Wykłady-balneoklimatologia, fizjoterapia osw, balneoloklimatologia & medycyna fizykalna, wykłady (Kapłun)


BALNEOKLIMATOLOGIA

Klimatoterapia - dział fizjoterapii, rodzaj terapii stosowanej w leczeniu uzdrowiskowym, wykorzystujący działanie naturalnych czynników tj. klimatu lokalnego, takich jak: czystość powietrza, temp., ciśnienie atmosferyczne, promieniowanie słoneczne.

Zabiegi klimatoterapeutyczne obejmują:

- kąpiele słoneczne => helioterapia

- kąpiele powietrzne => aeroterapia

- zabiegi powietrzno - ruchowe => terenoterapia

- kąpiele morskie, inhalacje naturalnego aerozolu morskiego lub tężniowego, a więc wykorzystująca naturalne walory lecznicze morza lub mikroklimatu morskiego wytworzonego przez tężnie => talasoterapia

Szczególnym typem klimatoterapii jest wulkanoterapia - w wysokiej temp. nasłonecznieniu + na wyspie oceanicznej, w pobliżu skał wulkanicznych wydzielających opary lecznicze korzystne dla płuc, oskrzeli, leczące astmę i infekcje. To też inhalacja górnych dróg oddechowych w szczelinach skał nagrzewanie kręgosłupa, stawów, nerek oraz smarowanie chorych mazią wulkaniczną.

Zaczęto też wykorzystywać do celów leczniczych także mikroklimat wyrobisk górniczych - Wieliczka lub inhalatoria radonowe.

Zdrowy styl życia wymaga zdrowej wody. Już przed wiekami mówiono: „ Mens sana in corhore sano” co znaczy „W zdrowym ciele zdrowy duch”

III. GENEZA POWSTANIA ZŁÓŻ WÓD MINERALNYCH

3.1. Pochodzenie wód na Ziemi

Skąd pochodzi woda? Dominują dwie hipotezy:

Nauką zajmującą się wodami podziemnymi jest hydrogeologia. Zajmuje się ona badaniem zjawisk i procesów związanych z występowaniem, gromadzeniem i krążeniem wód podziemnych, oddziaływaniem skał na wodę i wody na skały. Bada ośrodki skalne, w których wody krążą, cechy chemiczne i fizyczne wód podziemnych, a także określa ich genezę, sposób formowania i wielkość zasobów.

3.2. Powstanie wód mineralnych

Wody podziemne powstają, gdy woda opadowa dostaje się w głąb ziemi w szczeliny skalne. Składniki mineralne są wypłukiwane przez wody infiltracyjne ze skał lub też są produktami reakcji zachodzących między składnikami chemicznymi. Jeśli woda infiltracyjna zetknie się z pokładami mineralnymi, które mają składniki łatwo rozpuszczalne w wodzie, wówczas przechodzą one do wody. Między skałami tworzą się pokłady wody mineralnej. Szczególnie gdy woda zostaje nasycona CO2 tworzy się słaby kwas węglowy, będący chemicznie agresywny. Wtedy nagazowana woda rozpuszcza te związki mineralne, które znajdują się w występujących tam skałach, np. ługowanie szczelin wypełnionych żyłami wapienno - magnezowymi jest przyczyną dużej koncentracji w wodzie jonów Mg2+, Ca2+. Taka woda jest dobrze zmineralizowana. W wodach podziemnych wykryto dotychczas 50 naturalnych pierwiastków z 88 występujących w przyrodzie. Dzielą się one na:

Gazy takie jak dwutlenek węgla, siarkowodór czy radon dostają się do wody wskutek procesów zachodzących w głębi ziemi.

Każda woda posiada określone właściwości fizyczne, takie jak: temp., przezroczystość, smak, zapach, barwa, przewodnictwo elektryczne, a czasami radoczynność. Właściwości te, zależą przede wszystkim od środowiska geologicznego, w którym woda występuje lub przez które się przemieszcza. Wydajność źródeł zależy od ilości opadów atmosferycznych, więc jest zmienna. Każdy rodzaj wody mineralnej powstaje w sposób i warunkach nieco odmiennych.

Solanki powstają w wyniku ługowania złóż soli kamiennej lub skał osadowych pochodzenia morskiego.

Wody siarczkowo - wodorowe powstają w głębi ziemi przez saturowanie siarkowodorem wód o małej mineralizacji, zwłaszcza z kwaśnym jej odczynem, najczęściej w wyniku wietrzenia i rozpuszczania gipsów i anhydrytów. Duże ilości H2S wyzwalają się w ekshalacjach wulkanicznych.

Szczawy powstają z wód podziemnych przez nasycenie CO2, w warunkach wysokiej temp. i wysokiego ciśnienia, najczęściej w procesach wulkanicznych, ale również ze skał wapiennych w procesach chemicznych, a także w sąsiedztwie złóż torfowych lub węgla brunatnego, gdzie w wyniku reakcji chemicznych uwalnia się CO2 w formie pęcherzyków zwanych mofetami (np. w Kudowie)

Wody radoczynne powstają przez nasycenie wód podziemnych radonem, wydzielającym ze skał zawierających rad powstały z uranu.

Wody termalne powstają albo z wód infiltracyjnych słabo zmineralizowanych, które mają kontakt z warstwami skał aktywnymi wulkanicznie lub też wysoko zmineralizowanych, pochodzących z dużej głębokości ziemi, np. solanki termalne

IV. KLASYFIKACJA WÓD MINERALNYCH

4.1. Podział wód na Ziemi

Wody występujące na Ziemi dzielimy na:

Na tej podstawie umownie dzieli się wody podziemne na trzy grupy:

- normalne lub słodkie - pozostawiają nie mniej niż 0,5g osadu z 1 litra

- akratopegi - od 0.5 do 1,0 g/l

- mineralne - powyżej 1g/l

4.2. Podział wód mineralnych

a) wg składu chemicznego:

- zwykłe zawierające głównie sól kamienną NaCl

- gorzkie (tzw. woda gorzka, przeczyszczająca), czyli wody chlorkowo - sodowe; magnezowe

- proste

- wodorowo - węglanowo - sodowo - wapniowe

- wodorowo - węglanowo - magnezowo - sodowo - żelaziste (zawierające ponadto związki żelaza)

b) wg ogólnej mineralizacji

- niskozmineralizowana - naturalna woda mineralna, naturalna woda źródlana - woda zawierająca w jednym litrze 1 - 3g/l rozpuszczonych składników mineralnych

- średniozmineralizowana - naturalna woda mineralna, naturalna woda źródlana i woda stołowa - woda zawierająca w 1 litrze od 3 - 10g/l rozpuszczonych składników mineralnych

- wysokozmineralizowana - naturalna woda mineralna i stołowa - woda zawierająca w 1 litrze powyżej 10g/l do 35g/l rozpuszczonych składników mineralnych

- powyżej 35g/l przy przewadze jonów sodowo - chlorkowych - solanki

c) według stopnia nasycenia CO2

- nie nasycone - niegazowane

- niskonasycone - do stężenia 250 - 500 wolnego CO2

- średnionasycone - 500 - 999 mg/l CO2

- wysokonasycone - powyżej 1000 mg/l => szczawy

Twardość wody ocenia się w mwal/litr jonów Ca i Mg w litrze wody

Twardość wody => 1mwal/litr, gdy w 1 litrze wody znajduje się 20,4mg Ca lub 12,6 mg Mg

Woda może mieć smak:

- słony, gdy przeważa NaCl

- gorzki, gdy przeważają siarczany magnezu

- alkaliczny przy przewadze węglanu sodu

- kwaśny od ałunów i dwutlenku węgla

Ocena bakteriologiczna wg miana Escherichia Coli - nie może miano przekraczać po hodowli na specjalnym podłożu, w temp. 37°C i przez 72 godziny 10 bakterii w 1 cm³

Ciśnienie osmotyczne wody oceniane w porównaniu ze stężeniem fizjologicznego 0,9% NaCl

- wody hopoosmotyczne poniżej 0,9%

- wody izotoniczne w granicach 0,9%

- wody hiperosmotyczne powyżej 0,9%

Podział wód wg temperatury:

- hipotermalne 20 - 35° C

- izotermalne 35 - 40° C

- hipetermalne powyżej 40°C

Wody swoiste - to wody które mimo że nie posiadają zalecanej mineralizacji i powyżej 1g/l wody - to zawierają podwyższoną (w porównaniu z wodą gospodarczą) zawartość swoistych (specyficznych) ……………………………………………………………………….

leczniczych i maja szczególne oddziaływanie na ustrój człowieka

Składnikami, które oddziaływają leczniczo są jony:

- arsenowe As powyżej 0,7 mg/l

- fluorkowe powyżej 1,0 mg/l

- jodkowe ------ ~~ ---------

- manganowe ------ ~~ ---------

- bromkowe powyżej 5,0 mg/l

- borowe --------- ~~ ----------

- żelaza powyżej 10mg/l

- radoczynna powyżej 74 Becerela/l

- krzemowa powyżej 100mg H2SiO4

- kwasowęglowa 299 - 999mg/l CO2

- szczawa ponad 1000mg/l

W nazwie wód leczniczych uwzględnia się najpierw aniony, potem kationy np.

- HCO3 (-) woda wodorowęglanowo - Na+ (sodowa), K+ (potasowa), Ca++ (wapniowa) Mg++

- Cl (-) chlorkowo - Na+ sodowa, Ca++, Mg++

- SO4 (-) siarczanowo - Na+ sodowa (glauberska), Ca++ wapniowa (gipsowa), Mg++ magnezowa (GORZKA), Fe++ żelazista (witriolowa)

Wody termalne (cieplicze) to wody o temp. wyższej niż średnia temp. roku danej miejscowości, w której woda występuje. Także one uznawane są za wody lecznicze. „Stanowią one prawie połowę wszystkich zasobów źródeł mineralnych w Polsce”. Są one bazą terapii uzdrowiskowych w Ciechocinku, Cieplicach Zdroju i Lądku Zdroju. Występują też w miejscowościach wypoczynkowych spełniających niektóre kryteria i warunki zawarte w ustawie o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym: Koszutach, Krynicy Morskiej, Zakopanem, Trzebnicy oraz w Łabędziu, Maruszy, Polwicy.

Wody mineralne stosuje się do zabiegów balneologicznych, zwłaszcza kąpieli leczniczych (w wannach i basenach), inhalacji, płukań oraz kuracji pitnej.

Kąpiele przeznaczone są do leczenia chorób układu krążeniowo - oddechowego, schorzeń reumatologicznych, dermatologicznych, ortopedycznych i innych.

Kuracja pitna, tzw. krenoterapia stosowana regularnie zapobiega lub uzupełnia niedobory mikro - i makroelementów w organizmie, co ma obecnie duże znaczenie biorąc pod uwagę zubożenie gleby i środków spożywczych w niektóre niezbędne składniki mineralne np. magnez, jod. Wywiera także działanie miejscowe na przewód pokarmowy. Nie jest jednak bez znaczenia jaką wodę mineralną pijemy. Nie wszystkie wody nadają się do powszechnego spożycia w dowolnych ilościach. Czynnikiem ograniczającym jest mineralizacja ogólna, duże nasycenie CO2, zawartością sodu, chlorków, siarczanów, jodków i fluorków.

Woda siarczkowo - siarkowodorowa jest ceniona w terapii uzdrowiskowej nie tylko jako woda do kąpieli, ale też jako woda pitna. Wskazania:

- choroby dróg oddechowych: nieżyty oskrzeli z zaleganiem wydzieliny ropnej, nieżyty dróg oddechowych na tle alergicznym (zamiast kuracji pitnych w tych przypadkach można stosować inhalacje)

- choroby przewodu pokarmowego: przewlekłe nieżyty jelit, zaparcia nawykowe, przewlekłe stany nieżytowe woreczka żółciowego, przewlekłe stany zapalne trzustki

- zaburzenia przemiany materii: cukrzyca, otyłość, dna moczanowa

- zatrucia metalami ciężkimi

Przeciwwskazania: astma oskrzelowa, nadkwaśność żołądka, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zaburzenia przewodu pokarmowego.

Przy kuracji pitnej dzienna dawka spożywanej wody powinna mieścić się w granicach 1 litra i być rozłożona na 3 raty. Wodę leczniczą pije się małymi łykami z reguły przed posiłkami spacerując.

Celem krenoterapii która stanowi podstawowy sposób leczenia też pacjentów z kamicą nerkową jest mechaniczne, wypłukanie drobnych złogów, tzw. mikrolitów z załamków kielichów i z miedniczki nerkowej, gdzie mogą zawsze pozostać nawet po najlepiej wykonanej operacji. Drugim celem jest zwalczanie zakażenia, które utrzymuje się u nielicznych chorych po usunięciu kamienia. Nakazuje to również szybkie rozpoczęcie leczenia, gdyż zakażenie przewlekłe może trwale uszkodzić miąższ nerki. Trzecim elementem leczenia jest wpływ na gospodarkę wodną i mineralną ustroju chorego. Przyjmuje się, co częściowo udowodniono pracami doświadczalnymi, że podawanie wód hipotonicznych i słabo zmineralizowanych, a więc wody ze źródła „Jan” i „Józef” modyfikuje wydalanie z moczem wapnia, fosforanów i magnezu, zamieniając wzajemny ich stosunek.

Wody lecznicze są naturalnymi wodami podziemnymi o udowodnionych właściwościach leczniczych, cechującymi się stałym składem chemicznym i naturalną czystością mikrobiologiczną. Wody uważane za mineralne są wodami podziemnymi, naturalnymi, muszą zawierać co najmniej 1000mg składników mineralnych w litrze, mają stały skład fizykochemiczny i są czyste bakteriologicznie. Najczęściej spotykane wody:

- chlorkowo - sodowe

- wodorowęglanowe

- siarczkowo - siarkowodorowe

- radoczynne i termalne

Wody mineralne stosuje się do zabiegów balneologicznych, zwłaszcza kąpieli leczniczych w wannach i basenach, do inhalacji, płukań i kuracji pitnej.

Kąpiele mają szerokie zastosowanie w chorobach układu krążenia, krążeniowo - oddechowego, chorobach dermatologicznych i innych.

Kąpiele mineralne - do ich przygotowania wykorzystuje się przede wszystkim różnego rodzaju solanki, zawierające jodki, bromki, siarczki oraz wody siarczkowe - radoczynne - cieplicowe lub słabozmineralizowane wody cieplice - krzemowe, rzadziej wody wodorowęglanowo - wapniowo - magnezowe nasycone CO2 (szczawy). Odbywa się indywidualnie w wannach lub basenach napełnionych wodą leczniczą równocześnie z ćwiczeniami fizycznymi.

Temperatury kąpieli mineralnych, subiektywnie obojętna:

- dla powietrza ok. 20°C

- w wodzie gospodarczej 34 - 36°C

- w kąpielach kwasowęglowych 32 - 34°C

- w kąpielach gazowych 21 - 29°C

Kąpiele mineralne dzielono w zależności od użytego kryterium zabiegowego:

- solankowe

- kwasowęglowe

- siarczkowo - siarkowodorowe

- radoczynne

- ozonowe

Lecznicze działanie kąpieli mineralnych związane jest z oddziaływaniem:

Jest to równocześnie działanie miejscowe na skórę i tkanki przyległe oraz ogólnie poprzez układ autonomiczny, co powoduje wydzielanie hormonów tkankowych jak: adrenalina, histamina, acetylocholina, bradynknina. Polega ono na drażnieniu przez składniki mineralne zakończeń nerwowych, rozszerzaniu naczyń krwionośnych i silnym ogrzaniu organizmu, równocześnie odbywa się transmineralizacja z wody i odwrotnie niektórych składników zarówno zawartych w wodzie jak tez usuwanych z potem.

Obecność siarczków i siarkowodoru w wodzie ich przenikanie powoduje działanie keratoliczne, keratoplastyczne i dezynfekujące.

Kąpiel w wodach zawierających CO2 może mieć niższą temp. bez zmniejszenia efektu leczniczego, ponieważ CO2 zmniejsza pobudliwość receptorów ciała. Taka kąpiel jest zabiegiem mniej obciążającym.

Kąpiele mineralne są stosowane we wszystkich uzdrowiskach, w których leczy się choroby narządu ruchu i reumatyczne. Zalecane są również w rehabilitacji po zabiegach operacyjnych, urazach, przy zwężeniu naczyń w kończynach oraz schorzeniach dermatologicznych.

Kąpiele lecznicze - występuje odczyn kąpielowy, będący odpowiednikiem odczynu uzdrowiskowego, będący wyrazem przeciążenia organizmu stosowanymi zabiegami leczniczymi. Jest to stan fizjologiczny, podczas którego następuje przestrojenie organizmu na wyższy poziom reaktywności. Rodzaje:

- ze względu na użyte medium zabiegowe: solankowe, kwasowęglowe, siarczkowo - siarkowodorowe, radoczynne, ozonowe

- naturalne (przy źródle lub na nim) lub sztucznie przygotowane (rozpuszczenie medium w wodzie gospodarczej)

- indywidualne lub grupowe (w basenach lub suche w CO2)

- całkowite (bez głowy) lub częściowe

- bez ćwiczeń lub z ćwiczeniami (kąpiele kinezyterapeutyczne)

Kąpiele solankowe: temp. 36 - 38°C (gorące), czas 15 - 20 min w serii co 3 - ci dzień do codziennie. Metodyka: kąpiele w serii o wzrastającej temp. zasoleniu i czasie. Wymaga też dłuższych odpoczynków po zakończeniu kąpieli.

Właściwości fizyczne:

- stężenie od 1,5% do 6%, bardzo silnie drażni skórę; inhalacje, krenoterapia

- wysoki ciężar właściwy

- wysokie ciśnienie osmotyczne

- wysokie ciśnienie hydrostatyczne, duża wyporność

- duża pojemność cieplna

- małe przewodnictwo cieplne

Działanie biologiczne: rozszerzają naczynia włosowate, poprawiają ukrwienie, stymulują układ autonomiczny, stymulują działanie hormonów tkankowych (histamina, adrenalina, bradykinina), mogą doprowadzić do przegrzania organizmu (zmniejszenie RR i akcji serca), rozszerzenie łożyska obwodowego, zmniejszenie napięcia mięśni

Rodzaje: naturalne, lub przyrządzane sztucznie; indywidualne lub zbiorowe; bez lub z ćwiczeniami

Wskazania:

- układ ruchu: schorzenia reumatoidalne, zwyrodnienia stawów, gościec tkanek miękkich, zespoły bólowe, ch. ortopedyczne, stany przebiegające ze wzrostem napięcia mm, nerwica wegetatywna

- choroby dermatologiczne: wyprysk łojotokowy skóry, łuszczyca

Są także stosowane w łagodzeniu objawów klimakteryjnych i stanach obniżonej odporności.

Przeciwwskazania: choroby w okresie zaostrzenia i stanie ostrym, kolagenozy, świeże stany pooperacyjne (ortopedyczne), pobudzenia, psychozy, stany zapalne w układzie oddechowym, wszystkie uszkodzenia skóry, stany ropne, ubytki skóry, owrzodzenia żylakowate, krwawienia i skłonności do krwawień, niewydolność krążeniowo - oddechowa

Kąpiele kwasowęglowe: temp. 32 - 34°C (chłodne), czas 15 - 20 min w serii, co 2 - gi dzień lub codziennie. Metodyka: wanna płytsza (głowa na krawędzi), przykryta (uwaga na inhalacje), sprawna wentylacja, właściwy sposób napełniania wanny (unikać przepływów burzliwych, gwałtownego pienienia się, wanna najpierw napełniania wodą o odpowiedniej temp. a od dołu wprowadzone CO2).

Właściwości fizyczne:

- bezwonny gaz o lekko kwaśnym smaku i zapachu

- około 1,5 razy cięższy od powietrza

- dobrze rozpuszczalny w wodzie i tłuszczach (przenika przez skórę)

- rozpuszczalność maleje wraz ze wzrostem temp.

- z wodą tworzy łatwo dysocjujący kwas węglowy

Kąpiel winna zawierać minimum 1000g CO2 w 1l wody

Reakcje w skórze zachodzą już przy obecności 600mg CO2 w 1l wody

Rodzaje: wodne lub gazowe (wymagane odpowiednie zabezpieczenie techniczne, wentylacja); indywidualne lub grupowe.

Kąpiele gazowe powodują: zwiększenie pobudliwości receptorów ciepła, zmniejszają pobudliwości receptorów zimna, uwalniane pęcherzyki CO2 pobudzają mechanoreceptory skórne, rozszerzają naczynia włosowate (rumień)

Biologiczne działanie: poprawa ukrwienia, rozszerzenie naczyń włosowatych, decentralizacja krwi, wzrost powrotu krwi do serca i wzrost wyrzutu na obwód, zwolnienie akcji serca, wzrost przepływu wieńcowego, wzrost diurezy i natriudiurezy, spadek poziomu kwasu mlekowego, początkowo zmniejszenie, później zwiększenie wentylacji płuc

Wskazania: nadciśnienie, proces miażdżycowy KD, choroba Reynaulda, stabilna choroba wieńcowa wyrównanie wady serca, polineuropatia, nerwica wegetatywna, SM

Kąpiele siarczkowo - siarkowodorowe: temp. 33 - 38°C, czas 5 - 15 min w serii 5 - 12, co 3 - ci dzień lub rzadziej (silne działanie biologiczne). Metodyka: wanna płytsza, przykryta, z głową ponad brzegiem wanny (siarkowodór jest trujący), sprawna wentylacja przypodłogowa (siarkowodór jest cięższy od powietrza), właściwe napełnianie wanny, uwaga na metale (biżuteria)

Używana siarka występuje w postaci: gazowej siarkowodoru, jonu wodoro - siarkowego, siarczanowego, siarki koloidalnej. Wody mają odczyn pH od 6 do 8 (lekko zasadowe lub kwaśne), dobrze przenika przez skórę w postaci siarkowodoru i siarki koloidalnej, w naskórku ulega przemianie w siarczany, które przenikają do krwioobiegu. Stężenia są zależne od stężenia siarkowodoru: małe do 50mg/l, średnie 50 - 100mg/l, duże powyżej 50mg/l.

Działanie biologiczne: miejscowe działanie keratolityczne i keratoplastyczne, silnie rozszerzają naczynia położone głębiej (rumień), silnie pobudzają mechanoreceptory skóry (swędzenie i pieczenie), rozszerzają naczynia na obwodzie z decentralizacją krążenia, pobudzenie osi hormonalnej przysadka - nadnercza, uzupełniają niedobory siarki w organizmie, wzrost syntezy kwasu chondroitynosiarkowego, działanie odtruwające przy zatruciu Hg, As, Pb, Bi.

Obliczono, że podczas kąpieli wchłania się od 6 do 20mg suchej siarki, przy tzw. obrocie dobowym ok. 2000mg

Objawy zatrucia: senność, pobudzenie żołądkowo - jelitowe, bóle mięśni, głowy

Wskazania:

- narząd ruchu: reumatologia, choroby zapalne, RZS, ZZSK, choroby zwyrodnieniowe stawów, zespoły bólowe, stany pourazowe o pooperacyjne

- układ krążenia: nadciśnienie, zaburzenie krążenia na obwodzie

- dermatologia: łuszczyca, trądzik, wyprysk kontaktowy, dermatozy zawodowe

Przeciwwskazania: zaostrzenie chorób zapalnych, świeże stany pooperacyjne, niewydolność sercowo - naczyniowa, zmiany troficzne skóry, owrzodzenia, stany ropne.

Kąpiele radoczynne: temp. 32 - 37°C, czas 15 - 20min, w serii 8 - 10, codziennie lub co 2- 3 dzień

Emisja promieniowania jonizującego, bardzo dobrze przenika przez skórę i błony śluzowe.

Teorie działania:

- tzw. teoria oddziaływania liniowego (zawsze szkodliwe)

- tzw. teoria hormezy radiacyjnej, traktująca promieniowanie radoczynne tak jak każdy lek mający działanie uzależnione od dawki

Działanie biologiczne: silne rozszerzenia naczyń, silnie pobudzający wpływ na oś przysadka - nadnercza (i inne gruczoły), wzmożenie procesów biologicznych w organizmie

Wskazania: nadciśnienie tętnicze, miażdżyca kd, zaburzenia czynnościowe krążenia obwodowego, RZS, ZZSK, przewlekłe stany zapalne w układzie oddechowym, neuropatie, zapalenia nerwów

Przeciwwskazania: wiek do 40r.ż., ciąża, choroby nowotworowe i stany przedrakowe, osoby zawodowo narażone na promieniowanie jonizujące

Złoża wód mineralnych są bardzo nierównomiernie rozmieszczone na obszarze Polski. Możemy je podzielić na następujące główne skupiska:

- obszar sudecki

- obszar karpacki

- obszar środkowopolski

- obszar pomorski

W regionie sudeckim wody są zazwyczaj nisko zmineralizowane, niejednokrotnie poniżej 200mg/l. Szczawy są najcenniejszym surowcem tych wód, ujmowane są w obrębie skał krystalicznych (np. Szczawina, Czerniawa) oraz osadowych (Polanica, Szczawno). Charakteryzują się trochę wyższą mineralizacją (do 3,5g/l) i zawartością żelaza do kilkudziesięciu mg/l. W Gorzanowie mamy do czynienia ze szczególną sytuacją. Znajduje się tam kilka ujęć, z których wypływa samoczynnie około 200³/h zagazowanych wód. Na terenie Sudetów wyróżniamy: szczawy proste, wodorowo - węglanowo - sodowo - wapniowe, wodorowo - węglanowo - magnezowo - sodowo - żelaziste, a także wody siarczanowe. Występują tu również cieplice oraz wody radoczynne i arsenowe. Niepowtarzalny mikroklimat zdrojowisk podsudeckich sprzyja wypoczynkowi i rekreacji.

Na obszarze karpackim generalnie spotykamy się z utworami fliszowymi (piaskowce i łupki), ogólnie słabo zasobnymi w wody podziemne. Właściwie do celów eksploatacji możliwa jest jedynie sfera do głębokości 80m, natomiast większą wydajnością charakteryzują się piaskowce niż łupkowce. W niektórych regionach - głównie nieopodal dużych stref dyslokacyjnych wody zwykłe i zmineralizowane występują jednocześnie. Część cennych wód mineralnych (Rabka, Rymanów) związane jest z karpacką prowincją solanek, inne zaś (Krynica, Muszyna, Piwniczna) z wodami infiltracyjnymi nasyconymi CO2 z głębokiego podłoża. Pewne znaczenie w tym obszarze mają wody osadów czwartorzędowych w dolinach większych rzek (Kotlina Sądecka). Z występowaniem wód mineralnych (szczaw) wiąże się powstanie uzdrowisk jak Szczawnica, Piwniczna, Żegiestów, Muszyna i najbardziej znana Krynica - Zdrój. Wody mineralne typu szczawa z rejonu krynicko - popradzkiego zostały uznane za lecznicze i eksploatacja ich podlega przepisom prawa górniczego.

Wody mineralne w 18 miejscowościach uznano za lecznicze (szacuje się, że stanowi to ⅓ ogółu zasobów wód leczniczych w kraju) i występują głównie w regionach górskich, ale także na obszarze Krakowa (Swoszowice, Mateczny, Mistrzejowice) i Krzeszowic (występują tam poziomy siarczkowych wód leczniczych, związanych z gipsowo - siarkonośną formacją miocenu Zapadliska Przedkarpackiego).

Większość małopolskich uzdrowisk i miejscowości uzdrowiskowych znajduje się w dolinie Popradu - pomiędzy Tyliczem, Krynicą, Muszyną, Żegiestowem, Wierchomlą, Łomnicą, Piwniczną a Głębokiem. Strefa ta nazywana jest centralną sferą hydrochemiczną karpackich prowincji wód mineralnych.

W tym rejonie w głównej mierze występują szczawy chłodne o mineralizacji od kilku do 30g/l. Wyższa mineralizacja z zawartością jodu i bromu to wody typu „Zuber” w Krynicy - Zdrój. Stwierdzono ich obecność także w Złockiem. Nazwa tych wód pochodzi od nazwiska ich odkrywcy profesora Rudolfa Zubra.

Druga strefa obejmuje rejon Szczawnicy - Krościenka, Szczawy i Wysowej. W obydwu strefach występują wody wodorowęglanowe typu szczaw pochodzenia infiltracyjnego wypływające z utworów fliszu karpackiego. Oprócz tego w regionie II i Zewnątrzkarpackimi miejscowościami uzdrowiskowymi charakteryzującymi się wodami mineralnymi są Rabka i Wapienne.

Babiogórski Park Narodowy w swych granicach obejmuje tą część polskich Beskidów, gdzie występuje największa koncentracja źródeł. Interesującą grupę źródeł, występujących u orawskich podnóży Babiej Góry stanowią …………………………………………………………………….

Inhalacje - wziewania - aerozoloterapia - metoda lecznicza polegająca na wprowadzeniu leku do układu oddechowego (tzw. aerozolu leczniczego) o różnym stopniu rozproszenia.

Aerozole są to rozpuszczone substancje stałe, płynne lub gazowe, zawieszone w środowisku rozpraszającym, gazowym. Lecznicze zastosowanie mają aerozole powstałe po rozproszeniu cieczy w środowisku gazowym, zwykle powietrzu.

Pyły - rozproszenie ciała stałego w środowisku gazowym (powietrzu)

Mgła - rozproszenie cieczy w środowisku gazowym (powietrzu)

Dym - rozproszenie w środowisku gazowym (powietrzu) substancji pochodzących ze spalania

Zasadnicze znaczenie dla metod leczniczych ma stopień rozdrobnienia, tj. średnicy kropelek, która warunkuje poziom dostępności anatomicznej aerozolu:

- kropelki o średnicy 30 mikrom penetrują tchawicę, oskrzela główne i płatowe

- kropelki o średnicy 10 mikrom penetrują oskrzela segmentowe, oskrzela najmniejsze i oskrzeliki końcowe

- kropelki o średnicy 1 mikrom penetrują oskrzeliki oddechowe i przewodziki pęcherzykowe

- kropelki o średnicy < 0,3 mikrom penetrują do pęcherzyków płucnych

W zależności od średnicy aerozole lecznicze dzielimy na:

- prawdziwe - suche - od 0,1 do 5 mikrom

- wilgotne - od 5 do 20 mikrom

- mgła - spray - powyżej 20 mikrom

Mgła homogenna - przeważające występowanie kropelek jednego określonego rzędu

Mgła heterogenna - występowanie różnych rodzajów kropelek w różnych przedziałach wielkości

Widmo głębokie mgły - występowanie wielu kropelek i podobnej średnicy

Widmo poszerzone i płytkie - występowanie kropelek w małej ilości w różnorodnych przedziałach wielkości średnicy (wnikanie leku od określonego poziomu dróg oddechowych)

Krople duże - bardzo wyraźnie podlegają ile ciążenia i opadają szybko - mała skuteczność terapeutyczna

Kropelki małe (poniżej 5 mikrom) podlegają wzajemnemu oddziaływaniu siłami tarcia, które równoważą przyciąganie ziemskie tzw. ruchy Browna - większa wartość terapeutyczna, głębokie wnikanie

Jednoimienne (odpychające) naładowanie kropelek zwiększa stabilność aerozolu

Lecznicze zastosowanie aerozoli jest uzależnione od:

- głębokości - zasięgu penetracji w drogach oddechowych - głębokość wnikania uzależniona jest od stanu układu oddechowego i ewentualnych zaburzeń wentylacji

- szybkości prądu powietrza w drogach oddechowych - zależy od stanu drożności dróg oddechowych, ograniczenia ruchomości płuc, np. zrosty pozapalne, pourazowe, skrzywienie kręgosłupa

- wielkości kropelek aerozolu - efekt terapeutyczny uzależniony jest od poziomu penetracji: przy średnicy od 0,1 do 0,3 mikrom istnieje możliwość poddawania się cząsteczek aerozolu ruchom oddychania (i nie będą wchodzić w kontakt ze śluzówką dróg oddechowych)

Optymalną wielkością zawieszonych w gazie cząsteczek jest przedział od 0,5 do 10nm

- częstości oddychania - im oddech jest szybszy i płytszy tym gorsza dostępność aerozolu

- temperatury aerozolu - najbardziej optymalna jest około 30°C; wyższa powoduje nadmierną kondensację (skraplanie) aerozolu przy zetknięciu się z chłodniejszymi powierzchniami; niższa wpływa drażniąco i może wywołać skurcz oskrzeli (m.in. ograniczenie dalszej penetracji leku)

Rozróżniamy obecnie następujące metody uzyskiwania aerozoli leczniczych:

- za pomocą sprzężonego powietrza - o ciśnieniu 1,5 - 3 atm. poprzez dyszę o średnicy 0,3 - 1 mm, wywołuje podciśnienie zasysające cząsteczki wody o średnicy 10 mikrom i gęstości od 50 do 500mm³/l (urządzenie grzewcze umożliwia osiąganie wymaganej temp.)

- za pomocą ultradźwięków - zogniskowanie fal ultradźwiękowych na granicy cieczy z powietrzem, wytwarza mgłę o dużej gęstości. Wielkość kropel zależna od częstotliwości fal ultradźwiękowych, np. 1Mhz 1 mikrom. Duża trudność w rozpraszaniu cieczy lepkich

- aparat Schnitzlera wytwarzający spray o średnicy kropelek 50 mikrom, które uderzają w podciśnieniu błonę śluzową nosa i gardła (stosowane w zanikowym nieżycie błon śluzowych)

- aparat do inhalacji tzw. szkockich - umożliwia zmiany temp. aerozoli w granicach od 20°C do 40°C

- aparaty do wytwarzania i wziewań elektroaerozoli

- naładowane ujemnie cząsteczki (także wodospady i tężnie) przyspieszają i ułatwiają oczyszczanie dróg oddechowych, zwiększając wydzielanie śluzu, pobudzają ruch mgiełkowy rzęsek

- naładowane dodatnio aerozole oddziałują niekorzystnie (pyły, zanieczyszczenia)

Inhalacje naturalne: aerozol morski - przy wietrze od morza o średniej prędkości od 50m do 100m od morza, natomiast w odległości około 300m od brzegu oddziaływanie wątpliwe.

Lecznicze wody mineralne => w postaci od 0,25 do 3%, w zabiegach 10 - 15min., 1 - 2/dzień

- wody izotoniczne (0,9% NaCl) zmniejszają przekrwienie błony śluzowej, wzmagają wydzielanie, normalizują funkcję błony śluzowej

- wody hipotoniczne (poniżej 0,9% NaCl) usuwają zalegające substancje

- wody hipertoniczne (1 - 3% NaCl) wywołują przekrwienie błony śluzowej, pobudzają wydzielanie gruczołów, rozrzedzają wydzielinę => odksztuszanie i usuwanie wydzieliny

Jod działa j.w. tylko silniej

Zawartość siarki szczególnie korzystna w przewlekłych stanach ropnych

W licznych pracach naukowych potwierdzono korzystny wpływ stosowania leczniczego wody „Mieszko” - szczawa wodorowęglanowo - sodowej, w skojarzonym leczeniu stanów zapalnych krtani. Zawrócono uwagę na uzyskanie rozrzedzenia wydzieliny śluzowej, zmniejszenie podsychania, działanie odkażające, przywracające tzw. równowagę biologiczną komórek.

Inhalacje celkowe: stosowanie aerozolu leczniczego w zamkniętej przestrzeni celki (kabiny zabiegowej). Wytwarzany jest aerozol różnokroplisty, przystosowany do rozpylania leków - substancji dodatkowych (często bardzo gęstych i lepkich). Automatyczne sterowanie zabiegiem z uwzględnieniem wymogów sanitarno - higienicznych. Rozróżniamy:

- fazę zabiegową

- fazę higieniczną - rozpylanie środka dezynfekcyjnego i umycie całego pomieszczenia zabiegowego po skończonym dniu pracy (okresowe badania bakteriologiczne).

Aerozol leczniczy w celce osiąga maksymalną gęstość po pewnym czasie, gdy wystąpi zrównoważenie ilości wytwarzanego aerozolu z kubaturą komory - celki i pojawi się sedymentacja na ścianach i podłodze celki oraz na pacjencie (ochronne ubranie). Po uzyskaniu maksymalnej gęstości aerozolu w celce występuje nieznaczne nadciśnienie rzędu kliku mmHg i wypycha aerozol przez nieszczelności na zewnątrz tzw. gęstość zabiegowa to równowaga między wytwarzaniem a sedymentacją (cząstki duże), wydostaniem się z komory oraz po inhalacji

Inhalacje ultradźwiękowe: zabieg trwa ok. 15 min, pacjent pozostaje w ubraniu. Nie należy jeść na co najmniej 30 min przed zabiegiem. Podczas inhalacji pacjent powinien być wypoczęty, swobodnie ubrany, siedzieć prosto. Przed zabiegiem należy oczyścić drogi oddechowe. Po zabiegu odpocząć 15 - 30 min, nie palić, nie mówić przez 30min. Inhalacje te wykonujemy na bazie 1% solanki (skład: jod, brom, wapń, magnez, potas) często z dodatkiem flegaminy i jodku potasu (działanie wykrztuśne) lub leków.

Wskazania do inhalacji:

- przewlekły nieżyt nosa, gardła, krtani, tchawicy, oskrzeli

- alergiczny nieżyt nosa

- dychawica oskrzelowa

- alergie

- wszelkie procesy zanikowe śluzówki dróg oddechowych

- stany wyczerpania głosowego

- zapalenie zatok

- nieżyty lub zaniki śluzówki dróg oddechowych

- stany po zapaleniu płuc i oskrzeli

- stany przed i po zabiegach operacyjnych w obrębie dróg oddechowych

- pylica, rozedma

Przeciwwskazania:

- ostre choroby górnych dróg oddechowych

- gruźlica płuc

- choroby płuc i oskrzeli z krwiopluciem

- zagrożenie krwawieniem i krwawienia z narządów wewnętrznych

Opis zabiegu:

Inhalacja - zabieg leczniczy polegający na wdychaniu par wód mineralnych, roztworów leków lub ich aerozoli. Na działanie biologiczne inhalacji składa się przede wszystkim działanie farmakologiczne rozproszonego leku. Wykonywany za pomocą specjalnego aparatu (inhalatora) lub przez wdychanie par wrzącego płynu. Do inhalacji używa się leków działających rozkurczowo na drzewo oskrzelowe, ułatwiających wykrztuszenie wydzieliny, działających przeciwzapalnie i antybiotyków.

Zadaniem inhalacji jest:

- właściwe nawilżenie dróg oddechowych

- zwalczanie i zahamowanie procesu zapalnego w drogach oddechowych

- zlikwidowanie zakażenia bakteryjnego, wirusowego oraz grzybiczego

- zmniejszenie obrzęku i przekrwienia błony śluzowej

- rozrzedzenie wydzieliny śluzowej

- rozszerzenie zwężonych dróg oddechowych

- podanie leku ogólnie działającego (np. antybiotyku) przez pęcherzyki płucne celem ominięcia bariery wątrobowo - nerkowej oraz u dzieci

- regeneracja nabłonka migawkowego w górnych drogach oddechowych

Balneoterapia obejmuje zabiegi lecznicze w postaci: kąpieli, natrysków, irygacji, masażu podwodnego, są one wykonywane przy użyciu wód mineralnych.

Hydroterapia obejmuje dokładnie te same rodzaje zabiegów, ale wykonywanych przy użyciu wody gospodarczej.

W kąpieli dochodzi to tzw. inwersji wodnej mającej wpływ na równowagę wodno - elektrolitową (przesunięcia jonów płynów zgodnie z gradientem stężeń).

Balneoterapia wywiera dodatkowo wpływ na wydzielanie hormonów: reniny, aldosteronu, amin katacholowych, wazopresyny. Zachodzi zjawisko przesunięcia płynów z obszaru skóry do narządów wewnętrznych, spadek RR, zwolnienie częstości tętna, wzrost diurezy, w tym natriudiarezy.

Wpływ ciepła na organizm ludzki:

- odczyn miejscowy: rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry, tkanki podskórnej i mięśni, miejscowy wzrost przepływu krwi, działanie p/bólowe, obniżenie napięcia mięśniowego

- odczyn ogólny: zwiększone wydzielanie potu i substancji w nim zawartych (NaCl), przyspieszony metabolizm, zmniejszenie wysycenie tlenem krwi tętniczej a zwiększenie wysycenie krwi żylnej

Pojemność cieplna jest to stosunek ilości ciepła dostarczanego do danego ciała w stosunku do obserwowanego wzrostu temp. np. borowina, kąpiel solankowa pobiera i zatrzymuje ciepło, wolno je oddając.

12


Wyszukiwarka