Dr Aleksandra Rutkowska

Instytut Psychologii UŁ

PROCESY POZNAWCZE CZ. II

(UCZENIE SIĘ I PAMIĘĆ)

Wykład 14

WYUCZONA BEZRADNOŚĆ CD.

Martin Seligmann:

Wyuczona Bezradność - efekt specyficznej formy uczenia

ESKPERYMENT Z UDZIAŁEM STUDENTÓW UCZELNI WYŻSZYCH

3 grupy studentów miały rozwiązywać zadania umysłowe:

1. Grupa braku możliwości ucieczki (studenci nie mogli wyłączyć towarzyszącemu rozwiązywaniu zadań hałasu)

2. Grupa ucieczki (badani mogli wyłączyć hałas)

3. Grupa kontrolna (bez hałasu)

Wszystkim grupom dano skrzynkę wahadłową (trzymanie palca w jednej przegródce - hałas, po przesunięciu palca do drugiej - wyłączenie hałasu)

• Badani z 2 i 3 grupy natychmiast nauczyli się przesuwać palec

• Badani z 1 grupy pozostawały bierne - wytworzono u nich wyuczoną bezradność

Fazy powstawania WB:

1. Trening bezradności - otrzymywanie nierozwiązalnych zadań lub inna sytuacja, w której jednostka nie ma wpływu na rezultaty

2. Faza testowa - rozwiązywalne zadania, sytuacje podlegające kontroli, mierzono poziom wykonania

Porównanie rezultatów grupy poddanej treningowi bezradności z grupą kontrolną ujawniło znaczną różnicę w poziomie wykonania zadań na korzyść grupy kontrolnej - deficyt wykonania. [Różnice stwierdzone również w sprawozdaniu werbalnym].

Trening bezradności zmodyfikował na niekorzyść zachowania badanych.

3 KONCEPCJE WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI

1/ MODEL KLASYCZNY

(Seligmann'a)

W sytuacji obiektywnego braku możliwości wpływania na wyniki, jednostka uczy się, że nie ma zależności między jej działaniami a wynikami (specyficzny proces uczenia się).

Jednostka traci motywację do inicjowania nowych działań, traci nadzieję; oczekuje, że w przyszłości również nie będzie tej zależności (bez względu na zadanie).

Jednostce towarzyszą negatywne emocje.

W badaniach przeprowadzonych na dzieciach w wieku 16 - 17 lat, poddanych treningowi bezradności okazało się, że

• U dziewczynek wykształciła się wyuczona bezradność

• U części chłopców powstała wyuczona bezradność, ale niektórzy wykonywali zadania z fazy testowej lepiej i nie stwierdzono u nich obniżonego nastroju

Zjawisko to tłumaczy:

2/ KONCEPCJA EGOTYSTYCZNA

(Frankel'a i Snydera)

Wyuczona bezradność nie jest rezultatem uczenia się, jest to efekt oddziaływania sytuacji wywołującej zagrożenie poczucia własnej wartości.

PORAŻKA SYGNAŁ NISKIEJ INTELIGENCJI

Wkładanie mało wysiłku w rozwiązywanie nowych zadań (bo wytłumaczenie słabych rezultatów brakiem wysiłku jest bezpieczniejsze niż przyznanie się do niższej inteligencji).

Dziewczynki częściej przypisywały porażkę sobie (jest to efekt nieco innego sposobu wychowania i edukacji, dziewczynkom częściej podważa się ich poczucie wartości, podczas gdy chłopców uznaje się za „zdolnych, ale leniwych”).

3/ MODEL INFORMACYJNY

(Kofty i Sédka)

Kofta i Sédek wykazali, że informacje końcowe o rezultatach rozwiązanego zadania nie decydują o pojawienie się symptomów WB. Istotne okazują się niezależne informacje zwrotne, udzielane w trakcie rozwiązywania zadań.

Uważali, że jeśli człowiek ma rozwiązać wieloetapowe, nierozwiązywalne zadanie, próbuje wytworzyć sobie programy działania i dostaje niespójne informacje o tym, że żaden z nich nie jest skuteczny - wytwarza się u niego WB.

Istoty treningu bezradności można upatrywać w fakcie sekwencyjnego otrzymywania przez badanego niespójnych, wewnętrznie sprzecznych informacji o stojącym przed nim zadaniu.

PRZYCZYNY DEFICYTU WYKONANIA

Niepewność behawioralna - stan, w którym badany nie wie co i jak robić (brak pomysłów), traci wiarę w trafność swoich sądów, w pomysłowość, umiejętności decydowania. Towarzyszą temu narastające emocje negatywne, praca umysłowa staje się chaotyczna, a sposoby na rozwiązanie zadania zupełnie przypadkowe.

W miarę trwania treningu bezradności osoba coraz częściej wpada w stan poznawczej demobilizacji - badany nie podejmuje wysiłków umysłowych.

Istotą WB jest niemożność skonstruowania sensownego programu własnej aktywności podczas działania.

WB może doświadczać już

• niemowlę, jeśli rodzice nie reagują na jego płacz

• 2-latek, który nie może wybrać sobie tego co chce jeść

• kilkulatek, któremu narzuca się ubrania

• itd………

!! Nie należy nieustannie poprawiać

efektów wykonanej przez dziecko czynności,

ponieważ jest to krok do WB.

Jeśli dziecko wykona coś prawidłowo,

należy je pochwalić !!

ZAPOBIEGANIE / LECZENIE WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI

Wszyscy napotykamy sytuacje, na które nie mamy wpływu, a w których musimy uczestniczyć.

1. Immunizacja przeciw WB - „zaszczepienie” poprzez naukę panowania nad otoczeniem (należy tego uczyć już we wczesnym dzieciństwie, chociażby przez stworzenie iluzji kontroli)

2. Przewidywalność jako czynnik służący zredukowaniu niepewności (nie można uniknąć stymulacji bodźcami, ale można redukować ich wpływ, czyniąc je przewidywalnymi)

EKSPERYMENT

Szczury musiały naciskać dźwignię, żeby otrzymać pokarm, jednak podczas naciskania w 1 grupie w nieokreślonym momencie następował szok elektryczny, zaś w 2 był on poprzedzony dźwiękiem.

W 1 grupie po 45 dniach 6 z 8 szczurów ujawniło owrzodzenia żołądka spowodowane stresem, w 2 grupie nie odnotowano takich przypadków.

Szczury wolały nawet 4 razy dłuższe i 2 razy silniejsze wstrząsy, ale przewidywane.

Ludzie również preferują wstrząsy sygnalizowane - kiedy dawano badanym możliwość wyboru informacji o intensywności lub o momencie wystąpienia szoku - zawsze wybierali informację o momencie szoku.

!! Dlatego należy odpowiednio przygotować dziecko

do traumatycznych dla niego sytuacji, np. szczepionka,

wyrywanie zęba - trzeba powiedzieć prawdę

(że będzie bolało) !!

3. Przesądy dające poczucie sprawowania kontroli (np. przeciwdziałanie pechowi związanemu z ujrzeniem czarnego kota poprzez splunięcie przez lewe ramię - iluzja kontroli).

Jeśli te magiczne sposoby nie przynoszą pożądanych rezultatów, przesąd paradoksalnie dalej chroni przed bezradnością, bo zostało podjęte działanie, jednostka jest aktywna, nie rezygnuje. Każde przekonanie, że możemy sobie poradzić, może być skuteczne w obronie przed WB

4. Terapia retroaktywna - łagodzenie lub likwidacja skutków WB na drodze terapii

• Psy, które na siłę trzeba było przeciągać w miejsce, gdzie nie otrzymywały szoków elektrycznych - tak przekonywano je do skuteczności działań, oduczano je WB

• Ludzi z WB wprowadzano do Sali, w której na całej podłodze porozrzucane były muszelki, kazano im zbierać je do koszyka; kiedy pozbierali wszystkie - rozrzucano je ponownie na podłogę i znów kazano zbierać i tak do momentu, w którym badany tracił cierpliwość i wyzwalał w sobie agresję - wtedy dostawał wzmocnienie za przeciwstawienie się sytuacji

Terapia: nauka poczucia wpływu na sytuację, zmuszanie do działania

Radzenie

sobie

---