Model racjonalnego tworzenia prawa

Opisuje on sposób tworzenia prawa z punktu widzenia racjonalności. Takich modeli stworzono bardzo wiele.

Model Jerzego Wróblewskiego:

Rozbija proces tworzenia prawa na kilka etapów:

1.) Wyznaczenie celów działalności prawotwórczej w stopniu dostatecznie sprecyzowanym dla wyboru środków do realizacji tego celu.

Cele te możemy podzielić na:

-cele społeczno-ekonomiczne (np. zmniejszenie bezrobocia)

- cele polityczne (np. rozwój instytucji samorządu terytorialnego)

- cele prakseologiczne (polegają na osiągnięciu albo poprawie skuteczności działania)

Podział z formalnego punktu widzenia:

-cele długofalowe (realizuje się bez określonego terminu ich realizacji, albo są to cele wieloletnie)

- doraźne (są realizowane w krótszych okresach czasu)

II Podział z formalnego punktu widzenia:

-bezpośrednie (celem bezpośrednim normy jest zgodność zachowania adresata tej normy z wzorem postępowania zawartym w tej normie)

-pośrednie ( celem pośrednim normy jest uzyskanie określonych, pożądanych następstw zachowań zgodnych z normą)

Cele można podzielić także, również z formalnego punktu widzenia na:

- pozytywne (jest to osiągnięcie określonego stanu rzeczy będące rezultatem wykonywania nakazu czy te korzystanie z uprawnień)

- negatywny (osiągnięcie określonego stanu rzeczy wynikającego z realizacji zaniechań lub zakazu)

Pomiędzy tymi celami może zachodzić:
-stosunek łączności (mamy z nim do czynienia wtedy kiedy realizacja jednego celu przyczynia się do realizacji innego celu

- może zachodzić stosunek konfliktu, zachodzi on wtedy kiedy realizacja jednego celu utrudnia lub uniemożliwia realizacje innego celu (zachodzi najczęściej pomiędzy celami długofalowymi)

- może zachodzić stosunek niezależności - zachodzi wtedy gdy realizacje jednego celu nie wpływa na realizację innego celu

Wybór celu wiąże się z dokonaniem pewnej oceny, jest to zawsze wybór aksjologiczny. Do Piero określenie wartości tego stanu rzeczy które jest uznane za cel prowadzi nas do dyrektywy że powinno sie realizować stan rzeczy celu. Prawodawca zwykle realizuje wiele różnych celów.

Wybór celów jest zdeterminowany także stanem wiedzy o rzeczywistości.

2.) Ustalenie potencjalnych środków realizacji celu.

Prawodawca powinien sporządzić katalog środków mogących służyć realizacji celu. Dla realizacji tego założenia prawodawca musi posłużyć się wiedzą. Ta najlepsza dostępna wiedza pozwala prawodawcy ustalić związki przyczynowe pomiędzy tym stanem który jest uznawany za cel a tymi zjawiskami które mają być potencjalnymi środkami realizacji tego celu.

Im szerszą wiedzą dysponuje prawodawca tym więcej jest on wstanie wskazać potencjalnych środków realizacji celu.

Na tym etapie prawodawca musi ocenić skuteczność tych potencjalnych środków realizacji celu. Musi również zbilansować wartość celu z niezamierzonymi konsekwencjami zastosowania różnych środków. Na tym etapie również powinno się ocenić dopuszczalność zastosowania poszczególnych środków z punktu widzenia przyjętego systemu aksjologicznego.

3.) Ustalenie potencjalnych środków prawnych realizacji celu.

Musimy się zastanowić które z naszych potencjalnych środków są środkami prawnymi. Na tym etapie prawodawca musi rozważyć czy środki prawne są właściwymi instrumentami środkami realizacji celu. (czy inne nie byłyby lepsze). Prawodawca musi rozważyć czy środki prawne są właściwymi środkami z punktu widzenia przyjętego systemu aksjologicznego. Na tym etapie prawodawca musi ustalić jaki jest stosunek potencjalnych środków prawnych do innych możliwych potencjalnych środków polityki społecznej.

4.) Wybór określonego środka prawnego.

Trzeba z katalogu środków prawnych wybrać konkretny, najlepszy w danej sytuacji.

- powinien to być środek najbardziej skuteczny

- powinien być to środek najbardziej ekonomiczny z punktu widzenia nakładów jakie wymaga oraz z punktu widzenie niezamierzonych konsekwencji

- powinien to być środek który jest możliwie najlepiej z harmonizowanym z przyjętym systemem aksjologicznym

5.) Ustalenie formy regulacji prawa.

Prawodawca musi zaliczyć daną regulacje do określonej gałęzi prawa. Po drugie prawodawca musi ustalić szczebel hierarchiczny aktu normatywnego w którym regulacja zostanie ustanowiona. Prawodawca musi także ustalić procedury stosowania takiej regulacji. Prawodawca musi ustalić także właściwy aparat pojęciowy którym posłuży się w tej regulacji. Ostatecznie prawodawca ujmuje regulacje prawną w postaci przepisów prawnych.

Na tym etapie stosuje się zasady techniki prawodawczej.

6.) Ustanowienie obowiązujących przepisów prawnych zgodnie z obowiązującymi w danym systemie regułami proceduralno-kompetencyjnymi.

Istotną kwestią będzie skuteczność ustanowionego prawa. Jeśli normy są przestrzegane to znaczy że norma jest skuteczna.

Możemy wyróżnić 4 rodzaje skuteczności norm prawnych:

- skuteczność behawioralna ( norma jest skuteczna behawioralnie wtedy kiedy zostaje zrealizowany jej cel bezpośredni; norma jest skuteczna jeśli adresat normy zachowa się zgodnie z tą normą. Można ją badać w sposób jednostkowy oraz w ujęciu statystycznym.)

- skuteczność finistyczna (norma jest skuteczna finistycznie wtedy kiedy zostaje zrealizowany cel pośredni tej normy)

- skuteczność społeczno-wychowawcza ( norma jest skuteczna wtedy kiedy zostaje zrealizowany szczególnego rodzaju cel pośredni tej normy polegający na wytworzeniu się pewnych pożądanych postaw społecznych, pewnych pożądanych standardów społecznych, np. postawy aprobaty czy też poparcia dla normy prawnej)

- skuteczność psychologiczna (norma jest skuteczna jeżeli niezależnie od zewnętrznego zachowania adresata tej normy wywiera wpływ na jego przeżycia wewnętrznie.)

Jeżeli oceniamy skuteczność normy prawnej musimy dokonać pewnego porównania, stanu rzeczy sprzed wprowadzenie normy prawnej ze stanem rzeczy po wprowadzeniu normy prawnej.

Pomiędzy różnymi rodzajami skuteczności zachodzą pewne związki. Skuteczność behawioralna nie gwarantuje nam pozostałych 3 skuteczności. Może być tak że norma jest przestrzegana ale nie oddziaływuje w pozostały sposób. Jeżeli prawodawca niewłaściwie dobrał środki do osiągnięcia celu ostatecznego wówczas norma taka nie jest skuteczna finistycznie pomimo że jest skuteczna behawioralnie (np. jazda na światłach). Skuteczność behawioralna nie gwarantuje również skuteczności społeczno-wychowawczej. Norma może być przestrzegana ze względu na wysokie sankcje ale nie cieszą się poparciem. Skuteczność behawioralna nie gwarantuje również skuteczności psychologicznej. Norma jest zagrożona sankcją i dlatego jest przestrzegana ale nie muszą przeżywać wewnętrznie jakiejś satysfakcji w wyniku przestrzegania tej normy.

Z drugiej strony trzeba wskazać że skuteczność społeczno-wychowawcza i psychologiczna wpływają pozytywnie na skuteczność behawioralną. Jeśli norma cieszy się poparciem danej grupy społecznej to Ci adresaci są bardziej skłonni takiej normy przestrzegać.

Najważniejsza jest skuteczność finistyczna. Normy stanowione są by osiągnąć cel pośredni.

Skuteczność norm prawnych we wszystkich tych 4 aspektach zależy od różnych czynników:

1. Znajomość tego prawa pośród jego adresatom, stan świadomości prawnej wpływa na skuteczność tego prawa. Jeżeli normy nie są znane to nie możemy mówić o skuteczności tego prawa.

2. Zgodność treści prawa z realiami ekonomicznymi, politycznymi i właściwościami struktury społecznej. Żeby prawo było skuteczne to musi być zgodne z tymi realiami (np. prawo dotyczące podpisu elektronicznego).

3. Zgodność prawa z podstawowymi, powszechnie uznawanymi ocenami. Czyli zgodność prawa z przyjętym w danej społeczności systemem aksjologicznym. Jeśli prawo jest zgodne z systemem aksjologicznym to jest wtedy bardziej skuteczne bo ta zgodność wzmacnia to działanie prawa.

4. Właściwy zakres ingerencji prawnej. Regulacja prawna nie powinna obejmować rzeczy niemożliwych lub trudnych do wyegzekwowania a także oznacza to że nie powinno się stosować regulacji odmiennej od już ustalonych i mocno zakorzenionych społecznych sposobów regulacji.

5. Cechy i właściwości porządku prawnego jako takiego. To znaczy że powinno się unikać częstych zmian w prawie bo unikanie tych zmian służy stałości prawa, pewności prawa co wpływa na jego skuteczność, a jednocześnie te tworzone regulacje powinny być elastyczne, to znaczy powinny czynić zadość stałej potrzeby uaktualniania prawa w procesie stosowania. Prawo powinno być takie żeby mogło się dostosowywać do zmieniającej się sytuacji społecznej.

6. Skuteczność zależy od tego czy tworzone normy są trafnie dobrane merytorycznie i ekonomiczne. Norma jest trafna merytorycznie jeżeli realizacja obowiązków wyznaczonych przez tą normę doprowadza do zamierzonych przez prawodawcę skutków. Norma jest trafnie dobrana ekonomicznie jeżeli jej realizacja nie pociąga za sobą niepożądanych następstw ubocznych, jeżeli jej realizacja nie wiąże się z nadmiernymi kosztami i jeżeli norma nie nakłada na adresatów zbędnych lub uciążliwych obowiązków (w szczególności proceduralnych) których realizowane nie jest nie odzowne do uzyskania zamierzonych przez prawodawcę rezultatów. Trafność merytoryczna jest warunkiem skuteczności finistycznej a trafność doboru ekonomicznego to warunek wszystkich 4 rodzajów skuteczności.

Technologiczna wizja prawa - zgodnie z tą wizją prawodawca jest podmiotem który steruje społeczeństwem, prawo jest instrumentem w rękach prawodawcy, natomiast społeczeństwo jest przedmiotem tego oddziaływania.

Pojawienie się tych koncepcji było wynikiem wielu różnych czynników.

Czynniki negatywne:

- dwie wojny światowe

- kryzysy gospodarcze

- rozwój ideologii totalitarnej

Czynniki pozytywne:

- rozwój nauki społecznej (doprowadził on do scientyzacji tworzenia i stosowania prawa)

Technologiczna koncepcja prawa miała swoje źródła w przekonaniu że prawidłowości społeczne są tego samego rodzaju co prawidłowości przyrodnicze. Wierzono więc że rozwojem historycznym, rozwojem społecznym żądzą pewne obiektywne, stałe i nie zależne od człowieka prawa. Wierzono że jeżeli te prawa się pozna to wówczas uzyskamy klucz do odpowiedniego wpływania na przebieg procesów społecznych.

Prawidłowości społeczne nie są wcale podobne do prawidłowości przyrodniczych (stąd zaczęto odchodzić od tej teorii w latach 80). Jeżeli prawodawca dysponuje jakąś wiedzą na temat prawidłowości społecznych to najczęściej wiedza oparta na generalizacjach potocznych. Nigdy nie da się wykluczyć ryzyka wynikającego ze spontaniczności ludzkich zachowań. W sferze społecznej nie da się wykluczyć że pewne hipotezy okażą się jednakże fałszywe, wtedy gdy ludzie przestaną się zachowywać w dany sposób. W sferze społecznej nigdy nie da się wykluczyć że bardzo ryzykowne hipotezy jeżeli ludzie uwierzą w te hipotezy. Prawo okazało się być bezsilne w zetknięciu z tą spontanicznością ludzkich zachowań. I stąd pomimo naukowych badań i opracowań mamy kryzys prawodawstwa.

1

---