*Zwierzchowski--rozdział o systemach rządów

*Banaszak, Preisner--rozdział o organach państwowych

1. Konstytucjonalizm( dwie drogi powstania: a) praktyka społeczna, b) krytyka absolutyzmu))

Nie wszedzie gdzie konst. Tam konstytucjonalizm np. ZSRR

Konstytucjonalizm - historycznie: kierunek uznający za najlepszą formę rządów władzę monarchy ograniczoną przez konstytucję, jego początki sięgają XVIII wieku i ówczesych teorii podziału władzy. Konstytucjonalizm stanowił punkt wyjścia do wprowadzenia ustroju monarchii konstytucyjnej. Władza monarchy została ograniczona przez parlament (ustawodawcza), ministrów odpowiedzialnych przed parlamentem (wykonawcza) oraz niezawisłych sędziów (sądownicza). Po raz pierwszy ustrój taki zaprowadzono w 1689 roku w Anglii.

Współcześnie terminem "konstytucjonalizm" określa się ustrój państwowy oparty na pisanej konstytucji.

Konstytucja: Rzeczpospolita szlachecka: ustawa - p. stanowione; dominacja - p. zwyczajowe; norma uchwalana przez Sejm

Konstytucjonalizm jako praktyka społeczna: Mayflower compact — umowa zawarta 11 listopada 1620 roku przez 41 męskich osadników ("ojców pielgrzymów") zdążających na pokładzie statku "Mayflower" na tereny przyznane przez króla Jakuba I Kampanii Wirgińskiej.

Wedle zawartej umowy osadnicy planowali prowadzić religijne życie, dzielić się wszystkim uczciwie, niezależnie od osobistych nakładów i wysiłku, oraz zakładali, że w ich kolonii (nazwanej Plymouth) nie będzie prywatnej własności a wszystko co zostanie wytworzone automatycznie stanie się własnością wspólną. Dla takich zasad motywację znajdowano w chrześcijaństwie, w jego purytańskiej odmianie.

Wedle relacji kronikarzy zasady owe doprowadziły do nieposzanowania wspólnej własności i spadku efektywności pracy a co za tym idzie, głodu. Szczególnie dotkliwa zima 1622/23 doprowadziła do podjęcia decyzji o zmianie zasad współżycia i wprowadzenia własności prywatnej.

Niemniej jednak "mayflower compact" uznawany jest za pierwowzór amerykańskiej umiejętności samoorganizacji i podstawą dla amerykańskiej konstytucji.

Konstytucja jako krytyka absolutyzmu:

3. Konstytucja I RP

Konstytucja 3 maja 1971 r. Konstytucja 3. Maja powstała podczas obrad Sejmu Wielkiego (1788-1792), mającego zreformować upadającą Rzeczypospolitą przez całkowitą zagładą. Uchwalenie konstytucji było zasługą posłów stronnictwa patriotycznego oraz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i jego zwolenników. Wykorzystując nieobecność znacznej części wrogich reformom członków stronnictwa hetmańskiego, dnia 3. maja, bez wcześniejszego ogłoszenia projektu ustawa, poprzez aklamację, została przyjęta. Głównymi twórcami Konstytucji byli: Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic

Postanowienia:

* Rzeczypospolita stała się monarchią konstytucyjną;

* Litwa i Korona zostały całkowicie połączone w jedno państwo - Polskę;

* Wprowadzono trójpodział władzy - władza ustawodawczą posiadał dwuizbowy Sejm (dwuletnia kadencja); wykonawczą - król i podlegająca mu Straż Praw ( pięciu ministrów i prymas - jako przewodniczący KEN);

* zniesiono liberum veto, wolną elekcję i konfederacje;

* tron saski miał być dziedziczny w saskiej dynastii Wettinów;

* pozbawiono praw politycznych szlachtę gołotę;

* mieszczanie uzyskali prawa zawarte w "ustawie o miastach królewskich", czyli m.in. nietykalność osobistą, prawo nabywania dóbr ziemskich i do nobilitacji oraz przedstawicielstwo w Sejmie (24 plenipotentów)

* chłopi znaleźli się "pod ochroną prawa";

* katolicyzm został uznany religią panującą, ale zapewniono wolność innych wyznań;

* liczbę wojska zwiększono do 100 tys.

4. Okoliczności powstawania konstytucji(szczególne okoliczności typu wojna, rewolucja, przebudowa systemu itd..)

- powstanie nowego państwa
- odzyskanie niepodległości
- rewolucja
- gruntowna przebudowa ustroju (kryzys)
- chęć silniejszego do związania nowych terenów z osobą panującego (1807r. ks. Warszawskie - Napoleon)

5. Pojęcie konstytucji (w sensie materialnym i formalnym)

Konstytucja (łac. Constituare - ustanawiać, urządzać), normy prawne dotyczące bezpośrednio państwa i jego ustroju (materialne np. Wielka Brytania), normy prawne przyjęte w szczególnym postępowaniu o szczególnej nazwie mówiące o ustroju państwa, itd.

Pisanie-niepisane (brak jednego aktu prawnego - Wielka Brytania)

(pisane, której treść oddaje rzeczywisty układ sił politycznych i której postanowienia mogą być realizowane) Rzeczywiste- fikcyjne

Normatywne(wywodzą się z władzy ustrojodawczej narodu) - nominalne(nie można ich wypełnić ze względu na brak odpowiednich warunków społ.) - semantyczne(faktyczna władza znajduje się w rękach jednostki lub grupy)

Pełne - niepełne

Sztywne - elastyczne

Materialne - formalne

Demokratyczne - oktrojowane

Jednolite - złożone

Lakoniczne - kazuistyczne

6. Konstytucja, Ustawa zasadnicza, na czym to polega

Konstytucja jako ustawa zasadnicza, jest dokumentem, posiadającym:

Szczególną treść - określa ogólne zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego, sposób powoływania organów władzy państwowej i samorządowej oraz ich wzajemne powiązania; określa podstawowe prawa i wolności oraz obowiązki obywatelskie;

Szczególną moc - wszystkie inne fakty niższego rzędu muszą z nią być zgodne;

Szczególny sposób uchwalania - konstytucję uchwaloną większością kwalifikowaną przez Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe przyjmuje naród w drodze referendum konstytucyjnego, gdy opowie się za nią większość biorących udział w głosowaniu;

Szczególny sposób zmiany - zmiana może nastąpić tylko drogą ustawy, uchwalonej przez Sejm większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

7.Funkcje konstytucji

Termin funkcja konstytucji oznacza zespół różnorakich skutków społecznych, jakie stale (w danej społeczności), w odniesieniu do określonej sfery rzeczywistości wywoływane są istnieniem konstytucji. Inny¬mi słowy, funkcja konstytucji to nic innego, jak rola jaką konstytucja może pełnić w rzeczywistości społeczno-politycznej określonego państwa.

Prawna - możliwość pełnienia przez konstytucję aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych, społ i gosp które są w niej regulowane. Konstytucja zajmuje wśród aktów prawnych szczególne miejsce i stanowi zarówno pod względem merytorycznym, jak i formalnym, podstawę całego systemu prawa w każdym państwie konstytucyjnym. Określa ona najważniejsze zasady działalności państwa i jego organów. Legitymuje rządzących do rządzenia i jednocześnie zakreśla zakres władzy państwowej. Zapewnia jednostce pewien katalog praw i wolności, wyznaczając zarazem ich zewnętrzne granice. Najogólniej rzecz ujmując, funkcja prawna to możliwość pełnienia przez konstytucję roli aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych, które są w niej

Integracyjna

Organizatorska - określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego strukturę wew

Programowa - określa kierunek rozwoju państwa i poszczególnych instytucji charakteryzujących ustrój polityczny

Wychowawcza

8. Nadrzędność konstytucji w systemie prawnym

Ustawa konstytucyjna - o zmianie konstytucji, uchwalane w trybie przewidzianym do zmiany konst

Ust. Organiczne - rozwija to co w konstytucji

Ustawy zwykłe - uchwala parlament

Dekret - akt mający moc ustawy, wydawany przez w. wykonawczą ( w Polsce np. rozporządzenie prezydenta w wyjątkowych okolicznościach)

Rozporządzenia - wydawany przez w. wykonawczą jest aktem wykonawczym co do ustawy

Zarządzenie - akt prawa wewnętrznego (obowiązuje w danym urzędzie i jemu podległych)

Akty prawa miejscowego - akty samorządu ter. dotyczące terenów mu podległych

! ustawy międzynarodowe

Konstytucja jest najwyższym aktem prawnym prawa wewnętrznego. Ma szczególny tryb uchwalania oraz zmiany, nosi szczególną wyróżniającą nazwę oraz ma szczególną materię.

Szczególną treść Konstytucji polega na zakresie regulowanych przez nią materii i na sposobie regulowania tych materii.

Oznacza to zbudowanie treści konstytucji wokół trzech podstawowych zagadnień :

1 - określenia ogólnych zasad ustroju państwowego,

2 - określenia ustroju naczelnych organów państwa zakresu ich kompetencji i realizacji wzajemnych,

3 - określenia podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostek.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. składa się z wstępu ( preambuły ) oraz 243 artykułów ujętych w 13 rozdziałach. Najobszerniejsze są rozdziały poświęcone zasadom ustroju państwa oraz wonnościom, prawom i obowiązkom człowieka i obywatela .

Rozdział II dotyczy źródeł prawa i jest pierwszym tego typu ujęciem w historii polskiego konstytucjonizmu.

Kolejne rozdziały dotyczą poszczególnych organów i urządzeń konstytucyjnych państwa : Sejmu i Senatu, Prezydenta , Rady Ministrów i administracji rządowej, Samorządu Terytorialnego, sądów i trybunałów, organów kontroli państwowej i ochrony prawa - Najwyższa Izba Kontroli,, rzecznik Praw obywatelskich, Krajowa rada Radiofonii i Telewizji .

Rozdział X i XI dotyczą szczególnych dziedzin życia państwowego - finansów publicznych oraz stanów nadzwyczajnych zawiera przepisy przejściowe i końcowe, określające porządek wchodzenia Konstytucji w życie.

Szczególna forma Konstytucji polega m.in. na jej szczególnej nazwie - gdyż tylko ten akt określony jest mianem Konstytucji. Sprawą zasadniczą jest jednak specyficzny tryb powstawania i tryb zmiany.

Nowe Konstytucje powstają zazwyczaj w szczególnym trybie. Najczęściej Konstytucja przygotowywana jest w ramach parlamentu, natomiast historycznie znacznie posiada procedura oktrojowania Konstytucji - czyli nadania jej jednostronna decyzją władzy, choć i współcześnie zdarzają się przypadki pominięcia parlamentu ( np.: rosyjska Konstytucja z 1993r. - potwierdzona w referendum).

Projekt Konstytucji jest często przygotowywany przez specjalnie do tego powołane komisje. Może to być Komisja Konstytucyjna - jak w Polsce, może to być też gremium polityków i ekspertów powołanych spoza parlamentu.

Uchwalenie Konstytucji przez parlament wymaga zwykle uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Niekiedy też Konstytucja uchwalona już przez parlament musi zostać poddana referendum w celu jej ostatecznego zatwierdzenia. W taki sposób powstała polska Konstytucja z 1997 roku.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. przyjmuje ( jako podstawową ) procedurę swej zmiany przez parlament. Zmiana ta dokonywana jest w formie ustawy - konstytucyjnej :

1. projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów licząca co najmniej 1/5 ustawowego składu sejmu ( 92 posłów )

2. ustawa o zmianie Konstytucji musi zostać uchwalona przez sejm ( większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów ).

Szczególną moc Konstytucji polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. System ten jest zbudowany na zasadzie hierarchiczności poszczególnych typów aktów normatywnych. Ma to doniosłe skutki dla realizacji miedzy Konstytucją a pozostałymi typami aktów normatywnych.

Skoro Konstytucja jest aktem najwyższym, to przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony, natomiast Konstytucja wyznacza nie tylko rodzaje innych aktów normatywnych ( źródeł prawa) ale też ich zakres przedmiotowy oraz samoistny bądź wykonawczy charakter.

Po drugie najwyższa moc prawna Konstytucji oznacza, że wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, a wiec nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności.

Po trzecie najwyższa moc prawna Konstytucji oznacza , że wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią spójne.

9. ujęcie materialne i formalno-prawne

Konstytucja (łac. Constituare - ustanawiać, urządzać), normy prawne dotyczące bezpośrednio państwa i jego ustroju: materialne (np. Wielka Brytania), niepisana, akty należące do materii konst. Są porozrzucane po całym systemie prawa, zaliczają się także konwenanse, zwyczaje, tradycja, wcześniej także opinie tzw. Autorytetów prawniczych zawarte np. w książkach

Formalnym (np. Polska) normy prawne przyjęte w szczególnym postępowaniu o szczególnej nazwie mówiące o ustroju państwa, itd., o szczególnym (trudniejszym) trybie zmiany, dzielą się na małe i pełne, małe z założenia są tymczasowe brak im pewnych elementów np. opisu trybu zmiany

10. Terminologia : System polityczny, ustrój polityczny itd...i ich hierarchia

ustroj polityczny- idee, podstawowe zasady polityczne ustrojodawcy, na pods. ktorych zbudowany jest system wladzy panstwowej, rozwiniecie tych zasad nastepuje w drodze ustawodawstwa zwyklego albo w drodze norm ustawy konst.

systemy polityczne (za prof. skrzydlo) - pojecie to obejmuje strukury wladzy politycznej, w tym panstwo, ale takze instytucje polit. jak partie polit., zwiazki zawodowe, org. spoleczne jak rowniez panujace poglady filozoficzne czy polityczne. Jest to wiec pojecie szersze od ustroju polit.

aparat panstwowy - to zespol ludzi w szczegolny sposob zorganizowany dzialajacy na pods. i w granicach prawa, powolany do realizacji wladzy panstwowej i w tym celu wyposażony w prawo stanowienia przymusu panstwowego

organ panstwowy - elelmenty skladowe aparatu panstwowego; roznia sie zakresem kompetencji, budowa i trybem dzialania od innych organow

system organow panstwowych - caloksztalt cech okreslajacych budowe aparatu panstwowego i wzajemny stosunek tych organow do siebie

11. System rządów- naczelne organy państwa i relacje między nimi

Charakterystyka modeli organizacyjnych odpowiadających zasadzie podziału władzy.

a) System parlamentarno- gabinetowy

Oparty na idei kolaboracji (współpracy) władzy. Głowa państwa nie pochodzi z wyborów powszechnych, np. król. Nie jest odpowiedzialna politycznie, natomiast konstytucyjnie w zasadzie tak. Rząd powoływany jest przez głowę państwa (egzekutywa dualistyczna- dwustopniowa, polegająca na tym, że głowa państwa desygnuje premiera, a on powołuje ministrów). Dodatkowo rząd musi mieć zaufanie parlamentu, musi mieć za sobą większość głosów. Rząd jest organem kolegialnym. Premier jest tylko jego przewodniczącym i tak jak pozostali członkowie ponosi odpowiedzialność polityczną.

b) System kanclerski

W zasadzie całkowicie oparty na systemie parlamentarno- gabinetowym, dlatego prościej będzie omówić różnice między tymi dwoma systemami. Przede wszystkim mamy tu do czynienia z mieszanym systemem wyborczym. W państwie niemieckim sytuacja ta wygląda tak, że połowa kandydatów wybierana jest z list wyborczych, a połowa z list krajowych. Druga ważna różnica to pozycja rządu i kanclerza (szef rządu). Obalenie rządu jest możliwe tylko w drodze tzw. konstruktywnego wotum nieufności. Oznacza to, że odwołanie rządu odbywa się poprzez odwołanie kanclerza z jednoczesnym powołaniem następnego- w jednym głosowaniu. Kanclerz jest jednoosobowym szefem rządu, ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, a przed kanclerzem odpowiadają ministrowie. Parlament wybiera szefa rządu w głosowaniu, a kanclerz sam powołuje rząd i za niego w pełni odpowiada. Powołując ministrów nie musi wcale konsultować się z parlamentem. W sytuacji braku poparcia dla kanclerza i niechęci parlamentu, kanclerz może zgłosić się do parlamentu o nadanie wotum zaufania. Gdy ten wniosek nie przejdzie, to może podać się do dymisji bądź poprosić o wprowadzenie tzw. ustawodawczego stanu wyjątkowego, co znaczy tyle, że przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy będzie on rządził z całkowitym pominięciem parlamentu. Prezydent może taki stan wprowadzić bądź zarządzić konstruktywne wotum nieufności. Na przykładzie Niemców taka sytuacja wyglądałaby następująco: kanclerz pomija całkowicie Bundestag, czyli parlament, ale za to odpowiada przed Bundesratem, czyli reprezentacją landów. Delegacje do Bundesratu powoływane są przez rządy poszczególnych krajów- landów. Jeżeli chodzi o głosowanie, to muszą ono głosować z nakazu swego rządu i wszyscy reprezentanci danego landu muszą być jednomyślni, inaczej ich głosy nie będą w ogóle brane pod uwagę. Mandaty są więc skrajnie imperatywne.

c) System prezydencki

Jest przeciwieństwem systemu parlamentarno- gabinetowego. Przed wszystkim oparty jest na zasadzie separacji, czyli rozdzielenia tych trzech władz.

Władza wykonawcza jest monistyczna- jeden organ- prezydent, który powoływany jest w drodze wyborów powszechnych. Nie jest odpowiedzialny politycznie, ale konstytucyjnie owszem. Separacja działa na dwóch płaszczyznach. Na płaszczyźnie organizacyjnej prezydent nie ma wpływu na Kongres oraz jest odpowiedzialny konstytucyjnie i senat musi wyrażać zgodę na jego akty nominacyjne. Na płaszczyźnie funkcjonalnej natomiast, zasadza się przekonanie, że te trzy rodzaje władzy nie muszą wcale się ze sobą wiązać.

System prezydencki jest niepowtarzalny, funkcjonuje tylko w Stanach Zjednoczonych. Podejmowano próby wprowadzenia go do państw Ameryki Łacińskiej, ale próby spełzły na niczym.

Władza ustawodawcza- Kongres poza uprawnieniami ustawodawczymi posiada także uprawnienia budżetowe. Mimo separacji prezydent posiada prawo veta.

System prezydencki przeszedł bardzo istotne zmiany od momentu powstania. Ostrość separacji uległa zmniejszeniu, natomiast rola prezydenta wzrosła. Wpływ na to miało kilka czynników, ale przede wszystkim Wielki Kryzys Ekonomiczny, zerwanie Stanów z indywidualizmem, rozwój technologii militarnych. W modelu tym można mówić niewątpliwie o supremacji prezydenta, ale nie o jego dominacji.

12. Zasada podziału władzy

3 założenia trójpodziału władzy:

• istnieją 3 wyodrębnione władze: wykonawczą, ustawodawczą i sądownicza

• każda z władz powinna być sprawowana przez oddzielny organ państwowych

• wzajemne ograniczanie się władz

Mimo, że termin ten został wprowadzony dopiero przez Monteskiusza w XIX wieku, to sam podział władzy istnieje już od czasów starożytności.

a) Podział władzy w ujęciu horyzontalnym (poziomym): organy władzy centralne (wyższe szczeble zarządzania) i organy władzy terenowe (niższe szczeble zarządzania).

b) Podział władzy w ujęciu politycznym: organy rządzące (ugrupowana) i opozycja (ogranicza możliwości wykonywania władzy).

Według Monteskiusza powinno po prostu istnieć kilka organów państwowych, z których każdy ma inny zakres kompetencji; bez hierarchiczności. Klasyczny podział to władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza.

Należy jednak podkreślić, że władza ustawodawcza nie równa się władzy prawodawczej. Organy ustawodawcze nie mają monopolu na stanowienie prawa. Owszem, stanowi ustawy, ale pozostałe akty prawodawcze może ustanawiać władza wykonawcza. Niekiedy mamy do czynienia z ustawodawstwem delegowanym (władza wykonawcza może stanowić ustawy, ale pod kontrolą władzy ustawodawczej). Poza tym władza ustawodawcza sprawuje jeszcze inne funkcje: kontrolną, kreacyjną (powoływanie innych organów państwowych), tak więc nie ogranicza się tylko do ustawodawstwa i w wyniku tego mylne jest zamienne stosowanie terminu władza prawodawcza.

W ramach wstępu należy jeszcze zaznaczyć, że władza wykonawcza może mieć charakter monistyczny (jeden organ władzy wykonawczej- prezydent, król) lub dualistyczny (dwa naczelne organy- głowa państwa i rząd).

Monteskiusz dokonał tylko podziału władzy, ale nie wspominał nic w swoich pracach na temat równoważenia się czy hamowania. Należy też wrócić uwagę na to, że w każdym państwie ten podział wygląda trochę inaczej. Monteskiusz żył w czasach absolutyzmu i walki o wolność. I wreszcie, gdy absolutyzm został pokonany, szukał on gwarancji, że już nigdy nie powróci. Dlatego system trójpodziału władzy w takiej formie, jak przedstawił Monteskiusz mógł funkcjonować tylko we Francji. Zatem modeli organizacyjnych odpowiadających zasadzie trójpodziału władzy jest wiele, w zasadzie tyle, ile państw.

Różnica między odpowiedzialnością polityczną a konstytucyjną:

1) Przedmiot („za co?”):

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA Kierunek polityki bądź sposób jego realizacji.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA Naruszanie konstytucji lub ustawy związane z zajmowanym kierowniczym stanowiskiem w państwie niebędące przestępstwem.

2) Zakres odpowiedzialności (podmiotowy):

ODPOWEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA Odpowiedzialność indywidualna (za własne działania) i solidarna (za innych członków tego organu).

ODPOWEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA Tylko indywidualna (za własne działania).

3) Organ, przed którym ponosi się tą odpowiedzialność:

ODPOWEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA Przed organem politycznym (zazwyczaj przed parlamentem- odpowiedzialność parlamentarna).

ODPOWEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA W zasadzie przed organem o charakterze sądowym. W USA i w Rosji ponosi się odpowiedzialność prze organem politycznym.

4) Sankcje:

ODPOWEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA Dymisja- złożenie z urzędu.

ODPOWEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA O charakterze prawnym, a dokładniej o charakterze moralno politycznym- utrata godności, honorów, praw politycznych i oczywiście dymisja.

13. konstytucja jako źródło wiedzy o ustroju państwa

14. systematyka konstytucji

Systematyka konstytucji - wewnętrzny układ jaj treści, odpowiednie uporządkowanie jej postanowień (podział na wyodrębnione części) przeprowadzony według z góry przyjętych zasad klasyfikacji.

Systematyka stanowi manifestacje doktrynalną twórców konstytucji

3.09.1791 - Konstytucja Frarncji - pierwsza konstytucja o niemal współczesnej systematyce

Konstytucja USA - 7 rozdziałów, 4 pierwsze obszerne

Części konstytucji:

- preambuła (nie jest częścią normatywną)

- rozdział I - ustrój polityczny

- rozdział II - ustrój gospodarczy

- rozdział III - prawa, wolności, obowiązki obywatelskie

- kolejne rozdziały - organizacja i zasady funkcjonowania władz państwowych

- ostatni rozdział - przepisy o zmianie konstytucji

15. Suwerenność ludu (z uwzględnieniem cenzusów)

SUWERENNOŚĆ

- suwerenność monarchy

- suwerenność ludu

-zasada zasad, pierwotna i niezawisła, niezbywalna, najwyższa, nieograniczona, wyrosła z potrzeby teoretycznego uzasadnienia niezależnośći kształtujących się państw narodowych wobec hegemonicznych dążeń organizacji o charakterze uniwersalistycznym, w szczególności zaś z dążenia władzy centralnej państwa do podporządkowania sobie środków i systemów władzy funkcjonujących w granicach danego terytorim.

- suweren - lud - ma prawo powoływanie niektórych organów państwowych - prawo powoływania reprezentantów, którzy tworzą skład osobowy organu przedstawicielskiego - parlamentu

- suweren dokonuje wyboru z elit - partie decydują jak wyglądają listy - jest to znaczne ograniczone

- w jaki Usposób działają wybory:

- często zdarza się że w wyborach suweren ma ograniczoną decyzje - suweren wyraża swoją opcje polityczną i daje przewagę pewnym opcją nad innymi

- wybory prezydenckie są bezpośrednie, ponieważ elektorzy muszą...

- suweren ma prawo do współdecydowania

- demokracja bezpośrednia dzięki której suweren uczestniczy w sprawowaniu władzy

- Marsyliusz z Padwy w XIV w. w prazy "Obrońca Pokoju" - podwaliny współczesnej zasady suwerenności ludu.

Cenzusy - ograniczenie w prawie wyborczym:

Historyczne rodzaje cenzusów:

- domicylu (konieczność stałego miejsca zamieszkania w danym kraju przez określony czas, obecnie występuje w Stanach Zjednoczonych, osoba ubiegająca się o urząd prezydenta musi się na ich terytorium urodzić i zamieszkiwać USA od 14 co najmniej lat przed wyborami)

majątkowy (posiadanie własności ziemskiej, wysokość osiąganego dochodu bądź płaconych podatków)

- językowy (np. kandydat na baszkana Gagauzji musi znać język gagauzki)

- klasowy (polityczny)

- płci

- pochodzenia (odbierający prawa wyborcze Żydom)

- rasy (np. w III Rzeszy)

- służby w wojsku

- wykształcenia (wykluczanie analfabetów)

- wyznaniowy (wykluczający protestantów w krajach katolickich i katolików w krajach protestanckich, np. w Anglii)

- zawodowy

- zasługi

- zaufania obywateli (stosowany w polskiej ordynacji wyborczej do Senatu z 1935)

Współczesne cenzusy występujące w większości państw demokratycznych:

- obywatelstwa

- wieku

- pełni władz umysłowych

16. Rola kreacyjna społeczeństwa jako w praktyce dawanie przewagi jednym programom wyborczym nad innymi

17. Referendum (definicja, typologie)

Referendum - bezpośrednia decyzja głosowanie dotyczące konkretnego problemu nigdy obsady stanowisk,

obligatoryjne - fakultatywne,

ogólnokrajowe - lokalne,

konstytucyjne - ustawodawcze,

ratyfikacyjne - opiniotwórcze

18. prawa i wolności człowieka i obywatela, jasno określone obowiązki

Prawny status (sytuacja) jednostki w państwie zmieniał się. Następowało zwłaszcza rozszerzenie katalogu podstawowych praw i wolności człowieka i obywatela. W wieku XIX był on ograniczony do wolności, własności i równości. Dotychczasowy rozwój pozwala mówić o prawach trzech generacji.

Prawa człowieka pierwszej generacji to prawa i wolności osobiste oraz polityczne. Należą do nich w szczególności: prawo do życia, nietykalność osobista, prawo oporu przeciwko bezprawnej przemocy, nienaruszalność mieszkania, tajemnica korespondencji, prawo do przemieszczania się i wyboru miejsca zamieszkania; czynne i bierne prawo wyborcze, wolność wyrażania opini, wolność wyznania, wolność zrzeszania się, wolność zgromadzeń i wieców.

Prawa człowieka drugiej generacji to prawa ekonomiczne i socialne. Są to przedewszystkim: prawo do pracy, prawo do równej płacy za równą pracę, prawo do wypoczynku, prawo do strajku, prawo do zasiłku dla bezrobotnych, ochrona pracy kobiet i dzieci, prawo do renty inwalidzkiej.

Prawa człowieka trzeciej generacji to prawa ekologiczne oraz prawa do korzytsania z osiągnięć współczesnej cywilizacji. Należą do nich m.in.: prawo do czystego powietrza, prawo do wolnych od zanieczyszczeń wody i glebym prawo do bezpiecznej dla zdrowia żywności oraz prawo do korzystania ze źródeł światowego przekazu informacji.

Wraz z powiększaniem się katalogu praw i wolności człowieka i obywatela rozszerzały się granice działania władzy państwowej. Liberazlizm przypisywał państwu tylko funkcję ochrony porządku publicznego ("stróż nocny"). Współcześnie przeważa pogląd, że władza państwowa jest odpowiedzialna również za wolności i prawa pozytywne, np. bezpieczeństwo socjalne. Jest więc, jest więc uprawniona, a nawet zobowiązana do stwarzania elementarnych warunków ludzkiej egzystencji. W każdym państwie instnieje określony zakres gwarancji praw podstawowych, czyli całokształt środków służących zapewnieniu ich realizacji. Są to gwarancje materialne i formalne.

Gwarancje materialne to ogół środków, które służą państwu do zagwarantowania realizacji praw podstawowych. Należą do nich m.in.: tradycje polityczne, kultura polityczna, stan oświaty, świadomość prawna połeczeństwa, stan rozwoju gospodarzczego i możliwości finansowe państwa.

Gwarancje formalne (prawne, instytucjonalne) to całokształ środków prawnych i środków o charakterze instytucjonalnym, które państwo stworzyło i stosuje w celu zapewnienia realizacji podstawowych praw człowieka. Są to środki stwarzające możliwości oddziałowywania jednostek na państwo, np. prawa polityczne, albo zasady funkcjonowania i organizacji organów państowych ułatwiające realizację praw jednostki, np. zasada niezawisłości sędziów. Do środków służących pełnej realizacji praw podstawowych należą m.in.: kontrola konstytucyjności ustaw, sądownictwo powszechne i administracyjne, instytucja ombudsmana (rzecznika praw obywatelskich).

We współczesnym państwie prawa i wolności człowieka i obywatela powinny być zgodne z międzynarodowymi standardmi. Międzynarodowa ochrona praw jednostki jest realizowana zarówno w systemie Narodów Zjednoczonych, jak i w systemach regionalnych: europejskim, międzyamerykańskim i afrykańskim. We wszytskich tych systemach istnieją normy, np. Międzynarodowe Pakty Praw, organy i organizacje (np, Komitet Praw Człowieka NZ) oraz procedury stojące na straży przestrzegania praw człowieka w poszczególnych krajach i umożliwiających dochodzenie tych praw na arenie międzynarodowej (np. przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości w Hadze, Europejską Komisją Praw Człowieka).

W państwie prawa nie ma ścisłej zależności między prawami i obowiązkami obywateli. Najczęściej egzekwowane obowiązki obywateli to: obowiązek podporządkowania się prawu, płacenia podatków i służby wojskowej. Zasada panstwa prawa określa mechanizm działania państwa demokratycznego.

19. Międzynarodowy system ochrony praw człowieka i obywatela

Ukształtował się po II wojnie światowej, kiedy zaczęto dążyć do objęcia całości praw człowieka (kompleksowa kodyfikacja) w skali światowej (ochrona uniwersalna). Obejmuje on uniwersalny system ochrony praw człowieka, który ma charakter globalny, i zawiera prawa o charakterze powszechnym i cząstkowym, chroniące pewne kategorie podmiotów i szczegółowe przedmiotowo (głównie tworzy go ONZ), a także systemy regionalne, budowane przez organizacje działające na ograniczonych obszarach (Rada Europy, KBWE, OPA, OJA, ASEAN).

Oba te systemy stanowią podstawę traktatów generalnych i szczegółowych, natomiast trzecia forma - systemy wyspecjalizowane - koncentruje się na procedurach sankcjonujących prawa ze względu na obszar ich działania, czyli odnoszą się do specyficznej sytuacji lub określonej grupy podmiotów (np. prawa humanitarne tworzone w ramach Czerwonego Krzyża).

Na Międzynarodowy System Ochrony Praw Człowieka składają się obecnie takie dokumenty, jak

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948),

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (1966),

szereg szczegółowych konwencji, np. o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa (1948), statusie uchodźców (1951), eliminacji wszystkich form dyskryminacji rasowej (1965), eliminacji wszystkich form dyskryminacji kobiet (1979), Konwencja Praw Dziecka (1989).

Pozytywnym przykładem kształtowania systemu ochrony praw człowieka były doświadczenia z takimi aktami, jak ® Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1953) wraz z Europejską Kartą Socjalną (1965), ® Europejską Konwencją o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu (1987).

W obręb Międzynarodowy System Ochrony Praw Człowieka wchodzą też środki kontroli przestrzegania praw człowieka (sprawozdania, skargi państw, petycje) oraz instytucje powołane przez ONZ czy regionalne organizacje służące tym celom, np. w systemie ONZ te zadania spełnia Zgromadzenie Ogólne ONZ, Rada Gospodarczo-Społeczna, Komisja Praw Człowieka, Komitet Praw Człowieka, w ramach Rady Europy jest to Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Również KBWE/OBWE rozwija “ludzki wymiar” w swej działalności, podobnie czynią to inne struktury międzynarodowe: Unia Europejska, Międzynarodowa Organizacja Pracy, UNESCO oraz organizacje pozarządowe: Czerwony Krzyż, Amnesty International, Międzynarodowa Liga Praw Człowieka, Międzynarodowa Federacja Helsińska na Rzecz Praw Człowieka, SOS - Torture i wiele innych.

20. Umowy: Karta Narodów Zjednoczonych, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka..., Pakty z 1966

21. Źródła prawa

Źródła prawa - fakty prawotwórcze (formalne), czynniki kształtujące treść norm prawnych (materialne)

• rodzaje źródeł prawa :

• źródła prawa w sensie formalnym - każdy akt ,dokument lub decyzja ,która w danym systemie prawa uważa się za źródło norm prawnych (ustawa ,rozporządzenie ,precedens)

• źródła poznania prawa - są to wszelkiego rodzaju dokumenty i obiekty na podstawie których możemy ustalić treść norm prawnych (oficjalne żródła prawa n.p. urzędowe dzienniki promulgacyjne i nieoficjalne n.p.gazety ,książki)

• źródła prawa w sensie materialnym - odnosi się ją do tych czynników społecznych , politycznych i ekonomicznych ,któere wwarunkują treść prawa (ideologia ,przekonania moralne)

• samoistne i niesamoistne źródła :

• samoistne źródła prawa - nazywamy każdą regułę lub zasadę ,która może stanowić samodzielną podstawę decyzji sędziowskiej lub innego aktu stosowania prawa (konstytucja ,ustawy ,akty legislacji delegowanej ,normy prawa międzynarodowego pubicznego ,precedens ,prawo zwyczajowe)

• niesamoistne źródła prawa - wszystkie normy i materiały ,które nie mogą stanowić wyłącznej podstawy aktu stosowania prawa (orzeczenia sądowe ,materiały przygotowawcze ,poglądy doktryny ,materiały komparatystyczne)

22. Pluralizm polityczny

Pluralizm polityczny - w państwach demokratycznych jedna z zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych, polegająca na istnieniu dwóch lub więcej partii politycznych reprezentujących różne programy i orientacje, walczących o zdobycie władzy w państwie. Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie. Istotnym wskaźnikiem pluralizmu jest zatem legalność i swoboda działania opozycji politycznej.

Zasada ta zakłada wolność tworzenia partii politycznych i równorzędną rywalizację różnych ugrupowań bez stwarzania prawnie uprzywilejowanej pozycji dla jednej z nich. Przyznanie jednej partii roli kierowniczej, przewodniej jest sprzeczne z zasadą pluralizmu politycznego. Systemy partyjne w krajach, których ustrojem jest demokracja parlamentarna, funkcjonują w oparciu o trzy podstawowe zasady: pluralizmu politycznego, wolnej gry sił politycznych oraz legalnej opozycji.

Zasada pluralizmu politycznego wywodzi się z idei wolności jednostki oraz równości wszystkich obywateli w suwerennym i zróżnicowanym społeczeństwie demokratycznym.

W systemie demokracji pluralistycznej społeczeństwo postrzegane jest jako całość złożona z jednostek i grup społecznych, które dążą do realizacji własnych interesów. Społeczeństwo jest silnie zróżnicowane pod względem politycznym, ekonomicznym - jest więc pluralistycznie zbudowane. Jednostki dla osiągnięcia wspólnych celów organizują się tworząc organizacje polityczne, ideologiczne, kulturowe o charakterze dobrowolnym. Organizacje te na drodze wzajemnej walki i konkurencji, respektując obowiązujące reguły demokratyczne, dążą do zdobycia władzy. Zasada pluralizmu politycznego odnosi się tylko do partii działających legalnie, akceptujących podstawowe zasady ustroju państwa, zawarte w konstytucji tego państwa.

Przeciwieństwem pluralizmu politycznego jest zasada koncentracji i monopolizacji władzy. W koncepcjach socjalistycznych uprzywilejowaną pozycję miała partia klasy robotniczej.

Istnieją dwie propozycje sprzyjające urzeczywistnieniu zasady pluralizmu politycznego. Jedna z nich zakłada, że należy w większym stopniu niż dotychczas otworzyć systemy partyjne na zróżnicowane interesy społeczne. Druga postuluje przyznanie szerokich prerogatyw organizacjom społecznym oraz dopuszczenie do rywalizacji różnych grup społecznych. Obie koncepcje mają na celu zapobieganie monopolizacji władzy w rękach jednej partii czy organizacji.

23. Praworządność

Praworządność - ścisłe stosowanie prawa przez wszystkie organy państwowe oraz przestrzeganie prawa przez inne podmioty

Pojęcie praworządności, według dominującego stanowiska nauki prawa, dotyczy zarówno organy państwowe jak i zwykłych obywateli czy osoby prawne.

W nauce prawa znane są obecnie dwie konkurencyjne koncepcje praworządności, które dzieli odmienne podejście do kwestii wartościowania prawa. Są to:

Zwolennicy formalnej koncepcji praworządności przyjmują, że praworządne są wszelkie działania organów państwa, które są zgodne z ustanowionych prawem. Sama treść prawa jest obojętna, a więc przyjmuje się, że przestrzeganie prawa jest wartością samoistną, która daje obywatelom poczucie pewności, stabilności i przewidywalności.

Zwolennicy materialnej koncepcji praworządności twierdzą natomiast, że nie można ograniczać problemu praworządności jedynie do aspektów formalnych. Ich zdaniem istotna jest również treść prawa. Istotnym argumentem na rzecz takiego pojmowania praworządności są działania reżimów totalitarnych (państwa nazistowskiego czy państw komunistycznych), w których wiele czynów było wprawdzie zgodnych z obowiązującym prawem, ale prawo to było złe z moralnego punktu widzenia. PRL była uważana za państwo niepraworządne zarówno z punktu widzenia formalnej, jak i zwłaszcza materialnej koncepcji praworządności.

Podkreśla się, że za praworządne można uznać państwo, w którym nie tylko przestrzega się prawa, ale i prawo spełnia pewne postulaty natury aksjologicznej. Takie podejście wiąże się ze zmiennością historyczną, geograficzną czy kulturową norm leżących u podłoża stanowienia prawa, które mogą być odmienne w zależności od przekonań filozoficznych, politycznych, religijnych czy moralno-światopoglądowych. Można jednak wyróżnić pewne uniwersalne zasady (przyjmowane także w polskiej doktrynie prawa), że prawo powinno być równe dla wszystkich obywateli, deklarować powstawowe wolności i prawa człowieka i obywatela, zawierać gwarancje ich realizacji. Innymi słowy, choć formalne przestrzeganie prawa jest warunkiem koniecznym, prawo nie może być oderwane od swoich społecznych funkcji, celów i ważnych społecznie wartości.

W krajach europejskiego kręgu kulturowego katalog wartości jest w zasadzie jednolity i obejmuje takie wartości jak wolność i godność człowieka, równość wobec prawa, prawo do życia i osobistego bezpieczeństwa, wolność sumienia, poglądów i wyznania, wolność działania w granicach gwarantujących nieszkodzenie innym czy prawo do własności.

Problem praworządności był już dostrzegany przez starożytnych myślicieli, jak Platon i Arystoteles. Koncepcja państwa prawnego rozwinęła się szczególnie w Niemczech w XIX w. Jednym z głównych jej propagatorów był Robert von Mohl.

Gwarancje państwa prawa

• ustrojowe

- podział władzy

- legalnie i swobodnie działająca opozycja

- niezbywalność wolności obywatelskich

- niezawisłość sądów

• legislacyjne

- hierarchia aktów prawnych

- nadrzędność konstytucji w systemie aktów prawnych

- rozgraniczanie kompetencji prawotwórczych

• proceduralne

- wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw

- zasada odpowiedzialności indywidualnej

- domniemanie niewinności oskarżonego

- prawa oskarżonego w procesie karnym

- badanie zgodności decyzji administracyjnych z prawem

Cechy państwa prawa

• zabezpieczenia wolności

- prawa zasadnicze wyznaczają linię graniczną działań państwa

- ograniczanie wolności możliwe jest wyłącznie poprzez państwowe unormowania prawne

• równość wobec prawa

- zniesienie podziałów stanowych

• pewność prawa

- istnienie prawa formalnego (postępowanie sądowe przebiega zgodnie z nim)

- nadrzędność ustaw w stosunku do innych aktów prawnych

- sądowa ochrona prawna

- ochrona przed samowolnym uwięzieniem

- zakaz stanowienia ustaw działających wstecz

• trójpodział władzy

24. Kultura prawna

Kultura prawna - aspekt ogólnie pojmowanej kultury, odnoszący się do stosunku człowieka wobec prawa. Kulturę prawną można zdefiniować jako przejawiające się w społeczeństwie, indywidualne i zbiorowe postawy wobec prawa, zarówno w rozumieniu egzekwującego sprawiedliwość aparatu, jego instytucji jak i konkretnych norm prawnych. Podstawą kultury prawnej jest postępowanie określane jako "prawe" (w przypadku jednostek) lub "praworządne" (w przypadku organizacji i państw). Definicję tę zaproponował Stanisław Grodziski. Zbliżona do definicji Grodziskiego jest ta zaproponowana przez Adama Podgóreckiego. Określił on kulturę prawną jako ogół nawyków i wartości związanych z akceptacją, oceną, krytyką i realizacją obowiązującego prawa. Odmiennie i bardziej ogólnie kulturę prawną zdefiniował Krzysztof Pałecki, stwierdzając, że jest to ogół prawnych działań symbolicznych danej zbiorowości w określonym czasie.

---