1. Geneza i znaczenie nazwy dydaktyka oraz jej twórcy

Termin dydaktyka pochodzi od greckiego określenia didasco - uczę w znaczeniu nauczam (kogoś), didascalos - nauczyciel. Po raz pierwszy tego sformułowania użyto w XVII w. w Niemczech. Pierwotnie w XVII i XVIII w. dydaktykę traktowano (definiowano) jako sztukę nauczania, czyli przekazywania informacji, skupiających się na osobie nauczyciela i na tym, co robi.

Nurt dydaktyki, który dominował w XVIII i XIX w. nazwano dydaktyką tradycyjną, która w dużej mierze wiąże się z nazwiskiem Jana Fryderyka Herbarta.

Na przełomie XIX i XX w. wraz z pojawieniem się nurtu tzw. nowego wychowania skupiającego się na samym dziecku, jego rozwoju, na jego potencjalnych możliwościach od momentu urodzenia, zmienia się dydaktyka - zaczęto definiować dydaktykę jako sztukę uczenia się, skupiano się nie na osobie nauczyciela, a na dziecku - jak się uczy, jak się rozwija, jak rozwiązać problemy.

Dydaktyka ta, to teoria uczenia się, określamy ją mianem dydaktyki progresywnej (progrewistycznej) postępowej, związana jest z nazwiskiem amerykańskiego psychologa Johna Dewey`a. *Herbart - sztuka nauczania* Dewey - sztuka uczenia się. Współcześnie dydaktyka to teoria nauczania i uczenia się, teoria kształcenia. Rozwijała się jako subdyscyplina pedagogiki, powstały odłamy dydaktyki. Polscy dydaktycy to: Okoń, Kupisiewicz, Komarzewski, Kruszewski.

2. Przedmiot, istota oraz funkcje dydaktyki

Jednym z elementów przedmiotu badań dydaktyki jest samokształcenie. W procesie tym nauczyciel nie kieruje się bezpośrednio pracą ucznia, lecz czyni to pośrednio. Dydaktyka ogólnie zajmuje się analizą wszelakiego uczenia się i nauczania organizowanego w sposób świadomy systematyczny i planowy. Proces jest rozumiany jako zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, którym jest wywołanie u dzieci, młodzieży itd. zamierzonych i względnie trwałych zmian. Przedmiotem badań dydaktyki ogólnej jest proces nauczania/ uczenia się łącznie z czynnikami, które go wywołują, warunkami w jakich przebiega, a także rezultatami do których prowadzi. W toku realizacji procesu nauczania- uczenia się zawsze zmierzamy do osiągnięcia określonego celu. Ponadto występują pewne treści, metody, formy organizacyjne i środki. Dydaktyka korzysta z pomocy takich nauk jak: psychologia, socjologia, logika, filozofia. Dydaktyka ogólnie mówiąc zajmuje się analizą i opisem systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów.

Przedmiotem badań dydaktyki jest wyraźna zdeterminowana działalność społeczna(działalność dydaktyczna) mająca na celu kształcenie i przekształcanie innych ludzi stosownie do zmieniających się historycznie ideałów i celów, potrzeb społecznych. Na działalność społeczną składają się: czynności nauczyciela, ucznia, które wywołują określone skutki czyli racjonalne uczenie się w rezultacie uczeń opanowuje określone wiadomości, umiejętności, nawyki, kształtuje przekonania i poglądy oraz buduje własny system wartości.

Funkcje dydaktyki: deskrypcyjna(opisuje pewne fakty i zjawiska dydaktyczne), eksplikacyjna, predykcyjna- prospektywna, praktyczna(odzwierciedlenie efektów badań poprzednich funkcji).

3. Podział dydaktyki: dydaktyka ogólna i dydaktyki szczegółowe

Rodzaje dydaktyk:

1. ogólna - to ogólna teoria kształcenia, obejmująca wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej;

2. szczegółowa - to tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, (rodzaje) np.: metodyka języka polskiego, metodyka biologii, metodyka historii.

Rodzaje dydaktyki szczegółowej to:

- metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, odnoszących się do przedmiotu;

- szczeble kształcenia, czyli typy szkolnictwa np. dydaktyka nauczania początkowego, dydaktyka szkoły średniej, dydaktyka szkoły podstawowej;

- dydaktyki środowiskowe np. dydaktyka dorosłych, dydaktyka wojskowa;

- dydaktyki specjalistyczne np. nauczanie dzieci głuchych, niewidomych.

4. Relacje dydaktyki z innymi naukami społecznymi oraz dziedzinami pedagogiki

Nie tylko pedagogika zajmuje się sprawami wychowania, ale także nauki: biologiczne, psychologiczne, socjologiczne, polityczne, , ekonomiczne, historyczne oraz filozoficzne. Nauki te dawniej nazywano pomocniczymi, dziś są to nauki współdziałające z pedagogiką.

NAUKI BIOLOGICZNE dotyczą podstaw biologicznych życia organizmu; jego rozwoju, przekazywania życia i rozrodu (dziedziczność, kondycja fizyczna). Porusza również aspekt uwarunkowań procesu wychowawczego(biologiczne podstawy uczenia się i zapamiętywania), jak również higieny osobistej, szkolnej oraz pracy. Do nauk biologicznych zaliczamy również nauki medyczne, głównie w zakresie defektologii (rodzaj wiedzy i umiejętności, który wiąże się z przywracaniem lub usprawnianiem osób przewlekle chorych, chronicznie zagrożonych zdrowotnie) i psychopatologii(nauka zajmująca się zaburzeniami psychicznymi w tym upośledzeniami dzieci, chorobami psychicznymi, nadpobudliwością).

Z NAUK PSYCHOLOGICZNYCH z pedagogiką współdziała psychologia rozwojowa zajmująca się rozwojem psychicznym u dzieci (pedologia) i młodzieży (hebologia) oraz dorosłych (andrologia); psychologia ogólna, badająca funkcjonowanie psychiki człowieka, psychologia wychowawcza, która studiuje procesy uczenia się dzieci i młodzieży oraz procesy zachowania się.

Z NAUK SOCJOLOGICZNYCH z pedagogiką współdziała socjologia wychowania; zajmująca się badaniem zależności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego w którym rozwój człowieka się odbywa. Na to środowisko składają się zwyczaje, stosunki międzyludzkie i instytucje społeczne. W ten sposób istotą wychowania jest przystosowanie dziecka do życia w społeczeństwie i przygotowanie go do pełnienia ról społecznych. Z pedagogiką działa również socjologia przemysłu, miast i wsi oraz socjologia kultury a zwłaszcza kultury masowej.

W pedagogice ważną role odgrywają NAUKI POLITYCZNE, które zajmują się kwestią państwa, prawa, ideologii społecznej oraz wyznaczające podstawy wychowania obywatelskiego.

Pewną rolę w wychowaniu odgrywa EKONOMIA, głównie ekonomika wzrostu gospodarczego, ekonomika kształcenia, która bada rolę oświaty oraz demografia, zajmująca się stanem liczbowym ludności, przyrostem naturalnym, migracjami oraz strukturą wieku, płci a także strukturą zawodową, narodowościową i wyznaniową. Pozwala ona na lepsze zrozumienia sytuacji pokoleń.

NAUKI HISTORYCZNE w pedagogice sprowadzają się do dwóch dziedzin:

 historii szkolnictwa i wychowania, która bada instytucje powołane do wychowania dzieci i młodzieży, programy kształcenia, środki i metody postępowania pedagogicznego oraz zajmuje się zawodem nauczycielsko - wychowawczym. Historia szkolnictwa zajmuje się również popularyzacją książek, rozwojem czytelnictwa, prasy jak i masową kulturą jak kino, radio czy telewizja.

 historia myśli i doktryn pedagogicznych zajmuje się rozwojem refleksji nad sprawami wychowania w postaci idei, pomysłów, reform zawsze w związku z postępem polityczno-społecznym. Najważniejszy przedmiot tej nauki stanowi sprawa kształtowania się ideologii wychowawczej, ideału człowieka oraz teorii pedagogicznych.

W pedagogice dużą rolę odgrywa DYDAKTYKA a w szczególności logika i metodologia nauk, naukoznawstwo czyli nauka o nauce oraz cybernetyka nauka o systemach sterowania oraz związanym z tym przetwarzaniu i przekazywaniu informacji (komunikacja).

Z NAUK FILOZOFICZNYCH kwestia wychowawcza dotyczy antropologii wychowawczej, która zajmuje się teoria człowieka, estetyki, która zajmuje się badaniem i analizą wartości estetycznych zawartych w dziełach sztuki jak i w naturze, oraz sposobami w jakie one oddziaływają na odbiorcę a zarazem wpływ sztuki na uzdolnienia człowieka; etyki która jest z jedną z podstaw wychowania moralnego.

Metody badania, jakimi posługuje się pedagogika dla opracowania swoich problemów praktycznych, empirycznych, normatywnych i teoretycznych, związanych z wychowaniem i wszechstronnym rozwojem człowieka nie są bezpośrednio wytworem pedagogiki, lecz często są przez nią zapożyczane od innych nauk, służących wzorami i gotową wiedzą, nazywanych dawniej naukami pomocniczymi. pierwsze dwie nauki tego rodzaju wprowadził Herbart, etykę filozoficzna oraz psychologie ogólną. Obecny rozrost zagadnień pedagogicznych spowodował znaczny rozwój ilościowy i jakościowy nauk pomocniczo współdziałających ze sobą w pedagogice współczesnej. Jedne z nich stają się zastosowaniem metod określonej nauki podstawowej do wyodrębnionej części jakichś problemów wychowania. Są to nauki pedagogiczne, jak np. historia wychowania, socjologia wychowania lub psychologia wychowania z ich działami poszczególnych nauk składowych.

Rozwijający się stan nauk współpracujących z pedagogiką można uzmysłowić w następującym schemacie,

1 Nauki pedagogiczne,

 historia wychowania,

 kulturologia wychowania (stosunek dziedziny kultury do pedagogiki),

 antropologia wychowania (nauka o istocie, naturze i egzystencji człowieka),

 biologia wychowania (nauka o podstawach biologicznych wychowania),

 psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania),

 socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu),

 filozofia wychowania (wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii wartości)

 teologia wychowania (ujmująca wychowanie w świetle Objawienia i konieczna dla pedagogiki religijnej).

2 Nauki współdziałające z pedagogiką

a) nauki realne, jak

o higiena z naukami medycznymi,

o ekonomika oświaty i kształcenia,

o demografia,

b) nauki formalne, związane z matematyzacją, jak

o cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu),

o prakseologia (nauka o działaniu),

o logika z metodologią nauk i naukoznawstwem, wreszcie

c) nauki aksjologiczne:

o estetyka (nauka o pięknie),

o etyka (nauka o moralności).

Wyodrębniamy więc trzy grupy nauk pedagogicznych jako

1 nauki historyczne,

2 nauki deskryptywne, czyli opisujące obserwacyjnie lub eksperymentalnie zjawiska wychowawcze oraz

3 nauki prospektywne, sięgające w przyszłość na podstawie światopoglądowej, dlatego też inaczej nazywane naukami światopoglądowymi.

Każda z tych grup nauk wypracowała swoje odrębne badania -historyczne, empiryczne lub filozoficzne, które znajdują także zastosowanie w opracowaniu problemów, stanowiących podstawę dla autonomicznej problematyki pedagogicznej.

1. Nauki historyczne w pedagogice

Zadaniem nauk historyczno-pedagogicznych jest badanie początków, czyli genezy, jak też rozwoju wszelkich zagadnień praktycznych i teoretycznych wychowania od czasów najdawniejszych aż do współczesnych

Wszystkie nauki historyczne w pedagogice sprowadzają się do dwu dziedzin: historii szkolnictwa i wychowania oraz historii myśli i doktryn pedagogicznych.

a) Historia szkolnictwa i wychowania na tle rozwijających się potrzeb życia społecznego i kultury tak materialnej (ekonomicznej), jak i duchowej w ramach historii politycznej poszczególnych epok dziejowych bada przede wszystkim instytucje powołane do wychowywania dzieci i młodzieży, następnie stosowane przez nie programy kształcenia, środki i metody z wyrobionymi w tym czasie zwyczajami i sposobami postępowania pedagogicznego, tworzącymi razem system pedagogii, wreszcie zajmuje się zawodem nauczycielsko-wychowawczym.. Historia szkolnictwa uwzględnia także dzieje oświaty dorosłych, walki z analfabetyzmem, popularyzacji nauki, zajmuje się rozwojem czytelnictwa prasy i książek aż do współczesnych zagadnień kultury masowej, szerzonej przez środki masowej informacji, jak kino, radio, telewizja.

b) Historia myśli i doktryn pedagogicznych zajmuje się rozwojem refleksji nad sprawami wychowania w postaci idei, pomysłów, projektów reform zawsze w związku z postępem innych nauk oraz z prądami polityczno-społecznymi, kulturalnymi i umysłowymi epok badanych. Najważniejszy przedmiot tej nauki stanowi sprawa kształtowania się ideologii wychowawczej, ideału człowieka oraz teorii pedagogicznych. Ideologię w wychowaniu tworzą wartości, realizowane w postawach wychowawczych ludzi. Wreszcie różne założenia, pomysły, tezy, postulaty i programy wychowania składają się na rozległą dziedzinę teorii pedagogicznej, w której doktryny wypracowane przez twórców dają obraz zawiłej mozaiki prądów i kierunków pedagogicznych, zorientowanych indywidualistycznie lub socjologicznie, biologicznie lub kulturowo, religijnie lub materialistycznie, doprowadzając do współczesnego stanu systemów wychowawczych.

2. Nauki empiryczne w pedagogice

Wychowawczy rozwój człowieka wiąże się z życiem jego organizmu, z życiem wewnętrznym psychiki oraz życiem społecznym w środowisku ludzkim. Wymienione zjawiska życiowe uwikłane w wychowaniu są opisywane i badane głównie w sposób empiryczny; obserwacyjnie lub eksperymentalnie przez trzy nauki pedagogiczne:

 Biologia wychowania, mówi o biologicznych podstawach życia organizmu, przekazywania życia i rozrodu oraz zaznajamia z organicznymi procesami wzrostu ciała i rozwoju mięśni. W tym celu przedstawia strukturę i funkcjonowanie organizmu jako zespołu komórek, tkanek i narządów, działających w koordynowanych systemach: trawiennym, oddechowym, krwionośnym, wydalniczym i mięśniowym. Dorobek biologii wychowawczej stanowi podstawę dla teorii wychowania fizycznego, dietetyki oraz higieny rozwojowej, szkolnej i społecznej.

 psychologię wychowania, obejmuje szereg dyscyplin pokrewnych i graniczących ze sobą, jak psychologia rozwojowa o rozwoju psychicznym u dzieci (pedologia) i młodzieży (hebologia) oraz dorosłych (andrologia), jak psychologia wychowawcza o uwarunkowaniach psychiki dziecka w rodzinie, jako ucznia w szkole Dochodzą do nich jeszcze psychologia różnicowa wraz z charakterologią i typologią oraz diagnostyką szkolną o poznaniu uczniów, psychopatologia dziecięca i młodocianych wraz z higieną psychiczną, a wreszcie psychologia szczegółowa w postaci psychodydaktyki o procesach nauczania i psychopedagogiki o procesach zachowania się. Psychologia wychowawcza studiuje procesy uczenia się dzieci i młodzieży oraz procesy zachowania się,

 socjologię wychowania Zajmuje się badaniem zależności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego, w którym rozwój człowieka się odbywa. Na to środowisko składają się zwyczaje, stosunki i oddziaływania między ludźmi, organizacje i instytucje społeczne. Środowiska wychowawcze są polem ścierania się różnych wpływów i sił dążeniowych całego społeczeństwa, jako zorganizowanego kompleksu grup społecznych. Podstawę każdej grupy społecznej stanowią wartości szanowane przez członków i tworzące wspólnotę społeczną jako dobro wspólne, na które składają się interesy, język, obyczaje, poglądy. W ten sposób istotą wychowania jest przystosowanie się wychowanka do żądań grup społecznych przez włączenie się do wspólnoty języka, obyczaju, poglądów, zajęć itp. Całość zaś procesu rozwojowego polega w tym ujęciu na socjalizacji, czyli uspołecznieniu się wychowanka. Poza socjologią wychowawczą szkoły i klasy szkolnej, w której bada się socjometrycznie stosunki między jednostką a grupą koleżeńską, ważna jest socjologia wychowawcza środowisk rodzinnych. Bada ona typ rodziny (pełnej, rozbitej, zreorganizowanej, zdemoralizowanej) oraz wpływy środowiska lokalnego na rodzinę i wychowanie w niej dzieci, jak rodzina wiejska, inteligencka, proletariacka, miejska, ponieważ od tych czynników zależy rozwój wychowawczy dzieci i młodzieży.

.

2. Nauki światopoglądowe w pedagogice

Nauki, mające szczególne znaczenie dla budowy prawdziwego poglądu na świat, nazywamy naukami światopoglądowymi. Należą do nich nauki

 humanistyczne, które dostarczają surowego materiału do poznania ideałów i postaw ludzkich, jak bohaterstwo, miłość, tchórzostwo, zdrada, nienawiść itd., wyrażanych w historii narodów, w ich sztuce i literaturze poetyckiej czy dramatycznej. Nauki humanistyczne mówią o życiu i czynach człowieka jednocześnie służą pomocą w kształceniu światopoglądu młodzieży i dorosłych,

 filozoficzne jak logika, estetyka, etyka ustalają kryteria tego co jest prawdziwe, dobre moralnie, piękne i godnego rozumnego człowieka.

 Teologiczne rozprawiają o Bogu żywym i stosunku religijnym człowieka konkretyzują ideał wychowawczy człowieka.

5. Podstawowe pojęcia dydaktyczne: nauczanie, uczenie się, kształcenie,

samokształcenie

Uczenie się- OKOŃ jest procesem w toku którego- na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest ono rodzajem ludzkiej działalności, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami, tj. nad zabawą, pracą. Cechy świadomie organizowanego uczenia się (Wroczyński): aktywność osoby uczącej się, ukierunkowanie- dążenie osoby uczącej się do uzyskania założonego wcześniej wyniku, planowość, a wraz z nią ciągłość oraz wewnętrzna spoistość poszczególnych czynności

Nauczanie - OKOŃ przez nauczanie rozumiemy planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, polegającą na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu- pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i własnej działalności praktycznej. Nauczanie jest działalnością intencjonalną. Wiąże się z kształceniem i wychowaniem.

Kształcenie- ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również możliwie wszechstronny rozwój własnej sprawności fizycznej i umysłowej, zainteresowań i zdolności. Proces kształcenia opiera się na nauczaniu i uczeniu się, zakłada się w nim uczestnictwo osób nauczających i uczących się, realizowany samodzielnie przez osobę uczącą się nosi nazwę samokształcenia, które umożliwia nabycie kwalifikacji ogólnych. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie. Kształcenie może być organizowane bezpośrednio i pośrednio.

Wychowanie- oddziaływania organizowane celowo, mające prowadzić do pożądanych zmian w funkcjonowaniu jednostek i grup. Oznacza celową interwencję w jej przebiegu. Szczególne zadania wychowawcze spoczywają tradycyjnie na rodzinie. Wychowanie obejmuje oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, a więc zarówno spontaniczne i okazjonalne wpływy innych ludzi lub grup ludzkich, jak i wpływy przyrody.

Socjalizacja- proces wpajania człowiekowi umiejętności niezbędnych dla osoby dorosłej, kształtowania jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm i wzorów.

Resocjalizacja- ponowne włączenie do życia społecznego.

6. Pojęcie, elementy i istota systemu dydaktycznego

System dydaktyczny - to całokształt zasad organizacyjnych oraz treść, metody i środki nauczania - uczenia się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowanie realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.

Do systemów dydaktycznych opartych na nauczaniu klasowo-lekcyjnym zalicza się:

system tradycyjny (Herbar)

system nowego wychowania (J.Devey)

system współczesny (C.Freinet)

7. Ogólna charakterystyka porównawcza szkoły tradycyjnej (Herbarta) i aktywnej

(Deweya)

System dydaktyczny to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia. Możemy wyodrębnić systemy :tradycyjny, progresywistyczny, współczesny. Każde z wymienionych systemów składa się z mniejszych lub większych liczb bardziej szczegółowych podsystemów. Mówiąc o systemie tradycyjnym mamy na myśli przede wszystkim Herbarta oraz Bella, Sturma, Komeńskiego. Herbartowi chodziło o wychowanie człowieka posłusznego, prawego moralnie. W jego systemie dydaktycznym rolę wiodącą pełniło nauczanie wychowujące oparte na kierowaniu dzieckiem(organizowanie mu czasu). Jeśli chodzi o system nowego progresywistyczny możemy tu głównym przedstawicielem jest Deway. Twierdził on, że warunkiem jasności treści jest ich dobre przygotowanie. Jeśli chodzi o współczesny system dydaktyczny jest on złożoną kompleksową i dynamiczną całością obejmującą w powiązaniu strukturalnym, funkcjonalnym, hierarchicznym osoby(nauczycieli, uczniów) procesy nauczania i uczenia się i współczynniki procesu(cele, treści, środki oddziaływania itd.)

Tradycyjny- nauczanie dominuje nad uczeniem się

Progresywistyczny-pragmatyzm nauczanie dominuje uczenie się

Nauczyciel uczeń

Współczesny nauczanie równoważne uczenie się

Nauczyciel wzajemne oddziaływanie uczeń

Szkoła tradycyjna- podział treści nauczania na przedmioty, przekaz wiedzy przez nauczyciela, uczniowie są na ogół pasywni, uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania, dominuje uczenie się pamięciowe, zachęcanie uczniów do nauki ma motywy zewnętrzne, częsta kontrola wyników nauczania, współzawodnictwo, szkoła jest jedynym terenem uczenia się tylko pracy domowe wykonywane są po za nią, słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów.

Szkoła progresywistyczna- podział treści nauczania interdyscyplinarne bloki, samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora pracy dzieci i młodzieży, uczniowie są aktywni, uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści nauczania, dominuje uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów, niezbyt częsta kontrola wyników nauczania, współpraca, szkoła jest głównym ale nie jedynym miejscem uczenia się.

8. Pojęcie celu kształcenia

Celem kształcenia ogólnego ściśle związanego z celami wychowania jest zapewnienie wszystkim uczniom optymalnego rozwoju intelektualnego. Chodzi tu o kształtowanie pełnej osobowości ucznia. Kształcenia ogólne rozpatrywane od strony rzeczowej, obejmuje 3 podstawowe cele. Pierwszy to opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów. Drugim celem jest ogólne przygotowanie uczniów do działalności praktycznej. Wykształcenie ogólne polega właśnie na opanowaniu przez uczniów tych podstawowych form działalności praktycznej, które pozwalają człowiekowi poznać i przekształcić przyrodę, społeczeństwo i kulturę. Celem trzecim kształcenia ogólnego jest kształtowanie u uczniów naukowych przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako całość. Gromadzone przez uczniów wiadomości i doświadczenia praktyczne, stanowiące obiektywny budulec wykształcenia ogólnego, podlegają systematyzacji i wartościowaniu, a następnie aprobowaniu ich lub odrzucaniu przez ucznia.

9. Podział i charakterystyka celów kształcenia

Cele kształcenia to planowe, zamierzone i długotrwałe założenia dydaktyczne co do tego jak kształcić, jakie wartości wpajać i jakimi metodami.

Podział celów kształcenia:

cele rzeczowe (ogólne, odnoszące się do rzeczywistości):

cele kształcenia ogólnego

cele kształcenia zawodowego

cele podmiotowe (subiektywne, odnoszące się do osobowości wychowanka):

cele kształcenia ogólnego

cele kształcenia zawodowego

Związek celów kształcenia ogólnego:

1. od strony rzeczowej:

opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice, kulturze i sztuce.

ogólne przygotowanie do działalności praktycznej - udział w przekształcaniu przyrody, życia społecznego itp.

kształtowanie humanistycznego stosunku do ogólnoludzkich wartości oraz związanych z nimi postaw i przekonań światopoglądowych

2. od strony podmiotowej:

ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych - z uwzględnieniem myślenia i twórczych uzdolnień

rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań poznawczych, społecznych, estetycznych i technicznych

wdrożenie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie czlowieka

Związek celów kształcenia zawodowego:

1. od strony rzeczowej:

opanowanie wiedzy zawodowej z tych dziedzin, które są wartościowe dla danego zawodu

przygotowanie do pracy wytwórczej

kształtowanie postaw i przekonań naukowych ze szczególnym uwzględnieniem dziedzin życia związanego z zawodem

2. od strony podmiotowej:

rozwinięcie specjalnych uzdolnień, ważnych dla wykonywania danego zawodu

rozwój potrzeb, motywów i zainteresowań związanych z danym zawodem

wdrożenie do ciągłego doskonalenia kwalifikacji poprzez samokształcenie

10. Czynniki wpływające na dobór treści do programów szkolnych

Na program nauczania składają się: 1.uwagi wstępne (określa się tu cele nauczania danego przedmiotu) 2.materiał nauczania (czyli podstawowe informacje, pojęcia, prawa i ważniejsze hipotezy, metody, techniki pracy, algorytmy, reguły postępowania itp. z zakresu dyscypliny naukowej odpowiadającej danemu przedmiotów 3.  uwagi o realizacji programu i wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i środków umożliwiających skuteczną realizację materiału.

Przedmioty objęte programem nauczania dzieli się na: obowiązkowe - wspólny dla uczniów kanon wykształcenia, fakultatywne - dotyczą zagadnień bardziej szczegółowych i wiążą się z dążeniem do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów

Strukturyzacja treści kształcenia polega na kształtowaniu i hierarchizowaniu struktur treściowych, to jest to na takim porządkowaniu treści, jakie wiąże się z wyodrębnieniem odpowiednich dla danej treści układów, a w nich składników i związków między nimi.

Układ treści może być: rzeczowy (relacje zespołów sprzężeń prostych i zwrotnych), logiczny relacje dotyczą wzajemnych zależności logicznych między poszczególnymi elementami całości), pełny (materiał gotowy do przyswojenia), niepełny.(problem o niewystarczających danych)

Czynniki wpływające na dobór treści do programów szkolnych szybki przyrost informacji  - w związku z tym istnieje niebezpieczeństwo starzenia się programów, aby temu zapobiec trzeba weryfikować programy co umożliwia zastąpienie treści nieaktualnych aktualnymi czynnik psychologiczny  - dostosowanie treści do możliwości uczniów, do ich poziomu rozwoju psychofizycznego czynnik dydaktyczny - wynikający z konieczności przestrzegania systematyczności i korelacji - systematycznym - układ treści wykazujący zgodność z logiką wewnętrzną danej gałęzi wiedzy - korelacja - polega na eksponowaniu związków zachodzących między poszczególnymi przedmiotami szkolnymi, czynnik naukowy - dostosowanie treści do kryteriów nauki

11. Pojęcie, istota i funkcje treści kształcenia w procesie edukacyjnym

12. Teorie doboru treści kształcenia, zależności pomiędzy celami a treściami kształcenia

Materializm dydaktyczny- twórca F.W.Doerpfeld. zasadniczym celem pracy, szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki. Realizacja takiego programu zmusza nauczyciela do pośpiechu i powierzchowności pracy, a praca ucznia jest mało efektywna.

Formalizm dydaktyczny- pojawiła się pod koniec XVIII w. posługiwał się nią A. Schmid. Celem pracy, szkoły jest pogłębienie, rozszerzanie i uszlachetnianie zdolności i zainteresowań.

Utylitaryzm dydaktyczny- powstał na przełomie XIX i XX stulecia w USA. Tu istotnym czynnikiem w zakresie korelacji treści jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia.

Teoria problemowo-kompleksowa - twórcą tej teorii był Bogdan Suchodolski. Główna jej teza głosi, że wykształcenie ogólne stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego, ale treść nie może być wyznaczona wyłącznie potrzebami przyszłej pracy zawodowej. Wiedza powinna ułatwiać poznanie rzeczywistości. Należałoby wprowadzić zamiast dotychczasowego układu informacyjno- systematycznego problemowo- kompleksowy układ materiału nauczania.

Strukturalizm- terminem tym posłużył się Kazimierz Sośnicki próbując sprecyzować założenia dotyczące doboru i układu treści programowych szkoły socjalistycznej. Przesłanką wyjściową strukturalizmu było, iż programy nauczania są przeładowane materiałem a postulat redukcji materiału pozostaje w sprzeczności z rozwojem nauki. Dlatego należy budować programy odzwierciedlając system wiedzy zarówno poszczególnych dyscyplin jak i całokształt nauk.

Egzemplaryzm- teorię tą opracował w latach pięćdziesiątych zachodnio niemiecki dydaktyk M.Wagenschein a popularyzował Hans Schenerl. Zwolennicy tej teorii wychodzą z założenia, że bezwzględnie konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół.

Materializm funkcjonalny- teorię tą opracował Wincenty Okoń. Podkreśla on potrzebę opracowania teorii, która zapewniałaby uczniom zarówno wiedzę jak i umiejętności posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości. U podstaw tej teorii musi się znaleźć założenie o integralnym związku poznania z działaniem. Trzeba umożliwić uczniom wykorzystywanie zdobytej wiedzy do przekształcania dostępnym im fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, a przede wszystkim sprzyjały kształtowaniu samodzielnego myślenia i działania, skłaniały do samokształcenia.

Teoria programowania dydaktycznego- rzecznicy tej teorii dużą wagę przywiązują do starannej analizy treści kształcenia w tym celu posługują się metodą tzw. Macierzy dydaktycznych.

13. Kryteria doboru treści kształcenia

14. Czynniki warunkujące skuteczność procesu dydaktycznego

15. Pojęcie, istota i budowa programów nauczania

16. Typy programów kształcenia

17. Kryteria opracowywania programów szkolnych

18. Tok nauczania i jego odmiany

19. Indywidualizacja treści kształcenia (zainteresowania i zdolności uczniów)

20. Zajęcia pozalekcyjne i pozalekcyjne i ich związek z treściami kształcenia

przedmiotowego.

21. Ogólne założenia i sposoby przeprowadzania badań pedagogicznych

22. Metody badań dydaktycznych

23. Formy uczenia się

24. Pojęcia: kształcenie (w tym kształcenie wielostronne), dokształcanie, doskonalenie,

poradnictwo

25. Istota edukacji ustawicznej oraz nowe funkcje samokształcenia

26. Pojęcie, istota oraz typologia środków dydaktycznych

ŚRODKI DYDAKTYCZNE - to przedmioty które dostarczają uczniom określonych bodźców, ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznanie rzeczywistości. Funkcje: poznawcza, kształcąca, dydaktyczna. Podział środków: wzrokowe, słuchowe, wzrokowo- słuchowe, częściowo automatyzujące proces dydaktyczny. Środki służą: przekazywaniu wiedzy, kształtowaniu pozytywnego stosunku do wiedzy, akceleracji pracy dydaktycznej. Kształceniu na odległość.

27. Funkcje, zadania i rola środków dydaktycznych w procesie kształcenia

28. Pojęcie, rodzaje oraz funkcje podręczników szkolnych

29. Rola i funkcje nauczyciela w procesie dydaktycznym

30. Ogólna charakterystyka uczniów uczestniczących w procesie dydaktycznym

(zainteresowania, aspiracje, motywacja do nauki, samodzielność, aktywność uczniów)

31. Ogniwa procesu nauczania

Ogniwa wyróżnione przez W.Okonia dotyczą momentów nauczania -uczenia się, przebiegu tego procesu, a także pożądanych wyników. Mają one charakter dyrektyw postępowania dydaktycznego przeznaczonych dla nauczyciela. Tok pracy na lekcji: podający, poszukujący.

OGNIWA W TOKU PODAJĄCYM: pierwszym jest przygotowanie do pracy, ogniwo wstępne. Drugie to podanie uczniom nowego materiału. Trzecie to synteza przekazanego uczniom materiału. Czwarte to kontrola stopnia opanowania przez uczniów przekazywanych im wiadomości. Tu wykrywa się braki u luki w wiadomościach, umiejętnościach. Zaletą toku podającego jest możliwość szybkiego przekazywania uczniom gotowej wiedzy przez nauczyciela, a wadą jest niski stopień aktywności uczniów.

OGNIWA W TOKU POSZUKUJĄCYM. Pierwszym ogniwem jest uświadomienie sobie przez uczniów określonych trudności(pod kierunkiem n-ela) o charakterze teoretycznym lub praktycznym. Drugim ogniwem jest słowne określenie napotkanej trudności, sformułowanie problemu. Trzecim ogniwem jest formułowanie hipotezy prowadzącej do rozwiązania problemu. Czwartym ogniwem jest weryfikacja empiryczna. Piątym ogniwem jest włączenie nowych wiadomości i umiejętności do sytemu posiadanej wiedzy, ich utrwalenie i zastosowanie w działalności teoretycznej i praktycznej. Tok poszukujący wymaga do ucznia samodzielności, myślenia, zapewnia trwalszą wiedzę.

32. Kryteria i zasady odpowiedniego doboru materiału nauczania

33. Pojęcie, typologia i charakterystyka zasad kształcenia

34. Znaczenie zasad nauczania dla prawidłowej organizacji procesu nauczania.

ZASADY NAUCZANIA

Zasady nauczania to ogólne normy postępowania dydaktycznego, określające jak należy realizować cele kształcenia. można wyróżnić wiele znaczeń „zasady nauczania”. W dydaktyce można wyróżnić co najmniej 3 znaczenia terminu zasada nauczania. Według pierwszego z tych znaczeń zasada to twierdzenie oparte na prawie naukowym, rządzącym jakimś procesami. Zgodnie z drugim znaczeniem zasada to norma postępowania uznanego za obowiązujące/ w znaczeniu 3 zasada jest tezą wywiedzioną z jakiejś doktryny. Tak więc zasada nauczania to norma prakseologiczna poprawnej pracy nauczyciela ze słuchaczami w procesie dydaktycznym.

GENEZA ZASAD NAUCZANIA

Zasady nauczania wytyczają ogólny kierunek pracy dydaktycznej nauczyciela, ukazują wzajemne zależności miedzy podstawowymi składnikami procesu nauczania- uczenia się. Zasady: poglądowości. Zasada ta musi być stosowana w podającym i poszukującym toku nauczania . zasada ta nie pozwala na to by słowo zastępowało rzeczywistość tam gdzie nie jest to wskazane ze względów psychologicznych i dydaktycznych. Zasada przystępności wymaga ona uwzględnienia właściwości rozwoju uczniów. Inaczej nazywamy ją zasadą stopniowania trudności, wynika z niej szereg reguł dydaktycznych. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania- uczenia się. Należy ona do najważniejszych norm dydaktycznego postępowania nauczyciela. Zasada ta wymaga od nauczyciela aby nie zastępował pracy uczniów własną pracą, aby umiejętnie stopniował trudności stawianych im zadań. Zasada systematyczności- zasada ta w sposób istotny decyduje o skuteczności świadomych poczynań ludzi. Zasada ta zaleca nauczycielowi systematyczne przygotowywanie się do zajęć, staranną analizę każdej lekcji, równomierne zadawanie uczniom prac domowych, częste stosowanie sprawdzianów i oceny wyników nauczania. Zasada trwałości wiedzy uczniów. Zasada operatywności. Nauczyciel powinien stwarzać sytuacje wymagające od uczniów nie tylko przyswajania i odtwarzania wiadomości lecz przede wszystkim w posługiwania się nimi w pracy szkolnej i poza szkolnej. Zasada wiązania teorii z praktyką. Zasada ta służy przygotowaniu dzieci do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnorakich sytuacjach praktycznych do przekształcania dotyczącej rzeczywistości. Znaczny wpływ na realizację tej zasady mają właściwości psychofizycznego rozwoju uczniów.

35. Pojęcie, istota i klasyfikacja metod kształcenia

36. Kryteria doboru metod nauczania

37. Pojęcie, istota, rodzaje i charakterystyka metod uczenia się

38. Rola motywacji w uczeniu się

39. Pojęcie, istota, cele i zadania samokształcenia

Samokształcenie - samodzielne zdobywanie wiadomości, umiejętności i sprawności praktycznych z określonej dziedziny wiedzy. W szerszym ujęciu - kształtowanie własnej osobowości według własnego wzoru ideału.

Nazywane również "samouctwem". Samokształcenie osiąga optymalny poziom wtedy gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego. Proces ten rzadko występuje w czystej postaci, często bywa powiązany z tradycyjną nauką w szkole bądź kształceniem korespondencyjnym.

Kształcenie ustawiczne - jest procesem stałego odnawiania, doskonalenia i rozwijania kwalifikacji ogólnych i zawodowych jednostki, trwającym w ciągu całego jej życia.

Kształcenie może odbywać się poprzez uczestnictwo w:

szkoleniach, kursach zawodowych lub hobbystycznych;

studiach podyplomowych;

wyjazdach studyjnych, konferencjach, seminariach;

a także poprzez:

oglądanie lub słuchanie audycji edukacyjnych;

czytanie czaspism edukacyjnych;

naukę za pomocą internetu (na odległość).

Ciekawą formą edukacji jest Uniwersytet Trzeciego Wieku skupiający osoby starsze i organizujący im zajęcia w grupach tematycznych. Podobną rolę pełniły kiedyś Uniwersytety Ludowe służąc edukacji społecznej szerokich rzesz.

40. Warunki, składniki i przygotowanie procesu samokształcenia

41. Zasady organizacji i planowania pracy dydaktycznej

42. Istota i charakterystyka systemu klasowo-lekcyjnego

43. Pojęcie , budowa, rodzaje lekcji oraz ich właściwości

Lekcja - organizacyjna forma nauczania oparta o realizację określonego zadania dydaktycznego. Jest formalnym rodzajem interakcji nauczyciela z uczniami, nastawionym na realizację celów kształcenia.

Struktura lekcji uzależniona jest od:

realizowanych celów

treści merytorycznych

metod kształcenia

Funkcje dydaktyczne lekcji:

zapoznanie uczniów z nowym materiałem

utrwalanie opanowanego już materiału

sprawdzenie wiadomości i ocena

Wyróżniamy następujące typy lekcji:

wprowadzająca nowy materiał

utrwalająca

kontrolna

mieszana

Rodzaje lekcji:

lekcja podająca (prekursor - Jan Fryderyk Herbart)

lekcja problemowa (prekursor - John Dewey)

Lekcja podająca, prekursorem której jest Jan Fryderyk Herbart, opiera się o założenie, iż najlepszym sposobem nauczania jest bezpośredni przekaz wiedzy uczniom w formie gotowej do zapamiętywania. Formą jej realizacji jest dyktowanie treści dydaktycznych i egzekwowanie ich odtworzenia na sprawdzianie. Ten typ lekcji posiada szereg zalet, takich jak: otrzymywanie gotowego materiału naukowego bez konieczności szukania go w książkach, treść jest jasna i zwięzła, wszelkie zawiłości teorii są od razu wyjaśniane. Podstawową wadą jest natomiast niska aktywność uczniów i znudzenie pasywną formą pracy na lekcji przez sporządzanie długich notatek.

Lekcja problemowa, której twórcą był John Dewey, w przeciwieństwie do lekcji podającej nie polega na biernym podawaniu przez nauczyciela suchych treści, lecz poprzez sytuacje problemowe, które należy rozwiązać, uczniowie sami dochodzą do wiedzy.

Znaczącą zaletą tego typu lekcji jest aktywizacja uczniów. Uczniowie, którzy czynnie uczestniczą w lekcji, poprzez własny wkład myślowy lepiej zapamiętują treści. Wadą jest to, iż nie wszystkie zagadnienia da się przedstawić w formie problemu.

44. Zasady przygotowywania konspektu lekcji

45. Znaczenie i cele pracy domowej w procesie kształcenia

Praca domowa jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych dydaktycznych form organizacji procesu kształcenia na wszystkich szczeblach nauczania, szeroko stosowana zarówno w lekcji problemowej jak i lekcji podającej. Polega na obowiązkowym wykonywaniu w domu zajęć, które zleca uczniowi nauczyciela w toku trwającej lekcji. Służy wdrożeniu wychowanków do samokształcenia poprzez samodzielną analizę treści zawartych w podręcznikach i encyklopediach, jak również zrozumienie, utrwalenie i pogłębienie wiedzy, oraz samodzielnością myślenia w posługiwaniu się nią. Nauka domowa tylko wówczas spełnia swoje zadanie, gdy:

łączy się ściśle z pracą na lekcji

jest właściwie zadana

nie przekracza możliwości uczniów

jest samodzielnie wykonywana

systematycznie się ją kontroluje i ocenia

po jej wykonaniu uczeń jest poinformowany o błędach które popełnił

Należy pamiętać, iż nadmiar pracy domowej prowadzi do przeciążenia co działa niekorzystnie na zdrowie i motywację do nauki.

46. Funkcje, zakres, cele formy i metody kontroli w procesie dydaktycznym

47. Wykorzystanie kontroli i oceny w dydaktyce

48. Sposoby badania osiągnięć uczniów

49. Przyczyny, istota, rodzaje niepowodzeń szkolnych.

NIEPOWODZENIA SZKOLNE

Są to wyraźne rozbieżności między wymaganiami dydaktycznymi i wychowawczymi szkoły, a zachowaniem ucznia oraz uzyskiwanym przez niego wynikami.

NIEPOWODZENIA SZKOLNE

Wychowawcze, dydaktyczne

Ukryte, jawne

Przejściowe, względnie trwałe

Drugoroczność, odsiew

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH

Zależne, niezależne

-lenistwo -długotrwała choroba

-niechętny stosunek do nauki - zła amt.w rodzinie

-nieodpowiednie zachowanie w szkole - niedostatki dydakt.

Przyczyny społeczne i ekonomiczne, przyczyny biopsychiczne(nadpobudliwość), przyczyny dydaktyczne(błędy i usterki metodyczne, niedostateczna znajomość ucznia, brak opieki ze strony szkoły nad uczniami). ŚRODKI ZARADCZE: profilaktyka pedagogiczna, diagnoza pedagogiczna, terapia pedagogiczna.

Niepowodzenia szkolne mogą występować w różnych zakresach działalności i wymagań szkoły. W zakresie nauczania uczenia się nazywamy je niepowodzeniami dydaktycznymi, zaś niepowodzenia w zakresie kształtowania postaw cech charakteru określamy niepowodzeniami wychowawczymi.

Niepowodzenia w pracy dydaktycznej mogą mieć charakter ukryty bądź jawny:

niepowodzenia ukryte występują, gdy nauczyciel nie dostrzega mniejszych lub większych braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów, mimo że braki tego rodzaju istnieją. Ukryte niepowodzenia powodują trudności i zahamowania w nauce.

niepowodzenia jawne powstają zazwyczaj z niepowodzeń ukrytych. Występują one wówczas, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowaniu przez ucznia materiale i w rezultacie ocenia jego wyniki pracy jako niezadowalające.

Jan Konopnicki traktuje niepowodzenia szkolne jako proces, w którym wyróżnia się cztery fazy:

• w pierwszej fazie ujawniają się braki w wiadomościach głownie w języku ojczystym i matematyce.

• w drugiej fazie braki są już tak duże, że uczeń nie może nadążyć za innymi i korzysta z nielegalnej pomocy.

• w trzeciej fazie pojawiają się oceny niedostateczne, świadczące o tym, że nauczyciel dostrzegł poważne braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia.

• faza czwarta to drugoroczność a więc powtarzanie klasy.

50. Sposoby zapobiegania i przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym

Podział gier dydaktycznych:

1. Burza mózgów - ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.

2. Metoda sytuacyjna - zwana metodą przypadków - polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, że jest on typowy, często wykorzystujemy w szkolnictwie medycznym, wojskowym.

3. Metoda symulacyjna - inaczej inscenizacja - to udawanie kogoś np. nauczyciela, robi się wszystko tak jakby się nim było. Uczeń jest aktywny.

Rodzaje lekcji:

Lekcja problemowa - ma na celu rozwiązanie jakiegoś problemu. Część podstawowa:

• Zetknięcie uczniów z trudnością, jej odczucie i uświadomienie (stworzenie problemu)

• Określenie trudności i sformułowanie problemów, pytań lub zagadnień (rozwiązywanie problemu)

• Ustalenie pomysłu rozwiązania, planu wykonania zadania lub hipotez do sprawdzenia (rozwiązywanie problemu)

• Wykonanie zadania, realizacja pomysłów, weryfikacja hipotez przez dobór i analizę danych, ich interpretację, przemyślenie i ocenę (dawanie i weryfikacja pomysłów)

• Sprawdzanie poprawności rozwiązania

Lekcja podająca - ma na celu zaznajomienie uczniów z nowymi treściami i dbałość o to, aby te treści były zrozumiane i zapamiętane przez uczniów. Część podstawowa to:

• Podanie nowych treści

• Zrozumienie

• opracowanie i zebranie

Lekcja eksponująca - ma za zadanie rozwijać wyobraźnię i przeżycia estetyczne. Część podstawowa:

• ekspozycja utworu np. projekcja filmu, nagranie z płyt, magnetofonowe, magnetowidowe, przezrocza, program komputerowy

• analiza i zrozumienie utworu (rozmowa o utworze) - dyskusja, interpretacja

• podsumowanie naszych rozważań, rezultatów pracy, korekta błędów

• ponowna ekspozycja całości lub fragmentu

Lekcja ćwiczeniowa - ma na celu kształtowanie umiejętności i nawyków. Ćwiczenie polega na opanowaniu określonych czynności, które są powtarzane w celu rozwinięcia odpowiedniej sprawności lub umiejętności. Część podstawowa:

• uświadomienie uczniom zadania i podanie tematu

• wprowadzenie nowego materiału, omówienie zasad i reguł

• pokaz czynności z objaśnieniem

• próbne ćwiczenia uczniów

• korekta i dodatkowe objaśnienia

• ćwiczenia wdrażające

• kontrola i korekta wykonywanych ćwiczeń

Lekcja mieszana - może się składać ze wszystkich rodzajów lekcji. Lekcje te wydają się być najbardziej wartościowe i pozwalają rozwinąć pełny zakres skutecznych metod nauczania i uczenia się.

CELE KSZTAŁCENIA

Podział:

• Cele ogólne - wyrażają to, co ma być produktem końcowym szkoły, stąd określenie celów instytucjonalnych

• Cele pośrednie - otrzymuje się w rezultacie podziału ogólnych celów wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności

• Cele szczegółowe - charakteryzuje większa precyzja i konkretność. Celom tym nadaje się postać operacyjną - cel operacyjny opisuje pożądany rezultat wyrażony w konkretnym zachowaniu końcowym, w sposób, który umożliwia nauczycielowi ocenienie, czy jego cele zostały osiągnięte. Cele operacyjne wyróżniają się takimi cechami jak:

o odpowiedzialność

o jednoznaczność

o wykonalność

o logiczność

o obserwowalność

o mierzalność

Formułując cel musimy mieć jasność tego, co ma robić uczeń oraz kiedy jego działanie uznamy za osiągnięcie celu.

Do formułowania celów w postaci operacyjnej służą taksonomie (od takis - układ, porządek) W dydaktyce pod pojęciem taksonomii celów operacyjnych rozumie się ich hierarchiczne uporządkowanie, charakteryzujące się:

o poprawnością terminologii

o zwięzłością i jasnością haseł

o jednoznacznym powiązaniem poszczególnych kategorii z czynnościami uczenia się

METODY NAUCZANIA to sposób postępowania nauczyciela z uczniami, w celu osiągnięcia zamierzonego celu.

Wg Okonia - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zainteresowań umysłowych i zdolności.

Wg Zaczyńskiego - celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania.

Metody oparte na słowie:

1. Opowiadanie - polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu. Wykorzystywane jest w młodszych klasach szkoły podstawowej, dlatego musi być obrazowe.

2. Wykład - służy przekazywaniu uczniom jakiś informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych. Stosowany jest najczęściej w szkolnictwie wyższym. Wymaga od słuchaczy myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego.

a. Wykład konwencjonalny - treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej formie do zapamiętania.

b. Wykład problemowy jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego

c. Wykład konwersatoryjny - polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy.

3. Pogadanka - jej istota polega na rozmowie kierowanej przez nauczyciela z uczniami. Nauczyciel zmierzając do osiągnięcia sobie znanego celu stawia pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi. Jest to najstarsza metoda dydaktyczna, stosowana już przez Sokratesa. Jest ona przede wszystkim wykorzystywana w niższych klasach szkoły podstawowej.

4. Dyskusja - polega na wymianie poglądów na określony temat, można wykorzystać ją dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej oraz w szkole średniej. Dyskusja, bowiem wymaga specjalnego przygotowania uczestników.

5. Praca z książką - jeden z najważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. Samodzielne korzystanie z książek przez uczniów może mieć formę - uczenia się z podręcznika, - sporządzania notatek, - lektury uzupełniającej.

Metody oglądowe - oparte na obserwacji

Pokaz - demonstrowanie uczniom czegoś, to metoda oparta na obserwacji. Pokaz bywa metodą towarzyszącą, która występuje z inną.

Metody oparte na działalności praktycznej:

1. Metoda laboratoryjna - polega na tym, że uczeń samodzielnie przeprowadza eksperyment (np. na chemii). Może występować w dwóch odmianach:

a. tradycyjna - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment pod okiem nauczyciela

b. problemowa - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment, nie wiedząc, z jakim skutkiem

2. Metoda zajęć praktycznych - stosowana na zajęciach praktycznych, ma miejsce wtedy, gdy uczniowie wykonują czynności związane z zawodem (szkoły zawodowe)

Metody problemowe - inaczej gry dydaktyczne

---