Opieka instytucjonalna (wydanie polskie)- szanse i zagrożenia , w Polsce w ostatnich 15 latach populacja dzieci zmniejszyła się o 3 mln. Cierpią najbardziej w Polsce dzieci „Polska bieda ma twarz dziecka”. 60 tys. Dzieci nie realizuje obowiązku szkolnego.
Zmiany ilościowe :
Zmiany jakościowe: - przekształcanie placówek opiek.-wych w mniejsze struktury
powierzanie zadań opieki nad dziećmi ośrodkom niepublicznym, - rozwijanie rodzin zastępczych niespokrewnionych, -ustalać miejsce pobytu dziecka z własnego powiatu .
Opieka instytucjonalna- jest to taki obszar w opiece, który wymaga inwestycji programowych, finansowych aby podnieść system w opiece zadania:
1.rozbudowanie lokalnego, środowiskowego zaplecza w pomocy rodzinom w wychowaniu dzieci (to zaplecze powinno być tworzone przez prac. Socjalnych, pielęgniarki środowiskowe -zwrócić szczeg. uwagę na najmłodsze dzieci)
2.stworzenie lokalnej oferty pomocy dzieciom i wsparcia dla rodziców ( pomoc ambulatoryjna, poradniana, pomoc w postaci usług opiekuńczych)
3.dofinansowanie usług opiekuńczych i pomocy domowej (np.. opiekunka, opiekun traktowani jako forma pomocy, usługi socjalnej)
4. szkoła powinna na nowo realizować zaniedbaną działalność opiek.-wych. (działalność pozalekcyjna szkól , obszar pracy opiekuńczej)
5. sytuacja gdy dziecko nie może zostać w rodzinie, odseparowanie, działania na rzecz rodzin zastępczych i ich rozwój
6.przedszkola powinny być priorytetem polityki edukacyjnej gmin, inwestycja w przedszkola
7. wypracowanie konkretnych rozwiązań w zakresie organizowania opieki medycznej
8. inwestowanie w tworzenie małych placówek, zamiana dużych budynków na kilka mniejszych
9 doskonalenie programów usamodzielnienia wychowanków
10. inwestycja w ludzi troska o wychowawcę, opiekuna, podnoszenie kwalifikacji, inwestycje w opiekę, zapobieganie wypaleniu zawodowemu
Osoba opiekuna - wychowawcy: opiekun to osoba wyjątkowa instytucja, którą ustanowi sąd opiekuńczy dla sprawowania opieki nad małoletnim szczeg. w sytuacjach kiedy żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska bądź gdy rodzice są nieznani.
Role opiekuna:
-pełna: jest to taki opiekun, który bezpośrednio lub pośrednio zaangażowany jest w proces zaspokajania potrzeb przez podoziecznego i ponosi za to odpowiedzialność
-niepełna: to polega, że spełniamy tylko niektóre funkcje opiekuńcze w ograniczonym czasie i ponosimy za nie odpowiedzialność (np. wychowawca w placówce)
-specjalista: ktoś kto pełni jedną funkcję opiekuńczą, zaspokaja konkretna potrzebę i za to ponosi odpowiedzialność (np. psycholog)
Opiekun nieformalny : naturalny( rodzic) , zastępczy( rodzice zastępczy)
Opiekun formalny: zawodowy(np. placówka opiek.) , prawny( kurator)
Stymulatory ról opiekuńczych: Dlaczego wciąż aktualne są role opiekunów?:
1.konieczność zachowania życia, gatunku i stymulowanie rozwoju potomstwa
2.życie seksualne i prokreacja powiązana z rola opiekuna
3.potrzeba sensu życia, która u niektórych zaspokajana jest w działalności opiekuńczej
4.pozytywne doznania i przeżycie emocjonalne, których źródłem jest opieka
5.poczucie naturalnej powinności, opiekuńczości wobec zrodzonych istot
6.specyficzne więzi przywiązania, miłości i oddania między rodzicami i dziećmi
7.normy prawne, moralne, obyczajowe, mechanizmy kontroli społecznej
8.uznawane wartości, które możemy urzeczywistniać wchodząc w role opiekuna
9.empatia
10.potrzeba doznań i kreatywnych przeżyć
Czego oczekujemy dla opiekuna Grzegorz Piramowicz:
1.autentyczna troska o życiowe sprawy dziecka i jego dobro
2.tkliwa i aktywna życzliwość
3.sprawiedliwe traktowanie (zasada równej miary)
Tadeusz Kotarbiński Opiekun spolegliwy (opiekun godny zaufania):
1.życzliwość, skłonność do pomagania
2.”dobre serce” wrażliwość na potrzeby, dawanie niezawodnego oparcia
3.sprawiedliwe traktowanie
4.dzielność w sprawowaniu opieki
5.odważne chronienie
Teoretyczne model opiekuna
1.dyspozycje ogólno ludzkie( cechy fizyczne, sprawności itd.) ; 2.wiedza ogólna z zakresu pedagogiki, psychologii, socjologii, filozofii i wiedza specjalistyczna z zakresu metodyki opieki i wychowania; 3.motywacja i zaangażowanie; 4.umiejętnowści praktyczne- umiejętności np. nawiązywanie kontaktu interpersonalne ; u. praktyczne u. instruktorskie; u. specjalistyczne zawodowe np. diagnozowanie, trafny dobór metod, form pracy; u. obiektywizmu; u. organizowania czasu wolnego i planowania pracy; 5.umiejętności związane z samorozwojem, samodoskonaleniem, samokontrola.
Opieka jako zachowanie prospoleczne :
Zachowanie egoistyczne dbanie o własne interesy ; zachowanie altruistyczne działanie na rzecz innych
Mechanizm zachowań prospolecznych:
I teoria behawioralna: osoba pomagająca ponosi koszty ale otrzymuje w zamian nagrodę, dopóki nagroda przewyższa koszty. Koszty które ponosi osoba której pomagamy: upokorzenie, proszenie, żebranie. Nagroda przewyższa koszty. Interakcja między wspomaganym a pomagającym tak długo w obu przypadkach nagrody przewyższają koszty.
II teoria psychoanalityczna: kieruje się nie pobudkami nie altruistycznymi lecz sadystycznymi. Pomoc, opieka daje władzę i pociąga tych którzy lubią dominować i rządzić.
Fondler albo Pondler formy pomaaania: niesienie pomocy; pomaganie jako namiastka kontaktu i klient staje się najważniejszą osobą w życiu pomagającego; pomaganie jako terapia lub sposób ukrywania swoich problemów, pomaganie jako fatum i niemożność zrezygnowania ze służenia ; pomaganie jako usługa i służenie w imię boga
III teoria wymiany społecznej: bezinteresowna pomoc czyli altruizm nie istnieje natomiast występuje bardziej uświadomiona kalkulacja kosztów i zysków które wynikają z udzielania bądź nieudzielania pomocy ; koszty: czas, pieniądze, stres, wypalenie zawodowe, uzależnienie Zyski: aprobata, uznanie, poczucie własnej wartości , pochwały, korzyści materialne, sukces itd. Zyski z nieudzielania pomocy: nie jest obciążony, czas dla siebie, brak odpowiedzialności, brak zagrożeń, unikanie kontaktu itp..
IV teoria empatii: altruizmu: pomoc zależy bardziej od empatii niż od chłodnej kalkulacji , empatia to umiejętność znalezienia się w sytuacji drugiego człowieka, doświadczanie smutku, bólu , radości; gdy czujemy empatie do drugiego człowieka to mu pomagamy i nasze zachowanie staje się prawdziwie altruistyczne, jeśli nie odczuwamy empatii wtedy kalkulujemy zyski i koszty
Nowoczesny system opieki rozwojowej dla dzieci poniżej 3 roku życia:
1.dostępność- każde dziecko ma równy dostęp do opieki i edukacji, polityka równych szans i prewencja, odpowiednia liczna miejsc, infrastruktura, dostępność finansowa
2.elastyczność- dopasowanie do różnorodnych oczekiwań i potrzeb współcześnie pracujących i niepracujących ludzi np. otwarte placówki nawet w weekendy
3.jakość- odpowiednie podejście do małych dzieci , bliska relacja wychowawcy, monitorowanie placówki, standardy wyższe, dostosowanie do potrzeb dziecka
Alternatywne formy opieki:
A)CELE: 1.ulatwienie godzenia roli pracownika i rodzica ; 2.lepszy start edukacyjny i życiowy dla małego dziecka; 3.wsparcie rozwoju gospodarczego państwa, poprzez wzmocnienie rynku pracy kobiet i budowanie kapitału ludzkiego
B)czym są alternatywne formy opieki rozwojowej: całodzienne miejsca opieki rozwojowej nad dziećmi od 1-3 roku życia i są to formy które uzupełniają istniejącą dotąd ofertę opieki instytucjonalnej prowadzonej przez żłobki wpisany jest nowy obraz dziecka...
Sieroctwo społeczne- polega na tym, że dziecko jest pozbawione normalnego środowiska rodzinnego. Przyczyny tego mogą być bardzo różne: rozpad rodziny, wykolejenie, alkoholizm, narkotyki, bieda czy choroby (fizyczne i psychiczne). przynależności do rodziny. wspomnieć o tym, "sieroctwo społeczne" bywa używane jako określenie bardzo subiektywnego stanu psychicznego dziecka. Dzieje się tak wtedy, gdy dziecko żyje pod formalną opieką rodziców, jego fizyczne potrzeby są zaspokajane, a mimo to czuje odtrącenie emocjonalne, a tym samym ma "poczucie sieroctwa".
sieroty społeczne" odnosi się do dzieci, które posiadają żyjących rodziców (a przynajmniej jedno z nich), ale nie mają wystarczającego kontaktu z nimi. Często wychowują się w placówkach opiekuńczo - wychowawczych.
W sieroctwie społecznym możemy wyróżnić trzy stopnie osierocenia:
stopień najwyższy: całkowite opuszczenie dziecka przez rodziców, czego konsekwencją jest zupełny brak kontaktów z naturalnymi rodzicami; w takim przypadku losem dziecka kierują obcy ludzie
stopień średni: dziecko ma bardzo sporadyczny kontakt z rodzicami, np. jedno z rodziców odwiedza dziecko w placówce opiekuńczo - wychowawczej, jednak te odwiedziny są rzadkie i nieregularne. stopień najniższy: rodzice dziecka wykazują pewne zainteresowanie jego losem, odwiedzają go w placówce, robią sporadyczne zakupy, organizują dziecku wypoczynek; jednak wychowanie i opieka nad dzieckiem nadal jest sprawowana przez obce osoby
Kompensacja jest zjawiskiem występującym w świecie przyrody, cywilizacji i społeczeństwa. Rozumiana jako "wyrównywanie", "równoważenie", "zastępowanie" znajduje szczególne zastosowanie w życiu osobistym człowieka, w sferze jego funkcjonowania biologicznego i psychicznego. Jako uniwersalna zasada stosowana jest zwykle w tych dziedzinach i sytuacjach, w których występuje brak, niedobór, szkoda, deprywacja, strata, niepowodzenie czy porażka.
Kompensacja ma dwie postacie:
niezamierzoną, naturalną, gdy pojawia się bez udziału człowieka;
celową, gdy człowiek lub grupa społeczna podejmuje celowe czynności i działania kompensacyjne.
Kompensacja celowa stosowana jest w sposób świadomy przez człowieka, zarówno w sferze jego życia psychicznego, jak i w różnych dziedzinach jego aktywności. Zbawienna jest rola kompensacji psychicznej mimo porażek, strat, frustracji czy nawet drastycznej deprywacji potrzeb i dążeń. Stanowi więc ona najbardziej znaczący w życiu psychicznym mechanizm obronny, umożliwiający nam wychodzenie z sytuacji kryzysowych i ponowne odzyskanie psychicznych sił niezbędnych w samorealizacji. Tego rodzaju kompensacja potrzebna jest dziecku osieroconemu. Bowiem sieroctwo naraża dziecko na utratę bezpośredniej opieki rodziców i drastyczną deprywację jego potrzeb psychoemocjonalnych.
. Niezbędna jest więc osieroconemu dziecku zarówno kompensacja psychiczna jak i opiekuńczo - wychowawcza.
. W związku z tym zasadnicza rola placówek opiekuńczo - wychowawczych polega na określeniu i zaspokojeniu potrzeb psychicznych dzieci.
Podejmując opiekuńcze czynności kompensacyjne wobec osieroconego dziecka placówki starają się wyrównać zaniedbania, jakich doznało ono w swoim środowisku rodzinnym. Obejmują nimi zaniedbania zdrowotne, socjalizacyjne, moralne, zaburzenia występujące w sferze postaw i społecznego zachowania się dziecka, jego braki kulturowe i edukacyjne. Naczelnym celem jest stworzenie dziecku wartościowego środowiska opiekuńczo - wychowawczego, które będzie nastawione na wspomaganie jego rozwoju oraz kompensacje jego opóźnień i zaburzeń, a wtedy będzie szansa wyrównania skutków jego zaniedbań doznanych w rodzinie.
CECHY SZEROKO POJETEJ OPIEKI I RODZAJE OPIEKI:
I. Niezbędność życiowa:op jest niezbędna w życiu każdego czł, NŻ ma podłoże w biologicznej naturze czł, wypadamy tu słabiej i gorzej niż zwierzęta. NŻ opieki: opieka jest stanowiona naturalnie, a prawo to powoduje że opieka nie jest epizodem ale długim i trwałym procesem. Opieka jest nieunikniona i konieczna w życiu każdego czł, jej brak lub niewłaściwe sprawowanie jest łamaniem prawa naturalnego. Opieka jest wyznaczana duchowo i kulturowo(etos opiekuńczy) opieka jest stanowiona prawem obywatelskim.
II. Konkretność: Wynika z celu opieki, celem jest zapewnić optymalne warunki rozwoju i bytu. Wynika też z faktu że opieka jest skierowana na konkretne osoby, grupy. Opieka nie jest opieką anonimową bo zawsze ma swojego adresata, a adresat jest konkretny w swej strukturze fiz, psych i duch. Konkretność opieki wyraża się w jej przedmiocie(warunki życia podopiecznego- środki materialne, biologiczne, bezpieczeństwa, udostępniania kultury, edukacyjne).
III. Polimorfizm: jako cecha oznacza że opieka nie ma charakteru monolitycznego (niejednorodny) lub zamiennie jednorodnego, jest ona złożona, polimorfizm opieki jest pochodną ewolucji historycznej opieki, polimorfizm wskazuje na to że w opiece występuje: wiele podmiotów; wiele instytucji; jej wiele odmian; Rodzaje odmian opieki- opieka rodzicielska, koleżeńska, profesjonalistów, rodzinna, szkolna, instytucjonalna.
Kryterium opieki: opieka nad dorosłymi; starszymi, ludźmi wymagającymi opieki(chorz, upośledzeni itp..) Za kryterium opieki przyjmuje się warunki życia- opieka materialna, biologoczna, fizyczna, zdrowotna, kulturalna.
IV. Uspołecznienie opieki: wyraża się w dążeniu do rozszerzania zbiorowego udziału ludzi w sprawowaniu opieki, mówimy tu o tych którzy tą opiekę sprawują- familizacja opieki, komunalizacja opieki(miasta się włącza do działań opieki).etatyzacja w opiece (gł opiekunem staje się państwo), globalizacja w opiece(fakt uspołeczniania się się opieki, integracja europejska, społeczna, kulturowa dzięki którym wypracowuje się mechanizmy ujednolicające warunki życia obywatela europy).
V. Uniwersalizm: wyraża się jako cecha w upowszechnianiu opieki- zakresy upowszechniania- kategoryzacja podopiecznych, przedmiot opieki, podmiot opieki
VI. Profesjonalizm: uformował się społeczny ruch służby socjalnej i powoływanie stanowisk pracownik soc, powoływanie określonych sieci instytucji coraz bardziej wyspecjalizowanych; Pracownicy o określonych kompetencjach, przygotowaniu i kwakifikacjach, zaangażowanie.
RODZAJE OPIEKI:
I.Dbałość opiekuńcza: troska o dobry byt; ochrona przed zagrożeniami; Pielęgnacja
II.Pomoc opiekuńcza: wsparcie opiekuńcze; kompensacja, substytucja
PODZIAŁ OPIEKI WG. DĄBROWSKIEGO:
a)opieka międzyludzka- opieka profilaktyczna(działania wyprzedzające; cel- zapobiec niekorzystnym stanom)
b)opieka zbieżna(zwykła)
c) opieka interwencyjna
d)opieka kompensacyjna
e)opieka rewalidacyjna
f) opieka lecznicza
RESORTY:
I.Resort pomocy społecznej
II.Resort edukacji
III.Resort służby zdrowia
IV.Resort sprawiedliwości
ZMIANY W RODZINNYM SYSTEMIE OPIEKI:
Czynniki zewnętrzne:
-wydarzenia o charakterze między narodowym które rzutują na sytuację życiową człowieka
-członkostwo w UE- odchodzenie od form opieki instytucjonalnej na rzecz opieki rodzinnej; alternatywne formy opieki; próby usamodzielniania wychowanków; rodziny zastępcze jako instytucja na rzecz dziecka i rodziny biologicznej; odchodzenie od opieki w placówkach; zmniejszać liczbę dzieci w placówkach do 20
ZMIANY W RODZINNYM SYSTEMIE OPIEKI:
Czynniki zewnętrzne:
-wydarzenia o charakterze między narodowym które rzutują na sytuację życiową człowieka
-członkostwo w UE- odchodzenie od form opieki instytucjonalnej na rzecz opieki rodzinnej; alternatywne formy opieki; próby usamodzielniania wychowanków; rodziny zastępcze jako instytucja na rzecz dziecka i rodziny biologicznej; odchodzenie od opieki w placówkach; zmniejszać liczbę dzieci w placówkach do 20
Czynniki wewnętrzne, które pomaga tworzyć polską politykę opiekuńczą:
-pomocniczość- subsydiarność, towarzyszenie
-lata międzywojenne- opieka była usytuowana w systemie pomocy społecznej(obecnie tez tak jest):
*ustanowiono wówczas sądy jako władzę opiekuńczą w sprawach ochrony prawnej dziecka
*walka o prawa dziecka(Babicki, Jeżewski, Korczak- Kongres dziecka 1938)
* zagadnienie opieki zostały włączone do rozważań naukowych, do pedagogiki
-lata po II wojnie św:
*opieka zostaje włączona do zadań resortu oświaty i jest wiązana z systemem oświaty i edukacji
*reforma systemu edukacji
*raport o stanie oświaty 1973
*raport komitetu ekspertów o stanie oświaty 1989
*raport jak uczyć się aby żyć
*trudna sytuacja w opiece, stagnacja a nawet regres w obszarach wychowania przedszkolnego, likwidacja zajęć pozaszkolnych i poza lekcyjnych, likwidacja planów op. Wych.
*podmiotowość w opiece widoczna w domach dziecka i w rodzinnych domach dziecka
Do polskiego systemu opieki napływają nowe idee i doświadczenia m. In. Pod wpływem kontaktu z zagranicznymi ośrodkami(opieka środowiskowa, praca z rodziną), poszerza się zatem bogactwo ofert w opiece przez powstawanie nowych placówek
*pojawia się rynek usług op wych, powstają prywatne instytucje i placówki.
3 TORY DZIAŁANIA OPIEKUŃCZEGO:
I-Tor- działania powszechne przez które rozumiemy działania ukierunkowane na wsparcie rodziny tak aby mogła ona wypełniać swoje powinności opieku cze wobec członków rodziny
II-Tor- działania specjalistyczne podejmowane wobec podopiecznego w kontakcie z jego rodziną i przy jej wsparciu
III-Tor- działania kompensacyjne których celem jest pozyskiwanie zastępczych środowisk opiekuńczych.
ELEMENTY SKŁADOWE SYSTEMU OPIEKI W POLSCE I TENDENCJE ZMIAN:
-potrzeby społeczne
-podstawy teoretyczne na jakich opieta się system opieki
-podstawy organizacyjno prawne na jakich opiera się system opieki
-formy w opiece
-kadra w opiece
-środki masowego przekazu których rolą było by popularyzowanie zagadnień opieki.
KWESTIA OPIEKI NAD DZIECKIEM W POLSCE:
-interwencje na rzecz dziecka podejmowane są zbyt późno
-nie jasne są kompetencje poszczególnych specjalistów
-pracownik socjalny nie jest właściwie przygotowany do pracy z dziećmi i rodzinami
-sądy rodzinne polegają na własnych służbach
-rodziców często się wyklucza z opieki a również się ich piętnuje
-kurator społeczny przydzielany rodzinom często nie ma przygotowania zawodowego
-pomoc i opieka skierowana do dzieci dociera do nich zbyt późno
-rodziny zastępcze tworzone są często przez dziadków- ŻLE!!
-brak planów opieki, brak stałości w opiece, brak monitoringu jakości opieki
PERSPEKTYWA EUROPEJSKA:
Opieka nad dzieckiem to istotny cel polityki społecznej, realizowana jest przez system świadczeń i usług skierowanych na:
-ochronę
-wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży
-ochronę zdrowie
-edukację
-kulturę i sport
-system społecznego zabezpieczenia
STRATEGIE OCHRONY:
-proaktywne- wspieranie rozwoju
-reaktywne- ochrona dzieci i młodzieży (interwencje)
TENDENCJE W PRACY Z DZIECKIEM I RODZINĄ W KRAJACH UE:
-„misja ratowania dzieci”
Zostają opracowane w ramach opieki programy wczesnej interwencji i wspierania rodziny
-w działaniu op wych zachować równowagę iędzy ochrona dziecka a utrzymaniem integralności rodziny
-interwencja ma służyć wspieraniu i odzyskiwaniu przez rodzinę możliwości samodzielnego funkcjonowania
-zmienia się rola i funkcje rodzin zastępczych (wspiera a nie zastępuje rodzinę)
-akcentuje się centralne miejsce rodziny
-koncentracja na działaniach prewencyjnych
-ograniczenie interwencji sądowych na rzecz kompetencji służb społecznych
-unikanie długotrwałego pobytu dziecka poza domem
-profesjonalizacja w opiece
-wymóg ewaluacji w opiece itd.
GŁÓWNE OBOWIĄZKI SŁUŻB OPIEKI
-ochrona dzieci przed przemocą i zaniedbaniem
-zapobieganie interwencji sądu w sprawach opieki nad dzieckiem
- zapobieganie interwencji sądu w sprawach nieletnich
-minimalizowanie skutków niepełnosprawności dzieci
-pomoc w utrzymaniu więzi rodzinnych, działania na rzecz reintegracji rodziny
3 RODZAJE PROGRAMÓW OPIEKI
1-program wspierania rodziny
2-program pomocy rodzinie
3-program intensywnej interwencji w sytuacji kryzysowej
OŚRODKI RODZINY:
Proponują wieloaspektowe działania skierowane na poprawę pracy z dziećmi. Zadaniem jest rozwijanie umiejętności rodzicielskich, maja charakter pro aktywny i proponują:
-zaopiekowanie się dzieckiem
-pomysł na atrakcyjne spędzanie czasy wolnego
-pomoc w sytuacjach trudnych
-interwencję kliniczna
-edukacje rodziców
-grupy spotkaniowe
STRATEGIE:
-mediacja
-negocjacje, treningi negocjacyjne
-rzecznictwo
-budowanie wspólnoty
-samopomoc
-partnerstwo
-prewencja
-wsparcie
-dobrowolność
-współpraca