MAŚCI CZ. I

Skóra jako miejsce działania leku :

• Stanowi ok. 15 % masy ciała

• Waży 18-20 kg wraz z tkanką podskórną

• Powierzchnia 1,5- 2 m2 ( zazwyczaj 1,7-1,8 )

• Grubość 0,5- 3,5 - 4,5 mm ( min. Okolice oka, max stopa )

Funkcje skóry:

• narząd ( bariera ) która łączy i dzieli

• nadaje ciału postać i kształt

• chroni środowisko wew. przed utratą wody, elektrolitów, substancji wielkocząsteczkowych

• bariera przed szkodliwymi bodźcami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi

• bierze udział w regulacji cieplnej ( gra naczyń, pH )

• narząd czucia

• ma właściwości p/bakteryjne, p/grzybicze

• ma właściwości wydzielnicze ( gruczoły potowe, łojowe )

• wytwarza struktury keratynowe ( włosy, paznokcie )

• jest zbiornikiem zapasowym wody, elektrolitów, białek, tłuszczy, węglowodanów i witamin - bierze udział w ich metabolizmie

• decyduje o barwie ( melanina ) i strukturze powierzchniowej ( keratynizacja )

• ma funkcję oddechową, odpornościową

• bierze udział w czynności resorpcyjnej ( wchłanianie przez skórę )

Budowa skóry :

3 warstwy :

1. naskórek

2. skóra właściwa

3. tkanka podskórna

Zawiera : przydatki- gruczoły łojowe, potowe, włosy, paznokcie; naczynia krwionośne i limfatyczne, zakończenia nerwowe

NASKÓREK-wielowarstwowy, płaski, dynamiczny, leży na błonie podstawnej skóry właściwej. Składa się z:

1. warstwy podstawnej

2. warstwy kolczystej

3. warstwy ziarnistej

4. warstwy jasnej

5. warstwy rogowej

Warstwa podstawna : Spoczywa na błonie podstawnej, jest warstwą rozrodczą ( zdolną do podziału komórek ). Jeden rząd komórek z jądrem dzielący się na pół : część dolna pozostaje na miejscu, część górna przesuwa się do powierzchni. W trakcie marszu traci jądro- w tym miejscu tworzy się białko- keratyna. W warstwie podstawnej występują melanocyty, komórki Merkla ( receptory dotyku ), komórki Langerhansa ( biorą udział w procesach odpornościowych ).

Warstwa kolczysta : Jest najgrubsza, w górnym rzędzie dochodzi do zaniku jądra.

Warstwa ziarnista : 1-2 rzędy komórek, tworzy barierę białkowo-lipidową ( bariera Reina ). Bariera ta jest trudno przepuszczalna dla wody: zawartość wody pod barierą to 70 % a nad 10 %. / w kosmetyce chodzi o pokonanie tej bariery /

Bariera Reina jest przepuszczalna dla : gazów, substancji rozpuszczalnych w tłuszczach ( Wit. ADEK, hormony, enzymy, aminokwasy), promieniowania UV, IR.

Substancjami uszkadzającymi barierę są min. : mocne zasady, kwasy, jony metali cieżkich, dym tytoniowy.

Warstwa jasna : jest warstwą pośrednią między ziarnistą a rogową, występuje tam gdzie naskórek jest grubszy ( stopy, dłonie )

Warstwa rogowa : składa się ze ściśle upakowanych bezjądrzastych komórek - korneocytów, tworzy łuseczki rogowe zawierające keratynę, zawiera glikolipidy, nieprzepuszczalne dla wody, całe życie ulegają złuszczeniu.

Skład warstwy rogowej : keratyna ( ok. 58 % ), NMF ( naturalny czynnik nawilżający) ok. 30%, lipidy 11%, inne 1%.

Spoiwo międzykomórkowe : są to lipidy pełniące funkcję cementu łączącego komórki warstwy rogowej, stanowi barier e dla wody, zatrzymuje ja w naskórku., zabezpiecza skórę przed penetracją substancji z zewnątrz, zapewnia miękkość i elastyczność skórze.

Skład lipidów warstwy rogowej : ceramidy ( 40 % )- sfingolipidy, tworzą lipidowe blaszki cementu, cholesterol wolny i w postaci soli- 35 % , wolne kwasy tłuszczowe.

CERAMIDY :

• główne działanie - chronią przed utratą wody

• chronią przed słońcem, mrozem, wiatrem

• spowalniają proces złuszczania naskórka

• ich ilość maleje z wiekiem

• preparaty z ceramidami polecane są: u osób starszych, dla skóry wrażliwej, suchej, uszkodzonej przez UV

74 % ceramidów stanowią NNKT- niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, zawierają od 2 do 4 wiązań podwójnych, nie mogą być syntetyzowane w organizmie- muszą być pobierane z zewnątrz. Są to: kwas alfa-linolenowy, gammalinolenowy, linolowy, arachidynowy ( kwasy omega 6) . Biorą one udział w gospodarce lipidowej i produkcji serum ( łój ). Źródła NNKT : wiesiołek, ogórecznik, avokado, pestki winogron, tran i olej rybi.

NMF- naturalny czynnik nawilżający: składnik warstwy lipidowej i płaszcza hydrolipidowego, nadaje właściwości higroskopijne i hydrofilow. Zawiera: aminokwasy ( 40% ), sole mineralne ( 18,5% ), mleczan sodu, mocznik, amoniak.

Lipidy wraz z NMF tworzą układ ciekłokrystaliczny pokrywający korneocyty,

PTS- płaszcz tłuszczowy skóry

Składa się z : tłuszczy i kwasów tłuszczowych, wosków, cholesterolu, triglicerydów

Kwaśny odczyn skóry : czynniki buforujące, kwas mlekowy w pocie, wolne kwasy nienasycone w łoju, tlen z powietrza, naturalna flora bakteryjna - czynniki te stanowią naturalna barierę dla bakterii, wirusów, grzybów.

SKÓRA WŁAŚCIWA

• zbudowana z tkanki łącznej

• zawiera naczynia krwionośne, limfatyczne, zakończenia nerwowe, gruczoły potowe, łojowe

• osadzone są w niej przydatki : włosy, paznokcie

• w skórze wyróżniamy: komórki, włókna, międzykomórkową subst. podstawową.

Rodzaje włókien:

• kolagenowe ( 2 typy : młodzieńczy i dorosły )

• elastyczne

• retikulinowe

WŁÓKNA KOLAGENOWE

• podstawowa masa skóry właściwej - rusztowanie skóry właściwej

• są długie, o falistym kształcie, grube

• zbudowane z kolagenu

• elastyczne ograniczenia, odporne na urazy

KOLAGEN III TYPU :

• młodzieńczy, synteza do 30 lat

• nadaje skórze elastyczność, jędrność, delikatny wygląd

• odpowiada za nawilżenie, pochłania wodę

KOLAGEN TYPU I :

• stanowi 80 % kolagenu u osób dorosłych

• tworzy masę grubych włókien o podporowej roli

• nie pochłania wody

• z wiekiem kolagen III zastępowany jest I

WŁÓKNA ELASTYCZNE

• białko elastyna- cienkie, krótkie, delikatne włókna

KWAS HIALURONOWY- substancja międzykomórkowa, ma postać półpłynnego żelu, ma

właściwości hydrofilowe- zatrzymuje wodę w skórze właściwej.

Przydatki skóry : ekrynowe i apokrynowe

EKRYNOWE :

• występują na całej skórze, najwięcej na skórze dłoni i stóp

• są czynne od urodzenia, są małe- wydzielają pot wodnisty

• biorą udział w termoregulacji

POT : składa się z wody z rozpuszczonymi w niej białkami, kwasami tłuszczowymi, solami mineralnymi, nie śmierdzi, pH lekko kwaśne, p/bakteryjne. Pot z wydzielinami łojowymi tworzy płaszcz hydrolipidowy.

APOKRYNOWE:

• są duże, czynne od okresu dojrzewania

• występują pod pachami, przy zew. organach płciowych

• reagują na bodźce emocjonalne, nie termiczne

Tkanka podskórna

• sieć włókien kolagenowych wypełnionych tkanką tłuszczową

• chroni przed zimnem

• zawiera liczne naczynia krwionośne i komórki nerwowe

• stanowi rezerwę energetyczną

Maści cz. II

Maści ( Unguenta )- postać stała o właściwościach plastycznych, stosowana zewnętrznie, na skórę lub błony śluzowe.

Podział maści:

1. o działaniu powierzchniowym- antyseptyczne, ściągające, podłoże węglowodorowe.

Cel: działanie miejscowe, głębokie, ogólne.

2. o działaniu głębokim- lanolina, Ol. Utwardzone

3. maści o działaniu ogólnym : hormony, witaminy, alkaloidy, nitrogliceryna, kwas salicylowy, estry.

Droga:

• uwalnianie w obrębie maści : dyfuzja powierzchniowa

• adsorpcja- działanie naskórkowe

• penetracja- do wnętrza skóry właściwej, z pominięciem naczyń krwionośnych

• wchłanianie do naczyń krwionośnych lub limfatycznych

Skład maści : podłoże + środek leczniczy

O przenikaniu decyduje: współczynnik podziału lipidy/ woda, rozmiar cząsteczek, polarność.

Szybkość wchłaniania zależy od :

• właściwości substancji leczniczej ( masa cząsteczkowa, litofilność, ładunek )

• właściwości podłoża i postaci leku

• stanu skóry

• sposobu aplikacji leku

• promotorów sorpcji

Podłoża : mogą przyspieszać lub zwalniać działanie leku, powinny odznaczać się lepkością, rozsmarowywalnością, przyczepnościa do skóry lub błon śluzowych oraz trwałością fizykochemiczną.

• Uwalnianie substancji z podłoża - lepiej uwalniane subst. hydrofilowe z podłozy lipofilowych i odwrotnie

• Podłoże nie bierze udziału w efekcie farmakolog. jest obojętne farmakologicznie.

• Może wpływać pośrednio np. na nawodnienie warstwy rogowej

Podłoża lipofilowe ( bezwodne ):

1. węglowodory trwałe : wazelina naturalna, sztuczna ( vaselinum flavum- żółta, album- biała )

parafina stała i ciekła

2. glicerydowe- tłuszcze roślinne, zwierzęce ( smalec ) -> nietrwałe, jełczeją

3. oleje silikonowe- trwałe, w maściach ochronnych

4. podłoża adsorpcyjne ( bezwodne )- lanolina i mieszane z lanoliną, maść miękka, prosta, parafinowa

5. podłoża adsorpcyjne uwodnione- maść zmiękczająca -> zdolność emulgacji wody, emulgatory: cholesterol, alkohol cetylowy, stearynowy

WAZELINA - podłoże węglowodorowe złożone z mieszaniny węglowodorów nasyconych ( nieaktywne chem. ), nie jełczeje, jest trwała, posiada dobre właściwości reologiczne, dobrą litofilność, dobrze się rozsmarowuje, tworzy kompozycje z innymi składnikami

WADY : tłusta, mała liczba wodna ( 7-10, dodatek emulgatora - lanoliny wpływa na liczbę wodną ), nie przepuszcza wody i powietrza, odcina skórę od środowiska, powoduje gromadzenie wody na powierzchni skóry( nawilżanie ), alergizuje

Podłoża hydrofilowe:

1. emulsje o/w ( laurylosiarczan sodu ), z dodatkiem konserwantów i subst. zapobiegających parowaniu np. hydrokortyzon

2. hydrożele na bazie skrobi, metylocelulozy ( maść glicerolowa, z metylocelulozą )- zmywalne

3. żele polioksyetylenowe- rozp. w wodzie

LEKOBAZA- przykład podłoża amfifilowego, tzn. zawierającego emugatory o/w i w/o oraz ok. 40 % wody.

Promotory wchłaniania:

1. związki chemiczne pozbawione własneo działania farmakologicznego, podawane z subst, leczniczą ułatwiają penetrację tej subst. do skóryi/lub jej przenikanie, poprzez zminy struktury warstwy rogowej naskórka

2. Mechanizm działania:

• Promotory lipofilowe- działają na struktury międzykomórkowe

• Promotory polarne- wiążą się nieodwracalnie z białkami wewnątrzkomórkowymi-> rozsuwają kom. Dla subst hydrofilowych, tworzą kanały penetracji

• Promotory amfifilowe-> zmieniają właściwości białek i lipidów międzykom.

• Woda jako naturalny promotor- tworzy otoczki solwatacyjne wokół polarnych grup lipidów, zwiększa przestrzenie międzykomórkowe

STRUKTURA WEWNĘTRZNA PODŁOŻY MAŚCIOWYCH

1. półstała konsystencja: układ dwufazowy ( faza stała i ciekła )- siatka przestrzenna fazy stałej, oczka wypełnione fazą ciekłą

2. w trakcie mieszania przemiana w układ płynny, rozrywanie struktury siateczkowej- maleje lepkość, zwiększa się płynność

3. po zaprzestaniu mieszania powrót do stanu pierwotnego ( tiksotropia )

KRYTERIE OCENY PODŁOŻA:

1. Cechy reologiczne :

• Konsystencja- kompleks parametrów reologicznych : twardość, ciągłość, sprężystość, plastyczność, lepkość, przylepnośc

Metodyka badania : penetrometr, test wyciekowy, pomiar zanurzenia znormalizowanego pręta szklanego, test wyolejenia ( wyolejenie fazy płynnej w stosunku do fazy stałej )

• Rozsmarowywalność- zależność uzyskania powierzchni od obciążenia

• Tendencja do rozwarstwiania- test wyolejenia

• Homogenność- stała temperatura topnienia i krzepnięcia

• Trwałość chemiczna, starzenie:

- jełczenie

- rola p/utleniaczy

• Zdolność wiązania wody

2. Badanie zdolności uwalniania substancji leczniczej

• Metody membranowe

• Korelacje wyników In vitro i In vivo

Tolerancja skóry:

Zapobieganie podrażnieniom i odczynom alergicznym ( uczulenie kontaktowe )

MAŚCI NALEŻĄ DO II KLASY CZYSTOŚCI BIOLOGICZNEJ.

Układy fizykochemiczne:

1. maści typu roztwór -> układ jednofazowy o rozdrobnieniu molekularnym ( kamfora, mentol, cholesterol- podł. Lipofilowe, nitrofurazon- hydrofilne

2. maści zawiesiny- układy dwufazowe. Unq. Zinci, U. Bismuthi subgallici

maści strąceniowe- świeżo strącony osad o dużym stopniu rozdrobnienia ( maść z sulfatiazolem), miałko sproszkowane : maść z hydrokortyzonem ( o/w )

3. maści emulsje o/w lub w/o- maść z kwasem borowym, kremy kosmetyczne

SPORZĄDZANIE MAŚCI:

1. Przygotowanie podłoża

2. Przygotowanie substancji leczniczej

3. Wprowadzenie substancji leczniczej do podłoża

1. Rozpuszczenie w podłożu lub w wodzie- rozprowadzić i mieszać

2. Maści zawiesiny : roztarcie subst. z podłożem- 2 etapy : I koncentrat 1:1, II reszta podłoża

3. Maści emulsyjne : wykorzystanie rozp. subst. leczniczej w wodzie lub w oleju w temp.pokojowej

4. Homogenność

5. Dozowanie, pakowanie : trwałość, czystość mikrobiologiczna

Pasty i kremy- doczytać

Maść zmiękczająca - pseudoemulsja w/o, przyjemne uczucie chłodzenia

---