Zagadnienia do sprawdzianu „Niż Polski - krainy geograficzne cz. I”
1. Charakterystyczne elementy krajobrazu pasa pobrzeży, pojezierzy i nizin.
2. Podział jezior ze względu na genezę: polodowcowe, deltowe, krasowe, przybrzeżne, antropogeniczne.
3. Ważniejsze surowce mineralne oraz obszary ich występowania (miejscowość, kraina geograficzna) na Niżu Polskim.
4. Miasta oraz nazwy krain geograficznych, w których te miasta występują: Elbląg, Gdynia, Poznań, Opole, Kalisz, Turek, Giżycko itd.
5. Punkty wysokościowe obszaru Niżu Polskiego.
6. Rozpoznawanie na podstawie ilustracji typowych form rzeźby terenu dla danego obszaru, oraz podanie nazwy regionu lub parku narodowego w którym występują tego typu formy.
7. Różnice między krajobrazem młodoglacjalnym i staroglacjalnym.
8. Umiejętność opisywania zjawisk lokalnych np. bryza, cień opadowy.
9. Podstawowa znajomość mapy omawianego obszaru (np. krainy geograficzne, rzeki, jeziora, , ważniejsze miasta.
Geografia
Pobrzeża
1. Regiony geograficzne: Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pobrzeże Gdańskie
2.rzezba mlodoglacjalna
3. Krajobraz: dzialalnosc ladolodu, wiatr, morze
charakterystyczne cechy
-wysoczyzny morenowe(kepy)np.Kepa Redlowska, Swarzewska
- wybrzeża klifowe - efekt niszczącej działalności fal morskich (Międzyzdroje, Trzęsacz, Jastrzębia Gora, Zatoka Gdanska)
-wybrzeża płaskie -szerokie, piaszczysto-zwirowe plaze
- mierzeje - efekt budującej działalności morza (Mierzeja Helska, Mierzeja Wiślana)
- jeziora przybrzeżne - powstałe w wyniku odcięcia kawałka morza przez mierzeję (Jamno, Gardno, Bukowo)
-wydmy - efekt kumulacyjnej działalności wiatru (przenoszenie piasku), uboga roślinność (okolice jeziora Łebsko)
-klify
- rozległe tereny równinne - doliny rzek (Żuławy wiślane - największa delta w Polsce, występują tu obszary najniżej położone w Polsce, depresje zajmują 30% Żuław - Raczki Elbląskie 1,8m p.p.m.)
(depresja - teren położony poniżej poziomu morza)
4. Klimat:
-lagodne zimy i niezbyt upalne lata
- mała amplituda roczna temperatur
-latem wieje lagodny wiatr - bryza
5. gleby: mady-Zulawy
bielicowe
4. Parki narodowe: Słowiński P.N. (liczne wydmy, jeziora)
7. Wydobywanie: nic
8. Gospodarka: -elektrownie wiatrowe
-budowa i remonty statkow
-przetworstwo surowcow chemicznych
-produkcja autobusow,szyb samochodowych
9. Turystyka: dobre warunki na wypoczynek
- O atrakcyjnosci Polskiego wybrzeza napewno swiadcza szerokie piaszczyste plaze czy wysokie klfy. Mozna rowniez zobaczyc ruchome piaski w Slowinskim Parku Narodowym i pelne histori mury zamku krzyzackiego w Malborku. Najchetniej odwiedzanym miejscem jest trojmiasto - Gdansk, Sopot i Gdynia ,z Kurortem Nadmorskim - Sopotem gdzie znajduje sie najdluzsze drewniane molo w europie.
8. Największe miasta: Trojmiasto-(Gdańsk, sopot Gdynia) , Szczecin, Elblag, Koszalin, Slupsk
Pojezierza
1. Regiony geograficzne: Pojezierze Wielkopolskie, Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Mazurskie
2. Krajobraz: młodoglacjalny (utworzony podczas ostatniego zlodowacenia)
- formy wypukłe: wzniesienia moren czołowych, wysoczyzny, obszary moreny dennej, ozy, kemy (najwyższe wzniesienie: Wieżyca 329m n.p.m.)
-formy wklęsłe: doliny rzeczne, pradoliny, liczne zagłębienia
- równiny sandrowe - obszary zbudowane z drobnego materiału skalnego (Bory Tucholskie, Puszcza Drewska, Puszcza Augustowska)
- liczne jeziora:
-j.morenowe- J.Śniardwy (114km2), J.Mamry (104km2), Niegocin
-j. rynnowe -najglebsze- J.Gopło (Poj.Wielkopolskie), J.Hańcza (Poj.Mazurskie) - 108,5m głębokości, Jeziorak, Tałty
- jeziora wytopiskowe - efekt pozostałych brył martwego lodu
- pradoliny: warszawsko-berlińska, Toruńsko-Eberswaldzka
3. Klimat: małe roczne sumy opadów spowodowane cieniem opadowym, zimą im bardziej na wschód tym chłodniej, Pomorze Pomorskie jest pod wpływem oceanizmu, Pojezierze Suwalskie jest pod wpływem kontynentalizmu; Pojezierze Mazurskie - najkrótszy okres wegetacyjny (190dni)
4. gleby:brunatne, płowe-- mady, czarne ziemie
5. Parki narodowe: Puszcza Piska, Puszcza Augustowska, Puszcza Drawska, Bory Tucholskie, Węgierski P.N., Drawieński P.N., Wielkopolski P.N., „Ujście Warty”, „Bory Tucholskie”
6. Wydobywanie:
sól kamienna - Inowrocław
ropa naftowa, gaz ziemny - Gorzów Wielkopolski
7. Gospodarka: przemysł elektromaszynowy, środków transportu, chemiczny, materiałów budowlanych; uprawy ziemniaków, lnu, żyta, hodowla bydła
8. Turystyka:
- malownicze jeziora
- olbrzymie kompleksy leśne
- historyczne miasta (Poznań)
- zabytki (staromiejska zabudowa Poznania, Olsztyna, Torunia)
9. Największe miasta: Poznań (przemysł, 2gie centrum bankowości, oświata, nauka), Bydgoszcz, Olsztyn, Toruń, Gorzow Wielkopolski, Zielona Gora
Niziny środkowopolskie
1. Regiony geograficzne: Nizina Śląska, Nizina Wielkopolska, Nizina Mazowiecka, Nizina Podlaska, Polesie Lubelskie
2. Krajobraz: staroglacjalny
-rozlegle równiny
-wysoczyzny morenowe - rozległe, niewysokie wzniesienia utworzone z materiału morenowego, otoczone pradolinami
-najwyższe wzniesienia: Wał trzebnicki, Wzniesienia Łódzkie (ponad 250m n.p.m.)
-najnizsze-Kotlina Warszawska
-zbiegaja sie tu najwieksze rzeki regionu-Wisla, Bug, Narew, Bzura
-Bory: Dolnoslaskie, Stobrawskie-w zachodniej czesci nizin
-Puszcze: Kampinowska, Kurpiowska, Bialowieska, Knyszynska na wschodniej czesci nizin
-Bagna i torfowiska- Nizina Podlaska, Polesie Lubelskie
e) szerokie doliny rzeczne (położne między wysoczyznami)
f) wydmy śródlądowe - powstałe w wyniku akumulacyjnej działalności wiatru rozległe pola wydmowe
3. Klimat
-na zachodzie-zimy krotkie i lagodne, lata suche i cieple, okres wegetacyjny powyzej 220 dni
-na wschodzie-klimat kontynentalny, dluzsze zimy, wyzsza srednia wartosc rocznej amplitudy temperatury powietrza
gleby: bielicowe, brunatne, czarnoziemy,bagienne na
4. Parki narodowe: Bory Dolnośląskie, Bory Stobrawskie, Puszcza Kurpiowska, Puszcza Kampinoska, Puszcza Białowieska, Puszcza Kozienicka, Puszcza Knyszyńska, Biebrzański P.N., Kampinoski P.N., Białowieski P.N., Narwiański P.N., Poleski P.N.
5. Wydobywanie:
węgiel brunatny - Bełchatów, Konin, Turek
węgiel kamienny - Polesie Lubelskie
rudy miedzi - nizina śląska, Lubin, Polkowice
sól kamienna, potasowa - Nizina Wielkopolska, Kłodawa
6. Przemysł:
Warszawa, Wrocław - przemysł elektromaszynowy, środków transportu
Łódź i Białystok - przemysł włókienniczy i odzieżowy.
7. najwieksze miasta:Warszawa, łodz, Wrocław, Opole, Piotrkow Trybunalski, Siedlce, Radom, Bialystok
2)
Jezioro jest to śródlądowe zagłębienie terenu na stałe lub okresowo wypełnione wodą.
-jeziora polodowcowe- powstały w wyniku erozyjnej lub akumulacyjnej działalności lodowca
sandrowe - formują się w tworzonych na płaskich stożkach sandrowych zagłębieniach, są jeziorami stosunkowo dużymi, głębokości do kilku metrów.
morenowe - powstają w zagłębieniach powierzchni morenowych lub w wyniku zatamowania odpływu przez morenę czołową lub boczną (Śniardwy, Mamry, Niegocin w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich);
wytopiskowe - tworzą się w zagłębieniu powstałym po wytopieniu brył lodu przysypanych skałami morenowymi. Najczęściej są to tzw. oczka polodowcowe (np. Głęboczek koło Tucholi);
rynnowe - występują w miejscu, gdzie wody roztopowe płynące pod lodowcem wyżłobiły głębokie rynny (Hańcza, Wigry, Gopło, Jeziorak). Z reguły są jeziorami głębokimi;
-cyrkowe lub karowe - powstają w górach w miejscu dawnego pola firnowego lodowca, gdzie lód lodowcowy wyżłobił zagłębienie (stawy tatrzańskie i karkonoskie).
-Jeziora deltowe - znajdują się w zagłębieniach na obszarze delty rzecznej (Drużno, Dąbie). Często są kryptodepresjami, czyli ich dno leży poniżej poziomu morza.
-Jeziora krasowe - wypełniają zapadliska lub leje krasowe (jeziora Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego na Polesiu Lubelskim).
-Jeziora nadbrzeżne lub przybrzeżne - powstają na skutek oddzielenia dawnej zatoki morskiej przez mierzeję (Jamno, Wicko).
-jezioro antropogeniczne- są to jeziora zbudowane przez człowieka do określonych celów. Jeziora antropogeniczne spełniają różne funkcje np. rekreacyjne, retencyjne, energetyczne, czy przeciwopowodziowe) Przykładem takiego jeziora może być Jezioro Rożnowskie.
5.-popatrz w cwiczeniu
6.- cwiczenia,ksiazka
7. Lądolód zostawił na obszarze kraju dwa typy krajobrazu:
1. młodoglacjalny - obejmujący płn. część Polski (np. pojezierza), - tereny charakteryzujące się bardzo wyraźnymi formami terenu w krajobrazie. Jest to spowodowane lądolodem.
2. staroglacjalny - obejmujący środkową część Polski (np. niziny środkowopolskie), tereny (starolodowcowe) charakteryzujące się mało widocznymi formami terenu, co jest spowodowane przez czynniki niszczące, np. denudacja
Rzeźba polodowcowa jest bardziej widoczna w krajobrazie młodoglacjalnym niż w staroglacjalnym.
8. Cień opadowy to zjawisko zmniejszenia się wielkości opadów na terenie, z którym od strony częstego napływu wilgotnych mas powietrza sąsiadują wzniesienia.
Bryza - wiatr wiejący na wybrzeżu morskim jest efektem tego, iż nad lądem powietrze ogrzewa się i ochładza szybciej niż nad wodą. Powstała w ten sposób różnica ciśnień sprawia, że chłodna bryza wieje w dzień od morza do lądu, natomiast nocą w kierunku przeciwnym.
9. Cwiczenie