FINANSE - WYKŁAD 5
POLITYKA PIENIĘŻNA
I JEJ INSTRUMENTY

• Istota polityki monetarnej (pieniężnej),

• Bank centralny, Rada Polityki Pieniężnej i ich rola w kształtowaniu polityki monetarnej,

• Instrumenty polityki pieniężnej.

Istota polityki pieniężnej

• Polityka pieniężna to działalność banku centralnego polegająca na wpływaniu na kreację pieniądza i regulowaniu jego obiegu w gospodarce.

• Celem polityki pieniężnej jest zapewnienie stabilności finansowej państwa, w szczególności stabilizacji ogólnego poziomu cen („walka z inflacją”) oraz utrzymywania pożądanej relacji waluty krajowej do walut obcych.

Bank centralny w systemie polityki monetarnej

Bank centralny jest głównym podmiotem rynku pieniężnego i polityki monetarnej każdego państwa. Realizuje cele pieniężne państwa, które dzielimy na finalne, pośrednie i operacyjne.

• Cel finalny - stabilizacja pieniądza krajowego poprzez ograniczanie inflacji, dążenie do ukształtowania odpowiednich relacji między walutą krajową i walutami innych krajów, zapewnienie bezpiecznych i stabilnych warunków funkcjonowania sektora bankowego, tworzenie odpowiednich warunków do zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce.

• Cele pośrednie - kontrola stóp procentowych, kontrola podaży pieniądza, stabilizowanie poziomu kursu walutowego.

• Cele operacyjne - kształtowanie masy pieniądza rezerwowego w banku centralnym, czyli sumy rezerw obowiązkowych banków komercyjnych, poziomu stóp procentowych, tworzenie warunków do redyskontowania weksli pod transakcje eksportowe, tworzenie odpowiednich warunków do zwiększenia skłonności do oszczędzania.

Bank centralny pełni szereg funkcji w systemie finansowym. Są nimi:

• Funkcja banku emisyjnego państwa - emisja znaków pieniężnych i centralnego pieniądza rezerwowego,

• Funkcja banku banków - banki komercyjne mają swoje rachunki w banku centralnym, zaciągają w nim kredyty, b.c. jest dla nich bankiem rezerwowym, b.c. nadzoruje funkcjonowanie sektora bankowego,

• Funkcja banku państwa - prowadzi działalność dewizową państwa, dba o zachowanie równowagi bilansu płatniczego, obsługuje dług publiczny, prowadzi rachunki jednostek budżetowych.

Bank centralny jest niezależną państwową instytucją finansową. Świadczą o tym następujące cechy:

• niepodleganie instrukcjom rządu,

• zakaz bezpośredniego finansowania sektora publicznego,

• suwerenność w zakresie prowadzenia polityki kursu walutowego,

• osobista niezależność członków zarządu i rady banku,

• konstytucyjna ranga statusu banku centralnego.

Rada Polityki Pieniężnej

• W Polsce została utworzona w lutym 1998 r. i jest niezależna od rządu, prezydenta i Sejmu,

• Składa się z prezesa NBP i 9 członków, będących specjalistami z dziedziny finansów, powoływanych na okres 6 lat, w równej liczbie przez prezydenta, Sejm i Senat,

• Członkiem Rady można być tylko przez jedną kadencję, w czasie kadencji nie można należeć do partii i związków zawodowych.

Zadania Rady Polityki Pieniężnej

• Ustalanie wysokości stóp procentowych NBP,

• Ustalanie zasad i stóp rezerwy obowiązkowej banku,

• Określanie górnych granic zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

• Zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdań z jego działalności,

• Ustalanie zasad operacji otwartego rynku.

Inne organy władzy banku centralnego

• Prezes - powoływany przez Sejm na wniosek prezydenta na okres 6 lat; funkcja kadencyjna (max. 2 kadencje); prezes NBP jest jednocześnie szefem RPP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz,

• Zarząd - prezes NBP i od 6 do 8 członków, w tym 2 wiceprezesów; zarząd powołuje prezydent na wniosek prezesa NBP; nie mogą oni zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej poza pracą naukowo-dydaktyczną lub twórczością autorską.

Niezależność banku centralnego

• Niezależność instytucjonalna - niezależne organy władzy banku centralnego,

• Niezależność funkcjonalna - samodzielność podejmowanych decyzji w zakresie polityki monetarnej, bez ulegania presji ze strony władz państwowych, osąd publiczny polityki monetarnej,

• Niezależność finansowa - samodzielny podział środków finansowych, nie finansowanie sektora publicznego, samodzielność w zakupach bonów skarbowych w ramach operacji otwartego rynku.

Podział instrumentów polityki monetarnej

Instrumenty polityki monetarnej banku centralnego można podzielić na:

• Instrumenty kontroli ogólnej, czyli takie, które oddziałują równocześnie i z jednakową mocą na cały sektor bankowy; zalicza się do nich politykę rezerw obowiązkowych, operacje otwartego rynku oraz politykę stopy dyskontowej banku centralnego,

• Instrumenty kontroli selektywnej, odnoszące się do poszczególnych instytucji finansowych,

• Instrumenty oddziaływania przez perswazję, czyli przekazywanie bankom nieobowiązujących sugestii co do pożądanych kierunków ich polityki.

Inny podział:

• Instrumenty ilościowej kontroli kredytu, do których zalicza się wszystkie stopy procentowe oraz system rezerw obowiązkowych i operacje otwartego rynku,

• Instrumenty jakościowej i selektywnej kontroli kredytu, do których zalicza się m.in. określanie maksymalnych terminów spłat kredytów, formy zabezpieczania kredytów, ustalanie procentowego stosunku kredytów do kapitału własnego banku, określanie minimalnych rezerw gotówki banków.

Inny podział:

• Instrumenty klasyczne (pośrednie) - operacje otwartego rynku oraz stopa dyskontowa banku centralnego,

• Instrumenty bezpośrednie - rezerwy obowiązkowe, wymagania co do płynności oraz struktury majątkowo-kapitałowej banków, licencjonowanie banków itp.

Inny podział ze względu na długość przewidywanego okresu oddziaływania:

• Instrumenty ogólnego sterowania - ukierunkowane na ukształtowanie docelowego stopnia płynności sektora bankowego oraz poziomu stóp procentowych na rynku pieniężnym (rezerwy obowiązkowe, operacje otwartego rynku, kontyngenty redyskonta),

• Instrumenty sterowania precyzyjnego - wyrównanie przejściowych wahań płynności sektora bankowego, sterowanie podażą i popytem na pieniądz (głównie operacje otwartego rynku).

Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku polegają na warunkowym zakupie (operacje typu REPO) i sprzedaży przez bank centralny (operacje typu REVERSE REPO) papierów wartościowych dopuszczonych do tych operacji. Są to:

• bony pieniężne NBP,

• bony skarbowe.

Stopa oprocentowania operacji otwartego rynku wynosi aktualnie (od 26.08.04) 6,50% w skali rocznej.

Operacje typu REPO

• Transakcje warunkowego zakupu przez bank centralny papierów wartościowych.

• Polegają na zakupie bonów skarbowych przez NBP od banków komercyjnych, z obowiązkiem ich odkupienia przez te banki w uzgodnionym w umowie terminie, po uzgodnionej cenie.

• Transakcje REPO umożliwiają zwiększenie płynności systemu bankowego, ponieważ zasilają go w środki pieniężne.

• Należą do transakcji lokacyjno-depozytowych.

Operacje REVERSE REPO

• Transakcje warunkowej sprzedaży bankom komercyjnym przez bank centralny dłużnych papierów wartościowych (bonów pieniężnych, bonów skarbowych) z obowiązkiem ich odkupienia przez NBP w uzgodnionym w umowie terminie, po uzgodnionej cenie.

• Operacje te ograniczają płynność banków komercyjnych, ponieważ bank centralny ściąga z systemu bankowego wolne środki pieniężne.

• Operacje te należą do transakcji lokacyjno-depozytowych.

Polityka refinansowa (redyskontowa)

Polityka refinansowa (redyskontowa) polega na finansowaniu banków komercyjnych przez bank centralny poprzez udzielanie im kredytów:

• refinansowego,

• redyskontowego,

• lombardowego.

Kredyt refinansowy

• Jest udzielany bankom posiadającym zdolność kredytową oraz tym, w których został ustanowiony zarząd komisaryczny,

• Jest udzielany na podstawie umowy określającej:

- wysokość kredytu,

- oprocentowanie i prowizję,

- termin spłaty,

- prawne zabezpieczenie spłaty kredytu.

Kredyt redyskontowy

• Redyskontowanie polega na wykupie przez NBP weksli zdyskontowanych pierwotnie przez banki komercyjne lub udzieleniu kredytu dyskontowego pod zastaw weksli obcych,

• Zdyskontowane weksle muszą spełniać wszystkie wymogi prawa wekslowego,

• Decyzję o przejęciu weksli do redyskonta podejmuje dyrektor oddziału NBP lub osoba do tego upoważniona,

• Aktualna (od 26.08.04) stopa redyskonta weksli wynosi 7,0% w skali rocznej.

Kredyt lombardowy

• Jest udzielany przez NBP bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych emitowanych przez:

- Skarb Państwa,

- NBP,

- banki komercyjne o wysokich kapitałach własnych (np. PKO BP, Pekao S.A.),

• Wysokość kredytu jest niższa niż wartość nominalna papierów wartościowych będących przedmiotem zastawu i waha się w granicach 75% do 90% tej wartości,

• Kredyt jest udzielany na okres do 12 miesięcy,

• Aktualna (od 26.08.04) stopa kredytu lombardowego wynosi 8,0% w skali rocznej.

Rezerwy obowiązkowe

NBP gromadzi na nieoprocentowanym rachunku rezerwy obowiązkowe banków komercyjnych w celu:

• Oddziaływania na wielkość podaży pieniądza odpowiednio do zmian w gospodarce,

• Tworzenia rezerwy płynności banków komercyjnych,

• Przejęcia części zysków banków komercyjnych.

Rezerwy odprowadzane są jako ustalony procent od depozytów a vista, depozytów terminowych złotowych i depozytów terminowych walutowych.

Lokaty oprocentowane

Dodatkowo w ramach realizacji polityki pieniężnej banki komercyjne mogą lokować środki pieniężne w banku centralnym na oprocentowanym rachunku.

Od dn. 26.08.04 stopa oprocentowania lokat pieniężnych banków komercyjnych w NBP wynosi 5,00% w skali rocznej.

5

---