie w drugim roku, po przezimowaniu w gruncie z pączków głowy korzenia spichrzowego, wybijają początkowo liście, później wyrasta rozgałęziony pęd kwiatostanowy (wys. ok. 1 m ), obupłciowe, zebrane w baldachy
Pietruszka naciowa Zbliżona do dzikiej, bujna, aromatyczna nać, rozpierzchła rozeta złożona z 40-100 liści: Liście - śr. dł. - 50 cm, Ogonki - śr. dł. - 15 cm, wiotkie, Korzeń - łykowaty, nie jadalny. Liście pietruszki naciowej mają w porównaniu z (korzeniową): Więcej wit. C 150-182 mg%, (24-54mg%)Większą s.m. woda 79-85/100g, (86-90/100g) Więcej białka 3,7-5,2g (2,1-3,4g), Więcej karotenów 6,5-8 mg% (0,01-0,06mg%), Zawierają błonnik, Na, Mg, K, Ca, Fe, Cu
FASOLA Phaseolus vulgaris, Phaseolus multiflorus Klasyfikacje naukowe Phaseolus vulgaris opierają się głownie na kształcie i barwie nasion: odmiany botaniczne Phaseolus vulgaris: Var. ellipticus - nasiona jajowate, Var. oblongus - nasiona cylindryczne (walcowate), Var. compressus - nasiona nerkowate, Var. sphaericus - nasiona kuliste, Popularność fasoli w Europie rośnie, ale spożycie jest niższe niż w USA (ok. 4 kg/mieszkańca), Kwiat typowy dla motylkowych: 5 działek kielicha (2 górne zrośnięte lub wolne), 5 płatków korony (żagielek, 2 boczne skrzydełka, dwa dolne płatki tworzą łódeczkę), 10 pręcików (9 zrośniętych + 1 wolny), 1 słupek (długa, spiralnie zwinięta szyjka, szczotkowate znamię, wydłużona zalążnia z licznymi zalążkami), owoc - strąk (składa się z 1 owocolistka), w fazie niedojrzałej - mięsisty, w fazie dojrzałości fizjologicznej - suchy: o odmian włóknistych pęka wzdłuż szwu grzbietowego i brzusznego; u odmian bezwłóknistych tzw. szparagowych: zaschnięty, zmarszczony, niepękający. Karłowe - 25-40-60 cm, łodyga sztywna, 4-8 międzywęźli, zakończona kwiatostanem; Biczykowate = syn. włóki- 60-120 cm, łodyga nieco płożąca się, lecz bez zdolności do owijania się wokół podpór; Tyczne - 2-3 m, łodyga wiotka, wijąca się wokół podpór zawsze zgodnie ze wskazówkami zegara. Na pokrój wpływa długość dnia - niektóre odmiany wrażliwe fotoperiodycznie, mają tendencję do wicia się przy dniu długim a są krzaczaste w warunkach dnia krótkiego. Dodatni wpływ nawadniania na zmniejszenie zawartości włókna Phaseolus vulgaris- roślina jednoroczna, - przy kiełkowaniu nasion liścienie wychodzą ponad powierzchnię ziemi, - wzrost różny zależnie od odmiany: Karłowe 40-60 cm, Tyczne do 3 m, - Kwiatostan z 2-8 kwiatów, - Kwiaty dość duże, zwykle białe (rzadziej żółtawe lub lila), - Roślina samopylna, - Strąk gładki, prosty, jasnozielony lub żółty, - MTN około najczęściej 300g (150-1000g) Phaseolus multiflorus - zasadniczo wieloletnia (grube, mięsiste korzenie w łagodnym klimacie przezimowują i dają początek nowym pędom w roku następnym), - liścienie pozostają w ziemi, - wzrost bardzo silny, do 4 m, Kwiatostan wielokwiatowy 15-30, Kwiaty bardzo duże, zwykle czerwone (rzadziej białe), - obcopylna, - szorstki, zgięty, ciemnozielony, - MTN 660-1250g (bardzo duże nasiona)
GROCH P. sativum i P. arvense jest rośliną zielną, jednoroczną, zależnie od odmiany: płożącą się, pienną, krzaczastą, samopylna, Owocem jest strąk z jednego owocolistka, pękający wzdłuż dwóch szwów: brzusznego i grzbietowego, Liczba dorodnych nasion w strąku wzrasta wraz z liczbą zalążków w zalążni. Podział ze względu na budowę strąka: Pisum sativum var. saccharatum - groch cukrowy (bez pergaminowej wyściółki), Pisum sativum var. pachylobum - groch łuskowy ( z pergaminową wyściółką wewnątrz strąka). Podział ze wzglądu na budowę i wygląd nasion: Groch o nasionach gładkich (duża zawartość skrobi, małe pochłanianie wody i przy dojrzewaniu mała utrata, wysoka zdolność kiełkowania), Groch o nasionach pomarszczonych (mniej skrobi, więcej cukru, mniejsza zdolność kiełkowania)
BURAK ĆWIKŁOWY pochodzi od dziko rosnącego gatunku Beta vulgaris ssp. maritima powszechnie występującego od Atlantyku po Indie, zwłaszcza w basenie Morza Śródziemnego, 2n=18. Do przejścia z wegetatywnego do generatywnego wymagają jaryzacji. Przebiega on okresie zimowego przechowywania korzeni w temperaturze dodatniej bliskiej 0oC; Owoc tzw. kłębek (forma pośrednia między torebką a orzeszkiem) - z przekształcenia ścian zalążni słupka w owocnię. Zaw barwników betalainowych: Betacyjaniny o barwie czerwonej (betanina stanowiąca 75-95% barwników czerwonych buraka oraz izobetanina, prebetanina i izoprebetanina); Betaksantyny o barwie żółtej (wulgaksantynaI (ok. 90% barwnika) i wulgaksantyna II), Zawartość barwników wzrasta w trakcie wykształcenia korzeni do pewnego maksimum, a potem przyrost masy nie powoduje już zwiększenia koncentracji barwników, Buraki przeznaczone do produkcji barwników spożywczych powinny zawierać ponad 200mg barwników w 100 gramach ś. m. korzeni, a zawartość betainy powinna być dwukrotnie większa od zawartości wulgaksantyny. Zaw cukrów; odmiany do bezpośredniego spożycia powinny zawierać około 6% cukrów. Zaw azotanów; Buraki ćwikłowe kumulują trzy-, a nawet pięciokrotnie więcej związków azotowych niż korzenie marchwi. żaden patogen nie atakuje buraka w takim stopniu aby jego uprawa stała się nie opłacalna. jedną z form uprawnych Beta vulgaris jest burak liściowy zwany inaczej boćwiną lub mangoldem. Występuje on w dwóch formach: Boćwina zwyczajna lub właściwa (spożywane są liście, podobnie jak u szpinaku), Boćwina szerokoogonkowa (częścią jadalną są bardzo szerokie ogonki liściowe spożywane po ugotowaniu jak szparagi) Produkcja drugie pod względem uprawy i wielkości spożycia warzywo korzeniowym w Polsce, za marchwią. Uprawiany jest na ok. 20 tyś ha, co stanowi 10% upraw warzywnych
CEBULA Rodzaj Allium obejmuje ponad 600 gat., 2n=16, odmiany botaniczne: kartoflanka A.cepa var. Aggregatum; Cebula wielopiętrowa A.cepa var. Proliferum; Cebula szalotka A. ascolonicum; Cebula perłowa A. ampeloprasum (2-letnia); Siedmiolatka (czosnek dęty) A. fistulosum; SzczypiorekA. schoenoprasum Opis botaniczny cebuli Allium cepa, dwuletnia, system korzeniowy wiązkowy, krótki (20 cm), współżycie cebuli z grzybami - mikoryza (w drugim roku uprawy - plon wyższy). Wartość biologiczna cebuli witamina C: 9-11 mg/100g, kwercetyna: 20-35 mg/100g - działanie antyoksydacyjne, związki organiczne siarki - działanie antybakteryjne, związki potasu i wapnia. Wierzchołki wzrostu - 1, 2, 3 naokoło nich koncentrycznie ułożone mięsiste łuski cebuli. Pędy kwiatostanowe - 0,9-1,2 m wysokości (nawet 1,8), Kwiatostan - główkowaty baldach, osadzony na szczycie pędu, Owoc - torebka, a w niej najczęściej 6 nasion, Zbiór nasion: Wysuszone w temp. 20-30oC, a nawet do 43oC Przechowywane winny być potem najlepiej w hermetycznych opakowaniach, w temperaturze 4,5oC i 40% wilgotności względnej powietrza, skład chemiczn: olejek lotny (dwusiarczek allilopropylowy), stwierdzono obecność 23 lotnych związków. Produkcja: Cebula zajmuje II miejsce po pomidorze w światowej produkcji 15 ważnych gospodarczo warzyw (FAO). Średnie plony: Znaczenie gospodarcze cebuli w Polsce - ok. 700-800 tyś. ton (2 miejsce w Europie po Hiszpanii), 9-11 kg/osobę, średnie zbiory około 400 tyś. ton (eksport 50-80 tyś. ton), powierzchnia uprawy - ok. 35 tyś. Ha, średnie plony - 20 ton/ha, W krajach rozwiniętych - 30 t/ha, W krajach rozwijających się - 8 t/ha, W Polsce - 15 t/ha (ale i 50-60 t/ha), spożycie na mieszkańca - 7 kg/rok, spożycie w krajach śródziemnomorskich - 12-14 kg/rok, produkcja w Holandii - 600 tyś. ton (największy eksporter cebuli na świecie), POR (warzywo smakowe i przyprawowe), Wartość odżywcza: dużo soli mineralnych (Ca, P), witamina C, β karoten (Japonia), witamina B1, B2, kwas nikotynowy; Eksport + przemysł = centralna, wsch. i płd. część Polski; zaopatrzenie krajowe - reszta; Europa Płn., Bliski Wschód, Azja - warzywo zimujące w polu. jest rośliną dwuletnią (tetraploid 4x=2n=32) samozgodny, obcopylny CZOSNEK (2x=16) Dziki przodek czosnku Allium longicuspis: Z form dzikich → spontaniczne somatyczne mutacje → EKOTYPY; bo czosnek rozmnaża się głównie wegetatywnie