Kontrola społeczna-to wszelkie mechanizmy uruchamiające i/lub wymuszające współdziałanie poszczególnych jednostek utrzymujące porządek społeczny. To szereg miar, sugestii, systemów perswazji i nacisku aż do przymusu fizycznego stosowanych przez daną grupę doprowadzających zachowania jednostki do zgodnych z oczekiwaniami owej grupy. To system oddziaływania skłaniający jednostkę do pożądanych zachowań.

Wymiary kontroli społecznej:

• wewnętrzna;

• zewnętrzna:

• formalna,

• nieformalna.

Sankcje społeczne-to reakcja grupy lub jednostki na zachowania innej jednostki (lub grupy) w określonej sytuacji. Treści i formy tej reakcji mogą być różne ale zawsze mają na celu skłonienie do zachowań pożądanych i odstraszenie od niepożądanych.

Typy sankcji społ:

• formalne pozytywne;

• formalne negatywne;

• nieformalne pozytywne;

• nieformalne negatywne.

Konformizm-to dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do oczekiwań pozostałych członków grupy.

Dewiacja-to zjawisko niezgodne z normami i oczekiwaniami społecznymi.

Patologia-to zachowanie niezgodne z normami i oczekiwaniami społecznymi rodzące szkodliwe skutki.

Patologia społ:

1. Podgórecki-to ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego lub struktury który pozostaje w zasadniczej niedającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami które w danej społeczności są akceptowane;

2. Lipka-to określony stan postaw, zachowań i sytuacji życiowych które są szkodliwe dla historycznie uwarunkowanego postępu i powodują ujemne następstwa dla wszechstronnego rozwoju jednostki, grupy lub całego społ a polegają na nieprzestrzeganiu obowiązujących przepisów prawa, norm moralnych, obyczajowych i kulturowych oraz na odrzucaniu lub nieposzanowaniu wartości obiektywnie zgodnych z interesami jednostki i ogółu obywateli na określonym etapie rozwoju kraju.

Cechy patologii:

• ma mieć charakter zbiorowy, masowy;

• musi występować brak społecznej akceptacji do tego rodzaju zachowania;

• narusza jakąś normę, wartość;

• musi wystąpić konieczność użycia zbiorowej siły społecznej do zwalczania tej patologii.

Dwa nurty zainteresowań dewiacją:

1. dlaczego ludzie zachowują się dewiacyjnie?:

• dewiacja jako rezultat rozregulowanego systemu społecznego (teoria anomii);

• dewiacja jako rezultat transmisji kultury dewiacyjnej (teoria zróżnicowanych powiązań, dysocjacji dyferencyjnej);

• dewiacja jako rezultat niesprawnego działania kontroli społecznej;

dlaczego ludzkie zachowania postrzegane są jako dewiacyjne?:

• teoria stygmatyzacji (etykietyzacji, lebelizacji, naznaczenia społ).

Anomijne fakty społ:

• sytuacja w której dochodzi do rozerwania więzi społ;

• nieprzewidywalne procesy;

• brak oczekiwanych nagród.

W wyniku anomii może dochodzić do:

• zaniku więzi społ z jednostką;

• zaniku oddziaływania kontroli społ;

• rozpadu tzw społ skryptów działania (gotowych zestawów naszego działania).

Techniki neutralizacji naruszanych przez nas norm:

• kwestionowanie odpowiedzialności-rozerwanie związku między sprawcą a jego czynem;

• kwestionowanie szkody-rozerwanie związku między czynem a jego konsekwencjami;

• kwestionowanie ofiary-zminimalizowanie lub zanegowanie roli ofiary, zdefiniowanie sytuacji w ten sposób by zachowanie dewiacyjne ukazało się jako akt zemsty, rewanżu, odpłaty czy kary;

• potępienie potępiających-twierdzi się że potępiający sami są dewiantami w przebraniu, hipokrytami przesunięcie uwagi z zachowania dewiacyjnego na motywy i zachowania tych którzy potępiają to zachowanie;

• odwoływanie się do wyższych racji-przekonanie siebie o pozostawaniu w sytuacji konfliktowej między dwiema konkurencyjnymi normami-tą którą zamierza się naruszyć oraz tą którą pragnie się uchronić.

Etapy kształtowania (nabywania) statusu dewianta:

• utrata społecznego zaufania i zabezpieczenia;

• izolacja społ;

• utrata dotychczasowych punktów odniesienia czyli złamanie osobistych skryptów życiowych, jednostka zaczyna bronić się przed dewiacją-wykorzystywane są mechanizmy neutralizacji;

• jednostka szuka osób podobnych do siebie (dewiantów) i dzięki nim odnajduje swą tożsamość.

Profilaktyka patologii-przeciwdziałanie, ochrona, prewencja, zapobieganie, proces dydaktyczny.

Sęk: zapobieganie zaburzeniom, ochrona zdrowia i optymalizacji warunków niezbędnych do rozwoju i życia.

Pecyna: przeciwdziałanie polegające na wyposażeniu jednostki w takie wiadomości, umiejętności które służą optymalizacji życia oraz pomagają przezwyciężyć trudności wynikające z nagromadzenia w życiu człowieka zagrożeń dla zdrowia psychicznego, fizycznego, zadowolenia z roli społ.

Bogdanowicz: zorganizowany proces wychowawczy którego celem jest niwelowanie zagrożeń i minimalizacja we współczesnym świecie.

Trzy rodzaje postępowania profilaktycznego:

• reformujące-aby zmienić aktualny stan rzeczy;

• projektujące-projektowanie stanów przyszłych staramy się wywołać określony stan jakiegoś zjawiska;

• postępowanie profilaktyczne-zalecane kiedy przewidywany kierunek jakiegoś zjawiska podąża w negatywną stronę zapobieganie temu co może nastąpić.

Trzy poziomy profilaktyki:

• pierwszorzędowa-obejmująca środki które umożliwiają zwalczanie zasadniczych przyczyn patologii promocję zdrowia psychicznego i fizycznego oraz przedłużanie życia człowieka adresowana jest do grupy niskiego ryzyka działaniami prewencyjnymi obejmuje się szerokie nie zdiagnozowane populacje;

• drugorzędowa-określająca postępowanie które zmierza do ujawnienia i eliminowania możliwie najszybciej wszelkiego rodzaju niedostosowań i zaburzeń osobowości zanim nastąpi stan charakterystyczny dla danego zjawiska patologii adresowana jest do grupy podwyższonego ryzyka celem działań jest ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych;

• trzeciorzędowa-oznacza interwencję która ma na celu zapobiec komplikacjom i następstwom społecznym z powodu wystąpienia stanu dewiacji adresowana jest do grupy wysokiego ryzyka ma ona na celu przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego i degradacji społecznej oraz umożliwianie powrotu do normalnego życia w społ głównie jest to leczenie, rehabilitacja i resocjalizacja.

Cele profilaktyki:

• rozpowszechnienie prawdziwych i realnych informacji o zjawisku którego profilaktyka dotyczy;

• kształtowanie świadomych wzorców konsumpcyjnych;

• kształtowanie umiejętności interpersonalnych, samooceny i samodyscypliny;

• rozwijanie umiejętności interpersonalnych a szczególnie umiejętności empatii, współpracy, komunikowania się, rozwiązywania konfliktów;

• rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów obejmujących między innymi zdolność do wybierania pozytywnych a nie negatywnych stylów życia;

• rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę do której jednostka należy;

• rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca ról do naśladowania przez innych;

• rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i pracy które podniosłoby jakość życia wszystkich jego członków;

• kształtowanie reguł prawnych i publicznych tak by były zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia;

• umożliwianie wczesnego rozpoznania, diagnozowania zagrożeń oraz rozwijania strategii przeciwdziałania bazujących na znajomości przyczyn szkodliwych uwarunkowań.

Strategie profilaktyki patologii:

• informacyjne-ich celem jest dostarczenie informacji społ o szkodliwości skutków danego zjawiska co ma przyczynić się do racjonalnych wyborów, kierowane do młodych osób;

• edukacyjne-polegają na redukowania deficytu kompetencji społecznych umożliwiających podejmowanie racjonalnych wyborów, ma wymiar polityczny;

• alternatywne-ma pokazać alternatywne sposoby zaspokajania potrzeb;

• interwencyjne-celem ich jest aktywne uczestniczenie w rozwiązywaniu problemów;

• zmniejszania szkód-kierowana do grup wysokiego ryzyka, polega na podejmowaniu działań które będą minimalizowały potencjalne szkody.

Główne odmiany profilaktyki patologii (Górski):

• eliminująco-uprzedzająca- wiąże się z możliwie najwcześniejszym wykrywaniem i usuwaniem biologicznych, psychicznych i społecznych czynników zwiększających ryzyko wykolejenia jednostki, stosowanie takich działań wyraża się w blokowaniu patogennych czynników lub zwiększaniu odporności jednostki na wpływ wymienionych czynników;

• eliminująco-objawowa- polega na możliwie wczesnym wykrywaniu i reagowaniu na początkowe objawy niedostosowania, celem tych działań jest likwidowanie skłonności młodzieży do zachowań nieakceptowanych społecznie;

• powstrzymująca-za pomocą różnych środków uniemożliwia lub utrudnia podjęcie decyzji dotyczących czynu nagannego bądź też wywołuje zmianę takiej decyzji;

• kreatywna-wzmacnia i podtrzymuje formy zachowań alternatywnych do nieakceptowanych społecznie czyli takie które mając charakter prospołeczny wywierają wpływ na ludzi tłumiąc siłę oddziaływania szkodliwych czynników konkurencyjnych.

Zachowania ryzykowne-różne działania człowieka niosące wysokie ryzyko negatywnych konsekwencji zarówno dla jego zdrowia psychicznego i fizycznego jak i dla jego otoczenia społecznego, do zachowań ryzykownych zaliczamy: palenie tytoniu, używanie środków psychoaktywnych, wczesną aktywność seksualną, zachowania agresywne i przestępcze.

Środki psychoaktywne-substancje chemiczne pochodzenia roślinnego lub syntetycznego które ludzie używają aby wpływać doraźnie na swe samopoczucie i kondycję psychiczną czasem fizyczną.

Tolerancja-stan nabytej odporności organizmu na określoną substancję uzależniającą, wielokrotne jej zażywanie doprowadza do przyzwyczajenia się organizmu do określonej dawki a w efekcie do osłabienia mocy środka odurzającego.

Uzależnienie fizyczne-zaawansowana faza uzależnienia w której organizm przystosowała się do codziennej porcji określonej substancji i wkomponował ją we własne przemiany metaboliczne, w tym stanie pojawia się konieczność brania tej substancji w celu uniknięcia objawów głodowych, uzależnienie to nie jest charakterystyczne dla wszystkich narkotyków.

Uzależnienie psychiczne-wczesna faza uzależnienia w której sięga się po określoną substancję ponieważ zaspokaja ona pewne potrzeby psychiczne, charakteryzuje się przymusem sięgnięcia po tą substancję w celu uniknięcia niepokoju lub złego samopoczucia.

Profilaktyka uzależnień-jest działalnością obejmującą całą gamę różnorodnych zdrowotnych i społecznych zagrożeń związanych z używaniem środków psychoaktywnych, jej działania skierowane są na unikanie szkód społecznych i zdrowotnych.

Poziomy profilaktyki:

• uniwersalny-ma na celu przeciwdziałanie inicjacji w zakresie różnych zachowań ryzykownych poprzez dostarczenie odpowiedniej informacji oraz wzmacnianie czynników chroniących i redukcję czynników ryzyka, działania te dotyczą zagrożeń rozpowszechnionych, odbiorcą jest ogół populacji (dzieci, młodzież społ lokalna), czynniki ryzyka to cechy, sytuacje lub warunki sprzyjające powstawaniu zachowań ryzykownych natomiast do czynników chroniących zaliczamy cechy, sytuacje lub warunki zwiększające odporność jednostki na działanie czynników ryzyka, realizatorzy: nauczyciele, psychologowie;

• selektywny-ma na celu zapobieganie, ograniczanie lub zaprzestanie podejmowania przez jednostkę zachowań ryzykownych, cele te mogą być osiągane między innymi poprzez ograniczanie czynników ryzyka związanych ze środowiskiem rodzinnym i rówieśniczym, poprawę funkcjonowania emocjonalnego i społecznego, kształtowanie adekwatnych przekonań normatywnych dot narkotyków, promocję postaw prozdrowotnych oraz wspieranie rodzin w rozwiązywaniu problemów związanych z uzależnieniem, odbiorcy to wyselekcjonowane grupy u których występują wzmożone czynniki ryzyka, metody: dostarczanie informacji na temat ryzyka związanego z używaniem substancji, poradnictwo indywidualne, rodzinne, terapia pedagogiczna, realizatorzy: psychologowie, socjoterapeuci, doradcy rodzinni;

• wskazujący-działania kierowane do jednostek u których rozpoznano pierwsze objawy zaburzeń lub szczególnie zagrożonych rozwojem problemów wynikających z używania substancji psychoaktywnych w związku z uwarunkowaniami biologicznymi, psychologicznymi czy społecznymi, cele: zapobieganie rozwojowi uzależnienia, ograniczenie częstości używania lub zmiana wzorów używania substancji na mniej niebezpieczne, działania ukierunkowane są głównie na indywidualną diagnozę przyczyn problemu i podjęcie stosownej interwencji, odbiorcy: osoby charakteryzujące się czynnikami ryzyka takimi jak zaburzenia zachowania, koncentracji z deficytem uwagi, niepowodzenia szkolne, podejmowanie zachowań ryzykownych, realizatorzy: psychologowie kliniczni, psychoterapeuci, pracownicy socjalni, metody: treningi umiejętności społ dla młodzieży, umiejętności wychowawczych dla rodziców i nauczycieli, wywiad motywujący, terapia rodzin, terapia poznawczo-behawioralna.

Profilaktyka szkodzi gdy:

• podaje szkodliwe informacje;

• podkreśla tylko rolę asertywności negatywnej zapominając o pozytywnej;

• nie odwołuje się do wartości;

• zbyt wąskie spojrzenie na różne problemy;

• niedostosowanie informacji do potrzeb grupy;

• buduje błędne przekonania normatywne;

• stosuje się nieodpowiednie metody i techniki pracy do fazy grupy;

• niedoświadczony prowadzący.

Objawy po spożyciu:

• 0,3-0,5-upośledzenie koordynacji wzrokoworuchowej;

• 0,5-0,7-podchmielenie-zaburzenie sprawności ruchowej, nadmierna pobudliwość i gadatliwość, obniżenie samokontroli, błędna ocena własnych możliwości prowadząca do fałszywej oceny sytuacji;

• 0,7-2-upojenie właściwe-zaburzenia równowagi, sprawności i koordynacji ruchowej, obniżenie progu bólu, pogłębiający się spadek sprawności intelektualnej, opóźnienie czasu reakcji, wyraźna drażliwość, obniżona tolerancja na innych, agresywność, pobudzenie seksualne, wzrost ciśnienia krwi;

• 2-3-upojenie głębokie-zaburzenia mowy, wyraźne spowolnienie i zaburzenia równowagi, wzmożona senność, znacznie obniżona możliwość kontroli własnych zachowań;

• 3-4-stan ciężkiego zatrucia-spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, zanik odruchów fizjologicznych oraz głębokie zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki;

• pow 4-stan zagrożenia życia-głęboka śpiączka, zaburzenia czynności ośrodka naczyniowo-ruchowego, możliwość porażenia tych ośrodków.

Typy nadużywania alkoholu (Kępińskiego):

• neurasteniczny-picie alkoholu na zasadzie leku na zmęczenie, rozdrażnienie, pije się niewielkie ilości dla poprawy nastroju;

• kontaktowy-służy zmniejszeniu dystansu między ludźmi, przełamania izolacji i osamotnienia, alkohol ułatwia interakcje;

• heroiczny-picie ma sprawiać poczucie mocy i gotowość do działania, pije się duże ilości alkoholu by włączyła się nieśmiertelność, często występują zachowania chuligańskie;

• dionizyjski-picie wyzwala poczucie innej rzeczywistości, pije się dużo, chodzi o efekt zamroczenia, służy oderwaniu się od rzeczywistości, zapewnia niezwykłe przeżycia;

• samobójczy-picie uwalnia nas od trosk, wiąże się z autoagresją i samozniszczeniem, pije się do nieprzytomności, wtedy jest się wolnym.

Zjawisko współuzależnienia:

• alkoholik-koncentruje całe życie wokół picia, przymus picia, usztywnia schematy zachowań związanych z piciem, nawroty picia, zmiany tolerancji na alkohol, objawy abstynencji po zaprzestaniu picia, złagodzenie objawów zespołu abstynencyjnego po powrocie do picia, poczucie niemożności rozstania się z alkoholem;

• koalkoholik-koncentruje całe życie wokół picia alkoholika, przymus powstrzymywania alkoholika od picia, usztywnia schematy zachowań związanych z odwodzeniem alkoholika od picia, powiela schematy reagowania na picie alkoholika, silne pragnienie kontrolowania picia przez alkoholika, zmiany tolerancji na picie alkoholika, objawy zachwiania równowagi emocjonalnej po zaprzestaniu picia przez alkoholika, złagodzenie objawów zespołu napięcia emocjonalnego po powrocie do picia alkoholika, poczucie niemożności rozstania się z alkoholikiem mimo powtarzających się pragnień tego typu.

Fazy powstawania współuzależnienia (Sztander):

• zaprzeczania-głównym problemem jest zaprzeczanie że alkoholik mógłby przestać pić gdyby chciał, relacje z nim przebiegają na ciągłym ustalaniu zasad postępowania które on i tak łamie;

• organizacji samoobrony-izolacja od alkoholika, ukrywanie problemu przed otoczeniem zewnętrznym;

• chaosu-załamanie się strategii dotychczasowych radzenia sobie z sytuacją, poczucie bezradności wobec problemu;

• wstępnej reorganizacji rodziny-przejęcie kontroli nad życiem rodzinnym przez partnera alkoholika, koncentracja nad minimalizacją skutków jego uzależnienia dla rodziny;

• reorganizacji faktycznej-budowanie systemu rodzinnego ze świadomością separacji alkoholika, praca nad poprawą jakości życia własnego i rodziny, odbudowywanie związków z innymi ludźmi;

• reorganizacji ostatecznej-funkcjonowanie rodziny jako systemu bez alkoholika;

• prób odtworzenia rodziny-dot sytuacji w której alkoholik ma za sobą okres stabilnej abstynencji wtedy partner może skusić się na próbę odnowienia całego układu rodzinnego.

Czynniki determinujące alkoholizm:

• niewystarczająca wiedza i szkodliwe postawy społ wobec problemów alkoholowych;

• zbyt duża dostępność i promocja napojów alkoholowych;

• wysoki poziom spożycia alkoholu i ryzykowne wzory picia.

Inicjatywy samopomocowe i społ:

• Al-Anon;

• Alateen;

• Alatot;

• DDA.

Narkotyk-potoczna nazwa niektórych substancji odurzających działających na ośrodkowy układ nerwowy.

Narkotyki:

• substancje których regularne przyjmowanie prowadzi do uzależniania fizycznego;

• wszystkie substancje psychoaktywne które aktualnie są nielegalne.

Podział narkotyków wg WHO:

• opiaty;

• psychosymulanty;

• kokaina;

• marihuana, haszysz;

• halucynogeny;

• psychodeliki;

• środki lotne;

• leki uspokajające i barbiturany;

• nikotyna;

• alkohol;

• steroidy.

Podział wg działania fizjologicznego:

• stymulanty;

• depresanty;

• psychodeliki;

• kopie indyjskie.

Substancje wywołujące zaburzenia percepcji lub uzależnienia nie uważane za narkotyki:

• leki przeciw bólowe;

• kofeina;

• alkohol etylowy;

• nikotyna.

Fazy używania narkotyków:

• poznawanie stanu odurzenia;

• stan odurzenia przyjemnością;

• stan odurzenia celem nadrzędnym;

• stan odurzenia normą.

Kluczowe strategie profilaktyki narkomanii:

• edukacji normatywnej;

• edukacji rówieśniczej;

• przekazu informacji;

• kształtowania umiejętności życiowych;

• alternatyw;

• rozwijania umiejętności wychowawczych;

• rozwoju zasobów środowiskowych.

Autoagresja-działanie lub szereg działań mających na celu spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody, jest to agresja skierowana do wewnątrz, to zaburzenia instynktu samozachowawczego wyrażające się tendencją do samookaleczeń, samouszkodzeń zagrażających zdrowiu a nawet życiu, osoba z różnych przyczyn atakuje samą siebie co powoduje oprócz fizycznych obrażeń pogłębienie i utrwalenie obecnych już psychicznych problemów.

Typy autoagresji:

• bezpośrednia;

• pośrednia;

• werbalna;

• niewerbalna;

• jawna;

• ukryta.

Zespół Munchausena-zachowanie kiedy pacjent fabrykuje, wywołuje symptomy choroby w celu uzyskania opieki medycznej, hospitalizacji, przeprowadzenia testów medycznych.

Zachowania autoagresywne:

• zaburzenia łaknienia;

• nałogi;

• obgryzanie paznokci i opuszków palców;

• przymus uszkadzania skóry;

• przymus wyrywania sobie włosów.

Grupy przyczyn autoagresji:

• uraz spowodowany w dzieciństwie;

• podłoże biochemiczne;

• choroby wrodzone;

• chęć osiągania określonych celów.

Leczenie autoagresji:

• działania terapeutyczne-praca z psychoterapeutą, praca socjoterapeutyczna mająca poprawić funkcjonowanie jednostki w społ;

• najlepszą metodą jest terapia oparta na psychoanalizie która pomaga zrozumieć psychiczne problemy pacjenta i powiązać je z historią jego życia;

• terapia poprzez twórczość w której wytwory jednostki wyrażać mają jej problemy wewnętrzne i pokazywać postępy w zdrowieniu;

• terapia skierowana na ciało w której pacjent od nowa poznaje własne ciało ucząc się je akceptować, dbać o nie a tym samym uczy się kontaktować z innymi ludźmi;

• farmakologia stosowana jest jako element dodatkowy przy wystąpieniu stanów depresyjnych lub nerwicowych.

Samobójstwem nazywa się każdy przypadek śmierci będący bezpośrednim lub pośrednim wynikiem działania lub zaniechania przejawianego przez ofiarę zdającą sobie sprawę ze skutków swego zachowania.

Samobójstwo-współcześnie jest świadomie podjętym działaniem mającym na celu samozniszczenie, jest działaniem które można określić jako wielowymiarowe zaburzenie występujące u jednostki której potrzeby nie są zaspokojone i która sama definiuje problem w którym samobójstwo spostrzega jako najlepsze rozwiązanie.

Stopnie samobójstwa:

• gesty samobójcze;

• próby samobójcze ambiwalentne;

• próby samobójcze potencjalnie śmiertelne.

Fazy samobójstwa:

• myślenie samobójcze;

• próba samobójcza;

• samobójstwo.

Fazy samobójstwa (Ringela):

• zawężenie sytuacyjne;

• zawężenie dynamiczne;

• zawężenie stosunków międzyludzkich;

• zawężenie świata wartości;

• napięcie wewnętrzne;

• fantazje samobójcze.

Typy samobójstw (Durkheim):

• egoistyczne;

• altruistyczne;

• anomiczne;

• fatalistyczne.

Typy samobójstw (Hołysta):

• wyobrażone-uświadamiamy sobie że poprzez samobójstwo możemy wyjść z danej sytuacji, alternatywa rozwiązania problemu;

• upragnione-stają się celem działania;

• usiłowane-ciąg zachowań mający prowadzić do samobójstwa jednak jest to próba nieudana;

• dokonane-udana próba samobójcza.

Typy znaków ostrzegawczych:

• znaki werbalne;

• oznaki zachowania, postawy;

• znaki sytuacyjne.

---