ZAPALENIE (infiamatio) złożona, miejscowa reakcja organizmu na bodziec uszkadzający. Reakcja ta dotyczy gł. Ukł. Mezenchymalnego i krwionośnego.

W miejscu zapalenia występują zmiany morfologiczne, biochemiczne i immunologiczne mające na celu usunięcie czynnika szkodliwego oraz naprawę uszkodzenia.

Często towarzyszą temu obkawy ogólnoustrojowe.

OBAJWY ZAPALNE ( autus Comenius celsus 25 BC- 50)

DE MEDICINA

• Calor (ucieplenie)

• Dolor (ból)

• Tumor (obrzmienie)

• Rubor (zaczerwienienie)

• Functio laesa (upośledzenie funkcji)

CECHY KLINICZNE

OBJAWY OGÓLNE:

-podwyższona temp. ciała (działanie pirogenów)

-leukocytoza (wzrost liczby granulocytów obojętnochłonnych)

-przyspieszone bicie serca (tachykardia)

-przyspieszone opadanie krwinek czerwonych)

Większość zapaleń posiada nazwę wywodzącą się z jęz. Greckiego. Nazwę tę tworzy się dodając końcówkę - itis do wyrazu oznaczającego dany narząd.

• Tendo------tendinitis

• Capsula-----capsulitis

• Epicondylus------epicondylitis

• Larynx------laryngitis

Część zapaleń ma jednak swoje tradycyjne nazwy, np.: pneumonia. Phlegmone.

ETIOLOGINA

Zapalenie może być wywołane przez czynniki wewnątrzpoch. I zewnątrzpoch.

CZYNNIKI ZEWNĄTRZPOCHODNE:

- biologiczne ( wirusy, bakterie, riketsje, priony, grzyby, pierwotniaki, robaki, owady)

- chemiczne (kwasy, zasady, kryształki)

- fizyczne (temp., promieniowanie)

- mechaniczne (uraz, ucisk, ciało obce, rana)

- toksyczne (toksyny bakteryjne, metale ciężkie)

FAZY ZAPALENIA- w miejscu zapaleniu zachodzą kolejno następujące fazy:

1. Zaburzenia w krążeniu

2. Wysięk

3. Proliferacja komórkowa

ZMIANY MORFOLOGICZNE

W ujęciu morfologicznym w miejscu zapalenia zachodzą następujące zmiany:

• Zmiany wsteczne (uszkodzenie, degeneracja, obumieranie komórek)

• Zmiany w krążeniu i wysięk

• Proliferacja komórkowa

PRZEBIEG ZAPALENIA

- jeżeli bodziec uszkadzający jest zbyt silny, może dojść do martwicy a nie do zapalenia

- jeżeli bodziec jest słaby zapalenie może się objawić jedynie zaburzeniami w krążeniu czyli skończyć się w I fazie (np. oparzenie Istopnia—rumień)

- proces zapalny może zakończyć się w fazie II ( bez proliferacji)

ZEJŚCIE ZAPALENIA

1. Rozejście się zapalenia ( restitutio ad integruj)------ WYZDROWIENIE

2. Zwłóknienie ---- nasilona proliferacja

3. Przejście w proces przewlekły.

W podpunktach 1. i 2. Zapalenie się kończy, a w przypadku jak punkt 3. Trwa nadal.

ZEJŚCIE ZAPALENIA

ROZEJŚCIE SIĘ ZAPALENIA (restitutio ad integruj) - jest to powrót uszkodzonych tkanek do stanu prawidłowego (pełne wyzdrowienie).

- produkcja mediatorów zapalnych zanika

- nacieki komórkowe wycofują się

- komórki miąższu narządów regenerują.

ZWŁÓKNIENIE ( fibrosis) - dochodzi do ubytku w tkankach i wypełnienia go lizną lu ziarniną. Może dojść do upośledzenia funkcji narządu (np. marskość wątroby, płuca).

PRZEJŚCIE W ZAPALENIE PRZEWLEKŁE --- stałe lub nawrotowe, które może trwać tygodniami, miesiącami lub latami. Niemal zawsze prowadzi do trwałego uszkodzenia narządu.

Np. wirusowe zapalenie wątroby typu C.

Podział zapaleń ze względu na czas trwania

• ZAPALENIE OSTRE- jest procesem prawidłowym , pozwalają na usunięcie patogenu, dominuje przekrwienie i wysięk, trwa kilka dni

• ZAPALENIA PODOSTRE- zwykle proces wysiękowy i wytwórczy, trwa kolkanaście dni

• ZAPALENIE PRZEWLEKŁE - związane jest brakiem możliwości całkowitego usunięcia patogenu. Reakcja układu odpornościowego jest nieadekwatna lub wręcz szkodliwa.

PODZIAŁ ZAPALEŃ

Postacie morfologiczne:

1. USZKADZAJĄCE - przewagę zmian wstecznych - poliomielitis ( ch. Heine-Medina)

2. WYSIĘKOWE - przewaga wysięku nad uszkodzeniem i rozplemem komórek

3. WYTWÓRCZE (np. ziarniniakowe)

ZIARNIAKI - skupisko tkanki składające się z makrofagów, komórek nabłonkowatych, k. olbrzymich, fibroblastów i pączkujących naczyń.

Postacie zapalenia wysiękowego:

• SUROWICZE ( zwykłe przy niewielkim nasileniu bodzca zapalnego , może cofnąć się bez śladu)

• WŁÓKNIKOWE ( fibrynogen wydostaje się poza naczynia)

• KRWOTOCZNE (uszkodzenie błony podstawnej naczynia i diapedeza erytrocytów)

• ROPNE

• ZGORZELINOWE

• MIESZANE

KOMÓRKI W ZAPALENIU

W proces zapalny zaangażowanych jest wiele typów komórek. Są to między innymi:

• Granulocyty (mikrofagi)

• Fagocyty monojądrzaste (makrofagi)

• Komórki tuczne ( uwalniają histaminę)

• Limfocyty (zapalenia przewlekłe)

• Erytrocyty

• Płytki krwi

• Fibroblasty

KOMÓRKI W ZAPALENIU - GRANULOCYTY

Granulocyty obojętnochłonne (mikrofagi):

- ruchliwe, ameboidalne komórki

- głównie w ostrej fazie zapalenia, żyją 6 h we krwi i 48 h w wysięku

- głównym zadaniem jest FAGOCYTOZA (usuwają bakterie, kompleksy ikkunologiczne, produkty rozpadu tkanek)

- wytwarzają enzymy trawiące (proteolityczne i histiolityczne), peroksydazę i lizozym.

Granulocyty kwasochłonne:

- mniej ruchliwe niż obojętnochłonne

- wychwytują kompleksy immunologiczne

- nie posiadają enzymów antybakteryjnych

- występują w chorobach pasożytniczych, stanach uczuleniowych i niektórych nowotworach.

Granulocyty zasadochłonne:

- ameboidalne komórki, znajdują się we krwi

- mogą osiadać w tkankach, przekształcając się w komórki tuczne.

Komórki tuczne:

- zawirają histaminę, serotoninę, heparynę

- uwolnienie w/w subst. Powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz ich zwiększoną przepuszczalność

KOMÓRKI W ZAPALENIU - MAKROFAGI

Fagocyty jednojądrzaste (monocyty/makrofagi/histiocyty)

- znacznie większe od granulocytów

- stanowią „drugą linię obrony”

- fagocytują bakterie i rozpadłe tk.

- występują głownie pod koniec zapalenia ostrego, w zapaleniach podostrych i przewlekłych

- prezentują strawione antygeny innym komórkom odpornościowym

KOMÓRKI W ZAPALENIU - LIMFOCYTY

LIMFOCYTY:

• Małe okrągłe komórki

• Występ. W późnych okresach zapalenia ostrego i w zapaleniach przewlekłych

• Brak zdolności do FAGOCYTOZY

• Dzielą się na LIMFOCYTY T (odporność komórkowa) i LIMFOCYTY B (odporność humoralna)

KOMÓRKI W ZAPALENIU - ERYTROCYTY

ERYTROCYTY:

• Przechodzą biernie do tkanek przez uszkodzone ściany naczyń krwionośnych -DIAPEDAZA

• Ich obecność świadczy o dużej toksyczności procesu zapalnego (ZAPALENIE KRWOTOCZNE)

KOMÓRKI W ZAPALENIU - FIBROBLASTY

FIBROBLASTY I MIOFIROBLASTY:

• Występują w późnym okresie zapalenia ostrego i w zapaleniach przewlekłych

• Syntetyzują kolagen, tworząc w miejscu uszkodzenia liznę łącznotkankową czyli występują w zapaleniach wytwórczych.

CZYNNIKI OSOCZOWE

Udział czynników osoczowych w zapaleniu:

• Układ dopełniacza - pobudzenie u.d. nasila fagocytozę i opsonizację

• Ukł. kininowy - odpowiada za utrzymanie WAZODYLACJI

• Ukł. krzepnięcia- skrzep tworzy ochronną „siatkę” pokrywającą miejsce uszkodzenia

• Ukł. fibrynolityczny- odpowiada za regulację (hamowanie) krzepnięcia i produkcję niektórych mediatorów zapalnych

MEDIATORY ZAPALENIA:

• Aminy wazo aktywne: HISTAMINA, SEROTONINA

• Kininy: BRADYKININA

• Pochodne kwasu arachidowego: PROSTAGLANDYNY, LEUKOTRIENY, TROMBOKASAN

• Cytokiny: GŁÓWNIE IL-1, IL-8, TNF ALFA (KACHEKTYNA)

• Czynnik aktywujący płytki (PAF)

• Tlenek azotu (NO), wolne rodniki tlenowe

KWAS ARACHIDOWY - jest związany z fosfolipidami błon komórkowych. Enzymy komórkowe (FOSFOLIPAZA A2) potrafią odszczepiać cząsteczkę kwasu arachidowego.

NASTĘPNIE KWAS ARACHIDOWY MOŻE ZOSTAĆ PRZEKSZTAŁCONY PRZEZ INNE ENZYMY DO AKTYWNYCH BIOLOGICZNIE ZWIĄZKÓW, TAKICH JAK PROSTACYKLINY, PROSTAGLANDYNY, LEUKOTRIENY CZY TROMBOKSAN.

Kwas arachidowy ulega przemianom przez zespół enzymów zwanych SYNTETAZĄ PROSTAGLANDYDOWĄ, w której skład wchodzą: CYKLOOKSYGENAZA, LIPOOKSYGENAZA, IZOMERAZA.

CYKLOOKSYGENAZA (COX) jest kluczowym enzymem na szlaku przemian kwasu arachidowego do prostaglandyn.

Większość z dostępnych na rynku otwartym środków przeciwzapalnych i przeciwbólowych to INCHIBITORY COX.

Aspiryna, ibuprofen, paracetamol, naproxen, keton al, diclofenac.

Układ kininowy: jest zktywowany poprzez czynnik XII ( czynnik Hagemana). Wydzielana bradykinina powoduje:

• Wzrost wydzielania NO i prostacykliny przez śródbłonek

• Aktywację neutrofili, makrofagów i limfocytów T

• Rozszerzenie naczyń i miejscowy ból

• Skurcz mm. gładkich oskrzeli.

Zachowanie się komórek w obszarze zapalenia

ZJAWISKA:

• DIAPEDEZA (przechodzenie bierne komórek zapalenia ze światła naczyń do płnu tkankowego i tkanek)

• CHEMOTAKSJA (poruszanie się komórek zgodnie z gradientem stężeń)

• FAGOCYTOZA (pochłanianie i trawienie antygenów)

ZBURZENIA METABOLICZNE W OGNISKU ZAPALNYM

ZABURZENIA:

• Spadek pO2 ( niedotlenienie)

• Spadek pH ( kwasica)

• Spadek potencjału oksydoredukcyjnego.

• Metabolizm beztlenowy

FAZY ZAPALENIA I UDZIAŁ STRUKTUR KOMÓRKOWYCH W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH.

W miejscu zapalenia zachodzą kolejno następujące procesy:

1. Zabużenia w krążeniu - aminy wazo aktywne uwalniane w miejscu uszkodzenia tkanek.

2. Wysięk - aminy wazo aktywne, kininy, anafilotoksyny, prostanoidy.

3. Proliferacja komórkowa.

ZBURZENIA W KRĄŻENIU

1. POSZERZENIE ARTERIOLI I NACZYŃ WŁOSOWATYCH - zwiększony napływ krwi

2. ZWOLNIENIE NAPŁYWU KRWI NA SKLUTEK UTRUDNIONEGO ODPŁYWU

3. ZWIĘKSZENIE CIŚNIENIA HYDROSTATYCZNEGO W NACZYNIACH I WZROST ICH PRZEPUSZCZALNOŚCI

4. W TĘTNICZKACH I DROBNYCH ŻYŁACH MOGĄ TWORZYĆ SIĘ ZAKRZEPY PRZYŚCIENNE.

WYSIĘK

W dalszym etapie dochodzi do:

1. Zwiększenia przepuszczalności naczyń krwionośnych

2. Migracji elementów komórkowych poza światło naczynia

3. Przejścia poza światło naczynia białek osocza pełniących funkcje obronne np. przeciwciał czy dopełniacza.

ADHEZJA

• LEUKOCYT ( GRANULOCYT, MAKROFAG) staje się płaski i mocno przylega do śródbłonka

• Ścisła adhezja, połaczenie się integryn na powierzchni śró…błonka z ich receptorami na powierzchni leukocytów- selekcja komórek układy odpornościowego.

• Leukocyty zaczynają wypuszczac NIBYNÓŻKI, co pozwala na pełzanie po śródbłonku.

• Migracja do miejsc, w których między Komorkami śródbłonka występują przerwy

DIAPEDEZA

Przechodzenie komórek przez bariere śródbłonka oraz przemieszczaniu się przez tkankę do miejsca, w którym występuje patogen.

- aktywowany leukocyt rozpoczyna wydzielanie licznych enzymów, trawiących tkanke i torujących mu drogę

- wydzielanie chemokin przez uszkodzone tkanki lub tez różne komórki pobudzone mediatorami z innych, zniszczonych komórek

- rozprzestrzenienie się cytokin w otaczającej tkance, stężenie maleje wraz z odległością od miejsca występowania patogenu

- reakcja na powstały gradient stężeń , typowa CHEMOTAKSJA DODATNIA , drogę do zagrożonego miejsca wyznacza rosnące stężenie chemokin

- reakcja odpornościowa pobudzonych leukocytów celem eliminacji antygenów.

FAZA PROLIFERACJI

POD KONIEC ZAPALENIA OSTREGO OCHODZI DO PROLIFERACJI KOMÓREK MEZENCHYNALNYCH.

Dochodzi do rozplemu makrofagów, które razem z limfocytami, komórkami plazmatycznymi i histiocytami oczyszczają ognisko zapalne.

Pojawiają się nowe naczynia krwionośne, fibroblasty i miofibroplasty - powstaje ziarnina, która zastępuje zniszczone przez proces zapalny struktury.

Bogato komórkowa i dobrze unaczyniona ziarnina zostaje stopniowo zastąpiona przez ubogo komórkową i słabo unaczynioną bliznę zawierającą dużo włókien kolagenu.

Pojawienie się kolagenowej blizny kończy proces zapalny.

TERMINOLOGIA DOTYCZĄCA ZAKAŻEŃ

• Gospodarz - ORGANIZM ZAPEWNIAJĄCY POŻYWIENIE I DOGODNE WARUNKI DO WZROSTU INNEGO ORGANIZMU

• Kolonizacja- OBECNOŚĆ I NAMNAŻANIE SIĘ ORGANIZMU ŻYWEGO WE WNĘTRZU GOSPODARZA

• Mikroflora - BAKTERIE ZAMIESZKUJĄCE POWIERZCHNIĘ CIAŁA (SKÓRA I BŁONY ŚLUZOWE)

• Komensalizm - RODZAJ INTERAKCJI POMIĘDZY ORGANIZMAMI - KOLONIZUJĄCE BAKTERIE OTRZYMUJĄ POŻYWIENIE I OCHRONĘ, NIE WPŁYWAJĄC NA GOSPODARZA

• Mutualizm - ZARÓWNO MIKROORGANIZM, JAK I GOSPODARZ CZERPIĄ KORZYŚCI Z INTERAKCJI

• Pasożytnictwo - ORGANIZM KOLONIZUJĄCY CZERPIE KORZYŚCI Z INTERAKCJI Z GOSPODARZEM, PRZYNOSZĄC JEDNOCZEŚNIE SZKODE GOSPODARZOWI.

CZYNNIKI ZAKAZNE:

Priony, wirusy, bakterie, riketsje, chlamydie, grzyby, pasożyty (robaki)

PRIONY

• Cząsteczki białkowe

• Nie zawierają kwasów nukleinowych (DNA lub RNA)

• Nie są zdolne do samodzielnej egzystencji i namnażania

• Po wniknięciu do organizmu gospodarza „namnażają się” powodując zmianę w budowie cząsteczek białkowych gospodarza

WIRUSY

• Nie mają struktury komórkowej

• Zbudowane z rdzenia zawierającego informację genetyczną (DNA lub RNA) i białkowej otoczki

• Nie są zdolne do samodzielnej egzystencji i namnażania

PASOŻYTY

• Pierwotniaki (ameba, rzęsistek)

• Robaki (płazińce, obleńce)

• Owady (pchły, wszy)

• Pajęczaki (kleszcze)

KLASYFIKACJA BAKTERII

ZE WZGLĘDU NA WYGLĄD ( np. pałeczki, krętki, ziarenkowce, dzwoinki, paciorkowce, gronkowce)

ZE WZGLĘDU NA BARWIENIE

--GRAN-DODATNIE: barwią się na fioletowo fioletem krystalicznym)

--GRAM-UJEMNE: nie barwią się na fioletowo , aby je uwidocznić należy zastosować dodatkowe barwienie.

RIKETSJE, CHLAMYDIE

Organizmy łączące cechy komórek bakteryjnych i cząstek wirusowych

- są patogenami ściśle wewnątrzkomórkowymi, do swojego namnażania wymagają komórki gospodarza (jak wirusy)

- zawierają DNA i RNA

- produkują ścianę komórkową z peptydoglikanów

- dzielą się przez podział komórkowy

CHARAKTERYSTYKA ZAKAŻEŃ

• Częstość występowania

• Źródło infekcji

• Wrota infekcji

• Miejsce zakażenia

• Objawy

• Przebieg choroby

• Wirulencja (zjadliwość)

EPIDEMIOLOGIA - nauka o przyczynach chorób i okolicznościach , które wpływają na rozprzestrzenianie się choroby

ZAPADALNOŚĆ - liczba nowo zarejestrowanych przypadków konkretnej choroby, jakie pojawiły się w badanej populacji. (zwykle podaje się w n/100.000 mieszkańców/rok)

CHOROBOWOŚĆ - liczba chorych na konkretną chorobę w danym okresie (często jest to na rok)

WYSTĘPOWANIE CHORÓB

• CHOROBA ENDEMICZNA: występuje na ściśle ograniczonym obszarze

- zachorowalność i chorobowość utrzymuje się na względnie stałym poziomie

• EPIDEMIA: gwałtowny i niespodziewany wzrost liczby zachorowań na daną chorobę.

• PANDEMIA: rozprzestrzenianie się choroby poza granice kontynentu

WROTA ZAKAŻENIA

• Penetracja przez uszkodzoną skórę/błony śluzowe

• Bezpośredni kontakt

• Droga pokarmowa

• Droga wziewna

ZRÓDŁO ZAKAŻENIA

1. LOKALIZACJA

1. -SZPITALNE: ROZWIJAJĄ SIĘ U PACJENTÓW HOSPITALIZOWANYCH

2. POZASZPITALNE: nabyte poza placówkami służby zdrowia

2. REZERWUAR

1. Organizm lub substancja na której bytuje czynnik chorobowy i od którego można nabyć zakażenie

SYMPTOMATOLOGIA

• OBJAWY SPECYFICZNE: zależą od zainfekowanego narządu/układu (np. biegunka, wysypka, drgawki, kaszel)

• NIESPECYFICZNE: mogą występować w wielu różnych infekcjach (np. gorączka, bóle mięśniowe, bóle głowy)

• PATOGNOMONICZNE: charakterystyczne dla konkretnej choroby (np. zmiany skórne w ospie/odrze)

• SKRYTE: choroba wykryta na podstawie badań laboratoryjnych.

ETAPY PRZEBIEGU ZAKAŻENIA

1. OKRES INKUBACJI

2. OKR. PRODROMALNY

3. OKR. OSTRYCH OBJAWÓW

4. OKR. ZDROWIENIA

5. WYZDROWIENIE

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA MIEJSCE ZAKAŻENIA

• Rodzaj patogenu

• Wrota wniknięcia

• Sprawność ukł. immunologicznego gospodarza

CZYNNIKI ZJADLIWOŚCI (WIRULENCJI):

• Toksyny

• Czynniki adhezji

• Czynniki chroniące przed zniszczeniem przez ukł. odpornościowy gospodarza

• Czynniki ułatwiające wniknięcie 9inwazję)

UOGÓLNIONA INFEKCJA

BAKTERIEMIA: bakterie krążą we krwi, jednak nie namnażają się i nie wywołują zmian toksycznych w organizmie.

TOKSEMIA: we krwi krążą toksyny bakteryjne wywołując objawy chorobowe; same bakterie nie opuszczają zakażonych narządów

POSOCZNICA (=SEPSA): bakterie i ich toksyny dostają Się do krwi , namnażając się we krwi i wywołują zmiany toksyczne

ROPNICA: odmiana sepsy - krążce we krwi bakterie osiedlają się w różnych narządach tworząc ropnie.

DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA

• Preparat bezpośredni

• Hodowla

• Badania serologiczne (przeciwciała) lub wykrywanie antygenów specyficznych dla danego drobnoustroju

• Badania genetyczne (PCR) - wykrywa kwasów nukleinowych specyficznych dla danego drobnoustroju.

LEKI W TERAPII ZAKAŻEŃ

1. PRZECIWBAKTERYJNE (ANTYBIOTYKI)

2. PRZECIWWIRUSOWE ( POLITERAPIA AIDS)

3. PRZECIWGRZYBICZE (AMFOTERYCYNA, KETOKONAZOL)

4. PRZECIWPASOŻYTNICZE (MEDENDAZOL, PYRANTEL)

MECHANIZMY DZIAŁANIA ANTYBIOTYKÓW:

1. Penicyliny i cefalosporyny: ściana komórkowa

2. Monobaktamy: ściana komó…rkowa

3. Amino glikozydy: rybosomy

4. Tetracykliny: rybosomy

5. Makrolity: rybosomy

6. Sulfonamidy: synteza kwasu foliowego

7. Glikopeptydy: rybosomy

8. Chinoliny: synteza DNA

12

---