Emocje- złożony wzór zmian cielesnych i psychicznych, obejmujący pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy i specyficzne reakcje behawioralne pojawiające się w odpowiedzi na sytuacje postrzegane jako ważną dla danej osoby. Czynniki stanowiące źródła reakcji emocjonalnych: pierwotne bodźce emocjonalne, wtórne bodźce emocjonalne oraz poznawcze źródła emocji. Pierwotne bodźce emocjonalne mają dla człowieka znaczenie już od pierwszych dni życia; wywołują one reakcje o charakterze bezwarunkowym. Należą do nich bodźce związane ze stanem zaspokojenia potrzeb fizjologicznych organizmu. Ponadto pierwotnym źródłem emocji są wszystkie doznania zmysłowe. Do wtórnych bodźców emocjonalnych należą bodźce, których znaczenia człowiek uczy się w toku rozwoju. Są one początkowo neutralne i dopiero w wyniku powiązania z pierwotnymi bodźcami nabywają zdolność do wywoływania emocji. Takie uczenie się emocji następuje za pośrednictwem procesów warunkowania i generalizacji. Niektóre emocje są odpowiedzią nie tyle na poszczególne bodźce, lecz na relacje, w jakich powstają one wobec określonych nastawień czy oczekiwań człowieka - poznawcze źródła emocji. proces powstawania emocji:1.Obiektywne zdarzenie zewnętrzne; 2. Subiektywna interpretacja tego zdarzenia; 3. Reakcja ośrodkowego układu nerwowego (OUN) na interpretację; 4. Zmiany biochemiczne w organizmie; 5. Reakcja emocjonalna. Wśród emocji wyróżniamy: -Nastroje (przeżycie niezbyt silne, a jednocześnie długotrwałe, wywołane przez wydarzenia, które mają dla człowieka znaczenie dodatnie lub ujemne), wzruszenia, afekty (procesy emocjonalne silne, a jednocześnie krótkotrwałe, wyrażają się one w czynach gwałtownych, doprowadzają do utraty panowania nad sobą), namiętności (uczucia długotrwałe i bardzo silne to. Mogą wywierać one istotny wpływ na całokształt zachowania się człowieka, prowadzą do podporządkowania im całej aktywności);-Emocje steniczne - asteniczne;-Emocje związane z popędami oraz uczucia wyższe. Emocje wynikać mogą z następujących stanów: Zagrożenia-przybierają formę niepokoju, lęku, strachu, a w szczytowym natężeniu przerażenia; Ograniczenia - rozdrażnienie, złość, gniew, wściekłość; Pozbawienia-smutek, żałość, cierpienie, rozpacz; Zaspokojenia-zadowolenie, radość, szczęście, ekstaza. Wśród emocji wyróżnia się także emocje: Ujemne (inaczej przykre czy awersyjne) Dodatnie (inaczej przyjemne lub apatytowe),Emocje w życiu człowieka:·Pełnią funkcję motywacyjną (niezaspokojona potrzeba wywołująca emocje lub myśli związane. z dążeniem do stanu, gdy cel zostanie osiągnięty);· Wpływają na myślenie-mogą aktywizować myślenie (emocje steniczne, jak radość, satysfakcja), lub wpływać destrukcyjnie (emocje asteniczne, np. silne wzruszenia i afekty, które zamiast rozwiązywać problem, stwarzają dodatkowe problemy). Wpływając na treść myślenia powodują, że człowiek łatwo wierzy w to, co jest zgodne z jego pragnieniami;·Wpływają na zaburzenia psychosomatyczne - zwłaszcza, gdy trwają długo, mają znaczne natężenie i są tłumione i nierozładowane;-Generalnie emocje dodatnie w odpowiednim natężeniu polepszają sprawność działania, emocje ujemne pogarszają; Formy wyrażania emocji:-Wzrost napięcia mięśniowego;-Intensywność procesów umysłowych;-Pobudzenie osi: przysadka - nadnercze; Etapy gniewo - strachu:-Pobudzenie;-Wzrost napięcia i samopobudzenie.-Organizm postawiony jest w stan gotowości bojowej;-Stan kulminacyjny(organizm przygotowany jest do walki albo ucieczki i zdolny do niezwykłych czynów. Działanie kierowane jest głównie impulsami, a nie logicznym rozumowaniem. Nie podejmuj decyzji w takim stanie);-Gdy niebezpieczeństwo mija, następuje odprężenie .Wewnętrzne zmiany pod wpływem emocji to m.in.: ·Zmiana przewodnictwa elektrycznego i temperatury skóry;·Zwiększone wydzielanie potu;·Zmiana ciśnienia tętniczego krwi;·Zmiana częstotliwości skurczów serca;·Uczucie zimna i gorąca;·Wzrost poziomu niektórych hormonów we krwi;·Przyśpieszona praca nerek i/lub perystaltyka jelit;·Suchość w jamie ustnej; ·Dławienie w gardle; ·Utrudnione oddychanie; ·Rozszerzenie źrenic. Do zewnętrznych (obserwowalnych) zmian pod wpływem emocji należy m.in: Zmiana wyraz twarzy; Zwiększenie pobudliwości; Impulsywność działania; Roztargnienie; Zaburzenia koncentracji; Trudności w zapamiętywaniu i odtwarzaniu; Zaburzenia mowy; Drżączka, tremor; Nerwowy śmiech; Zmiana nawyków żywieniowych; Konfliktowość, agresywność; Nadwrażliwość na krytykę; Przygnębienie, apatia, alienacja, depresja; Niezdolność do podejmowania decyzji. Radzenie sobie z emocjami własnymi polega przede wszystkim na: Przyznaniu się do emocji Reinterpretacji sytuacji Optymizmie myślenia; Opracowaniu poznawczym Działaniu Rozładowywać napięcie w cywilizowany sposób można wykorzystując: Ręce (rabanie drewna, ugniatanie ciasta, wyrywanie chwastów, gry typu tenis i golf); Stopy (piłka nożna);Zęby (guma do żucia); Głos (krzyk np. na meczu). Prostą techniką opanowywania emocji własnych jest: Oddychanie Wizualizacja Literowanie dowolnego nazwiska wspak; Liczeniu wspak od dowolnego miejsca. Radzenie sobie z własnym gniewem polega m.in. na:

Przejęciu całkowitej odpowiedzialności za wszystkie nasze myśli, czyny i reakcje. Nie szukaniu winnych, bo patrzy się do tyłu a nie szuka rozwiązania Patrzenie do tyłu nic nie zmienia i pogarsza samopoczucie a postawa do przodu uruchamia konkretne działanie; Nie dawaniu się manipulować złością Nie mówieniu - zdenerwował mnie, lecz „to ja podjąłem decyzję bycia zdenerwowanym”. Jeżeli sobie nie poradzimy z gniewem - zrobi się nawykiem Aby kontrolować własną złość: Daj sobie czas, żeby ochłonąć (zasznuruj usta);Rozchmurz czoło i odpręż się; Spoglądaj łagodniej (pozwól by twoje mięśnie wokół oczu odpoczęły); Oddychaj głęboko; Mów normalnym głosem (prędkość, głośność, intonacja); Napnij kilka mięśni a potem je rozluźnij; Zaakceptuj odmienność; Koniec z groźbami i żądaniami; Nagradzaj zamiast karać. Emocje innych ludzi: Traktuj łagodnie;

„Modeluj” swoim spokojem; Zastanów się, co ci da walka; Kontroluj się; Słuchaj aktywnie; Gdy inna osoba wpada w gniew: Okaż empatię, zrozumienie jej sytuacji, przyznaj prawo do okazywania gniewu, jednocześnie nie wycofując się ze swojej krytyki np.: „Potrafię zrozumieć twoja irytację - to co powiedziałem musiało cię zszokować”; Znajdź w jej wypowiedzi coś, z czym możesz się zgodzić; Nie daj się zbić z tropu (chyba, że rzeczywiście zostaniesz przekonany); Stosuj konstruktywną krytykę. Stres- niespecyficzna reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania. Oznaki stresu: 1.W sferze fizjologicznej:-przyspieszone bicie serca, przyspieszony oddech;-zmiana ciśnienia krwi;-napięcie mięśni;-suchość w gardle i ustach;-częste oddawanie moczu-bóle pleców, szyi i innych części ciała;-zaburzenia menstruacyjne;-niestrawność;-bóle głowy;- częste przeziębienia;- potliwość;. 2. W sferze emocjonalnej:- lęk, rozdrażnienie, złość;- zamykanie się w sobie;- zakłopotanie;- labilność emocjonalna (chwiejność emocjonalna); 3. W sferze poznawczej:- „łuki pamięciowe”, zapominanie;- trudności w koncentracji;- ogólny brak zainteresowań;- schematyzm myślowy, brak plastyczności w myśleniu;- chaos myślowy; 4. W sterze behawioralnej: -impulsywność;- drżenie, tiki nerwowe;- nerwowy uśmiech;- trudności w mówieniu;- zgrzytanie zębami;- zmiany w odżywianiu;- palenie w dużej ilości papierosów;- nadużywanie alkoholu, leków;- sięganie po narkotyki;. Stresor- jakikolwiek postrzegany subiektywnie lub istniejący obiektywnie czynnik zewnętrzny w postaci wymagania, ograniczenia lub deprywacji, który powoduje napięcie objawiające się niezadowoleniem, spadkiem wydajności lub dolegliwościami somatycznymi. Deprywacja- jest to brak lub niedobór bodźców do normalnego funkcjonowania; eustres=stres pozytywny; dystres=stres negatywny; neustres=bodziec neutralny; Stadium reakcji alarmowej- mobilizacja sił obronnych organizmu czyli przygotowanie się do zwalczania stresu. W stadium tym wiąże się przede wszystkim mechanizmy nerwowe i hormonalne, następują zmiany, w układzie sercowo-naczyniowym(np. wzrost tętna ciśnienia krwi) zmiany napięcia mięśniowego oraz zmiany metaboliczne. Stadium odporności ( adaptacji) -organizm zaczyna być odporny na zaistniałą sytuację trudną. Jest to próba utrzymania równowagi fizjologicznej mimo sytuacji, w jakiej się znalazłeś czyli Twój organizm podejmuje próbę poradzenia sobie i przystosowania się. Przy czym jego reaktywność na bodźce zewnętrzne jest podwyższona oznacza to ze słabiej toleruje działanie innych bodźców, poprzednio nieszkodliwych. Stadium wyczerpania- organizm jeszcze raz wyzwala ogólny alarm somatyczny ale już nie w celu zwalczanie sytuacji trudnej ale jako skutek rozregulowania funkcji fizjologicznych organizmu, zużycia zapasów energii, prowadzące do zmęczenia lub utraty ogólnej równowagi organizmu, a w krańcowym przypadku może prowadzić do śmierci. Etapy stresu psychologicznego: Faza mobilizacji-pod wpływem działania stresora następuje mobilizacja procesów psychologicznych staje się sprawniejsze spostrzeganie, bardziej oryginalne procesy myślowe, szybsze procesy pamięciowe zachowania odpowiedzialne do motywacji. Faza rozstrojenia-przedłużony stan stresu prowadzi do pogorszenia poziomu procesów umysłowych trudnościach. W skupieniu uwagi logicznym myśleniem, schematyzm myślowy i działania zachowanie bezradności, oznak gniewu, strachu. Faza destrukcyjna- to stan kiedy żadna czynność nie jest wykonana poprawnie, człowiek zaś nie potrafi dokonać realnej oceny sytuacji następuje gwałtowna obniżka motywacji, rezygnacja, ucieczka, izolacja; Asertywność: -umiejętność dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje myśli, uczucia i przekonania, nie lekceważąc uczuć i poglądów innych ludzi;-umiejętność wyrażania siebie w kontakcie z inną osobą czy osobami; zachowania asertywne: - zespół zachowań interpersonalnych, wyrażających uczucia, postawy, życzenia, opinie, prawa innej osoby lub osób.;-bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażanie wobec innej osoby swoich uczuć, postaw, opinii lub pragnień w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia drugiej osoby.;-mogą obejmować ekspresję takich uczuć jak: gniew, strach, zaangażowanie, nadzieję, radość, rozpacz, oburzenie lub zakłopotanie. terytorium psychologiczne: -to wszystko, co w podstawowy sposób zależy ode mnie i należy do mnie np.: myśli czyny potrzeby, postawy, prawa, tajemnice, sposób dysponowania rzeczami, które są moją własnością.; Każdy ma prawo do zachowań asertywnych, ale też ma prawo działać nieasertywnie. Robiąc coś, na co nie ma się ochoty należy wybrać sposób zachowania ze względu na jakieś istotne dla siebie wartości i decydować się na ten wybór, a nie czuć się zmuszanym, poddanym presji otoczenia, bezradny z powodu własnej nieumiejętności obrony.; Prawa człowieka według Herberta Fensterheima: 1. Masz prawo do wyrażania siebie swoich opinii, potrzeb uczuć- tak długo dopóki nie ranisz innych; 2. Masz prawo do wyrażania siebie-nawet jeśli rani to kogoś innego dopóki twoje intencje nie są agresywne.; 3. Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb- dopóki uznajesz że oni mają prawo odmówić,; 4. Są sytuacje, w których kwestia praw poszczególnych osób nie jest jasna. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sytuacji z drugą osobą.; 5. Masz prawo do korzystania ze swoich praw.; Rodzaje zachowań: 1. Agresywne. -bronimy własnych praw lekceważąc prawa innych. - dominujemy nad innymi, czasami ich upokarzając. - nie słuchamy innych. - przyjmujemy postawy wrogie lub obronne. - podejmujemy decyzje nie uwzględniając praw innych. 2. Uległe. - lekceważymy własne prawa, pozwalając innym je naruszać;- nie przedstawiamy własnych potrzeb, poglądów i odczuć;- zachowujemy się nie uczciwie(nasze działanie nie pokrywa się ze słowami, co powoduje nagromadzenie się złości, urazów).; 3. Asertywne: - bronimy własnych praw, uznając jednocześnie prawa innych; - wyrażamy swoje potrzeby, poglądy i odczucia;- nasze stosunki z innymi ludźmi cechuje wiara w siebie;. Przyczyny zachowań: 1. Agresywnych: - boimy się, że nie dostaniemy tego co chcemy; - nie wierzymy w siebie; - wcześniej okazywało się to skuteczne ; - chcemy zwrócić na siebie uwagę; - chcemy zademonstrować swoją władzę; - chcemy wyładować złość( będącą często wynikiem nierealnych oczekiwań).; 2. Uległych: - boimy się utraty aprobaty ze strony innych; - boimy się reakcji innych; - uważamy, że jest to właściwe, grzeczne zachowanie chcemy uniknąć konfliktów;- chcemy manipulować innymi.; 3. Asertywnych: - jesteśmy zadowoleni z siebie;-mamy szacunek dla siebie i innych(pomaga nam to w osiągnięciu celów i realizacji naszych potrzeb);- dzięki temu mniej ranimy innych;- dzięki temu rośnie wiara w siebie; - daje to poczucie kontroli nad własnym życiem;- jesteśmy uczciwi w stosunku do samych siebie i innych; Konsekwencje zachowań: Agresywnych- konflikty w stosunkach z innymi ludźmi;- utratę szacunku dla samego siebie;- utratę szacunku do innych;- będziemy nie lubiani;- poważny stres;- dojdzie do przemocy;- rezultaty przeciwne do zamierzonych; 2. Uległych:- utratę poczucia własnej wartości; - poczucie krzywdy, złość, frustrację.- zachęcanie innych do dominacji;- wybuch agresji spowodowany kumulacją uczuć; 3. Asertywnych: - będziemy mniej lubiani za to, że wyrażamy swoje odczucia.- etykietka człowieka idącego przez życie przebojem;- zmiany naszych relacji z innymi.; Asertywna odmowa: - stwierdzenie czytelne, bezpośrednie, uczciwe i stanowcze. Powinno tam się znaleźć słowo nie i jasna informacja wyjaśnienia, co pozwoli na lepsze zrozumienie naszego postępowania. Jeżeli obawiamy się, że odmowa zostanie zrozumiana jako brak sympatii czy chęć odsunięcia się można dodać komentarz podtrzymujący relację.-nie zawiera pretensji ani usprawiedliwień;-najlepszym argumentem jest odwołanie się do siebie, do swoich osobistych preferencji( wolę, chcę, wybieram, jest dla mnie ważne, lub postanowień( mam zamiar, zdecydowałem). Wyrażanie własnych opinii i przekonań. Każdy dąży do tego by czuć się w porządku, dlatego też ludzie zacierają rozbieżności, starając się upodobnić swoją opinię do opinii partnera, jeśli jednak rozbieżności już się uwidaczniają to osoba może zacząć się usprawiedliwiać lub atakować starając się udokumentować drugiej osobie że to ona jest nie w porządku. Wielkość opinii i ich wymiana są wartością samą w sobie. Daje to możliwość spojrzenia na te sama kwestie w różny sposób, lepsze zrozumienie punktu widzenia opinii partnera. Gdy pojawiają się osoby starające się skłonić nas do zmiany naszej opinii na bardziej podobna do ich własnej to możemy :- ujawnić rozbieżność opinii akceptując postawę akceptacji tego faktu. Przez ujawnienie rozbieżności możemy dopuścić do gry nastwionej na ukrycie tego faktu, a poprzez zademonstrowanie akceptacji, komunikujemy partnerowi, ze mimo rozbieżnych opinii my i on jesteśmy w porządku; - prezentujemy a nie argumentujemy. Wymieniając opinii nie staramy się koniecznie przekonać partnera do swojego zdania-on tez ma prawo mieć własne.;-zamiast udowadniać odwołujemy się do siebie powiedzmy prawdę o swoich poglądach. Zawsze można trafić na kogoś inteligentniejszego lub zręcznie prowadzącego rozmowę.- konsekwentnie dekonspirujemy aluzyjna argumentacje, zamieniając na komunikaty wprost. .Wywieranie wpływu na ludzi: Reguła wzajemności: Powoduje poczucie zobowiązania na przyszłość. Wzajemność ustępstw. Zawsze prosić o więcej niż chcemy uzyskać. jak się bronić-Trafnie odróżniać rzeczywistą przysługę od manipulacji, jakim inni ludzie chcą nas poddać. Więc nie odmawiajmy przyjmowania cudzych przysług, ale jeżeli dostrzeżemy w tym próbę manipulacji, fakt, że nam ją wyświadczono, przestaje na obligować do odwzajemniania się Reguła zaangażowania i konsekwencji Wzbudzanie zaangażowania. Zmuszanie do ustnych lub pisemnych deklaracji. Technika małych kroczków. Warunki powodzenia: aktywny i publiczny charakter, musi wymagać pewnego wysiłku, powinno mu towarzyszyć przekonanie, iż wszystko robimy z własnej woli. Trzeba sprawić by ofiary czuły się sprawcami własnych działań i wyborów. Zapuszczanie korzeni: ofiary same wyszukują argumentów na rzecz ich poprzedniej decyzji. Technika niskiej piłki. jak się bronić: Wsłuchać się w siebie, w odgłosy wychodzące z własnego ciała. Nie robić nic wbrew sobie. Społeczny dowód słuszności Najlepiej działa, gdy sytuacja jest niejasna i dwuznaczna i nie jesteśmy pewni swego. Zjawisko niewiedzy wielu. Efekt Wertera (fale samobójstw i wypadków). Mentalność stada czyni je łatwym do kierowania, wystarczy tylko nakłonić niektóre jednostki do podążania w wybranym kierunku, a inni pójdą za nimi. jak się bronić Obrona polega na wrażliwości na sfałszowane dowody postępowania innych oraz uświadomieniu sobie, że postępowanie podobnych do nas ludzi nie może stanowić jedynej podstawy naszych własnych decyzji. Lubienie i sympatia: Czynniki wypływające na sympatię: atrakcyjność fizyczna, podobieństwo, komplementy, kontakt i współpraca. Zasada kojarzenia (trzeba się dobrze kojarzyć). Warunkowanie. Skłonność do kąpania się w cudzej chwale, poszukiwanie prestiżu poprzez osiągnięcia innych. jak się bronić Jeżeli stwierdzimy, że niezwykle szybko polubiliśmy jakąś zupełnie nam dotąd nieznaną osobę - a ona chce nam coś sprzedać, namówić do czegoś, to powinno być dla nas ostrzeżeniem, należy wówczas zawiesić na chwilę kontakt z tą osobą i rozdzielić w naszym umyśle uczucia żywione wobec TEJ osoby, od uczuć, jakie wzbudza w nas jej propozycja, a decyzję podjąć na podstawie tych drugich. Autorytet: Silnie zakorzeniona skłonność do podporządkowywania się autorytetom. Samo odwołanie do pozorów autorytetu działa. jak się bronić Zadać sobie pytanie: „ czy ten autorytet jest rzeczywiście ekspertem?” oraz „jak dalece można mu zaufać w tej sytuacji?” Reguła niedostępności Im coś bardziej niedostępne, tym bardziej tego pragniemy. Nietypowość, wyjątkowość. Zagrożenie potencjalna utratą. Ograniczona ilość lub czas dostępności. Teoria oporu psychicznego - jeśli cos nam odebrano, to pragniemy tego jeszcze silniej i wyżej to cenimy. Warunki optymalne do stosowania: nowo pojawiająca się niedostępność (deprywacja względna), sytuacja rywalizacji o niedostępne dobro. Ludzie po prostu przestają myśleć jak się bronić Pojawiają się emocje utrudniające myślenie - ta fala emocji może być dla nas sygnałem, że trzeba ochłonąć i odpowiedzieć sobie na pytanie:, po co naprawdę chcę mieć to coś, co jest trudno dostępne Najlepsze warunki zastosowania tych reguł: pośpiech, niepewność, stres, obojętność, zmęczenie, zajętość. MANIPULACJA jest formą zamierzonego i intencjonalnego wywierania wpływu na osobę lub grupę w taki sposób, by realizowała działania zaspakajające potrzeby manipulatora. Manipulować można treścią i sposobem przekazywanych informacji. Do podstawowych technik manipulacji możemy zaliczyć: --blokowanie, opóźnianie, fabularyzowanie, fragmentaryzowanie, zmniejszanie lub zwiększanie znaczenia poszczególnych informacji, -przekazywanie fałszywych bądź nieweryfikowalnych informacji, -wzbudzanie poczucia zagrożenia, lęku, strachu, -prowokację, -wzbudzanie sytuacji deprywacyjnych, -kanalizację wartości, -moralizatorstwo, -etykietowanie oraz ośmieszanie osób i zachowań, -ingracjację. Ingracjacja to manipulacje skoncentrowane na samoocenie inaczej manipulowanie innymi ludźmi za pomocą zwiększania własnej atrakcyjności. Ingracjacja to rodzaj zachowania komunikacyjnego, w trakcie którego podmiot przekazuje informacje o tym, jak spostrzega: partnera, otaczającą go rzeczywistość i samego siebie. W związku z tym można wyróżnić trzy klasy technik ingracjacyjnych: -podnoszenie wartości partnera, najczęściej poprzez prawienie pochlebstw i komplementów, -konformizm w zakresie opinii, ocen i zachowań, -przedstawianie siebie w korzystnym świetle, tzw. autoprezentacja lub autodeprecjacja. Makiawelizm oznacza doktrynę polityczną zalecającą stosowanie podstępu, przemocy i obłudy w dążeniu do realizacji zamierzonego celu. Jest to postawa, która charakteryzuje się cynizmem, przewrotnością, brakiem skrupułów. W psychologii termin osobowość makiawelistyczna oznacza ludzi: -opanowanych; zachowujących dystans emocjonalny zarówno wobec swoich spraw, jak i spraw innych; -postępujących racjonalnie; -potrafiących skutecznie kłamać; -nie dostosowujących swoich postaw do zachowania; -dobrze znoszących rozbieżność między własnymi postawami a swoim zachowaniem. OSOBOWOŚĆ:-charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno - przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.;-zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych; Podłożem są zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu warunkujące możliwość takiego a nie innego poznania świata i tworzenia schematów percepcyjnych, intelektualnych i emocjonalno-społecznych. Dojrzała osobowość - układ trwałych właściwości charakterystycznych dla danej jednostki. Czynniki wpływające na kształtowanie się osobowości człowieka 1.Środowisko - biologiczne:-role społeczne,-osoby znaczące, -przyjmowanie wzorów na drodze: - empatii, - naśladownictwa, - modelowania, - identyfikacji. 2.Wpływ kultury na kształtowanie się osobowości. 3. Rola oddziaływań wychowawczych w kształtowaniu osobowości:-wychowanie zamierzone- wychowanie niezamierzone. Składniki osobowości wpływające na zachowanie człowieka.-Temperament - zespół najbardziej stałych właściwości psychicznych organizmu, przejawiających się w reakcjach emocjonalnych i motoryce. Jest on uzależniony od typu układu nerwowego, który jest wrodzony, ale poddany jest oddziaływaniom środowiska. Od temperamentu zależy: to czy człowiek reaguje i jak intensywnie na stosunkowo słaby bodziec (reaktywność), zdolność reagowania na bodźce silne i długotrwałe (wydolność), zdolność do przestawienia się z jednej reakcji na drugą w chwili ustania działania bodźca. Typy nerwowe wg Pawłowa: Sangwinik - łatwo dostosowuje się do zmiennych warunków życia, jest pogodny, odporny na przeciwności życiowe. Cechuje go bogata mimika twarzy i żywa gestykulacja. Flegmatyk - jego reakcje są powolne, wskazuje niechęć do zmian warunków życia. Potrafi pracować bardzo wytrwale. Na ogół nie uzewnętrznia swoich uczuć. Choleryk - Przejawia dużą energię życiową przy jednoczesnym braku opanowania, gwałtowny, wybuchowy. Melancholik - jest bierny, zahamowany i powolny. Źle znosi silne pobudzenie zewnętrzne, które stanowi dla niego źródło zaburzeń nerwowych. Zdolności i uzdolnienia- zdolności - właściwości psychiczne warunkujące pomyślne rezultaty działania. Rozwijają się pod wpływem określonych zadatków fizjologiczno-anatomicznych. Wrodzone zadatki wpływają na rozwój zdolności, ale ich nie wyznaczają. Uzdolnienia - zespół zdolności umożliwiający wyjątkowa skuteczne działania w danej dziedzinie. Talent - wyższy stopień uzdolnień - najbardziej korzystne połączenie uzdolnień umożliwiające twórcze wykonywanie jakiejś działalności. Inteligencja- Zespół zdolności umysłowych umożliwiających jednostce sprawne korzystanie z nabytej wiedzy oraz skuteczne zachowanie się wobec nowych zadań i sytuacji. Badacze wyróżniają następujące rodzaje inteligencji: logiczno-matematyczna, lingwistyczna, muzyczna, przestrzenna, interpersonalna, emocjonalna Potrzeby - to zaburzenie równowagi między organizmem a otoczeniem; wynikają często z braku czegoś co sprawia, że organizm nie może normalnie funkcjonować. Można dokonać różnego podziału potrzeb, najczęściej mówi się o potrzebach pierwotnych (biologiczne), wtórnych ( psychicznych). Można też dokonać innego podziału na potrzeby: fizjologiczne, potrzeby bezpieczeństwa, potrzeba kontaktu emocjonalnego, potrzeba akceptacji, potrzeba uznania, potrzeba sukcesu, potrzeba poznawcza. Piramida potrzeb Maslowa W 1954 roku opracował teorię potrzeb. Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię rozpoczynającą się od potrzeb niższego stopnia, których zaspokojenie redukuje niedobory w systemie fizjologicznym, a kończącą się wyższego stopnia potrzebami osobistymi i abstrakcyjnymi. Hierarchia potrzeb: 1. Potrzeby fizjologiczne (pragnienie, głód, posiłek);
2. Potrzeby bezpieczeństwa;
3. Potrzeby społeczne (przyjaźń, miłość); 4. Potrzeby szacunku;
5. Potrzeby samorealizacji.
Maslow był przekonany, że potrzeby wyższego stopnia mogą się pojawić tylko wtedy, gdy są zaspokojone potrzeby niższego stopnia. Oprócz wymienionych pięciu potrzeb, Maslow wyróżnił również tzw. potrzeby dodatkowe. Przez potrzeby dodatkowe należy rozumieć takie, które mogą ujawniać się tylko u niektórych ludzi. Dla przykładu mogą to być potrzeby wiedzy, czy też potrzeby estetyczne. Zdaniem Maslowa trudno jest o nich cokolwiek powiedzieć, gdyż nie zostały jeszcze dogłębnie poznane, ale można próbować wiązać je z potrzebami samorealizacji. Zachowanie człowieka według teorii potrzeb określone jest przez dwa prawa: prawo homeostazy i prawo wzmocnienia. Pierwsze z nich mówi o dążeniu do równowagi potrzeb niższego rzędu. Oznacza to, że niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu będzie naruszać ustaloną równowagę organizmu człowieka, zaś ich zaspokojenie będzie tę równowagę przywracać i stan napięcia zniknie. Z kolei do potrzeb wyższego rzędu ma zastosowanie prawo wzmocnienia. Według tego prawa zaspokojenie wyższych potrzeb nie powoduje ich zaniku, lecz wręcz przeciwnie, człowiek odczuwa je jako przyjemne i będzie dążył do ich wzmocnienia. Struktura występowania określonych potrzeb związana jest z osobowością człowieka. Wraz z rozwojem osobowości zauważa się większą motywację do zaspokajania potrzeb wyższego rzędu. Postawy- sposoby zachowania się wobec przedmiotów, osób i sytuacji, gotowość do działania w określony sposób, względnie trwała organizacja wiedzy, przekonań, uczuć, motywów. Postawa wyraża się w działaniu jak też i braku działania. Charakter- to ogólne postawy warunkujące stosunek człowieka do innych ludzi, o pracy i do siebie samego, powiązane w zwartą całość. Ważną cechą charakteru jest stałość-, czyli konsekwentne postępowanie. Obraz samego siebie - na obraz ten składa się samoocena czyli ocena siebie i własnych możliwości w porównaniu z innymi ludźmi. Czynnikami które wpływają na obraz samego siebie są: własny wygląd i fizyczne właściwości, umiejętności, uzdolnienia, potrzeby i postawy, pozycja wśród ludzi. Samoocena nie zawsze jest prawidłowa - bywa że przeceniamy swoje możliwości
lub ich niedoceniamy.

---