WYKŁAD 5 02.11.2005

Mięśniopłetwe (Sarcopterygii)

Dwudyszne (Dipnoi)

Trzonopłetwe (Actinistia)

Rhipidistia

Osteolepiformes

Panderichthyida (Elpistostegalia)

Czworonogi (Tetrapoda)

Płazy (Amphibia)

Mięśniopłetwe (Sarcopterygii)

- 2 płetwy grzbietowe, płetwy parzyste (i czasem nieparzyste) mają umięśnione trzony.

- śródszkielet z członowaną osią zbudowaną seryjnie położonych elementów.

- Łuska kosmoidalna: butelkowate komory, w nich narządy zmysłów podobne do ampułek Lorenzini'ego.

- podział mózgoczaszki: podzielona szczeliną na człon przedni (nosowo-sitowy) i tylny (uszno-potyliczny). Szczelina dolna jest homologiczna embrionalnej szczelinie między chrząstkami trzystrunowymi i beleczkami -> podstawy kinetyki czaszki.

- kinetyzm czaszki: ruchomość szczęki (górnej) w stosunku do mózgoczaszki, członu nosowo-sitowego do członu uszno-potylicznego.

-pierwotnie wyłącznie morskie (głównie płytkie, przybrzeżne) później też słodkowodne.

- Gr: trzonopłetwy (stara nazwa)

dwudyszne

rhipidistie

Filogeneza względem tej triady- nieustalona.

Trzonopłetwe

- od dewonu

- liczne w paleozoiku

- zróżnicowane najbardziej w triasie

- dziś - Latimeria - do 1,8m długości, krew izotoniczna z mocznikiem.

- ogon dificerkalny (poza najwcześniejszymi)

-pęcherz pławny

- jajożyworodne

- latimeria do 1,8 m, w głębinach, Ocean Indyjski, krew izotoniczna (względem wody morskiej) z mocznikiem (jak u spodoustych).

- ruchy kończyn parzystych naprzemienne jak u czworonogów!

Heterotropia - przejawianie się pewnych cech w nowym miejscu w organiźmie.

- Przykład heterotropi - banplan płetwy parzystej pojawił się w tylnej płetwie grzbietowej i płetwie odbytowej trzonopłetwych.(zaczęły się włączać inne geny regulatorowe w rozwoju płetw nieparzystych/te co w parzystych ) W płetwie drugiej grzbietowej i odbytowej - ten sam plan budowy jak płetwach parzystych.

Dwudyszne

- durofagia (kruszenie głównie mięczaków)

* masywne płytki zębowe

* autostylia

- Zarówno przednie jak i tylne nozdrza w przedniej części podniebienia na spodzie.

- płetwy parzyste oparte na dwuseryjnym szkielecie

- dewon: ogon epicerkalny, morskie

- od mezozoiku: szkielet w dużej części chrzęstny, ogon dificerkalny, słodkowodne

- dzisiejsze: rogoząb, płazak, prapłetwiec

Mają zdolność do estywacji, kopią jamki w mule, jak brak wody.

Rhipidistia

- dewon - perm

- zęby labiryntowe z pofałdowaną zębiną i szkliwem

- występują choany - prawdziwe nozdrza wewnętrzne (prowadzą do jamy ustnej) tu jeszcze jest połączone z przewodem nosowo- łzowym

(to homolog wylotowego nozdrza pierwotnych szczękowców).

- kręgi aspidospondylne (trzon składa się z 2 elementów?)

• Osteolepiformes

- najbardziej spokrewnione z czworonogami.

- morskie, ale znajdywane także we wkładkach osadowych

- duża luska o nietypowym kształcie u nasady płetw

• Panderichithyda

- pośrednie między Osteolepiformes a czworonogami (ichtiostegami)

- spłaszczone grzbietobrzusznie

- oczodoły położone dorsalnie, daleko z tylu

- 1 para kości czołowych

- masywne Platy piersiowe

- brak płetw grzbietowych i odbytowych

- płetwa ogonowa mala i symetryczna.

CZWORONOGI - (TETRAPODA)

- Łuki nerwowe połączone przez wyrostki stawowe przednie (praezygapophyses) i tylne (postzygapophyses).

- krąg krzyżowy (przynajmniej 1) do podparcia miednicy

- miednica z 3 kości: biodrowej, łonowej i kulszowej

- najstarsze czworonogi z końca dewonu (Acanthostega - wodne ; centralne rowki na ceratobranchialach dla tętnic skrzelowych; duża płetwa ogonowa. Ichtiostegi - w proporcjach i orientacjach odnóży przypomina foki: kończyny piersiowe do podparcia, a miedniczne do wistowania i sterownia; rozszerzone żebra (do utrzymania ciężaru ciała w powietrzu); płetwa ogonowa trochę mniejsza jak u Acanthostega.).

- Kończyny najstarszych czworonogów miały czasem więcej niż 5 palców (Acanthostega- P:8, T:7)

- kończyny powstały z płetw parzystych (homologia kości stylo - i zeugopodium Ostelepiformes i Tetrapoda). Żeby do tego doszło trzeba było zgiąć płetwy (np. podskoczek).

- kończyny kroczne mogły powstawać jeszcze u zwierząt wodnych jako przystosowanie do:

• szukania innego zbiornika wodnego w czasie suszy

• do szybkiego ataku na płytkim dnie, jak to robią np. żabnice.

Dlaczego przodkowie czworonogów przystosowali się do życia na lądzie? :

- prawdopodobnie w wyniku presji drapieżników w wodzie i obfitości pokarmu na lądzie.

- nawet niektóre dzisiejsze ryby np. poskoczek wychodzą na brzeg, by żerować.

- była prawie pusta nisza troficzna (jedzenie - stawonogi).

- dewon: na lądach jedzenie, a w wodach pełno drapieżników (plakodermy, prażarłacze, pierwotne promieniopłetwe….)

- możliwość pedomorfozy w pochodzeniu czworonogów i dorosle zwierzęta wielkości Ichtiostega były pewnie za duże, żeby wychodzić i łapać np. wije, ale młode pewnie przebywały na płyciznach i stamtąd mogły uciekać na ląd albo wychodzić na żer. Małym zwierzętom jest łatwiej utrzymać masę ciała niż dużym.

Neotetrapoda

- pozostałe czworonogi

- struna grzbietowa nie sięga do potylicy.

- 1-2 kłykcie potyliczne

- mostek

- autopodium: 5 palców albo mniej

Płazokształtne i gadokształtne - od karbonu.

Płazy (Amphibia)

- czaszka kinetyczna

- 2 kłykcie potyliczne

- redukcja 1 palca dłoni

- pierwotnie obecne metacarpale I

- dzielą się na: Temnospondylne i inne kopalne oraz Nowoplazy

Temnospondylne (+)

- duże płazy

- dotrawaly do kredy

- kręgi aspidospondylne z przewagą intercentrum

- ponad 40 rodzin, ok. 200 rodzajów (karbon-kreda)

- 2 rodzaje: 1) we wczesnym karbonie Euroameryki, zyja na bagnach. W

permie na półkuli S, większość rodzin wymarła (pod

koniec permu).

2) we wczesnym triasie wodne

- były formy pedomorficzne

Labiryntodonty

- pierwotne czworonogi

- nazwa już nie używana

- zęby labiryntowe, kłopodobne na k. lemieszowych i podniebiennych

- male proste zęby na krawędziach szczęk, pozostałych kości podniebienia

- duże (1,5 - 4m)

- płaska czaszka o litym sklepieniu

- nacięcie uszne dla błony bębenkowej lub tryskawki

- obręcz barkowa - ogromne płaskie kości

- ucho środkowe powstało wiele razy u czworonogów.

Nowopłazy

- wilgotna miękka skóra z gruczołami śluzowymi

- znaczny udział oddychania skórnego

- korony zębów dwupiętrowe

- mięsień dźwigacz gałki ocznej - do wypychania gałki ocznej, co zwiększa jamę ustną <wow> ;)

- dodatkowa plaska kostka słuchowa - operculum

- pompa ustna- do oddychania

- papilla amphibiorum w sacculus (chyba chodzi o jakiś worek?) ucha środkowego do odbioru częstotliwości poniżej 1000 Hz.

Bezogonowe i ogoniaste

- większość: m.opercularis do łopatki i kostka słuchowa operculum - do odbioru drgań podłoża

- swoisty typ kom. siatkówki - zielone pręciki

- beznogie - redukcja oczu

Narząd słuchu ogoniastych - brak błony bębenkowej (generalnie? u niektórych płazów). Mają wcięcie uszne w czaszce.

Wykład 5

1

---