POJĘCIE KULTURY

Kultura - termin przybierający szerszy bądź węższy zakres; 1) całokształt dorobku ludzkości gromadzonego w ciągu jej dziejów, zarówno materialnego (ogół sił, środków i umiejętności o charakterze materialnym), jak duchowego (ogół osiągnięć
w nauce, sztuce, moralności itp.); 2) poziom rozwoju społeczeństw, grup i jednostek w danej epoce - szeroko uwarunkowany osiągnięciami wiedzy, sztuki oraz formami współczesnego życia społecznego; 3) poziom osiągnięć i sprawności w jakiejś określonej dziedzinie; 4) poziom rozwoju intelektualnego, moralnego; 5) takt, obycie.

Brak ścisłej definicji pojęcia kultury.

W języku potocznym termin kultura jest nacechowany aksjologicznie.

kulturalny - określenie odnoszące się do jednostki lub grupy osób

rozróżnienie: kulturalny ↔ kulturowy (neutral.)

Kultura jest zjawiskiem społecznym

szerzenie kultury

• instytucje - Ministerstwo Kultury i Sztuki, szkoły itd.

Kultura nie w aspekcie aksjologicznym stanowi przedmiot opisu naukowego.

Nie ma lepszej czy gorszej kultury.

metafora tęczy - współgranie różnych kultur

Słowa kultura po raz pierwszy użył prawdopodobnie Cycero. Wywodzi się ono
od słowa cultus `uprawa ziemi'.

Dwie główne koncepcje ujęcia kultury:

koncepcja antropologiczna ↔ koncepcja selektywna

uniwersalne

kultura to `wszystko to, co ma charakter społeczny'

• wynik edukacji, twórczości itp.; wszystko, co jest poza filologią

Jurij Łotman wyróżnia dwa aspekty w szerokim rozumieniu kultury

1. procesualny

organizacja życia rodzinnego i społecznego

zwyczaje

2. rzeczowy

przedmioty o doraźnej użyteczności, narzędzia

przedmioty o charakterze artystycznym, a więc autotelicznym

Ujęcie antropologiczne jest jedynym sensownym w badaniu kultur.

Ta koncepcja jest adekwatna do tzw. kultur prostych, prymitywnych, ludowych, izolowanych.

KULTURA

MATERIALNA SYMBOLICZNA

(SOCJETALNA)

* CYWILIZACJA * DUCH NARODU

- stały rozwój cywilizacyjny

* PONADNARODOWOŚĆ * WŁASNE TRADYCJE

Cywilizacja to zbiór udoskonaleń, wynalazków technicznych. Ma charakter ponadnarodowy. Mówimy np. o cywilizacji europejskiej, zachodnioeuropejskiej, śródziemnomorskiej, azjatyckiej itp.

Kultura stanowi pewien system. Tj. coś więcej niż zespół bezładnych elementów.

możliwość przekazywania wzorów, egzekwowania pewnych nawyków kulturowych

W centrum systemu - kultury znajduje się język, a kultura jest w związku z tym zbiorem wtórnych systemów modelowych.

KULTURA = SYSTEM PIERWOTNY (JĘZYK) + WTÓRNE SYSTEMY MODELUJĄCE

Systemy wtórne wynikają z języka.

Język pełni funkcję generalnego interpretanta.

Tekstu sformułowanego w języku naturalnym nie da się dokładnie przekazać
w języku sztucznym (np. w systemie migowym).

Systemowość - podporządkowanie pewnych elementów; nic nie ma swej alternatywy.

We wszystkim są możliwe niekonsekwencje.

W kulturze działają zarówno pewne elementy integracyjne, jak i pewne tendencje dezintegracyjne.

Toporowski, Świat bez historii metafora - bo przecież niemożliwa jest niezmienność.

Mit - relacje początków świata.

Tradycjonalizm - emocjonalny związek z przekazami

• „to, co było na początku, było najlepsze” (na początku był wiek złoty)

• kultury prymitywne pozostają przy ty, co pierwotne

• obawa przed tym, co nowe, przed zmianami, przeświadczenie, że zmiany spowodują koniec świata

Kultury oparte na piśmie - cyrograficzne, potem typologiczne.

Historia to nie jedyne wartości w kulturze.

WARTOŚCI

KATEGORYCZNE POSTULOWANE PREFERENCYJNE

(idealne) (zalecane)

powszechne uznawane, podziwiane,

ale nie stanowią normy,

nie są nakazami

Te trzy rodzaje wartości nie muszą się pokrywać; w ideale - powinny.

Znak - elementarna jednostka kodu, nośnik znaczeń.

Kulturę można rozbudować w oparciu o znaki.

Kultura to system aksjosemiotyczny.

RÓŻNE ZJAWISKA I ZAKRESY KULTURY WSPÓŁCZESNEJ

KULTURA MASOWA ↔ KULTURA ELITARNA

Kultura masowa - ogół kulturalnych dóbr konsumpcyjnych do dyspozycji publiczności (ogółowi, dużej grupy) za pomocą masowego komunikowania w ramach cywilizacji technicznej (Friedmann).

• definicja opisowa, typologiczna, bez oceny

upolitycznienie kultury masowej już w PRL-u

geneza kultury masowej wiąże się już z czasami Guttenberga

• wynalezienie i upowszechnienie druku produkcja masowa tanich książek, czasopism

obecnie kultura masowa kojarzy się głównie ze środkami audiowizualnymi (radio, telewizja, Internet)

Reklamy wskazywanie i wmawianie pewnych potrzeb.

Kategoria producenta - tworzenie, dystrybucja, badanie rynku, reklama, promocja

producent - raczej nie jednostka, lecz instytucja

Tłum - podatny na manipulację

Standardyzacja - tak samo dociera do bardzo rozszczepionej widowni.

• centrum ↔ peryferie

Kultura masowa powstaje głównie w rozwijających się miastach. Jest ona dla nich charakterystyczna.

Geneza kultury masowej

rewolucja przemysłowa w Anglii

wzrost produkcji materialnej, użytkowej

wyręczenie człowieka przez maszyny

powstawanie cywilizacji miejskich, aglomeracji, miast przemysłowych

• początkowo zamieszkiwali je ludzie pochodzący ze wsi

Charakterystyka kultury masowej

• poddawanie się płynącym z zewnątrz podnietom

• postawa bierności, czystej receptywności (chcę być zabawiany)

• standardyzacja

• schematyczność

• podatność na jaskrawe efekty

• wulgarność

• uproszczenia

• motywy przemocy, gwałtu, zbrodni dominują, ukazywane
  w wielkim zbliżeniu

• powieści kryminalne

• westerny

• kino akcji

• skrótowość - podstawą komunikacji jest skrótowy obrazek

• spłycenie

Główną cechą kultury masowej jest to, że dociera ona do odbiorcy w sposób pośredni.

Kultura masowa zagospodarowuje potrzeby ludyczne odbiorcy.

układ I (dawniej jedyny) - naturalność ról kultura typu ludowego

układ II - formalizacja (stowarzyszenia, instytucje)

KULTURA LUDOWA

Nie należy mylić kultury ludowej z folklorem.

folklor jest pojęciem związanym z komunikowaniem słownym, symbolicznym

• teksty znaczące - opowiadania, bajki, anegdoty... - zawarte
  w zbiorowej pamięci

Wyznaczniki kultury ludowej:

1. w sensie typologicznym:

• odbiorca w każdej chwili może zostać nadawcą (naturalna zwrotność)

• oparta na relacji bezpośredniości między ludźmi znającymi się nawzajem i żyjącymi „tu i teraz”

• oralność

• spontaniczność

• rola w ustalaniu wspólnych poglądów, przeświadczeń, wierzeń małych społeczności (i lokalnych, i rodzinnych)

• odgraniczenie od anonimowego tłumu

• rola następstwa pokoleń

• kultura totalna, izolowana od innych

• podział na dobro i zło

• zespół mitów, specyficzna mitologia - kształtują światopogląd ludowy

• w centrum - mit o powstaniu świata

• u nas - adaptacja mitologii słowiańskiej i innych do niej

• magiczne wyobrażenia

• poczucie mitycznej jedności wszystkich istot żyjących

• człowiek nie jest panem stworzenia, tylko jego częścią,
  jest elementem kosmosu

2. w sensie socjologicznym:

• oparta na systemie pewnych autorytetów

• „im starszy człowiek, tym mądrzejszy”

• bardzo czytelny układ ról pełnionych w życiu rodzinnym

• daleko zaawansowane partnerstwo

• swoisty projekt życia rodzinnego

• opór wobec wszelkich zmian

• nastawienie na powtarzalność

• wierność tradycji

• zmiany katastrofa

Folkloryzm - bardzo swoista odmiana dawnego folkloru

to, co kiedyś było związane z kręgiem chłopskim, zostało wyjęte z tego kręgu
i przedstawione nowej publiczności; coś sztucznego

• np. Cepelia - forma sztuki ludowej

KONTRKULTURA

Termin - 1969, Teodor Roszak, antropolog, teoretyk kultury, jej życzliwy obserwator

zakresy terminu kontrkultura przyjęte przez Aldonę Jodłowską:

• wszystkie zjawiska o charakterze kontestacyjnym (gł. USA, Europa Zachodnia) - ruchy kontestacyjne

• wszelkie próby kontestacji, atakowania kultury oficjalnej (dyskredytowanie, pozbawianie wartości tego, co funkcjonuje w kanale masowego informowania)

• krytyka kultury - etosu zachodnioeuropejskiego

Zjawisko kontrkultury w sensie socjologicznym związane z ludźmi młodymi, młodzieżą akademicką (problem konfliktu między pokoleniami).

Najbardziej sensowny sposób rozumienia kontrkultury to krytyka kultury oficjalnej (wyraźne ramy czasowe, system wyznaczników politycznych, wyraźna infrastruktura).

Kontrkultura w najbardziej podstawowym znaczeniu - lata 60. XX wieku
(do 1970 r.).

• związana była z represjami

Potem - dokładna kontynuacja I etapu kontrkultury kultura alternatywna.

KONTESTACJA W KONTRKULTURZE

• lata 60. XX wieku

• poziom rozwoju cywilizacyjnego w USA już bardzo wysoki dostrzeżenie przez młodych bardzo istotnych kwestii natury społecznej dotyczącej politycznego etosu

• technokracja w wysoko rozwiniętych krajach refleksja, czy celem powinno być gromadzenie dóbr materialnych

• etos mieszczański - pracowitość jako środek prowadzący do dóbr materialnych, podporządkowanie się presji otoczenia przeciwnicy zadowolonych z siebie mieszczuchów, którzy dawno zrezygnowali z własnej ekspresji

• wyścig szczurów

Kontestacja w trzech zakresach:

1. krytyka techniki (przerostu techniki nad kulturą)

• podporządkowanie człowieka systemowi

• mając pełną świadomość swej odrębnej osobowości, żyjemy w świecie, który naszej odrębności nie akceptuje, nie przyjmuje do wiadomości

• Sapire

• kultura autentyczna (jednostki) to kultura, w której aspiracje jednostki stają się celem społeczności (automatycznie)

• makrokosmos kultury - powiększenie mikrokosmosu jednostki

• gdy jednostka odnajduje w kulturze samą siebie

• najlepsze warunki dla zaistnienia kultury autentycznej - w małych społecznościach, w kulturze typu plemiennego, ludowego

• im mniej instytucji, tym lepiej

• kultura amerykańska kultura rzekoma - kultura cywilizacyjna
  i kultura wysokiego dobrobytu

• centralne wartości kultury - niepodzielane przez jednostkę

• sztuczne potrzeby - zbyt wiele dóbr i wmówienie,
  że nie potrafimy sobie bez nich poradzić, że są nam niezbędne ( reklamy)

• modeli cywilizacji śmieci

2. krytyka mediów

• tzw. „świńskie media” - charakterystyczne dla kultury masowej

• media kłamią

• telewizja lat 60., 70. i późniejsza - najbardziej ekspansywne
  i opiniotwórcze medium

• oparte na idei spektaklu - tzn. wyreżyserowane; manipulacja

• telewizja - to, co sztuczne, co powstało w umyśle organizatora, zostaje przedstawione jako realia, jako prawdziwe życie

3. krytyka systemu szkolnictwa i nauki

• krytyka autorytetów uczonych

• nauka nie jest obiektywna

• przedstawiciele nauki są związani z wielkim kapitałem, z ośrodkami nauki, a także ze sobą nawzajem to jest jedno wielkie oszustwo

• nauka powstaje w czyimś interesie wielkie korporacje, władza, pieniądze

• nauka nie jest jedynym źródłem poznania prawdy i świata
  jest jeszcze intuicja, iluminacja typu religijnego, medytacja
  - i są one równoległe do nauki, są drogami zdobywania wiedzy
  o świecie

• postulat przekształcenia modelu uniwersytetu

• 1964 - starcia akademickiej młodzieży z siłami policyjnymi

POZYTYWNE PROPOZYCJE WŁASNYCH SPOSOBÓW DZIAŁANIA POSTULOWANE PRZEZ KONTRKULTURĘ

• odejście od przymusu edukacji zorganizowanej

• postulat uczenia się życia

• obserwacja

• przeżycie

• różne formy samokształcenia (np. grupy samokształceniowe)

• próby stworzenia szkół specyficznych, które nie przypominałyby tych opartych na powszechnym przymusie

• uczenie się tego, czego chce się uczyć, po to, by wiedza była autentyczna, by nie stanowiła sztucznych nawarstwień

• zakładanie komun

• cel nadrzędny - osiągnięcie swobodnej ekspresji jednostki, poczucia się częścią wszechświata

• miały dość krótki żywot, szybko stawały się ośrodkami patogennymi

• narkomania

• przesadna wolność seksualna

• typy komun:

• rolnicze

• ograniczenie do minimum tego, co zbędne do osiągnięcia celu

• jednostka i jej potrzeby wyznaczają rytm życia

• podział sprawiedliwy

• próba realizacji idei utopijnej

• religijne

• bez konkretnych wyznań i Kościołów

• religia - indywidualnie dla jednostki (bez organizacji religijnych, Kościołów)

• w sensie dogmatycznym - oparta na dowolnym zlepku różnych idei, różnych wierzeń

• np. buddyzm jako próba sprzęgnięcia religijności niezależnie od idei autorytetu Kościoła

• komuny o charakterze artystycznym

• najtrwalsze

• przenikanie do kultury awangardowej mieszczącej się
  w kulturze oficjalnej

• m.in. w Danii

• muzyka (zwłaszcza rockowa), teatr - jako zasadnicze formy ekspresji artystycznej (nie w kategorii spektaklu jak w kulturze oficjalnej, gdzie istotą było oddzielenie widowni od wykonawców

• np. Woodstock

• od lat 60. publiczność włącza się bez zahamowań (okrzyki, tańce, wspólne śpiewanie)

KONTRKULTURA A KULTURA ALTERNATYWNA

KONTRKULTURA	KULTURA ALTERNATYWNA
	pewna kontynuacja kontrkultury
główne hasło: zniszczenie i zastąpienie przez własne środki tego, co otacza, tj, kultury oficjalnej	hasło: nie niszczyć, ale tworzyć w ramach tego, co zostało zastane
	cichsza niż kontrkultura
charakter młodzieżowy (głównie studenci)	charakter bardziej ekskluzywny (nie tylko młodzieżowy)

KULTURA ALTERNATYWNA

Kultura alternatywna - zbiór pewnych demonstracji, zachowań zbiorowych próba odnalezienia dla siebie miejsca w pewnych małych grupach (tworzenie małych wspólnot).

Polska kultura alternatywna

Teatr

• wrocławski Teatr Laboratorium Grotowskiego (wpisany w kulturę oficjalną)

• zniesienie sztucznej konwencjonalności

• włączenie widza w spektakle

• „bycie naprawdę”

• teatry uliczne (np. w Jeleniej Górze)

• Gardzienice - Włodzimierz Staniewski

• pokłosie Teatru Laboratorium

Muzyka

• kluby, które łączyły fanów muzyki rockowej z określonym zespołem

• tworzenie grup rzeczywistych, które towarzyszyły poszczególnym zespołom

• w centrum - lider grupy

• festiwal w Jarocinie

• Przystanki Woodstock

• koncerty organizowane przez Jerzego Owsiaka

Młodzi terapeuci

• Kazimierz Jankowski, prof. psychologii, psychiatra - propozycja psychologii humanistycznej

Idea buddyzmu

• Katowice - Wojciech Eichelberg

• techniki oddziałujące na psychologię, psychikę człowieka

Pomarańczowa alternatywa (gł. Wrocław)

• happeningi w okresie stanu wojennego

Źródło: Popularna Encyklopedia Powszechna.

---