Metodologia badań społecznych - ćwiczenia/ materiały na kolokwium

II ćwiczenia 03.10.2010r.

1. Metodologia (wg M. Łobockiego) jest nauką o zasadach i sposobach postępowania badawczego zalecanych i stosowanych w pedagogice.

Temat badawczy: „Agresja w szkole”

Temat badawczy, nie równa się problem badawczy / nie każdy temat badawczy jest problemem badawczym.

1. Musi być zdanie pytające. Czy agresja występuje w szkole? - problem badawczy.

2. Problem badawczy musi w miarę konkretnie określić przedmiot, zakres badań - jest to poprawnie sformułowany problem badawczy. „ Tak, agresja jest zjawiskiem występującym w szkole - odpowiedź na problem badawczy.

„Jakie formy agresji występują wśród młodzieży szkolnej?” - dobrze sformułowany, w sposób poprawny problem badawczy.

2. Problem badawczy - na ogół jest to takie pytanie, które w miarę precyzyjnie określa cel zamienionych badań i jednocześnie ujawnia braki w dotychczasowej wiedzy na interesujący nas temat.

3. Rodzaje problemów badawczych:

- problemy naukowo badawcze, zmierzają do odkryć zupełnie nieznanych zjawisk i to nie znanych dotąd także uczonym (wystarczy zawęzić w czasie i przestrzeni, by otrzymać precyzyjny naukowy problem badawczy)

- problemy subiektywnie badawcze, to zadania, które są nowe tylko dla osób pytających

- problemy dotyczące właściwości zmiennych, są pytaniami o wartości zmiennych charakteryzujących zjawiska i przedmioty, które znalazły się w polu naszego zainteresowania

- problemy dotyczące zależności między zmiennymi, to pytania o to, czy zachodzą pewne relacje łączące zmienne naszego badania, bądź przedmioty przy pomocy tych zmiennych określone

- problemy w postaci pytań rozstrzygnięcia, zaczynające się zazwyczaj od partykuły „czy” i dopuszczające przeważnie tylko 2 możliwe odpowiedzi: tak lub nie.

- problemy badawcze w postaci pytań dopełnienia, umożliwiają odpowiedzi bardziej złożone, których treść i zakres wyznaczają pytania rozpoczynające się od takich zaimków, jak zaimki pytajne czy zaimki przysłowne, np. kto, co, ile, gdzie, dlaczego, w jakim stopniu.

4. Hipotezy są próbą odpowiedzi na sformułowane uprzednio problemy badawcze.

Hipoteza główna - celem jest wyjaśnienie zasadniczych problemów danej nauki

Hipoteza szczegółowa - jest ukonkretnieniem hipotezy ogólnej

Hipotezy formułuje się je w postaci stwierdzeń , a nie pytań jak w przypadku problemów badawczych. Hipoteza powinna być formułowana w postaci twierdzącej, nie była zdaniem przeczącym, oceniającym, postulującym lub pytającym, by wyrażano ją w możliwie prostych słowach i dotyczyła istotnej dla danej nauki spraw.

Od poprawnie sformułowanej hipotezy oczekuje się , aby:

- można ją było zweryfikować zgodnie z zasadami metodologii badań pedagogicznych,

- wyrażała związek w zasadzie tylko pomiędzy zmiennymi dającymi się zbadać,

- była przypuszczeniem, wysoce prawdopodobnym, znajdującym poparcie w dotychczasowym dorobku naukowym,

- była wnioskiem z dotychczasowych obserwacji i doświadczeń badacza,

Stanowiła twierdzenie wyrażony w sposób jednoznaczny i możliwie uszczegółowiony.

Hipoteza należycie sformułowana ułatwia w miarę skuteczne zorganizowanie badań, związanych zwłaszcza z rozwiązywaniem problemu dotyczącego relacji między zmiennymi. W takim przypadku stanowi ona jeden z podstawowych warunków poprawnie przeprowadzonych badań pedagogicznych.

5. Zmienne (wg M. Łobockiego) są próbą uszczegółowienia problemów i hipotez badawczych ze względu na podstawowe ich cechy.

6. Podział zmiennych:

a) zmienne niezależne - to różne ściśle określone sposoby działalności dydaktycznej lub wychowawczej, a w szczególności są to działania, dzięki którym oczekuje się określonych zmian w rozwoju umysłowym, moralnym, społecznym lub fizycznym

b) zmienne zależne - to oczekiwane skutki zmiennych niezależnych, czyli często spodziewane przez badacza wyniki zastosowanych w badaniach działań pedagogicznych lub następstwa różnych społecznych uwarunkowań rozwoju osób objętych badaniami.

c)zmienne pośredniczące - są próbą dodatkowego wyjaśnienia, zależności między zmiennymi niezależnymi, a zmiennymi zależnymi nieuwzględnionych w schemacie badawczym.

7. Wskaźniki (wg S. Nowaka) to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia, którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje.

W zależności od charakteru wskazywanej przez wskaźniki zmiennej i rodzaju związku , jaki łączy je z nią, mówi się o trzech typach wskaźników: empirycznych, definicyjnych i inferencyjnych.

8. Podział wskaźników

a) wskaźnik definicyjny - mają miejsce, wówczas gdy wynikają z definicji badanego zjawiska lub faktu

b) wskaźnik empiryczny - występują wtedy gdy wskazane przez nie zjawisko daje się łatwo i bezpośrednio zaobserwować

c) wskaźnik inferencyjny - odnoszą się do zjawisk bezpośrednio nieobserwowalnych i nie wchodzą do definicji badanych zjawisk

9. Etapy badań społecznych:

a) zaistnienie sytuacji problemowej

b) formułowanie problemów badawczych

c) projektowanie narzędzi badawczych

d) dobór osób badanych

e) przeprowadzenie badań

f) opracowanie wyników badań

III ćwiczenia 07.11.2010r.

1. Eksperyment pedagogiczny (wg W. Zaczyńskiego) jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej, polegającą na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowanie zmian powstałych pod jego wpływem.

2. Techniki eksperymentalne:

a) technika grup równoległych - polega na uwzględnianiu co najmniej dwóch grup, z których jedna to grupa eksperymentalna(tzn. wprowadza się do niej określoną zmienną niezależną), natomiast druga jest grupą kontrolną, punktem odniesienia (tzn. celowo nie wprowadza się tam zmiennej niezależnej). Ponadto w obu grupach dokonuje się pomiaru zmiennych zależnych we wstępnej i końcowej fazie eksperymentu.

b) technika rotacji - nazywa się ją też techniką podziału krzyżowego, różni się od poprzedniej tym, że każda z grup pełni na przemian funkcję grupy eksperymentalnej i kontrolnej

c) technika czterech grup (Solomona) - różni się od poprzedniej tym, że uwzględnia co najmniej dwie pary grup, tj. dwóch grup eksperymentalnych i dwóch grup kontrolnych, przy czym badania wstępne przeprowadza się tylko w jednej parze grup, a końcowe w obydwu parach grup

d) technika jednej grupy - sama dla siebie stanowi układ odniesienia, ponieważ wyklucza branie pod uwagę jakiejkolwiek grupy kontrolnej. Przypisuje się jakiejś grupie charakter eksperymentalny, podejmuje się badanie wstępne, wprowadza się tam zmienną niezależną lub kilka, następnie dokonuje się badań końcowych, które są zwykle powtórzeniem badań wstępnych.

IV ćwiczenia 09.01.2011r.

1. Metoda sondażu diagnostycznego (wg W. Dutkiewicza) pozwala nam poznanie określonego zjawiska społecznego, ustalenie jego zasięgu, poziomu i intensywności, a następnie na ocenę i w wyniku tego na zaprojektowanie modyfikacji.

2. Techniki, metody sondażu:

a) ankieta - forma odpowiedzi pisemnej, za pośrednictwem kwestionariusza , mają charakter anonimowy, można liczyć na dużą otwartość i szczerość

b) wywiad - forma odpowiedzi ustnej, polega na ustnym zadawaniu pytań respondentowi przez osobę badaną, pytania są z góry ustalone ale niekoniecznie muszą być zadawane w takiej samej kolejności jak w kwestionariuszu wywiadu.

3. Rodzaje pytań sondażowych:

a) otwarte - szerokie możliwości odpowiedzi dla respondenta, dają całkowitą swobodę wypowiedzi

b) zamknięte, / są nimi pytania z ustalonymi z góry możliwymi odpowiedziami, pytania wyboru, pytania kategoryzowane, kafeteryjne ./ Każde z pytań zamkniętych składa się co najmniej z dwóch części: pytania w ściśle określonej sprawie i możliwych /gotowych/na nie odpowiedzi , które nazywa się kafeterią. a w nich:

- alternatywne (rozpoczynają się od partykuły „czy” i mają charakter dychotomiczny. odpowiedzi: tak lub nie, jestem za lub przeciw , zgadzam się lub nie zgadzam się, dobrze lub źle oraz nie wiem, trudno powiedzieć, nie dotyczy , nie mam zdania)

- dysjunktywne (spośród więcej możliwych odpowiedzi wybiera się jedną prawidłową odpowiedź)

- koniunktywne (pytania z więcej niż dwiema gotowymi odpowiedziami, wymagają dokonania wyboru więcej niż jednej spośród podanych prawidłowych odpowiedzi)

c) półotwarte stanowią pośrednią formę między pytaniami otwartymi i zamkniętymi, każde z pytań półotwartych przewiduje wybór spośród przewidzianych z góry odpowiedzi i jednocześnie umożliwia swobodne wypowiedzi osób badanych na zadany w pytaniu temat.

d) inne rodzaje pytań sondażowych

- projekcyjne, to pytania, za pomocą których nie pytamy respondentów o coś wprost lecz pośrednio.

- filtrujące, pozwalają wyłączyć z odpowiedzi na nie te osoby, które nie mają nic do powiedzenia w danej sprawie

-kontrolne- pełnią funkcję kontroli otrzymanych wypowiedzi, są to pytania zbieżne z treścią innych pytań , lecz różne pod względem formy ich wyrażania. Sprzeczność odpowiedzi na nie wskazuje na nieszczerość respondenta, co dyskwalifikuje także jego pozostałe wypowiedzi.

4. Obserwacja w badaniach społecznych (wg T. Pilcha) to czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń.

5. Rodzaje obserwacji:

a) ze wzgl. na treść:

- całościowa

- wycinkowa

b) ze wzgl. na liczbę przedmiotów obserwacji:

- jednostkowa /ukierunkowana na jedną osobę/

- grupowa /ukierunkowana na grupę/

- zbiorowa

c) ze wzgl. na czas jej prowadzenia:

- ciągła

- krótkotrwała

d) ze wzgl. na warunki realizacji:

- w otoczeniu naturalnym

- w warunkach laboratoryjnych (np. poradnia psychologiczno - pedagogiczna)

e) ze wzgl. na pozycję badana, wobec badanych zjawisk:

- zewnętrzna

- uczestnicząca

f) ze wzgl. na czynności obserwatora:

- kontrolowana

- niekontrolowana

6. Techniki, metody obserwacji:

a) techniki obserwacji standaryzowanej (są spisane normy - klucz):

- obserwacja skategoryzowana /uwzględnia różne kryteria zachowania się osób obserwowanych, zapewnia dokładność spostrzeżeń i redukuje do minimum czas obserwacji, pozwala uzyskać materiał do ilościowego opracowania, ma na celu opis i analizę ilościową zgromadzonego materiału obserwacyjnego.

- obserwacja próbek czasowych / różni się tym, że odbywa się w ciągu niedługich jednostek czasowych, czas trwania waha się od kilku sekund do 20 minut, najczęściej stosuje się okresy 5-cio minutowe lub krótsze. Jest łatwa w użyciu, wymaga jedynie zaznaczenia w odpowiednich rubrykach występowania danej kategorii zachowania się za pomocą odpowiednich symboli lub cyfr.

b) techniki obserwacji niestandaryzowanej:

- technika obserwacji dorywczej - postrzeganie i gromadzenie danych obserwacyjnych wg osobistego uznania obserwatora, ważne jest chwilowe zainteresowanie obserwatora

- technika dzienniczków obserwacyjnych - polega na opisywaniu zdarzeń lub zjawisk w ich naturalnym następstwie czasowym, na przestrzeni możliwie długiego okresu czasu

- technika obserwacji fotograficznej - przypomina technikę dzienniczków obserwacyjnych, różni się tym, że odbywa się raczej w niedługim czasie, odznacza się dużo większą intensywnością i dokładnością w rejestrowaniu zdarzeń łącznie z warunkami i sytuacjami, które zdarzeniom towarzyszą, wymaga odnotowywania wszystkiego co wiąże się z przedmiotem obserwacji.

- technika obserwacji próbek zdarzeń - identyczna jak technika obserwacji fotograficznej, dotyczy zawsze tylko jednej wyselekcjonowanej specjalnie grupy zdarzeń czy faktów i przyświeca jej bliżej sprecyzowany cel badawczy.

V ćwiczenie 06.02.2011r.

1. Testy osiągnięć szkolnych (wg B. Niemierko) to zbiór zadań dostosowany do określonej treści nauczania w taki sposób, by na podstawie wycinku testowania można było ustalić w jakim stopniu treść ta jest opanowana przez ucznia oraz przeznaczony jest do rozwiązania w toku jednego zajęcia szkolnego.

2. Rodzaje testów osiągnięć szkolnych:

a) ze wzgl. na mierzoną cechę osiągnięć badanego:

- testy mocy zadania różniące się między sobą treścią, trudnością, obejmują liczbę zadań , które dają możliwość rozwiązania w wyznaczonym czasie

- testy szybkości zadania łatwe i jednorodne co do treści, liczba zadań testowych jest zawsze większa, niż możliwości ich wykonania w ściśle określonym czasie

b) ze wzgl. na wyniki testowania:

- testy różnicujące zawierają zadania, o których z góry wiadomo, że nie wszyscy będą w stanie je rozwiązać, wyniki różnicują badanych, ale nie można ustalić w jakim stopniu badani opanowali materiał w procesie nauczania

- testy sprawdzające określają poziom osiągnięć szkolnych, w ściśle określonym zakresie, zgodnie z wymaganiami programowymi, zadania mogą być trudne i łatwe, ale są z przerobionego materiału szkolnego

c) ze wzgl. na konstrukcję:

- testy standaryzowane wysoki stopień rzetelności i trafności, podlegają tzw. Normalizacji i standaryzacji, pozwalają na zobiektywizowane porównanie osiągnięć każdego badanego ucznia z osiągnięciami innych uczniów lub wymaganiami programowymi

- testy nieformalne pozbawione są cech testów standaryzowanych, są mało diagnostyczne

d) ze wzgl. na zasięg stosowania testu:

- testy szerokiego użytku pokrywają się z testami standaryzowanymi, mogą być stosowane przez różne osoby, nie tylko przez konstruktorów

- testy nauczycielskie, np. kolokwium to testy nieformalne, przeznaczone na użytek tylko tych, którzy je tworzą

e) ze wzgl. na czynność (rodzaj):

- testy pisemne składanie odpowiedzi na piśmie, stanowią ok. 90% testów osiągnięć szkolnych

- testy ustne rozwiązywanie w formie „głośnej”, polegają na wymawianiu dźwięków, słów lub zdań zgodnie z treścią poszczególnego zadania testowego

- testy praktyczne zakładają wykonywanie czynności ruchowych przez osoby badane, np. testy umiejętności praktyczno - technicznych lub testy badające sprawność fizyczną uczniów.

3. Rodzaje zadań testowych:

a) zadanie wielokrotnego wyboru (nazwane zdaniem pojedynczego dopełnienia) dwuczłonowe. Pierwszy człon stanowi naprowadzające pytanie lub niepełne twierdzenie dotyczące określonego stanu rzeczy, drugi człon składa się z kilku odpowiedzi (wyborów), z których tylko jedna jest prawdziwa. Pozostałe noszą nazwę dystraktorów. Zadanie nie pozostaje w logicznym związku z poprzednimi lub następującymi zadaniami. Tworzy zamkniętą całość.

b) zadanie wielokrotnego szeregowania trójczłonowe, pierwszy człon obejmuje pytanie, drugi człon pewną liczbę odpowiedzi, z których więcej niż jedna jest prawdziwa lub też wszystkie są prawdziwe, trzeci człon składa się z serii liczb, przedstawiających różne możliwości uszeregowania czy powiązania ze sobą wymienionych w drugim członie odpowiedzi.

c) zadanie dwustronnego wyboru (wielokrotnego przyporządkowania), składa się z dwóch szeregów różnych danych, informacji, stwierdzeń czy haseł. rozwiązanie polega na przyporządkowywaniu np. stwierdzeń z listy po prawej stronie, stwierdzeniom z listy po lewej stronie lub odwrotnie. Takie zadania ukazują stopień myślowego opanowania danego materiału.

d) zadanie jednostronnego wyboru polega na wyliczeniu pewnej liczby słów, nazw, cyfr, znaków lub zdań z prośbą o podkreślenie lub zaznaczenie tych, które wg badanego są odpowiedzią na postawione pytanie.

e) zadanie alternatywnego wyboru (zadanie prawdy i fałszu) domaga się jednoznacznego rozstrzygnięcia, co do prawdziwości lub fałszywości objętego nim twierdzenia. Czasami rozwiązanie zadań polega także na zamianie lub usunięciu jakiegoś słowa lub znaku w jednym lub kilku spośród zdań (twierdzeń), stanowiących ich część składową.

f) inne rodzaje zadań testowych, np. zadania analogii (polegają na uzupełnieniu 4 członu) uzupełnienie brakującego np. tekstu, wyrazów, znaków, cyfr, liter, zadania graficzne- rysunkowe (zbiory A i B/ strzałki itp.)

umożliwiają bezbłędne niemal sprawdzenie stopnia rozumienia badanych wiadomości i umiejętności np. rysunek i zamieszczona obok lista wyrazów, które należy przyporządkować odpowiadającym im numerom na rysunku.

VI ćwiczenie 06.03.2011r.

1. Metoda socjometryczna (wg W. Okonia) mierzy i rejestruje zmiany we wzajemnych stosunkach uczuciowych między poszczególnymi osobami, między osobami, a grupami oraz między grupami.

2. Techniki socjometryczne:

a)Technika Moreno (Test Socjometryczny) polega ona na podaniu wszystkim członkom danej grupy starannie przemyślanych i specjalnie sformułowanych uprzednio pytań, dotyczących podejmowanego problemu. W odpowiedzi na każde pytanie osoby badane wymieniają nazwiska członków grupy, którzy ich zdaniem spełniają wymagania sugerowane w pytaniu

b) Plebiscyt życzliwości i niechęci (J. Korczak, skala 3 i 5-cio stopniowa) polega na tym, że podczas jednego wspólnego posiedzenia, dzieci oceniały w skali trzystopniowej nie więcej niż 3 osoby ze swojej grupy. Ocenę swą wyrażały przez wrzucenie do specjalnie przygotowanej urny jednej z trzech kartek z odpowiednim znakiem oceny(pozytywnej, negatywnej i neutralnej). Istotną cechą jest to, że stawia ona każdego członka badanej grupy wobec zadania oceniania każdego z pozostałych jej członków. Jest miernikiem poziomu wyrobienia całej grupy

c) Technika „Zgadnij, kto?” polega na wypisaniu przez każdego członka grupy nazwisk tych kolegów(koleżanek), których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce zachowań, technika socjometryczna ujmuje rzeczywiste wzajemne powiązania pomiędzy członkami grupy, zaś technika „zgadnij kto” dostarcza informacji, jak członkowie spostrzegają te powiązania, a więc bada jakby odbicie struktury grupy w świadomości członków

d) Technika szeregowania rangowego polega na tym, że każda z osób badanych wymienia np. nazwiska (lub także imiona) wszystkich członków określonej grupy wg ściśle określonego kryterium oceny, tzn. poczynając od osób, które najbardziej odpowiadają temu kryterium, a kończąc na osobach, które najmniej pozostają z nim zgodne. Kryterium może dotyczyć popularności, atrakcyjności, akceptacji w grupie itd.

3. Sposoby przedstawiania wyników badań socjometrycznych:

a) za pomocą kryteriów socjometrycznych:

- kryterium silne dotyczące kontaktów interpersonalnych, którymi są zainteresowani członkowie badanej grupy i kryterium słabe obejmujące kontakty w stosunku nie wykazują oni większego zainteresowania

- kryterium ogólne odwołujące się do jakiejś szerszej dziedziny aktywności człowieka bez bliższego precyzowania typu interakcji i kryterium szczegółowe odnoszące się do ściśle określonej interakcji

- kryterium realne zakłada wysoki stopień prawdopodobieństwa postulowanej w nich interakcji i kryterium nierealne pozbawione takiego prawdopodobieństwa

- kryterium indywidualne związane z wykonywaniem czynności nie związanej bezpośrednio z życiem grupy i kryterium grupowe (społeczne) związane z działaniem na rzecz grupy

- kryterium jednostronne uniemożliwiające wybór wzajemny i kryterium dwustronne dopuszcza wybory wzajemne

- kryterium pozytywne uzyskujemy obraz rozkładu w grupie sympatii i wzajemnych powiązań i kryterium negatywne uzyskujemy obraz antypatii w grupie oraz ewentualnych konfliktów wewnątrzgrupowych, ich wielkości i nasilenia

b) z użyciem tabeli socjometrycznej może dostarczyć wielu cennych informacji o dokonanych przez uczniów wyborach: np. kogo wybrała dana osoba , przez kogo została wybrana, kto uzyskał najwięcej wyborów, kto najmniej lub żadnych, wyłaniają się tzw. Gwiazdy - osoby, które otrzymały najwięcej głosów, osoby przeciętne - z mniejszą ilością wyborów, osoby izolowane - pozbawione wyborów, osoby odrzucone - z wyborami negatywnymi - przedstawia układ stosunków interpersonalnych w klasie.

c) za pomocą socjogramów, / graficzne przedstawienie stosunków interpersonalnych/ które dzielimy na

- socjogramy grupowe, a w tych:

• socjogramy nieuporządkowane-zwykle wykreśla się dla grupy kilku lub kilkunastoosobowej , sporządzanie go rozpoczyna się od umieszczenia najpierw osoby najczęściej wybieranej, a następnie osoby, które je wybrały, zaznaczamy wybory pozytywne , następnie negatywne oraz odwzajemnione, w następnej kolejności osoby mniej liczne wybrane lub w ogóle nie wybierane, należy umieszczać osoby wzajemnie się wybierające możliwie blisko siebie i unikać krzyżowania się poszczególnych linii. Wykreśla się go na podstawie jednego kryterium socjometrycznego. Jeżeli uwzględnia się więcej niż jedno kryterium to należy pozostałe zaznaczyć innym kolorem

• socjogramy kołowe - umożliwia ukazanie zarówno wewnętrznego podziału grupy na poszczególne jej nieformalne podgrupy, jak również pozycji zajmowanej w niej przez jej członków zaliczanych do tzw. ”gwiazd”, osób izolowanych, przeciętnych lub odrzuconych. Sporządzanie: rysujemy kilka kół w jednakowej odległości od siebie, następnie przecięcie linią pionową wszystkich kół na połowy, jedna połowa jest dla dziewcząt , druga dla chłopców, zaczynamy od osób z odwzajemnionymi wyborami. Na samym końcu rozmieszczamy tak uczestników aby usunąć lub zmniejszyć nakładanie się poszczególnych linii

• socjogramy hierarchiczne - rzadziej spotykany w badaniach pedagogicznych, jest najbardziej czytelnym socjogramem przydatnym do przedstawiania struktury większych grup. Sporządzanie: zamiast kół koncentrycznych wprowadza się rodzaj skali pionowej , rysujemy oś pionową, którą dzielimy na tyle różnych odcinków, ile wynosi maksymalna liczba otrzymanych w grupie wyborów przez jednego z jej członków, każdy odcinek numeruje się , zaczynając od zera. Najpierw umieszczamy osoby, które otrzymały najwięcej wyborów i te które je wybrały, na końcu uwzględniamy osobę z najmniejszą liczbą wyborów.

- socjogramy indywidualne - w centrum uwagi jest tylko jeden z członków grupy, może być nim uczeń wyróżniający się lub zaniedbany w nauce albo sprawiający trudności wychowawcze. Umieszczamy go pośrodku kartki, a wokół niego osoby, które dokonały wobec niego określonych wyborów zarówno pozytywnych jak i negatywnych, interpretacja jest na ogół niepełna bez rozpatrywania go na tle całościowego rozkładu dokonanych wyborów w grupie , czyli bez znajomości socjogramy grupowego.

d) za pomocą ilościowego opracowania danych socjometrycznych - w wyniku ilościowego opracowania danych socjometrycznych otrzymujemy różne wskaźniki cyfrowe w zależności od rodzaju dokonanych obliczeń. Wyróżnia się wskaźniki indywidualne i grupowe oraz wskaźniki dla poszczególnych podgrup interesującej badacza grupy.

Wskaźniki grupowe - określają stopień nasilenia stosunków interpersonalnych panujących w grupie. Używanymi wskaźnikami grupowymi są: wskaźnik pozytywnej lub negatywnej ekspansywności grupy /E/, wskaźnik spójności grupy /Co/,wskaźnik zwartości grupy /Icc/, wskaźnik integracji grupy /I/.

- wskaźnik pozytywnej lub negatywnej ekspansywności grupy oblicza się wówczas gdy osoby badane nie były ograniczone pod względem liczby dokonanych wyborów. Obliczamy wg wzoru: E = ogólna liczba oddanych wyborów przez grup N Gdzie N oznacza ilość wszystkich członków w grupie.

- wskaźnik spoistości grupy oblicza się wg wzoru:

Co = liczba wyborów wzajemnychC

Gdzie C to liczba możliwych wzajemnych wyborów w grupie. Wzór ten bierze pod uwagę jedynie wzajemne, pozytywne wybory, nie uwzględnia wyborów jednostronnych i negatywnych. Oblicza się : liczbę możliwych wzajemnych wyborów mnożąc liczbę wszystkich członków w grupie przez dopuszczalną liczbę wyborów tj:

C = d N2

- wskaźnik zwartości grupy oblicza się: Icc = R q U p

Gdzie R - jest to liczba wyborów wzajemnych

U - jest to liczba wyborów nieodwzajemnionych

p - równa się N-1, gdzie d jest to liczba wyborów dopuszczalnych

q - równa się 1-p

- wskaźnik integracji grupy oblicza się: I = 1

Liczba osób izolowanych

Im bardziej grupa jest zintegrowana tym mniej jest uczniów izolowanych czyli takich które nie otrzymały ani jednego wyboru pozytywnego. Najwyższy wskaźnik interakcji przysługuje grupie, w której nie odnotowano ani jednej osoby izolowanej.

Wskaźniki indywidualne - określają zajmowaną pozycję jednego uczestnika grupy wśród pozostałych jej członków , uwzględnia się przy tym liczbę wyborów otrzymanych lub oddanych przez osobę ocenianą pod tym względem. Wskaźniki te to : status pozytywny, status negatywny, status mieszany, wskaźnik ekspansywności pozytywnej i wskaźnik ekspansywności negatywnej.

- status pozytywny oblicza się:

CSi = liczba wyborów otrzymanych N-1

- status negatywny oblicza się:

RSi = liczba otrzymanych wyborów negatywnychN-1

- status mieszany oblicza się :

C-RSi = CSi - Rsi

Przy czym CSi oznacza status pozytywny , a RSi oznacza status negatywny.

- indywidualny wskaźnik ekspansywności pozytywnej oblicza się: PEi = liczba oddanych wyborów pozytywnychN - 1

- indywidualny wskaźnik ekspansywności negatywnej oblicza się: NEi = liczba oddanych wyborów negatywnych

N - 1

VII ćwiczenia 03.04.2011r.

1. Metoda szacowania (wg M. Łobockiego) ocenianie osób badanych pod względem określonych cech zachowania przy uwzględnieniu kilkustopniowej skali wedle ściśle określonych kryteriów oceny.

2. Rodzaje skal ocen:

a) numeryczne to skale ocen, których stopnie wyrażone są cyframi, są one prostym przetłumaczeniem przymiotników na odpowiednie wartości liczbowe. W przypadku zastosowania np. skali trzystopniowej - cyfra 1 oznacza najsłabsze nasycenie cechy, cyfra 2 - jej średnie nasycenie, cyfra 3 - jej największe nasycenie.

b) graficzne (rysunek) stanowią odcinek prosty, poziomy lub pionowy, którego końcom przypisane są pewne kategorie opisowe, lub może być podzielony na równe części, którym przypisuje się określone kategorie jakościowe opisujące wartości zmiennej/ linia prosta - pozioma lub pionowa , ciągła lub podzielona na odcinki o długości ok. 10-15 centymetrów/.

c) przymiotnikowe operujące przymiotnikami lub przysłówkami oraz określeniami częstotliwości występowania (np. zawsze, często, czasami, rzadko, nigdy/ wzorowy, wyróżniający się, dobry, przeciętny, mierny, zły) , zamiast cyframi posługujemy się określeniami przymiotnikowymi, charakteryzującymi osobę ocenianą pod takim czy innym względem. Można je stosować w odniesieniu do różnych interesujących nas cech osób ocenianych np. bardzo lubiany, przeważnie lubiany, na ogół lubiany, mało lubiany, nie lubiany.

d) opisowe stopnie skali przedstawia się za pomocą opisu różnych zachowań (np. ma poczucie humoru, nie ma poczucia humoru)

e) z wymuszonym wyborem przedstawienie badanej osobie kilku zwięzłych charakterystyk zachowania się osoby ocenianej z prośbą o zaznaczenie, która z nich jest najbardziej , a która najmniej dla niej właściwa

f) nazwiskowe nazwiska osób badanych umieszcza się np. oceniając Uspołecznienie - takiej jak Kowalskiej, takie jak Malinowskiej,

g) inne rodzaje skal ocen istnieją skale standardowe i skale behawioralne zakotwiczone - stosowane szczególnie w psychologii

3. Błędy w metodzie szacowania:

a) błąd generalizacji nadmierne uogólnianie w dokonywaniu ocen, ocenianie wszystkich cech danej osoby w podobny sposób

b) błąd stereotypu ocenianie innych z pozycji żywionych wobec nich uprzedzeń

c) błąd łagodności stosowanie zawyżonych ocen osobom znanym

d) błąd surowości stosowanie zaniżonych ocen osobom mniej znanym

e) błąd tendencji centralnej polega na : unikaniu przez osoby oceniające ekstremalnych stopni skali ocen czyli wykluczaniu ocen najwyższych i najniższych

f) błąd „efekt halo” przenoszenie ogólnego (pierwszego) wrażenia na dokonywanie ocen szczegółowych

g) błąd logiczny przypisywanie ocenianej osobie cech, które wydają się logicznie powiązane

h) błąd kontrastu związany jest z tendencją do dokonywania zawyżonych ocen w stosunku do osoby ocenianej po kimś , która uprzednio została oceniona nisko (i odwrotnie)

i) błąd bliskości dawanie osobie ocenianej ocen podobnych do tych, które otrzymały osoby w bezpośrednim sąsiedztwie

j) błąd fluktuacji ocenianie w sposób przemienny - raz zbyt surowo, potem zbyt łagodnie z kolei ponownie surowo itd.

k) błąd podobieństwa przypisywanie osobie ocenianej cech, które samemu się posiada

4. Zasady konstruowania skal ocen:

- określenie celu, jakiemu mają służyć badania

- wybór cech , które mają być przedmiotem oceny i sformułowanie ich w terminach obserwowalnych

- ustalenie stopni skali według określonego jej rodzaju

- opracowanie instrukcji mówiącej o celu przeprowadzanych badań i sposobie uczestniczenia w nich

- sprawdzanie rzetelności opracowanej skali ocen.

VIII ćwiczenia 15.05.2011r.

1. Analiza dokumentów (wg W.Zaczyńskiego) to analiza wszelkich wytworów dzieci, młodzieży i dorosłych mogących stanowić źródło informacji na podstawie, której można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach.

2. Rodzaje dokumentów:

a) ze wzgl. na formę:

- pisane (werbalne) np. protokoły i sprawozdania z posiedzeń rad pedagogicznych, opinie i świadectwa (orzeczenia) wychowawców klasowych, szkolne i domowe prace pisemne uczniów, uwagi wpisane do dziennika klasowego przez nauczyciela, artykuły prasowe o szkole, o uczących się w niej uczniach, teksty naukowe z dziedzin takich jak pedagogika, psychologia, socjologia, filozofia, etyka,

- cyfrowe (statystyczne)np. centralne opracowania, zawarte w oficjalnych wydawnictwach statystycznych, roczniki statystyczne, opracowania statystyczne i liczbowe

- obrazowe np. rysunki, prace ręczne i konstrukcyjne

- obrazowo - dźwiękowe np. nagrania magnetofonowe i wideo magnetowidowe, fotografie, filmy, przeźrocza.

b) ze wzgl. na pochodzenie:

- zastane (przypadkowe) wszystkie wytwory dzieci, młodzieży i dorosłych wykonane dla celów pozanaukowych, np. pamiętniki, listy, dzienniki, notatki, rysunki

- intencjonalnie tworzone (systematyczne) wszystkie wytwory dzieci ,młodzieży i dorosłych, które powstały z zamiarem poddania ich analizie naukowej np. wypracowania, prace plastyczne

c) ze wzgl. na urzędowe usankcjonowanie:

- oficjalne (o charakterze państwowym czy urzędowym) np. programy nauczania, konspekty lekcji, protokoły posiedzeń rad pedagogicznych, zapisy czytelnicze w bibliotece, okresowe i roczne sprawozdania z działalności dydaktyczno - wychowawczej, materiały archiwalne i prasowe.

- osobiste (nieoficjalne) materiały źródłowe zawierające wypowiedzi autora o jego przeżyciach, uczuciach , doznaniach, opiniach np. listy, pamiętniki, wspomnienia , notatki osobiste, rysunki.

3. Techniki analizy dokumentu:

a) klasyczna, w niej wyróżniamy:

- analiza wewnętrzna polega na dokładnym poznaniu treści dokumentu, właściwym ich rozumieniu i wyjaśnieniu, w tym także na wyodrębnieniu z kontekstu składników pierwszoplanowych, myśli przewodnich i istniejących między nimi wzajemnych więzi, jest równoznaczna z jakościową analizą dokumentów

- analiza zewnętrzna jest uzupełnieniem analizy wewnętrznej, polega na ustaleniu czasu, warunków i okoliczności, w jakich powstał dany dokument, a także jego identyfikacji z autorem i adresatem, dla którego został sporządzony

b) nowoczesna polega głównie na ilościowej analizie dokumentów, dlatego tez nazywa się ilościowa analiza dokumentu, ilościowy opis dokumentu nie oznacza wyrażania go wyłącznie w postaci liczb absolutnych lub procentowych, stosowane są wyrażenia takie jak „zawsze”, „często”, „rzadko”, „nigdy”

c) jakościowa (treściowa), polega na jakościowym opisie i interpretacji zawartych w dokumentach treści

d) ilościowa koncentruje się wyłącznie na „wielkościach” policzalnych w dokumencie, np. słowa, zwroty, akapity, tytuły

e) formalna przeanalizowanie zewnętrznej formy dokumentów, dotyczy ich wyglądu, ogólnego stanu utrzymania, technicznego sposobu sporządzania, stopnia ich trwałości np. wygląd zeszytu ucznia

f) psychologiczna analiza różnych cech psychicznych osób, które wykonały analizowane wytwory działania

g) diagnostyczna ogranicza się wyłącznie do ustalenia aktualnego stanu analizowanej właściwości

h) rozwojowa usiłuje przedstawić daną właściwość w przekroju rozwojowym, tzn na przestrzeni określonego czasu

i) indywidualna dotyczy problemów badawczych w odniesieniu jedynie do poszczególnych jednostek jako autorów czy wykonawców analizowanych dokumentów

j) grupowa poszukuje rozwiązań problemów w odniesieniu do pewnej grupy społecznej, w tym także klasy szkolnej lub grupy rówieśniczej

k) inne rodzaje technik analizy dokumentów

- analiza frekwencji polegająca na ilościowym opisie występujących w tekście słów, zdań, wyrażeń

- analiza walencji odnosząca się do ogólnej oceny zawartej w tekście treści

- analiza intensywności dotycząca bardziej szczegółowej i dokładnej oceny występującej w tekście treści

- analiza kontyngencji ukazująca występowanie, np. określonych pojęć w porównywaniu z innymi nazwami w tekście

II.

1. Metoda dialogowa (wg M. Łobockiego) to wykorzystanie swobodnie prowadzonej rozmowy w celach badawczych.

2. Techniki metody dialogowej:

a) ze wzgl. na ilość rozmówców:

- technika rozmowy indywidualnej- odbywa się między osobą , która podejmuje się jej przeprowadzenia i jednym tylko rozmówcą , którym jest osoba badana, trwa nie dłużej niż 45-60 minut.

- technika rozmowy grupowej- jest rozmową przeprowadzaną jednocześnie z kilkoma rozmówcami, nie więcej niż 2-5 osób, może dotyczyć postaw i zachowań osób badanych w życiu rodzinnym, szkolnym i zawodowym, ich zainteresowań i potrzeb, przeszkód w realizacji celów zawodowych, poglądów i przekonań

b) ze wzgl. na charakter rozmowy:

- technika rozmowy bezpośredniej przypomina wywiad nieskategoryzowany, ale różni się od niego tym, że nie przewiduje gotowej listy pytań otwartych , na wstępie rozmowy sugeruje się jedynie ogólny jej temat, a zadawane kolejno pytania nie zawsze wynikają bezpośrednio z kontekstu toczącej się rozmowy. Osoba prowadząca wie jak zadawać pytania by umożliwić rozwiązanie badanego problemu. Kieruje się intuicją , skłonna jest także do natychmiastowego interpretowania otrzymanych odpowiedzi i komentowania ich, a co gorsza - doradzania, pouczania, moralizowania lub krytykowania swych rozmówców.

- technika rozmowy pośredniej- wartość jej upatruje się zwłaszcza w umożliwianiu osobom badanym swobodnego, szczerego i samorzutnego wypowiadania swych myśli i uczuć, wypowiedzi są próbą odpowiedzi na pytania postawione przez samych rozmówców , a więc nie tylko przez osobę prowadzącą z nimi rozmowę.

c) ze wzgl. na sposób reakcji prowadzącego rozmowę:

- technika rozmowy czynnej (potakiwania)- charakteryzuje się możliwie częstym potwierdzaniem nie tylko tego, że się jest uważnym i cierpliwym słuchaczem swego rozmówcy, ale również tego, że się naprawdę go rozumie.

- technika rozmowy biernej (tzw „kamienna twarz”)- charakterystyczną cechą takiej rozmowy jest przysłuchiwanie się rozmówcy w uporczywym milczeniu , będącym „potężnym” narzędziem , które sprawia, że ludzie mówią o tym co ich martwi i co uważają za słuszne.

3. Najczęstsze błędy w stosowaniu metody dialogowej:

- dyrygowanie udzielanie rad i wskazówek, wydawanie upomnień, sugerowanie gotowych rozwiązań

- debatowanie toczenie sporów, ukazywanie z uporem własnego stanowiska, często używany zwrot „tak, ale…”

- dogmatyzowanie powoływanie się na autorytety, własne doświadczenia i posiadany zasób wiedzy

- diagnozowanie w sposób stronniczy stawianie diagnozy zbyt pośpiesznie oraz nadmiernie uogólnionej i rzekomo niepodważalnej

- interpretowanie samowolne i subiektywne wyjaśnianie wypowiedzi rozmówcy, błąd taki robią osoby, które nadużywają zawodowych kompetencji

- generalizowanie ocenianie rozmówcy wg ogólnego schematu i to z wyraźną tendencją do nadmiernego uogólniania

- bagatelizowanie nieliczenie się z problemem nurtującym rozmówcę, błąd taki popełnia osoba, która narzuca główny wątek rozmowy

- moralizowanie ocenianie w sensie pozytywnym lub negatywnym, w tym także pouczanie i upominanie

- monologizowanie zbyt częste wypowiadanie się i tracenie z pola widzenia partnera rozmowy. Błąd spotykany w rozmowie z dziećmi i młodzieżą

- emigrowanie wyłączanie się z toku rozmowy tak w sensie zewnętrznym , jak i wewnętrznym co jest równoznaczne z narastającym zobojętnieniem wobec rozmówcy.

- racjonalizowanie ustosunkowanie się do wypowiedzi rozmówcy wyłącznie z logicznego punktu widzenia, tj. przy jednoczesnym niedostrzeganiu lub pomijaniu jego przeżyć emocjonalnych

- poddawanie się projekcji przenoszenie własnych doświadczeń, myśli i uczuć na partnera rozmowy

- identyfikowanie utożsamianie się z rozmówcą, utracenie niezbędnego wobec niego dystansu i samokontroli

- fiksacja tzw. branie na siebie określonej roli, np. „wszystkowiedzącego doradcy”, „języczka uwagi” lub „pocieszającej matki”, albo też przypisywanie podobnej roli samemu rozmówcy, osoba prowadząca rozmowę, zwykle onieśmiela jego rozmówców

- abstrahowanie mało konkretne wyrażanie swych myśli i uczuć oraz posługiwanie się j. naukowym

- egzaminowanie stawianie rozmówcy zbyt wielu pytań, co przypomina sondowanie lub przesłuchiwanie, niż rozmowę w pełnym znaczeniu tego słowa

- eksternalizowanie omijanie wiodącego tematu (wątku) rozmowy i omawianie spraw nieistotnych z punktu widzenia celu, jakiemu ma ona służyć

- działanie na przekór przerwanie wątku rozmowy wbrew zaangażowaniu rozmówcy, podsunięcie mu nowego tematu, nie wynikającego z kontekstu dotychczasowego przebiegu rozmowy

8

---