EWAKUACJA INTERWENCYJNA
Regulacje prawne dotyczące oświetlenia dróg ewakuacyjnych w budynkach
Rozporządzenie MSWiA z dnia 21 kwietnia 2006r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z 2006r. Nr 80, poz. 563)
§11.1. Z każdego miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi w obiekcie powinny być zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji, zapewniające możliwość szybkiego i bezpiecznego opuszczenia strefy zagrożonej lub objętej pożarem, dostosowane do liczby i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie oraz jego funkcji, konstrukcji i wymiarów, a także być zastosowane techniczne środki zabezpieczenia przeciwpożarowego, polegające na:
(……………),
5) zapewnieniu oświetlenia awaryjnego (bezpieczeństwa i ewakuacyjnego) oraz przeszkodowego w obiektach, w których jest ono niezbędne do ewakuacji ludzi,
(……………).
§12.1. Podstawą do uznania użytkowanego budynku istniejącego za zagrażający życiu ludzi jest niezapewnienie przez występujące w nim warunki techniczne możliwości ewakuacji, w szczególności w wyniku:
(…………….),
braku wymaganego oświetlenia awaryjnego w strefie pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZLI, ZLII lub ZLV albo na drodze ewakuacyjnej prowadzącej z tej strefy na zewnątrz budynku.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że zgodnie z §2.1p.7 instalacje oświetlenia ewakuacyjnego zaliczane są do urządzeń przeciwpożarowych, co niesie za sobą konsekwencje w stosunku do tej grupy urządzeń.
§3.1. Urządzenia przeciwpożarowe w obiekcie powinny być wykonane zgodnie z projektem uzgodnionym pod względem ochrony przeciwpożarowej przez rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, a warunkiem dopuszczenia do ich użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich dla danego urządzenia prób i badań, potwierdzających prawidłowość ich działania.
2. Urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice powinny być poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym zgodnie z zasadami określonymi w Polskich Normach dotyczących urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, w odnośnej dokumentacji techniczno-ruchowej oraz instrukcjach obsługi.
3. Przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne, o których mowa w ust. 2, powinny być przeprowadzane w okresach i w sposób zgodny z instrukcją ustaloną przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku.
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002r. Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami)
§181.1. Budynek, w którym zanik napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej, oraz wyposażać w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe lub ewakuacyjne). W budynku wysokościowym jednym ze źródeł zasilania powinien być zespół prądotwórczy.
2. Awaryjne oświetlenie zapasowe należy stosować w pomieszczeniach, w których po zaniku oświetlenia podstawowego istnieje konieczność kontynuowania czynności w niezmieniony sposób lub ich bezpiecznego zakończenia, przy czym czas działania tego oświetlenia powinien być dostosowany do uwarunkowań wynikających z wykonywanych czynności oraz warunków występujących w pomieszczeniu.
3. Oświetlenie ewakuacyjne należy stosować:
1) w pomieszczeniach:
a) widowni kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych,
b) audytoriów, sal konferencyjnych, czytelni, lokali rozrywkowych oraz sal sportowych przeznaczonych dla ponad 200 osób,
c) wystawowych w muzeach,
d) o powierzchni netto ponad 1.000 m2 w garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
e) o powierzchni netto ponad 2.000 m2 w budynkach użyteczności publicznej, budynkach zamieszkania zbiorowego oraz w budynkach produkcyjnych i magazynowych,
2) na drogach ewakuacyjnych:
a) z pomieszczeń wymienionych w pkt 1,
b) oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
c) w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim do użytku osób o ograniczonej zdolności poruszania się,
d) w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.
4. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne nie jest wymagane w pomieszczeniach, w których awaryjne oświetlenie zapasowe spełnia warunek określony w ust. 5 dla awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego.
5. Oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego.
6. W pomieszczeniu, które jest użytkowane przy wyłączonym oświetleniu podstawowym, należy stosować oświetlenie dodatkowe, zasilane napięciem nieprzekraczającym napięcia dodatkowego dopuszczalnego długotrwale, służące uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, dróg komunikacji ogólnej lub sposobu jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji.
7. Oświetlenie awaryjne należy wykonywać zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie.
Normy i standardy dotyczące oświetlenia dróg ewakuacyjnych w budynkach
Standardy podstawowe:
[1] PN-EN 1838: 2005 Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne.
[2] PN-EN 50172: 2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego.
[3] PN-IEC 60364-5-56: 1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych - Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego - Instalacje bezpieczeństwa
Standard uzupełniający:
Wytyczne SITP WP-01/2006 Oświetlenie awaryjne. Wytyczne planowania, projektowania, instalowania, odbioru, eksploatacji i konserwacji.
Należy wspomnieć, iż powyższy standard jest oficjalnym dokumentem Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Pożarnictwa i traktowany jest jako zasady wiedzy technicznej w rozumieniu art.5 ustawy Prawo budowlane.
Rodzaje oświetlenia awaryjnego zgodnie z [1]
Oświetlenie awaryjne jest przewidziane do stosowania podczas zaniku zasilania opraw oświetlenia podstawowego - dlatego oprawy do oświetlenia awaryjnego muszą być zasilane ze źródła niezależnego od źródła zasilania opraw do oświetlenia podstawowego.
Zgodnie z normą [1] oświetlenie awaryjne obejmuje:
awaryjne oświetlenie ewakuacyjne,
oświetlenie zapasowe.
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne - część oświetlenia awaryjnego zapewniająca bezpieczne opuszczenie miejsca przebywania lub umożliwiająca uprzednie podjęcie próby zakończenia potencjalnie niebezpiecznego procesu; składa się z trzech następujących rodzajów oświetlenia:
oświetlenie drogi ewakuacyjnej - część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego umożliwiająca skuteczne rozpoznanie i bezpieczne użytkowanie środków ewakuacji przez osoby opuszczające miejsce przebywania,
oświetlenie strefy otwartej (zapobiegające panice) - część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu uniknięcia paniki oraz umożliwienia dotarcia do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana,
oświetlenie strefy wysokiego ryzyka - część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego stosowana dla bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także umożliwiająca właściwe zakończenie działań w sposób bezpieczny dla osoby działającej i innych osób przebywających w tej strefie.
Oświetlenie zapasowe - część oświetlenia awaryjnego umożliwiająca kontynuację normalnych czynności w sposób zasadniczo niezmieniony.
Do systemu awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego odnoszą się cztery rodzaje sytuacji awaryjnej w budynku - w trzech z tych przypadków oświetlenie to musi działać prawidłowo:
Zasilanie podstawowe działa - brak zadymienia: w tej sytuacji oświetlenie podstawowe działa normalnie i widzialność nie jest zakłócona przez dym, a zatem awaryjne oświetlenie ewakuacyjne nie musi działać.
Brak zasilania podstawowego - brak zadymienia: w takich warunkach oświetlenie podstawowe nie działa i widzialność nie jest zakłócona przez dym, a więc awaryjne oświetlenie ewakuacyjne musi działać.
Zasilanie podstawowe działa - zadymienie: w tych warunkach wybuchł pożar, ale zasilanie podstawowe wciąż działa; widzialność jest ograniczona przez absorbcję i rozproszenie światła w dymie, a więc awaryjne oświetlenie ewakuacyjne musi działać.
Brak zasilania podstawowego - zadymienie: w tych warunkach wybuchł pożar i zasilanie zostało uszkodzone lub wyłączone; widzialność została ograniczona przez brak oświetlenia podstawowego oraz rozproszenie światła w dymie, a więc awaryjne oświetlenie ewakuacyjne musi działać.
Celem awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego jest zatem zapewnienie oświetlenia określonej strefy w sposób niezwłoczny, automatycznie i na wystarczający czas, w przypadku, gdy zawiedzie zasilanie oświetlenia podstawowego.
Zgodnie z normą [2] instalacja awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego powinna spełniać następujące funkcje:
oświetlać znaki drogi ewakuacyjnej,
wytwarzać natężenie oświetlenia na i wzdłuż dróg ewakuacyjnych tak, aby możliwy był bezpieczny ruch w kierunku wyjścia do miejsca zapewniającego bezpieczeństwo,
zapewniać, aby miejsca lokalizacji elementów alarmujących o pożarze i sprzętu przeciwpożarowego rozmieszczone wzdłuż dróg ewakuacyjnych mogły być łatwo zlokalizowane i zastosowane,
umożliwiać działania związane ze środkami bezpieczeństwa.
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne nie jest projektowane w celu umożliwienia kontynuowania normalnych działań w określonym obiekcie w przypadku uszkodzenia oświetlenia podstawowego lub zapasowego. Musi ono przede wszystkim zapewnić właściwą widzialność umożliwiającą bezpieczną ewakuację.
Ogólne zasady umieszczania opraw awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego zgodnie z normą [1]
W praktyce, system awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego powinien być zbudowany z co najmniej dwóch lub większej liczny opraw - wymóg ten dotyczy oświetlenia drogi ewakuacyjnej oraz oświetlenia strefy otwartej.
Aby zapewnić odpowiednie natężenie oświetlenia, oprawy oświetleniowe przeznaczone do oświetlenia ewakuacyjnego powinny być umieszczane:
przy każdym wyjściu ewakuacyjnym i znakach bezpieczeństwa,
w pobliżu, tzn. w odległości 2m mierzonej w poziomie, schodów tak, by każdy stopień był oświetlony bezpośrednio,
w pobliżu, tzn. w odległości 2m mierzonej w poziomie, każdej zmiany poziomu,
przy każdej zmianie kierunku,
przy każdym skrzyżowaniu korytarzy,
na zewnątrz i w pobliżu , tj. w odległości 2m, każdego wyjścia końcowego,
w pobliżu, tj. w odległości 2m, każdego punktu pierwszej pomocy,
w pobliżu, tj. w odległości 2m, każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego.
W celu zapewnienia właściwej widzialności umożliwiającej bezpieczną ewakuację, wymaga się, aby oprawy oświetleniowe umieszczane były co najmniej 2m nad podłogą.
Oświetlenie dróg ewakuacyjnych
Celem oświetlenia drogi ewakuacyjnej jest zapewnienie bezpieczeństwa osobom opuszczającym dany obiekt przez stworzenie im odpowiednich warunków wizualnych do odnajdowania kierunku ewakuacji, a także zapewnienie szybkiego zlokalizowania i możliwości wykorzystania sprzętu przeciwpożarowego i środków bezpieczeństwa.
Oświetlenie drogi ewakuacyjnej powinno być tak zaprojektowane, aby uszkodzenie jednej oprawy nie spowodowało, że droga stanie się ciemna lub że będzie utrudnione lub niemożliwe znalezienie kierunku ewakuacji.
Wybrane wymagania dot. oświetlenia dróg ewakuacyjnych:
w przypadku dróg ewakuacyjnych o szerokości do 2m, średnie natężenie oświetlenia na podłożu wzdłuż środkowej linii tej drogi powinno być nie mniejsze niż 1lx; na centralnym pasie drogi, obejmującym co najmniej połowę szerokości drogi, natężenie oświetlenia powinno wynosić co najmniej 0.5lx (uwaga: szersze drogi ewakuacyjne mogą być traktowane jako kilka dróg o szerokości 2m lub mogą mieć oświetlenie jak w strefach otwartych),
stosunek maksymalnego do minimalnego natężenia oświetlenia wzdłuż centralnej linii drogi ewakuacyjnej nie powinien być większy niż 40:1,
jeśli punkty pierwszej pomocy oraz urządzenia przeciwpożarowe i przyciski alarmowe nie znajdują się na drodze ewakuacyjnej ani w strefie otwartej, to powinny one być tak oświetlone, aby natężenie oświetlenia na podłodze w ich pobliżu wynosiło co najmniej 5lx,
olśnienie przeszkadzające powinno być utrzymywane na niskim poziomie przez ograniczanie światłości opraw w obrębie pola widzenia; maksymalna wartość światłości zależy od wysokości zawieszenia oprawy nad poziomem podłogi, np. dla wysokości poniżej 2.5m powinna wynosić 500cd (pozostałe zależności zgodnie ze standardem [1]),
minimalny czas stosowania oświetlenia na drodze ewakuacyjnej w celach ewakuacji powinien wynosić 1h, przy czym 50% wymaganego natężenia oświetlenia powinno być wytworzone w ciągu 5s, a pełny poziom natężenia oświetlenia w ciągu 60s,
W celu ułatwienia rozproszenia się osób do miejsc bezpiecznych, zewnętrzne strefy w bliskim otoczeniu końcowych wyjść powinny być oświetlone zgodnie z poziomem oświetlenia przewidzianym dla dróg ewakuacyjnych.
Oświetlenie strefy otwartej (zapobiegające panice)
Celem oświetlenia strefy otwartej jest zmniejszenie prawdopodobieństwa paniki i umożliwienie bezpiecznego ruchu osób w kierunku dróg ewakuacyjnych przez stworzenie odpowiednich warunków wizualnych w odnajdowaniu kierunku ewakuacji.
Strefa otwarta definiowana jest jako strefa o nieokreślonej drodze ewakuacyjnej, np. w halach, obiektach o powierzchni podłogi większej niż 60m2 lub o powierzchniach mniejszych, jeżeli istnieje dodatkowe zagrożenie z powodu wykorzystania tej powierzchni przez dużą liczbę osób.
Wybrane wymagania dot. oświetlenia strefy otwartej:
w obrębie pustego pola strefy otwartej, wyodrębnionego przez wyłączenie z tej strefy obwodowego pasa o szerokości 0.5m natężenie oświetlenia nie powinno być mniejsze niż 0.5lx na poziomie podłogi,
stosunek maksymalnego do minimalnego natężenia oświetlenia w strefie otwartej nie powinien być większy niż 40:1,
olśnienie przeszkadzające powinno być utrzymywane na niskim poziomie przez ograniczanie wartości światłości opraw w polu widzenia; wartość światłości w obrębie strefy wyznaczonej kątami od 60° do 90º (liczonymi od pionu) zależy od wysokości zawieszenia oprawy nad poziomem podłogi, np. dla wysokości poniżej 2.5m wynosi 500cd (pozostałe zależności zgodnie ze standardem [1]),
minimalny czas stosowania oświetlenia w celach ewakuacji powinien wynosić 1h, przy czym w strefie otwartej 50% wymaganego natężenia oświetlenia powinno być wytworzone w ciągu 5s, a pełny poziom natężenia oświetlenia w ciągu 60s,
UWAGA: Windy osobowe powinny być wyposażone w oświetlenie awaryjne przewidziane dla stref otwartych. Oświetlenie to może być zrealizowane jako autonomiczne lub zasilane centralnie z zabezpieczeniem ppoż.
Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka
Celem oświetlenia awaryjnego stref wysokiego ryzyka jest zapewnienie bezpieczeństwa ludziom zaangażowanym w potencjalnie niebezpieczny proces lub sytuację i umożliwienie im właściwego zakończenia procedur ze względu na bezpieczeństwo innych osób przebywających w danym obiekcie.
Wybrane wymagania dot. oświetlenia strefy wysokiego ryzyka:
eksploatacyjne natężenie oświetlenia na płaszczyźnie odniesienia nie powinno być mniejsze niż 10% eksploatacyjnego natężenia oświetlenia wymaganego dla danych czynności, lecz nie powinno być mniejsze niż 15lx; należy wyeliminować efekt stroboskopowy,
równomierność natężenia oświetlenia nie powinna być mniejsza niż 0.1,
olśnienie przeszkadzające powinno być utrzymywane na niskim poziomie przez ograniczanie wartości światłości opraw w polu widzenia; wartość światłości w obrębie strefy wyznaczonej kątami od 60° do 90º (liczonymi od pionu) zależy od wysokości zawieszenia oprawy nad poziomem podłogi, np. dla wysokości poniżej 2.5m wynosi 1000cd (pozostałe zależności zgodnie ze standardem [1]),
minimalny czas stosowania oświetlenia powinien być wyznaczony okresem, w którym występuje ryzyko niebezpieczeństwa dla ludzi,
oświetlenie strefy wysokiego ryzyka powinno zapewniać pełne wymagane natężenie oświetlenia w sposób ciągły lub w ciągu 0.5s, w zależności od zastosowania.
Oświetlenie zapasowe
Oświetlenie zapasowe zastosowane jako awaryjne oświetlenie ewakuacyjne, powinno spełniać odpowiednie wymagania dotyczące oświetlenia ewakuacyjnego.
Jeżeli poziom natężenia oświetlenia zapasowego jest niższy niż minimalny poziom natężenia oświetlenia podstawowego, oświetlenie to należy wykorzystać tylko do przerwania czynności lub ich zakończenia.
Znaki bezpieczeństwa
Znak bezpieczeństwa - znak przekazujący ogólną informację dotyczącą bezpieczeństwa uzyskaną przez kombinację barwy i kształtu znaku oraz szczegółową informację dotyczącą bezpieczeństwa przez dodanie symbolu graficznego lub tekstu.
Rozróżnia się dwa rodzaje znaków bezpieczeństwa:
oświetlony zewnętrznie - przez zewnętrzne źródło światła,
oświetlony wewnętrznie - przez wewnętrzne źródło światła.
Znaki usytuowane przy wszystkich wyjściach awaryjnych i wzdłuż dróg ewakuacyjnych powinny być tak oświetlone, aby jednoznacznie wskazywały drogę ewakuacji do bezpiecznego miejsca.
Wybrane wymagania dotyczące znaków bezpieczeństwa:
znaki bezpieczeństwa powinny być oświetlone w taki sposób, aby w ciągu 5s osiągały luminancję o wartości 50% wymaganej luminancji, a w ciągu 60s osiągały luminancję o wartości wymaganej,
luminancja każdej części barwnej znaku powinna wynosić co najmniej 2cd/m2 we wszystkich kierunkach widzenia mających znaczenie dla bezpieczeństwa,
stosunek maksymalnej do minimalnej luminancji zarówno białych, jak i barwnych części znaków bezpieczeństwa powinien być nie większy niż 10:1.
Maksymalna odległość widzenia znaków bezpieczeństwa
Znak oświetlony wewnętrznie jest dostrzegany z większej odległości niż znak o takich samych wymiarach oświetlony zewnętrznie.
Maksymalną odległość widzenia należy wyznaczyć z zależności:
d = s • p, gdzie:
d - odległość widzenia (maks. odległość, przy której znak jest jeszcze czytelny),
p - wysokość znaku,
s - stała; dla znaków oświetlonych wewnętrznie s=200,
dla znaków oświetlonych zewnętrznie s=100.
EWAKUACJA INTERWENCYJNA
Oznakowanie i oświetlenie dróg ewakuacyjnych
System oświetlenia i oznakowania dróg ewakuacyjnych polega na odpowiednim dobraniu sposobu oświetlenia drogi ewakuacyjnej z odpowiednim dobraniem i rozmieszczeniem znaków ewakuacyjnych.
Rozróżnia się:
wysoko umieszczone oświetlenie ewakuacyjne,
nisko umieszczone oświetlenie ewakuacyjne,
wysoko umieszczone znaki ewakuacyjne,
nisko umieszczone znaki ewakuacyjne.
Podstawowy system oświetlenia i oznakowania dróg ewakuacyjnych powinien składać się z wysoko umieszczonego oświetlenia ewakuacyjnego oraz wysoko umieszczonych znaków ewakuacyjnych.
System ten może być uzupełniony nisko umieszczonym oświetleniem ewakuacyjnym i nisko umieszczonymi znakami ewakuacyjnymi, np.
18
6