1. Teoria wychowania jako dyscyplina pedagogiczna

1. Przedmiot teorii wychowania.

- kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży

- stwarzanie warunków ułatwiających samoaktualizację możliwości jednostki

2. Trzy główne zadania teorii wychowania.

- formułowanie celów, które będą realizowane w procesie wychowawczym (deontologia-zajmuje się powinnościami)

- projektowanie działalności wychowawczej, czyli sposób i metodę, aby realizować cele

- różne czynniki warunkujące powodzenie lub niepowodzenie realizacji celów.

3. Z historii teorii wychowania charakterystyka lat:

1945-48, powoływanie się na dorobek pedagogiki międzywojennej; krytyka pajdocentryzmu-pogląd przyznający miejsce centralne dziecka w procesie wychowania; docenianie roli nauczyciela i wychowawcy;

1949-56, wywieranie ideologicznego nacisku na teorię wychowania; pedagogika radziecka jedynym źródłem inspiracji dla teorii wychowania; przywiązywanie wagi do systemu wychowania kolektywnego(metoda wychowania wykorzystująca oddziaływanie zorganizowanej grupy (kolektywu) na jednostkę, podporządkowująca jednostkę celom i normom reprezentowanym przez grupę)

1956-89,badania nad skutecznością form wychowania; nawiązywanie kontaktów z krajami zachodnioeuropejskimi; charakter empiryczno-indukcyjny.

4. Trzy sposoby uprawiania teorii wychowania.

- refleksja nad wychowaniem oraz systemów wartości i koncepcji człowieka

- przeprowadzanie badań dotyczących procesu wychowania

- sięganie do własnych doświadczeń w zakresie podejmowania z dziećmi i młodzieżą pracy pedagogicznej.

2. Pojęcie wychowania i jego cechy

1. Wychowanie w szerokim i wąskim rozumieniu.

- szerokie rozumienie: odnosi się do wychowania skoncentrowanego na rozwoju umysłowym i uczuciowym jednostki, na sferze motywacji i konkretnych zadań. Obejmuje całą naszą osobowość

- wąskie rozumienie: odnosi się do kształtowania charakteru jednostki (moralności)

2. Pojęcia „wychowanie” wg. Emila Durkheima:

„wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które nie dojrzały jeszcze do życia społecznego”

3. Klasyfikacje definicji wychowania w ujęciu S. Kunowskiego.

- prakseologiczne (oddziaływanie dwustronne)

- ewolucyjne (proces samorzutnego rozwoju wychowanka)

- sytuacyjne (docenianie środowiska wychowanka)

- adaptacyjne (przygotowanie wychowanka do wymagań i oczekiwań społecznych)

4. Charakterystyka wychowania jako oddziaływania bezpośredniego i pośredniego.

- bezpośrednie: wychowanie z góry zaprojektowane, tylko osoby dorosłe mogą wywierać wpływ na dzieci i młodzież; wychowanie derektywne - dokonywanie zmian w rozwoju wychowanka (np. z góry wybieranie szkoły dla dziecka)

- pośrednie: pozwolenie, aby wychowanek samodzielnie podejmował ważne w swoim życiu decyzje; wychowanie niedyrektywne - wspomaganie w rozwoju wychowanka, przekazanie odpowiedzialności wychowankowi (samowychowanie), wchodzenie z dziećmi w relacje oparte na współpracy, towarzyszenie w radościach i smutkach, pomoc w realizowaniu możliwości dziecka.

5. Pojęcie:

Socjalizacja :uspołecznienie, trwa całe życie; szerokie rozumienie - nabywanie społecznej dojrzałości i kompetencji społecznych; wąskie rozumienie - wpływ życia społecznego lub proces oddziaływania społecznego na jednostkę

Inkulturacja - proces wchodzenia przez jednostkę w Zycie kulturalne danego społeczeństwa, czyli wrastanie w charakterystyczną dla niego kulturę.

Różnica między tymi procesami a wychowaniem:

Cechy wychowania	Cechy procesów
Świadome, celowe, zamierzone, zaplanowane, dzieci i młodzież biernie, wychowankowie starają się znaleźć racjonalne uzasadnienie pozytywnych wobec nich postaw	Niekierowane, niezaplanowane, niezależne od woli wychowawców lub wychowanków, występują głównie jako zjawiska współtowarzyszące wychowaniu, przystosowują się wymagań stawianych im przez społeczeństwo i kulturę

6. Wartości leżące u podstaw wychowania i opieki.

Wartości wychowania	Wartości opieki
- rodowód społeczno-kulturowy - mieszczą się w postulowanym modelu wychowania - wtórne i relatywne w stosunku do wartości opieki - mieszczą się w sferze pożądanych i postulowanych stanów rzeczy, bez których realizacji człowiek „jakoś” żyć - zmienne i przemijające, kształtuje je czas, ideologia, warunki społeczno-polityczne - najważniejsze składniki bytu osobowego, „żeby być”	- wynikają z biopsychicznej natury człowieka - zawierają się w realnej osobie i egzystencji podopiecznego - charakter pierwotny i fundamentalny (zachowanie życia, rozwoju, zdrowia) - cechy konieczności i niezbywalności życiowej - charakter trwały, ponadczasowy, nie ulegają ideologią, system społeczno-polityczny - przedmioty potrzeb, składniki „posiadania”, „żeby być”

7. CECHY WYCHOWANIA:

- złożoność: uwarunkowania zachowań ludzkich: zewnętrzne-wszystko co nas otacza, wewnętrzne-osobiste przeżycia i doświadczenia jednostki

- intencjonalność: świadome i celowe oddziaływanie na rozwój wychowanka

- interakcyjność: oddziaływanie dwustronne na zasadzie dwustronnej korzyści

- relatywność: związana z trudnością przewidywania tych samych sytuacji, wynik złożoności procesu wychowania

- długotrwałość: ciągłość i systematyczność

3. Wychowanie w świetle koncepcji psychologicznych i pedagogicznych

1. Charakterystyka wychowania według koncepcji:

- behawiorystycznej: bezpośrednie oddziaływanie wychowawcy na wychowanka, polegającym na jawnym kierowaniu jego rozwojem. Uprzedmiotowienie wychowanka, traktuje się go jako tworzywo pozbawione własnych koncepcji i aktywności.

- humanistycznej: postępowanie niederektywne, tj. wykluczające narzucanie dzieciom i młodzieży czegokolwiek. Wychowanie ma stwarzać odpowiednie warunki, sprzyjające samorealizacji wychowanka.

2. Cechy człowieka, który osiągnął najwyższy poziom samoaktualizacji według A. H. Maslowa.

- pełniej, mniej schematycznie i bardziej trafnie spostrzega ludzi i przedmioty

- ma pozytywną samoocenę; nie jest nastawiony obronnie

- jest spontaniczny w swym myśleniu, odczuwaniu i zachowaniu

- jest skoncentrowany na problemach, nie zaś na własnym „ja”. Źyje sprawami, które uważa za ważne

- dobrze znosi samotność

- przezywa uniesienia, zdumienia, grozę, poczucie potęgi, a także i bezradności, zagubienia

- interesuje się społeczeństwem i miłuje ludzkość, współdźwięczny z nią. Nie żywi wrogości do ludzi

- nawiązuje bliższe kontakty z niewieloma ludźmi., lecz są one nacechowane głębią i powagą

- znajduje większe zadowolenie niż inni w samym dążeniu do celu

- ma poczucie humoru, lecz jest to humor raczej filozoficzny niż złośliwy

- jest pod jakimś względem twórczy, oryginalny

- nie jest oderwany od kultury, lecz także nie jest od niej nazbyt zależny

3. Charakterystyka koncepcji pedagogicznej:

- J. Korczaka: domaga się bezwzględnego przestrzegania niezbywalnych praw dziecka, tj. prawo do szacunku, radosnego dzieciństwa, współdecydowania o własnym losie itp. Troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży , która przejawia się w różnych formach aktywności.

- A. Kamińskiego: stanowi udaną próbę wskazania możliwości wykorzystania harcerstwa w pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły.

- C. Freineta: polega na stanowczym przeciwstawianiu tradycyjnym metodom nauczania i wychowania np. technik szkolnych - wg autora istota tych technik jest zdobywanie wiedzy po omacku.

4. Wartości źródłem wychowania

1. Pojęcie wartości w ujęciu teorii wychowania.

Wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi cel dążeń ludzkich.

2. Trzy sposoby istnienia wartości:

- obiektywny: właściwość przedmiotów istniejąca niezależnie od tego, jak ludzie je oceniają. Są automatyczne i zewnętrzne, charakter powszechnie obowiązujący, np. dobro, prawda, piękno.

- subiektywny: właściwości ukształtowane przez człowieka. Są wytworem ocen.

- obiektywno-subiektywny: wartość ma w sobie cos istniejącego niezależnie od osoby oceniającej i coś przez nią zdeterminowanego.

3. Klasyfikacja wartości według E. Springera

- teoretyczne: dla ludzi, którzy cenią odkrywanie prawdy, jaką daje nauka

- ekonomiczne: dla ludzi ceniących dobro materialne

- estetyczno-artystyczne: dla ludzi ceniących przeżycia piękna i harmonii

- społeczne: bezinteresowne działania na rzecz innych

- polityczne: władza i wpływy

- religijne: prawda, której źródłem jest religia (wiara w Boga)

4. Klasyczna triada wartości.

5. Preferowanie wartości uniwersalnych w wychowaniu.

- altruizm: niesienie pomocy, uświadamianie sobie potrzeby okazywania innym troski

- tolerancja: skłonność do zgody na myślenie, działanie inne niż nasze

- odpowiedzialność: zobowiązanie jednostki, aby wypełniała ona wyznaczone czynności w sposób w miarę swych możliwości

- wolność: działania, decyzje i wybory, które są zgodne z naszymi wartościami

- sprawiedliwość: gotowość oddawania każdemu tego, co mu się należy

5. Cele wychowania

1. Pojęcie celu wychowania

- to pewien postulowany stan osiągany w wyniku oddziaływań wychowawczych.

2. Klasyfikacja celów wychowania w ujęciu A. Guryckiej.

- kreatywne: typu „wywołać…”, „ukształtować…” np. nowe zachowania, poglądy

- optymalizujące: typu „zwiększyć…”, „poszerzać…” np. wrażliwość, zaangażowanie

- minimalizujące: typu „osłabić…”, „ograniczać…” np. agresję, nadmierną wrażliwość

- korekcyjne: typu „przekształcić…”, „zmienić…” np. postawę, przekonania

3. Charakterystyka trzech nurtów celów wychowania w ujęciu M. Ossowskiej.

- nurt mądrości życiowej: np. konieczność przynoszenia ulgi w ludzkim cierpieniu

- nurt perfekcjonistyczny: np. troska o własna doskonałość

- nurt społeczny: kształtowanie postawy, która cechuje jednostkę

4. Cele wychowania w ujęciu W. Brezinki.

- aspekt rozwojowy: ochrona dziecka przed złym wpływem. Wspomaganie rozwoju psychicznego i fizycznego

- aspekt społeczny: naśladowanie przez wychowanka postaw opiekuna

- aspekt kulturowy: przyswajanie materialnego i duchowego dorobku ludzkości

- aspekt religijny: wsparcie ze strony religii

5. Warunki skutecznego realizowania celów wychowawczych.

- zgodność celów wychowania z wartościami uniwersalnymi

- uwzględnianie celów nadrzędnych i podrzędnych

- uwzględnianie celów krótko- i długotrwałych

- uwzględnienie celów dostosowanych do zaistniałej sytuacji wychowawczej

- rezygnacja z nadmiernej ilości celów wychowania

6. Psychospołeczne warunki skutecznego wychowania

1. Różnice między podmiotowym a instrumentalnym traktowaniem ucznia.

- podmiotowe: poszanowanie ich prawa do własnej niezależności i odrębności

- przedmiotowe(instrumentalne): wychowanek jako tworzywo wymagające zmian przez zaprogramowane oddziaływania z zewnątrz.

2. Akceptacja, empatia, autentyzm, personalizm, w podmiotowym traktowaniu uczniów.

- akceptacja: zakłada uznanie dzieci i młodzież takimi, jakimi są naprawdę, tj. bez stawiania specjalnych warunków

- empatia: każdy żyje w swym własnym wewnętrznym świecie. Centrum świata wewnętrznego to on sam

- autentyzm: konieczność szczerego wyrażania swoich uczuć i przekonań

- personalizm: doktryna stawiająca ponad wszelka rację stanu podstawową wartość osoby ludzkiej

3. Charakterystyka demokratycznego, liberalnego i autokratycznego stylu wychowawczego.

- demokratyczny: okazywanie wychowankom życzliwości i rozumienia, pozyskiwanie sympatii, zaufania (styl dominujący)

- autokratyczny: zobowiązanie nauczyciela do przejmowania odpowiedzialności za zachowanie wychowanka

- liberalny: dawanie dzieciom możliwie szerokiego zakresu swobody (styl negowany)

7. Metody wychowania

1. Pojęcie metody wychowania.

- systematycznie stosowane sposoby postępowania wychowawczego lub powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie stawia sobie wychowawca

2. Warunki skutecznego wykorzystania metod wychowania

- umiejętność posługiwania się dana metodą

- zaistniała sytuacja wychowawcza

- cechy osobowości wychowanka

- doświadczenia nabyte przez wychowanka

- aktualnie oddziałujące wpływy środowiska na wychowanka

- zgodność z psychospołecznymi warunkami efektywności oddziaływań wychowawczych

- odpowiednie podejście wychowawcy do wychowanka

3. Klasyfikacja metod wychowania według kryteriów oddziaływań indywidualnych i grupowych.

1. oddziaływania indywidualne:

- metoda modelowania (przykładu): przyswajanie zaobserwowanych zachowań, nabywanie nowych oraz modyfikowanie dawniej już zaobserwowanych. Istota to obserwacja.

- metoda zadaniowa: polega na powierzaniu dzieciom i młodzieży konkretnych zadań, których wykonanie prowadzi zwrotnie do konstruktywnych zmian. Istota to działanie/praktyka.

- metoda perswazyjna: polega na uświadamianiu dziecku obowiązków i powinności, jakie mają wobec społeczeństwa oraz na przypominaniu przysługujących im praw. Istota to słowo. Powinna zakończyć się aforyzmem, czyli tzw. złotą myślą.

- metoda karania: sposób oddziaływania wychowawczego za pomocą świadomie stosowanych kar

- metoda nagradzania: polega na promowaniu zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia za pomocą udzielania pochwał lub przyznawanie nagród

2. oddziaływania grupowe: polega na aktywizowaniu dzieci i młodzież w działalności zespołowe i samorządowe. Spodziewany efekt uzyskuje się przeważnie dzięki odpowiednio zorganizowanej działalności

- metoda organizowania działalności zespołowej: polega na tworzeniu w klasie szkolnej lub grupie kilkuosobowych zespołów, celem omówienia interesujących problemów wychowanków

- metoda organizowania działalności samorządnej: polega na umożliwieniu wychowankom współudziału w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu przez nich konkretnych zadań

8. Techniki oddziaływań wychowawczych

1. Różnica między metodami wychowania a technikami oddziaływań wychowawczych.

2. Klasyfikacja technik oddziaływań wychowawczych

1. techniki wymiany opinii: (cecha konstytutywna to wymiana opinii dzieci i młodzieży)

- burzy mózgów ( A.F. Osoborna)

- decyzji grupowej (pomocna w przyswajaniu grupie norm współżycia i współdziałania)

- sondażu opinii (próba uprzystępnienia jednemu z uczniów tego, jak „widzą” go inni

- ekspresji słownej (umożliwienie wychowankom swobodnego wyrażania myśli i uczuć w formie utworu pisemnego, a następnie wspólnym umówieniu)

- kontaktów międzyludzkich (rozwijanie umiejętności słuchania, nawiązywanie bliskich kontaktów z innymi

2. techniki oparte na dramatyzacji: (odwołują się do organizowania różnych scenek wraz z dialogami)

- socjodramatyczna (wspólne omawianie problemów , odgrywanie spontaniczne scenek związanych z problemem)

- gier dramatycznych (omawianie problemów o szerszym znaczeniu, zachowania uczniów poza obrębem szkoły)

- dramy (sposób organizowania procesu uczenia się, wielostronne rozwijanie osobowości uczniów

3. techniki wzmocnienia pozytywnego i negatywnego: (próba przeciwstawienia się zachowaniom negatywnym z wychowawczego i moralnego punktu widzenia)

- wzmocnienia pozytywnego (odwoływanie się do pochwał i nagród)

- wzmocnienia negatywne (szynka interwencja, słowne upomnienia, potracenie punktów, chwilowa izolacja)

4. techniki oddziaływań niewerbalnych: (wysoko cenione techniki wychowawcze)

- swobodnej ekspresji plastycznej (samorzutne uzewnętrznienie swych przeżyć za pomocą rysowania)

- ignorowania zachowań niepożądanych (bagatelizowanie przez wychowawcę drobnych i szybko przemijających uchybień wychowanków)

5. techniki organizowania czasu wolnego:

- rekreacji kulturowo-rozrywkowej (rekreacja bierna i czynna)

- rekreacji twórczej (szeroki zakres zajęć plastycznych, muzycznych, technicznych i konstrukcyjnych

- rekreacji fizycznej (łatwe do stosowania i cieszą się dużym uznaniem wychowanków

- rekreacji przez działalność społeczną (przyswajanie przez wychowanków zachowań podporządkowanych dobru wspólnemu)

9. Dziedziny wychowania

1. Charakterystyka dziedziny wychowania:

- moralnego: ma na celu zapoznanie wychowanków z normami określającymi ludzkie powinności.

- estetycznego: rozwijanie wrażliwości wychowanków na takie zjawiska jak piękno i uroda

- seksualnego: ogół oddziaływań i wpływów zmierzających do kształtowania wychowanków postawy szacunku wobec płci odmiennej oraz takich uczuć wzajemnych jakie łączą dziewczyny i chłopców

- patriotycznego: wdrażanie lub przyuczanie do umiłowania własnej ojczyzny i narodu, łącznie z gotowością do wyrzeczeń.

10. Podstawowe środowiska wychowawcze

1. Funkcje rodziny:

- prokreacyjna(biologiczna): cel to zrodzenie potomstwa, zapewnienie ciągłości społeczeństwa, zaspokojenie potrzeb erotyczno-seksualnych małżonków;

- opiekuńcza: udzielanie konkretnej pomocy członkom rodziny w różnych sytuacjach życiowych;

- gospodarcza(ekonomiczna): zapewnienie członkom rodziny niezbędnych warunków do utrzymania przy życiu; dostarczenie dóbr materialno-bytowych;

- wychowawcza(socjalizacyjna): wprowadzenie członków rodziny w szeroko rozumiane życie społeczne, łącznie z językiem ojczystym, obyczajami, wzorami zachowań i wartościami kulturowymi

- stratyfikacyjna: gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy, wyznaczająca ich przynależność do określonej klasy czy warstwy społecznej

2. Warunki prawidłowego spełniania funkcji wychowawczych w rodzinie

- zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych dzieci (bezpieczeństwa, miłości, przynależności, uznania i samourzeczywistnienia)

- dostarczanie pożądanych społecznie wzorów zachowań

- przekazywanie i przyswajanie wartości, norm i zasad współżycia i współpracy w danym społeczeństwie

- umożliwienie dzieciom aktywnego udziału w różnych czynnościach i obowiązkach domowych

- rozwijanie i rozszerzanie kontaktów międzyludzkich, tj. pogłębianie u dzieci więzi emocjonalnych z krewnymi, przyjaciółmi i znajomymi

3. Typologia rodzin

- pełna

- złożona z dwojga rodziców i dzieci, połączonych ze sobą silną więzią emocjonalną, w której się przestrzega powszechnie uznawanych norm, zasad, wartości i ideałów

4. Style wychowania w rodzinie

- demokratyczny: polega na nawiązywaniu przez rodziców przyjacielskich kontaktów z dziećmi, liczenie się z ich potrzebami i zdaniem; ważny jest podział obowiązków

- autokratyczny: mało skuteczny i niepożądany; duży dystans między rodzicami i dziećmi, kontakty są formalne; traktowanie dzieci instrumentalnie (przedmiotowo); dzieci w lęku przed karą, niska samoocena;

- liberalny: mało preferowany w wychowaniu; niemal całkowite pozostawienie dzieci samym sobie, niewtrącanie się w ich sprawy, pozbawienie wszelkiej kontroli nad dzieckiem

- niekonsekwentny: równie szkodliwy jak autokratyczny i liberalny; brak spójności oddziaływań wychowawczych; zmienność i przypadkowość oddziaływań na dziecko;

5. Ogólna charakterystyka szkoły jako instytucji kształcenia i wychowania

Szkoła zajmuje się kształtowanie i wychowywaniem. Odpowiedzialni za realizację programów szkolnych są: dyrektor, rada pedagogiczna, a nawet rodzice i uczniowie ( szczególnie samorządy uczniowskie)

6. Klasa szkolna jako grupa rówieśnicza

„dwie jednostki lub więcej pozostają ze sobą w bezpośredniej interakcji, gdy mają względnie jasny cel, posiadają wspólnie ustalone normy i maja względnie rozwiniętą strukturę”.

7. Struktura klasy szkolnej

układ powiązanych ze sobą pozycji; wzajemne sympatie i antypatie między uczniami w klasie wydzielają strukturę klasy

8. Formalny i nieformalny nurt w życiu klasy

- nurt formalny: uczniowie nie zawsze mają możliwość np. zaspokojenia potrzeb uznania.

- nurt nieformalny: uczniowie czują się swobodniej w klasie; są bardziej otwarci i zaspakajają swoje potrzeby

1. Pożądana wychowawczo struktura klasy

- Struktura stosunkowo zwarta: połączenie nurtu formalnego i nieformalnego; pozycje uczniów w klasie są wyrównane; akceptacja, rozumienie i uznanie wśród rówieśników.

10. Normy klasy szkolnej

- normy grupowe: normy „wypracowane” przez samych uczniów, które stanowią dla nich ważny układ odniesienia, regulujący ich zachowanie w różnych sytuacjach.

* Normy w klasie wg A. Janowski:

- dotyczące zadania, regulujące metody i sposoby postępowania niezbędne do realizacji celu grupowego

- regulujące interakcje w grupie - powodujące przewidywalność zachowań niektórych osób i zapobiegające pojawianiu się konfliktów

- dotyczące postaw i przekonań, określające, jakie postawy są w grupie pożądane, jakie zaś negowane

- dotyczące zewnętrznych zachowań, np. regulujące sposób ubierania się, uczesania czy postępowania

---