Wykład 9 25.04.2008
Podział wykładni ze względu na koteksty
Wykładnia językowa
Klasycznie stosujemy ją jako pierwszą w interpretacji prawa, inaczej mówiąc zgodnie z dyrektywą pierwszeństwa interpretator powinien najpierw posłużyć się dyrektywami wykładni językowej a dopiero wówczas gdy ich zastosowanie nie da wiążącej odpowiedzi zastosować wykładnię systemową bądź funkcjonalną. Wykładnia językowa jest nazywana inaczej logiczno-gramatyczną.
Dyrektywy interpretacyjne w ramach wykładni językowej
dyrektywa języka potocznego - stanowi, że normie należy przypisać takie znaczenie językowe jakie ma ona w języku potocznym chyba, że ważne względy przemawiają za odstąpieniem od tego znaczenia. Z dyrektywy tej wynika również iż należy stosować reguły znaczeniowe i reguły składni, które są używane w języku naturalnym.
dyrektywa języka prawnego - zgodnie z którą jeżeli prawodawca nadał określonym wyrażeniom swoiste znaczenie prawne to należy je rozumieć właśnie w takim znaczeniu. W takim przypadku mamy do czynienia tzw. definicjami legalnymi. Z zastosowaniem definicji legalnej wiąże się zakaz retroakcji. Definicje legalne są bowiem przepisami prawa i jako takim nie wolno im nadawać mocy wstecznej
zakaz per non est - który oznacza, że nie wolno jest interpretować przepisów prawa tak aby pewne ich fragmenty okazały się zbędne innymi słowy nie można przyjmować iż określonych słów użyto w tekście prawnym bez wyraźnej ku temu potrzeby, że są one puste i nic nie znaczą.
lege non distinquente nec nostrum est distinquere- tam gdzie rozróżnień nie wprowadza ustawodawca nie można ich wprowadzać interpretatorowi
Wyjątki od zasady pierwszeństwa wykładni językowej
Wolno jest odstąpić od wykładni językowej tylko wtedy gdy uzasadni się to powołaniem na jakieś ważne racje prawne, społeczne, ekonomiczne lub moralne. Należy również pamiętać o tym, że każda wykładnia powinna się mieścić w ramach możliwego sensu językowego danego pojęcia czy wyrażenia. Odnosi się do tego następująca reguła: Jeżeli nawet odstępujemy od znaczenia literalnego to interpretacja danego wyrażenia językowego powinna w zasadzie pozostawać w ramach możliwego znaczenia słownikowego.
Wykładnia systemowa
Istnienie reguł wykładni systemowej wiąże się z faktem iż zbiór norm obowiązujących w danym państwie powinien być spójny i uporządkowany. Spójność systemu prawa przejawia się min. w tym iż system prawa opiera się na pewnych wspólnych wartościach, które dotyczą podstaw ustroju politycznego, społecznego i ekonomicznego. Również ta wykładnia ma charakter subsydiarny w stosunku do wykładni językowej.
Dyrektywy interpretacyjne wykładni systemowej
wszystkie normy prawne powinny być interpretowane w sposób zgodny z zasadami prawnymi.
nakaz interpretacji prawa zgodnie z Konstytucją - tutaj fundamentalne znaczenie ma reguła, że niedopuszczalne jest stwierdzenie niekonstytucyjności normy lub aktu prawnego o ile możliwe jest jego zinterpretowanie w zgodzie z Konstytucją.
nakaz interpretacji prawa zgodnie z prawem wspólnotowym a także normami prawa międzynarodowego.
nakaz respektowania hierarchii aktów normatywnych.
zakaz wykładni prowadzącej do sprzeczności
zakaz wykładni prowadzącej do luk
argumentum a rubrica - stanowi, że przepisy prawne należy interpretować biorąc pod uwagę ich miejsce w systematyce zewnętrznej i wewnętrznej atu normatywnego. Systematyka zewnętrzna dotyczy gałęzi prawa do której dany przepis należy natomiast systematyka wewnętrzna ma na uwadze w jakim dziale rozdziale itd. aktu normatywnego został dany przepis umieszczony a więc czy ma on charakter przepisu ogólnego czy szczególnego.
Wykładnia funkcjonalna
Obejmuje najmniej jednorodny i spójny zbiór dyrektyw. Wchodzą do niej te wszystkie reguły, które w taki lub inny sposób nakazują uwzględnianie przy interpretacji przepisów prawnych szeroko rozumianego kontekstu społecznego, ekonomicznego oraz aksjologicznego systemu prawa. Wykładnia funkcjonalna pełni rolę subsydiarną w stosunku do wykładni językowej.
Dyrektywy interpretacyjne wykładni funkcjonalnej
ratio legis - Jednym z najstarszych i najczęściej używanych kanonów wykładni funkcjonalnej jest dyrektywa odwołująca się do celu regulacji prawnej. Jeżeli zakładamy bowiem, że działalność prawodawcza jest działalnością celową tj., że służy ona realizacji określonych celów to w oczywisty sposób cele takie musi uwzględniać również interpretator. Chodzi tutaj o tzn. ratio legis - cel ustawy. Ratio legis będzie zatem podstawową dyrektywą interpretacyjną wykładni funkcjonalnej.
Argument konsekwencjonalistyczny - Druga dyrektywa tej wykładni stanowi, iż przy interpretacji przepisów prawnych należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości i słuszności czyli argument konsekwencjonalistyczny, który odgrywa szczególnie ważna rolę w przypadku tych regulacji, w których prawo funkcjonuje jako instrument polityki społecznej. Z argumentu tego wynika następująca reguła interpretacyjna. Interpretując normę należy brać pod uwagę konsekwencje społeczne i ekonomiczne do jakich prowadzić będzie określona interpretacja i wybrać taką interpretację, która prowadzi do konsekwencji najbardziej korzystnych. Mówiąc inaczej trzeba eliminować takie ustalenia interpretacyjne tekstów prawnych przy których przyjęciu skutki stosowania odpowiedniego przepisu byłyby wadliwe a w szczególności prowadziłyby do skutków niezamierzonych.
argument ad absurdum - jest to szczególny przypadek argumentu konsekwencjonalistycznego, który przyjmuje następującą treść: Należy odrzucić taką interpretację przepisu, która prowadzi do absurdalnych lub niemożliwych do zaakceptowania konsekwencji.
Wykładnia dosłowna, zwężająca i rozszerzająca
Intepretatio declarativa
Nakaz wykładni literalnej wszystkich przepisów stanowi zasadę. Znaczeniem literalnym normy lub jej fragmentu nazywamy jej znaczenie potoczne a jeżeli odstąpiono od tego znaczenia nadając normie znaczenie prawne lub specjalne to znaczeniem literalnym jest właśnie to znaczenie. Wykładnie literalną nazywa się zatem wykładnią ścisłą, rygorystyczną lub dosłowną tj. intepretatio declarativa.
Interpretatio restrictiva
Wykładania zwężająca jest dopuszczalna, w tych sytuacjach, w których usprawiedliwione jest odstąpienie od sensu literalnego przepisu, a więc np. dlatego, że interpretacja literalna prowadzi do absurdalnych lub pozbawionych aksjologicznego uzasadnienia konsekwencji. Wykładnia zwężająca może być uzasadniona względami spójności systemu, koniecznością unikania absurdalnych konsekwencji lub pozbawionych aksjologicznego uzasadnienia konkluzji a więc różnymi argumentami z zakresu wykładni systemowej i funkcjonalnej.
Interpretatio expensiva
Wykładnia rozszerzająca występuje wtedy gdy porównując zakresy przepisów prawa uzyskane za pomocą różnorodnych dyrektyw interpretacyjnych wybieramy rozwiązanie wynikające z dyrektyw pozajęzykowych, które jest szersze od rozumienia językowego. Z wykładnią rozszerzającą wiąże się zakaz exceptiones non sunt extendende czyli wyjątków nie wolno interpretować rozszerzająco. Ten zakaz występuje przykładowo na gruncie prawa podatkowego czy prawa karnego.
Ustalenie faktów istotnych dla potrzeb rozstrzygnięcia
Chodzi tutaj przede wszystkim o zebranie i dokonanie należytej oceny dowodów zgromadzonych w sprawie. W odniesieniu do dowodów formułuje się dwie teorie dowodowe.
Swobodna teoria dowodowa
Podmiot decyzyjny (stosujący prawo) ma kompetencje do wyrażenia swojej oceny wobec każdego przedstawionego dowodu. Innymi słowy ma prawo do interpretacji faktów. Dotyczy to wiarygodności dowodów czyli pewności wystąpienia faktu w nim opisanego oraz związków między przedstawionymi faktami przy czym nie opiera się tej kompetencji wiedza specjalistyczna. Swobodna ocena dowodów nie oznacza, że sędzia może zebrany w sprawie materiał dowodowy oceniać w sposób zupełnie dowolny lecz powinien on wziąć pod uwagę następujące kryteria:
posiadaną wiedzę
wymogi logicznego myślenia
doświadczenie życiowe
Swobodna ocena dowodów będzie dotyczyć np. interpretacji zeznań świadków - którym świadkom dać wiarę a którym nie. Sędzia orzekający w jakiejś sprawie może również oceniać konkluzje wynikające z opinii biegłego a nawet kwestionować wypływające z nich wnioski. Z zagadnieniem oceny dowodów wiąże się również kwestia prekluzji dowodowej. Prekluzja dowodowa oznacza, że jeżeli ustawodawca zakreśli termin na składanie wniosków dowodowych to jego przekroczenie oznacza, iż sąd nie weźmie tych dowodów bądź twierdzeń pod uwagę. Np. w postępowaniu w sprawach gospodarczych strona powodowa ma obowiązek zgłoszenia wszystkich dowodów już w pozwie zaś strona pozwana najpóźniej w odpowiedzi na pozew. Dowody zgłoszone później będą przez sąd pominięte.
Legalna teoria dowodowa
2