Pojęcie diagnozy

Pojęcie pochodzi z j. greckiego, oznacza rozróżnianie, osądzanie. Wyrosło na gruncie nauk przyrodniczych i do teraz oznacza rozpoznanie choroby na podstawie analizy zmian, jakie wywołuje ona w organizmie.

Diagnoza społeczna- rozpoznanie, określenie cech zjawisk społecznych na podstawie badań empirycznych. (Cel: stworzenie maksymalnych warunków rozwoju).

Diagnoza pedagogiczna- jest opisem wyników badania określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej dokonany na podstawie zebranych i ocenianych danych, pochodzących z różnych źródeł, które obejmuje opis danego złożonego stanu rzeczy, wyjaśnienie jej genezy lub przyczyny, wyjaśnienie jej znaczenia i ustalenie etapu jego rozwoju, możliwości zmiany tego stanu rzeczy lub jego utrzymania w kierunku pożądanym pedagogicznie ( Mazurkiewicz 1995).

Diagnoza psychologiczna- jest to proces aktywnego poszukiwania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach zmierzających do zmiany aktualnego stanu psychospołecznego człowieka (Paluchowski 1995).

Ogólnie- to rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie objawów w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości ( Ziemski 1973, Paluchowski 2001).

Zadania diagnozy

Diagnoza psychologiczna i medyczna ma 3 zadania:

1. Opis zaburzeń zachowania występujący u badanego w różnych sytuacjach- rodzinnej, zawodowej, towarzyskiej.

2. Wykrycie leżących u jej podstaw dysfunkcji psychicznych w zakresie motywacji i procesów orientacyjnych, które nie pozwolą badanemu rozwiązać w sposób prawidłowy jego problemów życiowych.

3. Określenie, jaki udział w genezie zaburzeń miały mechanizmy psychologiczne:

1. w jakim stopniu zaburzenia są uwarunkowane czynnikami sytuacyjnymi, a w jakim wynikają z zaburzeń osobowości

2. w jakim stopniu defekty osobowości zostały zdeterminowane organicznie, a w jakim psychologicznie przez czynniki środowiskowe lub czynniki somatyczne i konstytucyjne ( choroby, defekty receptorów narządu ruchu, budowy ciała).

Zadania diagnozy pedagogicznej podane są w jej definicji.

Cele diagnozy w odniesieniu do dziecka

• cel normatywny- prowadzi do ustalenia właściwości osoby badanej, które w dalszej fazie zostaną porównane ze wzorcami norm cech występujących wśród dzieci w tym samym wieku (np. wzrost, obwód głowy…)

• cel ekologiczny- jest to poszukiwanie uwarunkowań środowiskowych pojawienia się takich, czy innych właściwości dziecka

• cel idiograficzny- występuje podczas indywidualnego diagnozowania i prognozowania rozwoju poszczególnych dzieci traktowanych jako obiektów, dzięki którym można określić ich niepowtarzalny rozwój, wyjaśnić ich zachowanie

• cele instytucjonalne- mają odpowiedzieć na pytania dot. dalszego rozwoju dziecka, formułowane przez instytucje wychowawcze, opiekuńcze, sądowe

• cel systemazycyjny- formułowany jest w związku z planowanymi badaniami naukowymi poszukującymi prawidłowości w danej dziedzinie nauki lub nastawionymi na weryfikację hipotez badawczych odnoszących się do ogólnych teorii rozwoju człowieka. Badania mają charakter podłużny.

• Cel profilaktyki prozdrowotnej jest to poszukiwanie optymalnych wyznaczników rozwoju dziecka. Diagnoza służy sprawdzeniu lub ewaluacji programów terapeutycznych, wychowawczych i profilaktycznych do tej pory stosowanych ( Dołęga 1997)

Typy badań dziecka

1. Badania opisowe- polegające na obserwacji dziecka i rejestrowaniu tego, co się widzi. Służą do wyjaśniania i wykrywania związku zachowania się dziecka z różnego typu naturalnymi czynnikami. Prowadzone są we wstępnych etapach zbierania informacji o dziecku.
   Narzędziem jest dziennik obserwacyjny.

2. Badania korelacyjne- polegające na poszukiwaniu związku między danymi uzyskiwanymi w diagnozie. Mierzy się korelację lub siłę zależności np. związek między długością czasu poświęconego codziennej zabawie dziecka z dorosłymi, a rozwojem jego mowy.

Narzędzie to strukturalizowane wywiady środowiskowe, kwestionariusze, skale ocen, obserwacja pośrednia, czyli bazujemy na informacjach otrzymanych od opiekunów, rodziców itp.

3. Badania eksperymentalne- służą wnioskowaniu o związkach przyczynowo- skutkowych różnych czynników biorących udział w rozwoju dziecka. Są przeprowadzane w specjalistycznym laboratorium, ale nie jest to wymóg konieczny. Na potrzeby eksperymentu konstruowane są zadania, dzięki którym można badać np. Tylko jedną zmienną.

Narzędzie to: niektóre techniki obserwacji ( próbki czasowe, próbki zdarzeń, analiza jednostek pola), skale rozwojowe.

4. Badania nad rozwojem- jest to śledzenie zmian dokonujących się w miarę upływu czasu. W badaniach nad rozwojem stosuje się następujące strategie badawcze: badania podłużne, badania poprzeczne, badania poprzeczno-podłużne, międzykulturowe i badania porównawcze

• badania podłużne(longitudinalne)-polegające na wielokrotnym powtarzaniu obserwacji lub innej metody badawczej w stosunku do tej samej grupy dzieci. Służą do oceny stałości danej cechy w kolejnych latach życia. Odmianą tych badań są badania biegu życia. Stosuje się metody badawcze typu opisowego, korelacyjne i eksperymentalne.

• badania biegu życia- mają za zadanie śledzenie wydarzeń życiowych ludzi i ich wpływ na daną cechę np. rozwój psychiczny.

Narzędzia to: zbieranie danych opisowych na podstawie wywiadów, genogramów (historii rodziny dzieci), dokumentacji szpitalnej. Badania mają charakter archiwalny.

• badania poprzeczne- jest to mierzenie wpływu wieku na rózne cechy rozwojowe, np. rozwój mowy. Służą do tego badania eksperymentalne i korelacyjne.

• badania poprzeczno-podłużne- łączą te dwa podejścia ze sobą. Mają charakter korelacyjny i eksperymentalny. Polegające na wielokrotnym pomiarze tych samych cech rozwojowych, np. mowy, myślenia u tych samych dzieci w różnym czasie.

• badania międzykulturowe- są przydatne przy rozstrzygnięciu czy dana cecha lub właściwości rozwojowe mają ukierunkowania genetyczne, czy środowiskowe i co wpływa na różnice w ich rozwoju lub funkcjonowaniu.

• badania porównawcze- często stosowane wobec małych dzieci. Służą do oceny zbieżności zachowań niemowląt z zachowaniem zwierząt. Część tych badań ze względów etycznych prowadzi się tylko na zwierzętach, a następnie uzyskane dane interpretuje się w odniesieniu do ludzi. Ze względu na ruchy ekologiczne ochrony zwierząt badania takie o charakterze eksperymentalnym ograniczone są do minimum (Dołęga 1997).

Rodzaje technik badawczych

WYWIAD

jawny	ukryty
nieformalny	formalny
swobodny	skategoryzowany
indywidualny	zbiorowy
zwykły	panelowy
psychologiczny	środowiskowy
ustny	pisemny

↓ ↓

Mogą wykonywać mogą je wykonywać osoby, które są do takich wywiadów

np. studenci powołane, np. z różnych instytucji (prokuratura, lekarz) lub

pracownicy naukowi

• jawny - określam cel respondentowi, informuję o co chodzi

ukryty - respondent nie wie o celu

• nieformalny - nie inf. osoby o celach, ale mówią, że nie będzie ten wywiad wykorzystany

formalny - poinformowanie osoby, że to co mówi będzie miało konsekwencje

• swobodny - jeśli np. na badania diagnostyczne dziecka to pozwalam się rodzicom w pełni

wypowiedzieć na ten temat. Pozwala to na uzyskanie zaufania.

skategoryzowany - dokładnie określone pyt

• indywidualny - jest prowadzony z jedną osobą

zbiorowy - prowadzony z więcej niż jedną osobą

• panelowy - dla większej zbiorowości, robionych pewien okres czasu (np. spis powszechny)

• psychologiczny - jest to rozmowa wcześniej zaplanowana i przygotowana, przeprowadzona w celu zebrania danych o przejawach zachowania albo też o faktach: zdarzeniach z życia rozmówcy, które są niedostępne bezpośredniej obserwacji (na podst.internetu).

ANKIETA - typy ankiet zależą od dwóch kryteriów

1. Sposobu ich rozprowadzania - ankieta środowiskowa, prasowa, pocztowa

2. Sposobu motywowania respondentów do odpowiedzi - ankieta jawna, ukryta

OBSERWACJA

Bezpośrednia Sami obserwujemy obiekt	Pośrednia Zbieramy informacje historyczne lub ktoś za nas obserwuje
Kontrolowana Określamy co sprawdzamy, np. 3 cechy	Swobodna Ogólna, nie ma celu obserwacji
Ciągła (w odniesieniu do dziecka) obserwacje przez dłuższy okres czasu, zazwyczaj ma charakter swobodny	Fotograficzna (w danym momencie na zasadzie całościowej analizujemy „tu i teraz”) Pozwala na wyeliminowanie zagrożeń, np. w pomieszczeniu
Jawna	Ukryta
Neutralna stajemy obok i patrzymy co się dzieje	Uczestnicząca Bezpośrednio bierzemy udział i sami staramy się wejść w środowisko i dopasować do niego. Nie zawsze można te obserwacje zrobić
Potoczna Obserwujemy ludzi wokół siebie, np. obserwacje ludzi	Naukowa

ANALIZA DOKUMENTÓW I WYTWORÓW PRAC:

1. Typy analizy

Zewnętrzna (identyfikacyjna) Badamy dokument z zewnątrz (wygląd, czy zniszczony, w jakim jest stanie, na jakim papierze, czy jesteśmy w stanie odtworzyć)	Wewnętrzna (analiza treści) Zawartość, język
Formalna (zewnętrzna forma) Budowa, struktura, okładka, tylko wygląd	Treściowa (jakościowy opis) Co się znajduje w środku
Ilościowa (analiza częstotliwości występowania) Ile takich dokumentów do tej pory powstało	Jakościowa (uchwycenie cech indywidualnych)

2. Typy dokumentów

• zastane - np. wytwory prac dziecka,

• intencjonalne - stworzone na potrzeby badań,

• kronikarskie - kroniki, zdjęcia, pamiątki, dane archiwalne,

• opiniodawcze - np. badania lekarskie, stan urodzenia dziecka, kiedy nastąpiły objawy choroby,

• systematyczne - np. dzienniki lekcyjne,

• okolicznościowe,

• oficjalne - np. akty urodzenia, zgonu, te, na których jest pieczątka,

• osobiste - np. listy, dowód osobisty,

• pisane - napisane ręcznie,

• cyfrowe - napisane komputerowo.

POMIAR - celem jest uzyskanie wiedzy o badanej rzeczywistości. Polega na określeniu natężenia siły, intensywności występowania danej cechy lub zjawiska.

Typy pomiarów:

1. Podstawowy - porównanie cech (masa, ciężar długość)

2. Pochodny za pomocą logicznych lub matematycznych praw (mierzenie temperatury przy wykorzystaniu słupka rtęci)

3. Umowny - opierający się na przypuszczalnych związkach między obserwacjami, a mierzonymi cechami (poziom uspołecznienia się)

Skale: stanowi liniowe przedstawienie kontinuum, na którym opisane są poszczególne wartości zmiennej z wyodrębnieniem i określeniem jej stopni (Brzeziński).

Typy skal: skale numeryczne, graficzne, przymiotnikowe (dobry, zły), czasownikowe (zgadzam się, nie zgadzam się), opisowe (opis cech), kombinowane.

KWESTIONARIUSZ - formularz ankiety, wywiadu.

Charakteryzuje się:

1. Określoną strukturą

2. Określoną klasyfikacją pytań w zależności od:

1. Charakteru oczekiwanych od respondenta odpowiedzi (pytania o fakty, o ocenę faktów, o opinię)

2. Możliwych odpowiedzi udzielających przez respondenta (pytania dopełnienia, rozstrzygające)

3. Sposobu konstruowania pytań (pytania otwarte, zamknięte, półotwarte, które ze względu na swoją strukturę dzielą się na: pytania wykluczające (dysjunktywne), pytania koniunktywne)

4. Celu jakiemu służą pytania (bezpośrednie i pośrednie, które dzielimy na; sugerujące, projekcyjne, uwikłane, progresywne, pomniejszające, zaskakujące)

(Wysocka 2006)

Aspekt historyczny.

1917 Mary Richmond - wprowadziła pojęcie diagnozy społecznej.

Technika: wywiad środowiskowy

Narzędzie: kwestionariusz wywiadu środowiskowego

1919 Janusz Korczak - zajmował się diagnozą wychowawczą. Określił dwa kierunki działań diagnostycznych:

1. Poznanie i zrozumienie dziecka

2. Poznanie przez wychowawcę siebie, swoich właściwości i możliwości jako współpracy procesu wychowania.

Metoda: obserwacja, która zawierała: charakterystykę dziecka, warunki obserwacji, wraz z pytaniem sytuacyjnym wskazującym miejsce, w którym się odbywa obserwacja, notatki formułowane na gorąco z pozostawieniem miejsca na uzupełnienie, przebieg obserwacji, komentarz do notatek, informacja wychowawcy o sobie, opis swojego stanu psychicznego w momencie badania.

Technika: kwestionariusze obserwacji, notatki zapisywane w dziennikach obserwacji

1935 Helena Radlińska - zajmowała się diagnoza społeczną. Stosowała diagnozę - genetyczną (celem jest wyjaśnienie przyczyn powstawania danego zjawiska, ich uwarunkowań głównie w odniesieniu do środowiska) - znaczenia (dominowało staranne wyjaśnienie objawów i ich cech charakterystycznych dla całokształtu badanego zjawiska).

Z połączenia diagnozy genetycznej i znaczenia powstaje diagnoza fazy, na podstawie tego można było określić diagnozę prognostyczną (określenie skutków dla działań wychowawczych, społecznych, kulturalnych, opiekuńczych)

Metoda: obserwacja (jako pierwsza wprowadziła obserwację uczestniczącą)

Technika: kwestionariusz obserwacji - dziennik obserwacji.

Aleksander Kamiński - kontynuator myśli Radlińskiej. Zajmował się diagnozą społeczną - sytuacji społecznych.

Diagnozę sytuacji społecznych odnosił do jednostki lub grup społecznych.

W odniesieniu do jednostki:

Jednostka z zaburzeniami rozwoju, służy do poznania przyczyn występujących objawów, niezadawalających stanów. Genezę trudności widzi w czynnikach środowiskowych. Ich rozpoznanie staje się podstawą ustalenia przyczyn niezadawalającego zachowania
i rozpoczęcia działań zmniejszających lub likwidujących zaburzenia.

Metoda: sondażu diagnostycznego

Technika: wywiad środowiskowy

W odniesieniu do grup społecznych:

Diagnoza grup społecznych odnosi się do określenia rozpoznania trudności na które napotyka aktywność wychowawczą, kulturalną, socjalną małych grup, np. rodziny.

Wprowadził pomiar efektywności środowiska rodzinnego:

Wykształcenie, gęstość zaludnienia na 1 izbę, dzietność, zgodność wieku dzieci itp.

Wprowadził pojęcie: wzoru (odniesienie pojęcie do osoby - idol, jednostka, która nas fascynuje i chcemy ją naśladować), wzorca (odnosi się do instytucji, placówki intencjonalnej -powołana do wychowywania lub pozaintencjonalnej), modelu (odnosi się do osoby
i instytucji).

Natalia Han-Ilgiewicz - diagnoza przydatna w terapii wychowawczej. Opracowała także typ diagnozy dynamicznej najczęściej występującej w ratownictwie (obejmuje bieżące przeżycia, doznania, sytuacje i wymaga natychmiastowej decyzji w zakresie działań terapeutycznych).

Przedmiotem diagnozy są:

1. dzieci z trudnościami wychowawczymi, dzieci specjalnej troski, dzieci niedostosowane społecznie.

2. rodziny będące źródłem problemów dziecięcych, same wymagające terapii.

Wprowadza badania katamnestyczne - są integralną częścią pracy pedagoga leczniczego, umożliwiają globalne ujęcie zadania, chroni przed fragmentarycznymi posunięciami, pobudza do samokrytycyzmu, ułatwia wprowadzenie uzupełnień, ulepszeń i korekt.

Stanisław Ziemski

Diagnoza pełna rozwinięta: musi wyjaśnić szereg problemów dotyczących badanego stanu rzeczy oraz odpowiedzieć na pytania; jakie przyczyny pierwotne zaistniały, jaki ciąg zdarzeń doprowadził do stanu obecnego, jakie znaczenia dla całości w której znajduje się dany przedmiot, czy proces ma jego stan obecny, w jakiej fazie rozwoju znajduje się i jak rozwinie się w przyszłości ten stan.

Odpowiedzi na te pytania będą zawarte w tkz. diagnozach cząstkowych - typach diagnozy rozwiniętej, które jednocześnie nie stanowią fazy diagnozy rozwiniętej.

Typy diagnozy:

1. diagnoza przyporządkowująca - klasyfikacyjna (w naukach przyrodniczych), typologiczna (w naukach społecznych)

2. diagnoza genetyczna (wyjaśnia rozwój danego procesu, czy stanu, ciąg rozwojowy, który doprowadził do stanu obecnego.

3. diagnoza znaczenia (wyjaśnia jakieś zmiany w funkcjonowaniu układu całości wywołuje dany proces, czy stan rzeczy i jak całość na niego wpływa)

4. diagnoza fazy (pozwala ustalić stopień rozwoju badanych procesów i stanowi podstawę do przewidywania dalszego ich rozwoju)

5. diagnoza rozwojowa lub prognostyczna (przewiduje dalszy rozwój badanego procesu, czy stanu).

A. Janeczko - diagnoza indywidualnych przypadków.

Prawidłowo realizowana metoda indywidualnych przypadków wymaga poznania
i znajomości prawa rozwoju jednostki i jej środowiska oraz odpowiednich oczekiwań społecznych. Poza tym należy rozporządzać odpowiednimi technikami i metodami diagnostycznymi, aby prawidłowo ocenić aktualny stan badanych zaburzeń. Należy także dysponować takimi metodami przekształcania rzeczywistości, ażeby stan wyobrażenia można było zrealizować. Warunkiem wykonania tych samych zadań jest przestrzeganie norm postępowania celowościowego i jego poszczególnych ogniw.

Zadania diagnostyczne odnoszą się do nauczyciela i obejmują:

1. Nauczyciela

2. Znalezienie wyjaśnienia genetycznego

3. Rozpatrzenie zdefiniowanego zaburzenia

4. Ustalenie dotychczasowej diagnostyki rozwoju

5. Określenie przypuszczalnego rozwoju.

Realizacja tych pięciu zadań obejmuje trzy etapy:

Etap I: rozpoznanie aktualnego stanu przedmiotu wychowania i jego warunków środowiskowych (analiza indywidualna)

Etap II: zmierza do rozpoznania genezy zaburzeń funkcjonowania danej jednostki. Zmierza do ukazania dynamiki rozwoju zaburzeń.

Etap III: obejmuje określenie prognozy zaburzeń funkcjonowania jednostki, prognozy rozwoju osobowości i warunków społecznych badanej jednostki.

Typy diagnozy w odniesieniu do dziecka

Diagnoza społeczna (Kamiński, Marzec-Hetka)

Stosowana w celu rozpoznawania przyczyn niezadowalających stanów jednostki - niedostosowania społecznego, zaburzeń w zachowaniu, wykolejeniu, dysfunkcji zdrowotnych. Pozwala ustalić stan rzeczy, ocenić hego możliwości w sensie zmiany pedagogicznie pożądanej.

Wyróżniamy trzy typy diagnozy:

• Indywidualnego przypadku

• Grupy społecznej

• Lustracja społeczna

Fazy diagnozy:

Diagnoza właściwa:

• Ustalenie celów działania

• Zebranie materiału empirycznego

• Opis zebranego materiału

Prognozę:

• Ocenę i konkluzję

Terapię:

• Sformułowanie propozycji pomocy.

Diagnoza środowiskowa (Kawula, Dąbrowski, Gołaś)

Odmiana diagnozy społecznej, ukierunkowana na grupę.

Występują 4 czynniki podlegające analizie:

• Czynniki materialne - sieć określonych instytucji i urządzeń w środowisku, warunki osadnicze i komunikacyjne danego rejonu, warunki geologicznego-przyrodnicze, stan społecznych i indywidualnych zabezpieczeń społecznych.

• Czynniki psychopedagogiczne - rodzaj więzi emocjonalnych w placówce opiekuńczej, formy pracy w placówce kulturalnej, opiekuńczej itp., możliwości realizacji funkcji opiekuńczej poza szkołą, działalność świetlic, kultura rodziców i pedagogów, kwalifikacje nauczycieli, efektywność pracy organizacji.

• Czynniki społeczno-kulturalne - stosunki międzyludzkie w konkretnej instytucji, postawy rodziców wobec szkoły, zwyczaje i obrzędy, typy więzi sąsiedzkich, funkcja kontroli społecznej w miejscu zamieszkania, formy twórczości artystycznej, postawy wobec ludzi, typy uczestnictwa w życiu kulturalnym.

• Organizacja życia w środowisku - zagadnienie koordynacji życia kulturalnego, istnienie i funkcjonowanie różnych form samorządowych, akcje społeczne na rzecz społeczności lokalnej, wolontariaty, funkcjonowanie służby zdrowia i opieki społecznej

Techniki: wywiad środowiskowy, obserwacja, wywiad opiekuńczy, badanie socjometryczne, lustracja społeczna

Diagnoza rodziny (Spionek, Ziemska, Rembowski, Piekarski, Marynowicz-Hetka)

Dotyczy badania funkcji spełnionych przez rodzinę ich postaw i stylów wychowania.

Analizie podlegają następujące czynniki:

• Nieprawidłowe struktura rodziny

• Patogenne właściwości rodziców

• Wadliwe oddziaływanie wychowawcze według stopni:

• I stopień - ogólnie prawidłowe ale rodzice nie rozumieją pewnych dziedzin rozwoju dziecka

• II stopień - więź rozluźniona

• III stopień - całkowita utrata więzi

• Błędy wychowawcze rodziny

Techniki: obserwacja, wywiad środowiskowy, rozmowy indywidualne, rysunek rodziny, skale, analiza dokumentów

Diagnoza dydaktyczno-wychowawcza (Radlińska, Spionek, Bogdanowicz, Przetacznikowa)

Polega na poznaniu ucznia, jego możliwości intelektualnych, warunków rodzinnych
w odniesieniu do procesu wychowawczego, a równocześnie sprawdzeniu i określeniu braków w wiadomościach szkolnych oraz poszukiwania ich przyczyn,

Specyfika diagnozy szkolnej obejmuje:

• Wczesne rozpoznawanie przyczyn, trudności dydaktycznych, wychowawczych, emocjonalnych, społecznych

• Określenie dojrzałości szkolnej

• Badanie dziecka wczesną dojrzałością szkolną

• Odroczenie dziecka od obowiązku szkolnego

• Orzecznictwo w sprawie nauczania indywidualnego

• Określenie specyficznych trudności w uczeniu się

• Ocena umiejętności szkolnych ucznia w tym identyfikacja i diagnoza uzdolnień kierunkowych w ramach pracy z dzieckiem zdolnym

• Określenie dysfunkcji rozwojowych (słuch, wzrok, upośledzenie, zaburzenia emocjonalne)

• Rozpoznawanie nadpobudliwości psychoruchowej i ADD

• Rozpoznawanie niezgrabności ruchowej

• Rozpoznanie problemów okresu dorastania

Techniki: ankieta, wywiad, obserwacja, analiza dokumentów, analiza wytworów prac, eksperyment pedagogiczny. Narzędzia: skale, siatki, testy, kwestionariusze ankiet oraz wywiadów.

Diagnoza opiekuńczo-wychowawcza (Dąbrowski, Czerederecka, Kelm, Kopczyński)

Wynika z zaspokajania potrzeb dziecka w różnych sytuacjach rodzinnych, szkolnych, środowiskowych. Potrzeby i możliwości ich zaspokajania zależą od organizmu dziecka jego aktywności w środowisku, sytuacji rodzinnej, a także szkolnej, czy przedszkolnej.

Grupy potrzeb branych pod uwagę w diagnostyce:

1. grupa: Potrzeby wynikające z działania rodziny

2. grupa: Potrzeby wynikające z działalności szkolnej

3. grupa: Potrzeby związane z aktywnością dziecka w środowisku

4. grupa: Potrzeby wynikające z właściwości organizmu dziecka.

Techniki: obserwacja, wywiad, ankieta, badanie dokumentów, testy socjometryczne, badania statystyczne. Narzędzia: skale pomiarów, testy, kwestionariusze.

Egzamin 20 kwietnia, 9:00

Diagnoza resocjalizacyjna (Pytaka, Górski, Urban, Czapów, Konopnicki, Scott)

Dotyczy rozpoznawania stanu nieprzystosowania społecznego jednostki i jego opis, wyjaśnienia praktycznego, teoretycznego oraz ocena z punktu widzenia standardów pedagogicznych, społecznych w celu zapobiegania (profilaktyki).

Trzy modele diagnozy:

Diagnoza behawioralna: przedmiotem zainteresowania są zachowania odbiegające od normy w sensie statycznym.

Diagnoza interakcyjna: dotyczy rodzajów i jakości stosunków interpersonalnych między jednostkami, a osobami socjalizująco znaczącymi.

Diagnoza interdyscyplinarna: dotyczy analizy mechanizmów prowadzących do zaburzeń w społecznym funkcjonowaniu jednostki.

W diagnozie resocjalizacyjnej należy określić normę.

Etapy diagnozy:

• Konstatacja faktów

• Projektowanie

• Weryfikacja

Narzędzia: arkusz diagnostyczny D. H. Scott'a, skale nieprzystosowania społecznego Pytki i inne.

Diagnoza psychologiczno-kliniczna (Stanik)

Dotyczy trudniejszych przypadków resocjalizacji (socjalność)

Obejmuje:

• Opis obrazu klinicznego socjalności

• Etiologię

• Osobowość

• Prognozę kliniczną

• Zalecenia terapeuty

Narzędzia: takie jak w resocjalizacyjnej dodatkowo opinia specjalistów.

„Psychopaci są wśród nas”* książka

Diagnoza medyczna (Maciarz, Mihilewicz, Kostrzewski)

Dotyczy każdego dziecka od urodzenia w ramach profilaktyki - bilanse.

Obejmuje: (podobnie jak pedagogiczna)

• Określenie symptomów zaburzeń funkcjonowania jednostki

• Rozpoznanie danego zjawiska jako jednostki klinicznej

• Ocenę rodzaju danego zjawiska

• Prognozę kliniczną

• Terapię

Ta diagnoza także wymaga określenie normy.

Techniki: obserwacja, wywiad z rodzicami z dzieckiem, bezpośrednie badania kliniczne

Narzędzia: skale, siatki centylowe, graficzne, metody oceny rozwoju

Uwarunkowania procesu diagnostycznego:

I. Struktura procesu:

1. Zebranie wstępnych danych o pacjencie

2. Sformułowanie problemu pacjenta

3. Wytyczenie zadania diagnostycznego

4. Gromadzenie danych weryfikacyjnej hipotezy diagnostyczne

1. dane kryterialne: obserwacja, rozmowa, wyniki badań medycznych, psychologicznych, edukacyjnych i innych

2. dane predykcyjne, czyli testowe

5. Wynik badania diagnostycznego

1. opis

2. interpretacja

3. interwencja

II. Strategia diagnostyczna w odniesieniu do dziecka

1. Technika diagnozowania

2. Miejsce diagnozowania

3. Pokój diagnostyczny (ważna jest cisza, pokój nie może być zapchany jakimiś miśkami i innymi elementami bo może to przeszkadzać w skupieniu)

4. Pora dnia

5. Czas trwania diagnozy - tempo diagnozowania, kolejność zadań

6. Korzystanie z instrukcji

7. Nawiązanie kontaktu

8. Postawa badającego

9. Obecność rodzica (dziecko do 2 lat, później rodzice za drzwi)

Czynniki wpływające na trafność diagnozy:

1. Związane z osoba badaną:

• Motywacja

• Kontakt diagnostyczny

• Lęk przed oceną

2. Związane z osobą badającego:

• Zdolności i kompetencje osoby badającej

• Oczekiwania badającego

• Zachowanie badającego

Czynniki wpływające na trafność diagnozy:

Związane z osoba badaną:

• Motywacja - związana jest z potrzebą wykonania badania. Osoba badana musi rozumieć ich cel i założenia diagnostyczne oraz być poinformowana o konsekwencjach wynikających
  z procesu diagnostycznego. Głównym elementem motywującym jest eliminowanie lęku związanego z oceną badanego.

• Kontakt diagnostyczny - rozumiany jako relacja między osobą badana a diagnostą. Warunkiem prawidłowej diagnozy jest stworzenie sytuacji otwartości i zaufania, w której osoba badana ma możliwości wyrażania własnych uczuć i myśli oraz eksplorację treści ważnych dla rozpoznania diagnostycznego.

Wskaźniki prawidłowego i pozornego kontaktu diagnostycznego

Kontakt prawidłowy

Kontakt pozorny

Diagnosta jest autentycznie zainteresowany wypowiedziami osoby badanej. Osoba badana ma poczucie akceptacji i zainteresowania ze strony diagnosty. Osoba badana nie przejawia oznak oporu. Osoba badana ma adekwatne reakcje emocjonalne w stosunku do tego co mówi, a podawane informacje są wiarygodne i szczere. Osoba badana w wypowiedziach stosuje proporcje w kierunku większego zaangażowania się w wypowiedziach spontanicznych w stosunku do wyrażanych żądań diagnosty

Informacje udzielane przez osobę badaną są stereotypowe i konwencjonalne Forma wypowiedzi jest nieadekwatna w stosunku do treści (wyjątek traumatyczne przeżycia) Rola diagnosty w zbieraniu informacji jest nieadekwatne (nadmierna lub znikoma) W wypowiedziach przedstawić w lepszym świetle lub wzbudzić współczucie Historie opowiadane są w sposób stereotypowy Diagnosta odczuwa znużenie wynikające z kontaktu z badanym (brak szczerości) Diagnosta ma poczucie, że doskonale wie co powie badany Diagnosta ma poczucie zrozumienia poszczególnych wypowiedzi bez zrozumienia całości.

(Wysocka 2006)

Lęk przed oceną przejawia się w postaci oporu w kontakcie diagnostycznym

Sygnały oporu:

• Przedłużające się milczenie

• Zmiana tematu rozmowy

• Intelektualizacja

• Racjonalizacja (usprawiedliwianie się)

• Bezosobowa forma przedstawiania doświadczeń

• Zmniejszanie konkretnej wypowiedzi

• Zmiana sposobu mówienia

• Zapominanie pytań

• Pustka w głowie

• Objawy somatyczne

• Czynny atak

• Świadome kłamstwo

• Otwarta odmowa

Źródła oporu:

1. warunki wewnętrzne

• lęk

• wstyd

• poczucie winy

• warunki zewnętrzne

• wadliwe zachowania diagnosty

• warunki panujące w pomieszczeniu

Czynniki związane z osoba badającego

1. Zdolność i kompetencje osoby badającej

Czynniki wyznaczające kompetencje:

• podążanie za badanym

• empatia

• niezaborcza życzliwość

• otwartość

• konkretność

• koncentracja na badanym

• odpowiadania reakcja badającego

• prawidłowa obiektywna interpretacja

2. Oczekiwania badającego - błędy w nastawieniu do badanego

Nastawianie diagnosty powodujące stereotypowe postrzeganie rzeczywistości:

• Efekt Galatei - efekt aureoli, polega na przypisaniu jednej pozytywnej właściwości. Wywołuje to skłonność do przypisywania innych pozytywnych niezaobserwowanych właściwości, które są zgodne ze znakiem emocjonalnym pierwszego przypisanego atrybutu.

• Efekt Golema - efekt szatański, polega na przypisaniu jednej negatywnej właściwości.

• Efekt Pigmaliona - lub Rosenthala, odmiana samospełniającego się proroctwa. Polega na spełnianiu się pozytywnego oczekiwania wobec kogoś dlatego, że to pozytywne oczekiwanie sobie wytworzyliśmy.

3. Zachowania badającego

Błędy postawy

• Brak elastyczność

• Błąd maski

• Błąd sędziego

• Błąd skupienia się na negatywnych aspektach funkcjonowania jednostki

• Błąd skupienia się na skutkach

• Błąd redukcji źródeł wiedzy

Przyjmowane błędne postawy:

• Nawyk oceniania

• Tendencja do dominacji

• Nastawienie lękowe

• Postawa znudzenia

• Postawa zimnego naukowca

• Postawa sztywnego dydaktyka

• Postawa obojętnego usługowca

• Postawa „psychoterapeuty”

• Postawa indywidualnego społecznika

• Postawa społecznika kolektywnego

• Postawa artysty

• Postawa moralisty

---