I. Zakres, cele i metody badań psychologii społecznej.

1. Definicja psychologii społecznej

Allport zdefiniował psychologię społeczną jako naukowe badanie sposobu w jaki na ludzkie myśli, uczucia i zachowania wpływa rzeczywista lub wyobrażona obecność (perswazja, naciski) innych ludzi.

Zadania psychologii społecznej jako nauki to opis, wyjaśnianie (zrozumienie) i przewidywanie oraz projektowanie koniecznych zmian w zachowaniu się ludzi.

2. Psychologia społeczna a inne nauki społeczne.

Naukami pokrewnymi dla psychologii społecznej z których czerpie ona inspiracje badawcze ( i na które zwrotnie oddziałuje) są: psychologia osobowości, antropologia kulturowa, socjologia, biologia i pedagogika.

1. Psychologia społeczna a socjologia

Psychologia społ. interesuje się tym jak funkcjonuje pojedynczy człowiek, jak myśli, jak ulega wpływom grupy. Socjologia natomiast interesuje się tym jak funkcjonują grupy, jak dochodzi w nich do formułowania opinii na jakiś temat itp. Psychologia społ. dużo rzadziej posługuje się eksperymentem.

2. Psychologia społeczna a psychologia osobowości.

Psychologia społeczna bada jak funkcjonuje człowiek w relacji z innymi ludźmi, natomiast psychologia osobowości bada jednostkowe, wewnętrzne mechanizmy funkcjonowania człowieka i różnice indywidualne.

3. Metody badań psychologii społecznej.

a) obserwacja - aby opisać zjawisko, zachowanie się; może być ona systematyczna, uczestnicząca, archiwalna lub przyjmować formę studium przypadku.

b) korelacja - żeby przewidzieć czy różne zjawiska występują łącznie i w jaki sposób; jest to współwystępowanie zjawisk; badania korelacyjne to systematyczny pomiar dwóch lub więcej zmiennych, który mówi nam o ich zależnościach lub współzależnościach.

c) eksperyment - aby wyjaśnić, czyli znaleźć przyczynę zjawiska (zachowania się) za pomocą manipulacji domniemanymi przyczynami; wykonuje się go w celu potwierdzenia bądź obalenie jakiejś teorii; jest to zbiór działań wzbudzających w obiektach określone reakcje i zjawiska w warunkach pozwalających kontrolować wszelkie istotne czynniki, które poddaje się dokładnej obserwacji; forma doświadczenia badawczego polegająca na ustaleniu wpływu zmiennej niezależnej na zmienną zależną.

	Zalety	Wady / Ograniczenia
Obserwacja	Nie zmienia biegu wydarzeń Malo podatna na wiedzę badacza	Nie wszystko można obserwować Część zjawisk występuję rzadko Słaba kontrola badawcza
Korelacja	Pozwala dokładnie mierzyć zjawiska Pozwala mierzyć kilka zjawisk naraz	Nie wykrywa zależności przyczynowo skutkowych Wykrywa często korelacje pozorne (tj. związki nieistniejące)
Eksperyment	Wykrywa kierunek zależności przyczynowo skutkowych Kontrola badacza nad tym co wpływa na co Replikowalność badań	Nie wszystkie zmienne dają się badać Badanie wpływów krótkotrwałych Zarzut sztuczności eksperymentu laboratoryjnego Ingerencja badacza może zaburzyć zjawiska Budzi wątpliwości moralne

Etyczny badacz powinien:

• Uświadomić osobom badanym, że udział w badaniu jest dobrowolny

• Uświadomić osobom badanym, że mogą w każdej chwili wycofać się z badania

• Zapewnić anonimowość badanym i chronić ich dane osobowe

• Uzasadnić swoje postępowanie i starać się by nie doszło do dyskomfortu

• Przeprowadzić sesję wyjaśniającą - jeżeli stosuje mistyfikację musi wyjaśnić dlaczego do niej doszło

• Poprawić samopoczucie badanych po niemiłym badaniu, a w każdym razie sprawić aby ich nastrój nie był gorszy potem niż przedtem

II. Spostrzeganie społeczne i sądy o świecie społecznym.

1. Jak postrzegamy innych

a) schematy poznawcze

Schemat poznawczy to zakodowane w umyśle wiedza i doświadczenie pozwalające na sformułowanie dokładnych oczekiwań lub wymagań co do właściwych, zgodnych ze schematem cech i zachowań. Może dotyczyć nas samych, grup osób, jakiś cech, działań; s.p. określa na jakich aspektach rzeczywistości koncentruje się uwaga jednostki, jak interpretuje ona dostrzeżone informacje a także które z nich i w jaki sposób używa przy rozwiązywaniu swoich problemów

Schemat działań:

• Charakter poznawczy - rozpoznajemy i zapamiętujemy zdarzenie

• Charakter wykonawczy - stanowi gotowy program działania, wdrażany automatycznie bez angażowania się w czasie

b) jak zbudowane są schematy poznawcze

• reguła pierwowzoru - schemat jest wzorcem potencjalnych, typowych, najbardziej idealnych elementów jakiegoś działania, osoby itp. (działanie na zasadzie modelu)

• reguła hierarchiczności - każdy schemat zbudowany jest wielostopniowo, posiada podsystemy

c) jak działają schematy poznawcze

1) selektywność postrzegania - kiedy jesteśmy świadkami jakiegoś wydarzenia nie zwracamy uwagi na wszystkie działania lecz na niektóre.

Działania schematu poznawczego - poszukujemy informacji zgodnych ze schematem poznawczym, takich które są nam znane

Zjawisko „wrogie media” - nawet obiektywny przekaz medialny przez członków różnych grup społecznych jest postrzegany negatywnie

2) tendencyjność działania schematów poznawczych

3)przetwarzanie informacji - informacje zgodne ze schematem zapamiętujemy gdy nie mamy czasu na refleksję, natomiast informacje sprzeczne zapamiętujemy łatwo, gdyż mamy czas na przemyślenia

d) co sprzyja posługiwaniu się schematami

• schematami posługujemy się gdy nasza uwaga jest ograniczona

• to jak posługujemy się schematami zależy od cyklu dobowego (cykl skowronka i sowy)

• schematami posługujemy się gdy mamy dobry nastrój - nasze pozytywne emocje informują nas, że dobrze sobie radzimy w jakiejś sytuacji i to usypia nasza czujność

• złożoność sytuacji - ilość spraw które nas w danym czasie absorbują

• kwestia czasu - im mniej mamy czasu na wykonanie jakiegoś zadania, tym częściej posługujemy się schematami

e) trudność zmiany schematów poznawczych

• efekt pierwszeństwa - jesteśmy przekonani, że nasze pierwsze wrażenie jest słuszne, jesteśmy przekonani o własnej nieomylności

• uporczywość - ludzie trwają przy swoim pierwszym wrażeniu czy schemacie nawet wtedy gdy wypływają sprzeczne z nim informacje

• samospełniająca się przepowiednia - wywoływanie u innych określonego zachowania, nasze oczekiwania względem innych prowadzą do tego, że podejmujemy wobec nich nieuświadomione działania a oni zaczynają zachowywać się zgodnie z tymi oczekiwaniami.

Czynniki:

• bezpośrednia interakcja - nie możemy wpłynąć na kogoś zaocznie, nie widując go, nie mając z nim kontaktu

• siła oddziaływania osoby, która oczekuje od nas określonego działania - jeżeli jest to osoba znacząca oddziaływanie będzie silniejsze

2. Jak postrzegamy zachowanie swoje i innych

Rodzaje postrzegania ludzkiego zachowania:

• przyczyny wewnętrzne (osobowe) np. motywy, cechy osobowości, zdolności, postawy

• przyczyny zewnętrzne (sytuacyjne) nasze otoczenie, warunki materialne, różne sytuacje których jesteśmy świadkami

Atrybucja - reguła która pozwala nam ostatecznie odpowiedzieć na pytanie kim jest dany człowiek, jaki jest, co odczuwa i dlaczego postąpił w określony sposób; przypisywanie czegoś komuś lub czemuś; pojęcie atrybucji odnosi się do tego jak ludzie wyjaśniają przyczyny swojego bądź cudzego zachowania.

1. wewnętrzna - wyjaśnianie ludzkiego zachowania na podstawie dostrzegalnych cech danej osoby

1. zewnętrzna - wyjaśnianie ludzkiego zachowania na podstawie sytuacji w której dana osoba się znalazła

błąd atrybucji - przecenianie zależności między zachowaniem a cechami osobowości i niedocenianiu roli sytuacji w wyjaśnianiu zachowań innych; wyjaśniając zachowania innych sięgamy po cechy ich osobowości; większość z nas zakłada iż ludzie czynią tak a nie inaczej, ponieważ tacy właśnie są, a nie dlatego, że określa ich sytuacja bądź pełnione funkcje (np. męża, matki)

perspektywa aktora - osoba działająca, nasze zachowania wyjaśniamy biorąc pod uwagę obserwację

perspektywa obserwatora - skupiamy się na cechach osób działających, nie zwracamy uwagi na sytuację która towarzyszy działaniu

nierealistyczny optymizm - my mamy i będziemy mieć zawsze szczęście, inni zaś pecha.

III. Jak Polacy przegrywają? Jak Polacy wygrywają? O kulturze narzekania.

1. Definicja narzekania.

Jest to wyrażanie niezadowolenia, bez względu na to czy jest ono odczuwalne czy nie.

• Norma negatywności - postrzeganie świata jako coś złego - wszyscy ludzie są źli, niedobrzy, sami postrzegamy siebie jako ofiary.

2. Korzyści wynikające z narzekania.

1) funkcja kataryktyczna (katharsis)

Oczyszczenie poprzez uzewnętrznienie negatywnych myśli.

• Efekt ruminacji - odpychanie, negatywne myśli powracają, uporczywie krążą wokół zdarzenie które je wywołało, pogarszając nastrój, nasilając negatywne myśli

2) autoprezentacja

Trzy sposoby na poinformowanie otoczenia o tym jakbyśmy chcieli by nas postrzegało:

• Możemy poinformować otoczenie o posiadaniu pewnych cech czy atrybutów

• Zachowanie twarzy przez narzekanie pojawia się gdy uda nam się zrobić coś złego przy świadkach, poszukujemy przyczyn zachowania w przyczynach zewnętrznych, w czynnikach sytuacyjnych

• Informowanie otoczenia o pozytywnych i jednocześnie stresujących zdarzeniach

3) funkcja egotystyczna

Narzekanie pomaga utrzymać dobre zdanie o sobie

• Dokonywanie selektywnych porównań - narzekając na innych porównujemy ich ze sobą, wskazujemy w nich te wady, których u siebie nie dostrzegamy

• Strategia samo utrudniania percepcji od utrudnień w sytuacji wykonywania zadania - wykonując zadanie koncentrujemy się na czynnikach, które w rzeczywistości je utrudniają: przenosimy odpowiedzialność za ewentualną porażkę na okoliczności

Narzekanie przed wykonaniem jakiegoś zadania wzmacnia stany pozytywne w przypadku ewentualnego sukcesu oraz osłabia stany negatywne w przypadku ewentualnej porażki

4) funkcja tożsamościowa

Narzekanie jest przejawem kolektywnej oceny otaczającego świata społecznego. Podczas narzekania podejmowana jest próba uzgodnienia czy świat jest podobnie postrzegany.

3. Koszty i straty jakie ponosimy w związku z narzekaniem.

• Błędne koło narzekania - przyczyny przez które nie poprawia nam się humor poprzez narzekanie; samopodtrzymywanie się zadowolenia w skutek jego ekspresji w mimice i gestach; ludzie wnioskują po swoich cechach i stanach na podstawie warunków w jakich mają one miejsce

• Unegatywnienie przeżyć w skutek poprzedzenia afektywnego - pozytywny bądź negatywny bodziec może spowodować pozytywne lub negatywne postrzeganie innego zdarzenia

• Wzrost niezadowolenia w skutek koncentrowania się na nim - skupienie się na czymś pozytywnym lub negatywnym powoduje nasilenie się tego

4. Negatywne konsekwencje narzekania w związku z otoczeniem.

• Pogarszanie nastroju osób które wysłuchują narzekania - nie ważne jaka jest treść narzekania, ważny jest nastrój jaki mu towarzyszy

• Narzekanie jest zagrożeniem dla rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego -

Narzekanie zmniejsza produktywność.

• Radzenie sobie z negatywnymi czynnikami pochłania czas i energię poznawczą, która mogłaby być spożytkowana na zajęcia produktywne

• Negatywny nastrój działa demotywująco - obniża wiarę we własne możliwości oraz obniża subiektywnie postrzegane szanse na sukces

• Narzekanie może doprowadzić do uruchomienia mechanizmu samospełniającej się przepowiedni

IV. Postawy, ich geneza i korelaty.

1. Definicja postawy.

Jest to trwała lub utrzymująca się przez dłuższy czas ocena pozytywna lub negatywna ludzi, obiektów i pojęć, reakcja na coś.

Trzy komponenty:

• Poznawczy - to co myślimy, myśli i przekonania o przedmiocie postawy

• Emocjonalny - to co czujemy, reakcje emocjonalne wobec obiektów postawy

• Behawioralny - to co robimy, działania, zachowania wobec obiektów postawy

2. Zmiana postaw.

Czynniki zmiany postaw:

a) źródło komunikatu - odnosi się do nadawcy komunikatu

• Jeżeli jest podobny do nas pod względem wieku, płci, rasy, wykształcenia to następuje efekt identyfikacji

• Im bardziej kompetentny, wiarygodny tym bardziej przekonywujący - osoba wiarygodna stanowi autorytet, ma na pewno dobre intencje; bardziej wiarygodne są osoby atrakcyjne -ocenie może podlegać wygląd bądź cechy osobowości

• Ważna jest intencja - nie może pokazać że nami manipuluje

b) charakter komunikatu

• Większy wpływ ma argumentacja jednostronna, jeżeli odbiorcy popierają stanowisko nadawcy

• Ludzie są bardziej podatni na oddziaływanie komunikatu który jest ukryty (nie jest postrzegany jako specjalnie przygotowany w celu wywarcia na nich wpływu)

• Powinien posiadać charakter emocjonalny (np. wykorzystywać strach) a nie racjonalny;

• Efekt świeżości - bardziej trafiają argumenty przekazywane jako ostatnie, pod warunkiem że decyzja ich oceny ma być podjęta natychmiastowo

• Efekt pierwszeństwa - pierwsze argumenty oddziałują silniej pod warunkiem, że decyzja ich oceny jest odsunięta w czasie

c) cechy odbiorcy

• Bardziej podatni na perswazję są słuchacze, których uwaga jest rozproszona

• Nie wszystkie kategorie wiekowe są w taki sam sposób podatne na perswazję, najbardziej podatni ludzie to osoby w przedziale wiekowym 18-25 lat.

Dwa sposoby zmiany postaw za pośrednictwem komunikatów perswazyjnych:

1) peryferyczna strategia perswazji - ludzie skupiają swoją uwagę na charakterystykę powierzchniową, efektem jest krótkotrwała zmiana postawy

• Wiarygodność i atrakcyjność - oprawa jest ważniejsza niż treść

• Gdy wzbudzimy strach ludzie bardziej zaczynają koncentrować się na problemie - komunikaty przyciągają uwagę gdy ludzie zaczynają mieć nieprzyjemne doznania

2) centralna strategia perswazji - ludzie analizują komunikat, uważnie słuchając i rozważając argumenty; gdy ludzie posiadają zdolności i motywację do uważnego słuchania komunikatu

• Stosujemy ją gdy stopień ważności konsekwencji omawianej sprawy jest wysoki dla odbiorcy

• Im większe osobiste znaczenie sprawy dla odbiorcy, tym większa koncentracja na argumentach. Kiedy konsekwencje są mało ważne odbiorcy będą się koncentrować na czynnikach oprawy przekazu

• Czynniki centralne komunikatu - akcentowanie argumentów przemawiających na rzecz jakiejś postawy

3. Uodpornienie na zmianę postaw.

a) uświadomienie, że pewne postawy związane są z ważnymi wartościami - najsilniejsze postawy oparte są na wartościach i emocjach

b) rozpatrywanie argumentów potwierdzających i podważających daną postawę - gdy mamy gotowe kontrargumenty łatwo znaleźć odpowiedź na zarzuty

c) uprzedzenie ludzi, że będą poddawani perswazji

V. Stereotypy społeczne.

1. Definicja stereotypu.

Zespół przekonań na temat atrybutów (cech) pewnej grupy ludzi. Przekonania nie są wiedzą na dany temat są bliższe opinii niż samej wiedzy. Członkowie grup różnią się od siebie ale stereotypy przypisują wszystkim członkom grupy te same cechy.

• Posługiwanie się stereotypami oszczędza nas czas

• Nietrafność, stereotypy przypisują ludziom nietrafne i nielogiczne cechy

2. Powody posługiwania się stereotypami.

• Zmniejszają nasz niepokój jeśli chodzi o to jak powinniśmy się zachować poznając daną osobę

• Nie ponosimy kosztów nietrafnej oceny

• W miarę poznania osoby weryfikujemy nasze stereotypy

3. Skąd pochodzą stereotypy.

• Kategoryzacja - mózg automatycznie klasyfikuje wszelkie obiekty znajdujące się w polu jego widzenia. Odbywa się ona zgodnie z zasadą asocjacji Arystotelesa („rzeczy podobne pod pewnymi względami są w znacznym stopniu podobne pod innymi względami”). Posługujemy się kategoriami logicznymi, ale często nieracjonalnymi

• Zróżnicowanie grupy na własne i obce:

• Grupa własna - tendencje do faworyzowania jej członków, członkowie są postrzegani jako różnorodni

• Grupa obca - jest w naszym mniemaniu bardziej jednolita, najczęściej mamy tendencję do zaniżania wartości tej grupy, negatywnych ocen

• Członkowie grup o niższym statusie bardziej faworyzują grupy o wyższym statusie

• Społeczne uczenie się - dzieci przejmują stereotypy od rodziców; od rodziców bardziej otwartych częściej przejmuje się stereotypy niż od rodziców tradycyjnych (zamkniętych)

• Media - prezentują bardzo uproszczoną wizję świata, są tendencyjne; brak obiektywizmu

• Ukryte teorie którymi się posługujemy - koncepcje na temat natury, osobowości oraz łączności występowania niektórych cech

Dwie teorie osobowości:

• Teoria stałości - ludzka osobowość jest niezmienna, ludzie zachowują się konsekwentnie, oceniamy ludzi na podstawie „pierwszego wrażenia”. Osoby posługujące się tą teorią przypisują stereotypowe cechy własnościom (często fizycznym) innych ludzi.

• Teoria przyrostu - cechy osobowości ulegają zmianie, ludzkie zachowanie jest nieprzewidywalne

4. Dlaczego stereotypy utrzymują się.

• Selektywna koncentracja uwagi na informacjach związanych ze stereotypem, odrzucamy informacje, które podważają stereotyp

• Ograniczone możliwości naszego umysłu - coś znamy i tego się trzymamy

• Subkategoryzacja - nasz umysł tworzy „podfoldery” w których umieszczamy wyjątki np. jeśli uważamy osoby czarnoskóre za złe, leniwe to np. Tina Turner jest osobą dobrą i pracowitą mimo że jest Murzynką, tworzymy w ten sposób przekonanie że jesteśmy otwarci

Ludzi możemy podzielić na:

• Obserwatorów nastawionych na trafność - unikają oni stereotypowego patrzenia na świat, mają silną motywację by to robić

• Obserwatorów nastawionych na potwierdzenie oczekiwań - koncentrują się oni na zachowaniach potwierdzających wstępną obserwację; ignorują zachowania odrzucające taki sposób zachowania się

---